Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZESOSZKI] (?)

Następne hasło: PRZESPAĆ SIĘ »

PRZESPAĆ (10) vb pf

e oraz a jasne.

Fleksja

inf	przespać

praet
	sg		pl
3	m	przespåł	m pers	przespali
3	f	przespała	m an

conditionalis
	sg
1	m	bym przespåł, bych przespåł

inf przespać (4). ◊ fut 3 sg prześpi (1). ◊ praet 3 sg m przespåł (1). [f przespała.] ◊ 3 pl m pers przespali (1). ◊ con 1 sg m bym przespåł (1), [bych przespåł]. ◊ part praet act przespåwszy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Spędzić określony czas śpiąc (7)
2. Zaniedbać; stracić przez zaniedbanie (3)

1. Spędzić określony czas śpiąc (7):

przespać co [= jak długo] (6): GórnDworz S6v; WerGośc 247; [noc wſzykę ná modlitwie trawiłá [św. Katarzyna z Senny]: iſz przez dwá dni/ ledwe puł godziny przeſpáłá. SkarŻyw 376; O ziákążbych rádośćią oſtátek tey nocy Przeſpał ŁaszczPogrom 14v]. Cf »noc przespać«.

W porównaniu (1): Owa przeſpawſzy kilká godzin iáko vmárły/ ocknie ſie [Skotnicki] nádedniem/ y woła GórnDworz S6v [idem] WerGośc 247.

Zwroty: »noc (a. czas nocny) przespać« = perdormiscere usque ad lucem Cn [szyk zmienny] (4): GórnDworz P5; Chwałá thobie BOże wiecżny/ żeś nam dał cżás przeſpáć nocny ArtKanc T5, T5v; Rácż mi to dáć/ ábym wſtydliwie y świątobliwie tę noc przeſpał LatHar 72.

»pierwszy sen przespać« (1): Przyzwala [pijany chłop] ná małżeńſtwo/ y hoyny/ y śmiáły [...]. A gdy pierwſzy ſen przeſpi/ á obacży błędy: Y przyidźie mu ná pámięć z kim ſpi/ ábo kędy: Cżáſem y dniá nie cżeka: Pierwey rozwodźiny Będą w onym małżeńſtwie/ niżli wywodziny. KlonWor 68.

2. Zaniedbać; stracić przez zaniedbanie; indormire Mącz, Cn; deesse Cn (3):

przespać czego (1): CzechRozm 170v; [kiédy drudzy powinnośći ſwey wtym przeſpáli/ żadney wtym ſzkody R. Poſpol. dla cżyiey oſpáłośći niepowinna ćierpieć Respons D3].

[przespać kogo (G a. A): Bo iáko poznáć y przyiąć Meſyaſzá/ ieſt mieć wiecżny żywot: Ták go nie przyiąć y przeſpáć/ ieſt vtráćić wiecżny żywot/ co cżynią ślepi żydowie przeſpawſzy go GrzegŻarnPos 1597 10 (Linde).]

przespać co a. czego (1): Aleć przedſię BOG to/ co wyrzekł przez ſwego Proroká/ cżáſu ſwego wſzyſtko wypełnił/ á cżáſu rás zámierzonego nie przeſpał: choćiaż tego ludźie przeſpáli CzechRozm 170v.

Zwroty: [»[co] niedbale przespać«: gdyż przedtym zdawná Sląſko Polſkiemu Kroleſtwu należáło/ ále to naſzy niedbále przeſpáli. StryjKron 724.]

»rzecz swoję przespać« = stracić okazję (1): Caussae indormire, Rzecz ſwoyę przeſpáć/ to yeſt/ Omieſzkáć dla niedbáłośći. Mącz 95a.

Synonimy: 1. przedrzemać, przedrzemać się, przeleżeć.

Formacje współrdzenne cf SPAĆ.

Cf PRZESPANIE, [PRZESPANY]

ALKa