[zaloguj się]
[pdf]

RZAĆ (23) vb impf

Wymowa: r-zać.

rzać (22), rzzać (1), [rdzać, rzżać]; rzzać BartBydg.

W praes: rżę, rże, rżą (11) RejFig, RejZwierz, BibRadz, Mącz (2), StryjWjaz (2), StryjKron (3), JanNKar, rzåm, rzzå, rzają(c) (6) BierEz, BartBydg, Calep (3), RybGęśli.

Fleksja
inf rzać
indicativus
praes
sg pl
1 rz(a)m, rżę
3 rże, rzzå rżą, rzają
praet
sg pl
1 m rzåłem m pers
3 m rzåł m pers
f m an rżały
conditionalis
pl
3 m an by rżały

inf rzać (2). ◊ praes 1 sg rz(a)m (2), rżę (1). ◊ 3 sg rże (4), rzzå (1). ◊ 3 pl rżą (6), rzają (2). ◊ praet [1 sg m rzåłem.] ◊ 3 sg m rzåł (1). ◊ 3 pl m an rżały (1) [cum N pl: konie]. ◊ con 3 pl m an by rżały (2) [cum N pl: konie]. ◊ part praes act rzając (1).

Sł stp: rżać, rdżać; rżeć, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) w.

Wydawać głos właściwy swemu gatunkowi; hinnire BartBydg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; fremere Mącz, Calep; adhinnire, perfremere Calep (23):
a. O koniu: rżeć (22): Hinnit, equus, rzza BartBydg 257; gdy chłop iedzie w drogę/ Zrzebię zá nim rże goniąc/ Kobyłkę niebogę RejFig Dd4; BibRadz Eccli 33/6; Mącz 107b; Calag 570b; Calep 482b [2 r.] 779b; [Iáko źrzebiec pod káżdym ieznym rdza [hinnit Vulg Eccli 33/6]: ták y przyiaćiel náśmiewcá KsięgiEklez K6v; ktory [koń] potym we trzy látá przyſzedł do niego/ ſtádo wielkie zſobą przygnał/ á w drzwi ábo u wrot ſtoiąc w nocy rzżał kopáiąc nogą PaprHerby 141; Volck Yyy2v].

W połączeniu szeregowym (1): Woźniki z nagłá ſię porwawſzy Dobrze z ſkor nie wyſkocżą/ bieżą/ pląſzą/ rzáią RybGęśli Cv.

Fraza: »konie rżą (koń rże); rzać jako koń« = hinnire Mącz [szyk zmienny] (12;1): BierEz G2v; iż to muzyká naweſelſza moiá/ Kiedy Konie pięknie rżą/ á gdy ſkrzypi zbroiá. RejZwierz 36, 36; Mącz 156b; StryjWjaz B3v, C3v; PaprPan N4v; Rżą konie/ ſwiſzczą ſtrzáły/ grzmot y chrzęſt páncerzow StryjKron 240, 622, 642; BielSjem 32; JanNKar F2v; JanNKarGórn Hv; [Sam człowiek/ ſwym ięzykiem/ wſſytkich gdy chce może náſládowáć [...]. Krząkáć iáko świniá/ rzáć iáko koń/ ryczeć iáko iny dobytek ErazmJęzyk 4; Ktory koń nie rże álbo żadnego głoſu nie dáie/ ieſt znak pewny głuchośći. Cresc 1571 526 (Linde)].
b. [O wielbłądzie: rżeć: Iż pies ſſczeka/ Gęś kryra/ Wielbłąd rże: to ludźie od nich prziymuią ErazmJęzyk Hhv (Linde).]
c. O lwie: ryczeć (1):
Szereg: »rzać albo ryczeć« (1): Fremit ore cruento [Vergilius, Eneida IX 339: leo], Trzęſie/ Rże álbo ryczy krwáwą gębą páſzczeką. Mącz 270d.

Formacje współrdzenne: zarzać; poryzać; przyrzywać.

Cf RZANIE, [RZŻENIE], [RZĄCY]

LWil