[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTRONO (12) av

e oraz oba o jasne.

[comp cf 2. PRZESTRZENIE].

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

1. Szeroko, rozlegle pod względem miejsca (9): [Abraham do Lota:] Ieſteſmy ſobie przyiaciele wielcy/ przeto ſtrzeżmy przyiáźni ſwey by nas páſterze nie zwádzili/ proſzę rozdzyelmy ſie/ wſzák doſyć przeſtrono mamy/ idź ty ná lewą ſtronę s ſtátkiem ſwoim á ia ná práwą BielKron 11.

przestrono komu (1): [poseł krzyżacki do króla polskiego:] Sławny Krolu/ Vlryk Miſtrz Pruſki poſłał ći dwá miecżá/ tobie ieden á brátu drugi/ ná pomoc/ áby ſobą nie trwożył/ á śmiele ſie znim potykał. A ieſli ćiáſne pole maſz/ vſtąpić ſwoiego/ gdzye będzye y tobie y iemu przeſtrono BielKron 384.

W przeciwstawieniu: »ciasno ... przestrono« (1): [trzeba] bácżyć dobrze/ áby okop/ álbo Oboz/ nie był názbyt rozćiągnion ná dłuż álbo ná ſzerz/ iedno według ludźi/ coby nie było ćiáſno/ áni bárzo przeſtrono/ wokoł BielSpr 8.

Zwrot: »w granicach przestrono czynić« = rozszerzać granice (1): Potomkowie Iozefowi pocżęli mowić iż máły dzyał ná nie przyſzedł/ mowiąc: że w ich narodzye wielki ſie lud rozmogł. Odpowiedzyał Iozue áby ſobie w gránicach przeſtrono cżynili/ á dobywáli kráin po gorach dáley zá zyemię obiecáną. BielKron 48.
Przen (2):
a) Łatwo, dostępnie, wygodnie (1): [artykuł o obecności ciała Pańskiego w sakramencie nie jest potrzebny do zbawienia] tedy y ſzwánkowáć w nim/ y wykłádáć go iáko ktho chce/ wedle myſli ſwéy/ nie ieſt wyſtęp ku potępieniu. Ták pan ſzátan ten gośćiniec klepał: y nápráwiwſzy go w ſercách ludzkich/ przeſtrono iuż bez wſzelákiéy boiáźni Bożéy począł tym ſzérmowáć/ y ſławić to v ónych wſzech ludźi BiałKat 293v; [SądParysa C4v].
b) Bezpiecznie (1):
Szereg: »przestrono a bezpiecznie« (1): Dokłádáć ieſzcże Pan racży y trzeciey obietnicze ſwoiey: Iż wnidzye przeſtrono á beſpiecżnie broną do miáſtá ſwięthego onego/ o ktoregochmy roſkoſzach dziwnych niedawno wiele ſłyſzeli. RejAp 193v.
a. O szyku wojskowym: luźno (2): Sertorius, gdy przyſzło ku potykániu ſtoiąc w gotowey ſpráwie/ máiąc męże dobre zbroyne po wſzyſthkich ſthronách/ kázał ſie im rozſtępić przeſtrono/ vderzył ze wſzech ſtron ná nieprzyiaćielá BielSpr 40v.

W przeciwstawieniu: »ciasno ... przestrono« (1): Vff ábo rząd od vffu ma ſtać wolno/ gdy gwałtowney potrzeby niemáſz [...]/ bo źle bywa kiedy bárzo ćiáſno dla koni waśniwych/ á źle też kiedy bárzo przeſtrono/ by nieprzyiaćiel klinem woyſká/ s khoreykolwie [!] ſtrony nie przerwał gwałtem przypadwſzy. BielSpr 9v.

b. [O zaludnieniu: rzadko: [Słowacy, tj. Słowianie] mieſzkáli w polach pod namiothy przeſtrono BielKron 1551 159.]
c. O możliwości widzenia: aby nic nie zasłaniało (1): [Jozue] Rzekł też do ludu áby ſzli zá Arką z daleka/ aby była widzyána przeſtrono wſzytkim [...]/ á ſtrzeſzcie ábyſcie bliſko Arki nie byli. BielKron 47.
2. O ubraniach: luźno (1): Gdy kto [...] nośi przeſtrono pás: Abo ieſli mu chodźi kieſzenia ſámopás: [...] z nożem wybruſzonym [złodziej] przyſtępuie z lekká. KlonWor 36.
3. O wymowie: płynnie (1): A ná ten cżás [nadejście królestwa bożego] nie będą záćmione ocży widzących/ á vſzy ſłyſzących s pilnoſcią ſłucháć będą/ [...] ięzyk też záiąkáiących á momotliwych przeſtrono á prętko wymawiáć będzye. RejPos 312v.
4. O tekście: obszernie, dokładnie (1): Waſza miłoſć miłoſciwy panie bacżić rzacży [!], iż ta ſlawna Korona kxiąg żadnych ięzykiem ſwym nie maiącz tak ſlawnym/ tak była ſirociała/ iż też inym obczym narodom prawie w poſmiech [...] była/ acżkolwiek cznothą/ ſiłą/ ſprawą/ rozumem [...] [inne narody] przewyſſzała, Iakoſz tho Florian na kończu ninieyſzych kxiąg przeſtrono rozważa y przypomina. FalZioł +2v.

Synonimy: 1. przestrzenie, przestwornie, szeroko; b. rzadko; 2. szeroko; 3. łatwie, prędko, prosto, snadnie, swobodnie, umiejętnie, wolno; 4. dokładnie, gruntownie, jaśnie, obszyrnie, źrzetelnie.

Cf [PRZESTRONIE], PRZESTRONNO

AĆ