« Poprzednie hasło: JAŚNIĆ SIĘ | Następne hasło: JAŚNIEĆ » |
JAŚNIE (1082) av
jaśnie (982), jasno (55), jaśnie a. jasno (45); jasno LudWieś (7), BielKom (1), BielSat (2), BielSpr (1), KochMRot (1), BielSjem (1), KochPieś (1), Phil (1), GrabowSet (2); jaśnie : jasno FalZioł (1 : 1), RejJóz (1 : 1), RejKup (5 : 2), KromRozm I (6 : 1), RejWiz (11 : 5), RejZwierz (4 : 2), BibRadz (8 : 1), BielKron (2 : 1), Mącz (23 : 5), RejAp (74 : 2), RejPos (102 : 2), BiałKat (18 : 1), KwiatOpis (2 : 4), RejZwierc (29 : 3), KochPs (1 : 1), KochPhaen (3 : 1), BielSen (5 : 1), ArtKanc (1 : 1), LatHar (1 : 1), WujNT (60 : 1), (1 : 1); jaśnie a. jasno RejWiz (1), BibRadz (3), BielKron (2), Mącz (10), RejAp (7), RejPos (4), BiałKat (1), RejZwierc (2), KochPhaen (1), WujNT (14).
Wszystkie samogłoski jasne.
comp i sup -jaśniéj (110 + 5); -éj (6), -(e)j (109). nå- (5).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Z blaskiem, wydając lub odbijając światło
(53)
- α. Z przymiotnikiem (1)
- a. Do połysku (2)
- b. Okazałe, świetnie, wspaniałe; sławnie (7)
- 2. Bezchmurnie, pogodnie; widno
(17)
- Przen: Pokój (1)
- 3. O białym kolorze (2)
- 4. Wyraźnie, w sposób oczywisty, przekonywający, pewnie, dokładnie, zrozumiale; bezpośrednio, naocznie; jaiwnie, otwarcie
(910)
- a. Z elipsą łącznika (10)
- b. Z przymiotnikiem (10)
- 5. O zdolności dobrego widzenia (6)
- 6. Odważnie, bez lęku (3)
- 7. Łaskawie, życzliwie (4)
- 8. O wymowie samogłosek (1)
- 9. Jako składnik tytułu grzecznościowego (78)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (8)
W porównaniu (1): O Pánno przenachwálebnieyſza [...] dokądże poſtępuieſz/ iáko zorzá bárzo iáſno wynikáiąca? LatHar 410.
»jasno (a. jaśnie) świecić, gorzeć, pałać« = clare lucere Mącz [szyk zmienny] (11 : 5 : 1): PatKaz III 114; RejKup 18; RejWiz A2; RejZwierz 58v; BielKron 136v; Mącz 55d; RejAp 194v; ZAdny nie zákrywa świece/ zápaliwſzy ią [...] ále ią záwżdy na świecżnik ſthawia/ áby wchodzącym w dom záwżdy iáſnie świećiłá. RejPos 337; Iáſna ieſt zorza/ iaſno ſłońce páła/ Ták będźie y twa cnotá okazáła. KochPs 52, 106; SkarŻyw 277; KochTr 17; StryjKron 350; KochPhaen 8, 16; ArtKanc B3; Klon 80.
»jaśnie oświecić (a. oświecać)« (3): ále iuż nam oſthátecżnie poſłał/ [...] Syná ſwego miłego/ onę nieſkońcżoną ſwiátłość/ która iáwnie á iáſnie oſwiećiłá wfzytek ſwiát. RejPos 338, 338v, 339.
»jak pochodnia pałać jasno« (1): By/ wſzytek roſpalony/ Ogniem twym świętym/ iák pochodnie/ Pałał/ z wſząd ogárniony/ Záwżdy iáſno/ nadobnie GrabowSet I2v.
»jaśnie świecić, oświecić się« [szyk zmienny] (10 : 1): RejJóz F2; Ale tám iuż ná gorze ſwiátłość nieſkońcżoną [... ] Iż ſie nigdy nie mieni/ y nigdy nie gáśnie/ Iedno iuż ták ná wieki záwżdy ſwieći iáſnie. RejWiz 154; RejAp 120; RejPos 36v, 337v, 339v; RejZwierc 51; Oko/ powiáda/ wiáry gdy ſię w ſercu cżyiem iáśnie oświeći na baranká Bożego/ ſzcżerze pátrzy SkarŻyw 119; Słowo pánſkie iáſno świeći/ Gdy ie Pán Bóg w ſercu wzniéći. KochMRot A2v; BielSen 6; WujNT 139.
W przeciwstawieniach: »jasno ... mgła (3), chmurno (a. z chmurami) (3), deszcz (2), ciemno« (9): Wedlug znamienia iaſno/ albo też deſzcż. FalZioł V 55v; Od pełniey trochę iaſno/ wſzakże z przechodzącemi chmurami/ z gromy y ze dżdżem LudWieś B2, Bv, B2, B2v, B3; RejWiz 21v; To ieſt/ z iedney ſtrony byłá mgłá/ á z drugiey k Izráelitom bárzo iáſno. BibRadz I 38d marg; RejZwierc 24v.
W przeciwstawieniu: »burza ... jasno« (2): TV ſie fatá mieſzáią by Márzec z chmurámi/ Nád tymi Węgierſkimi/ zacnemi gorámi. Lecż co wiedzyeć co Pan w ſwych/ ſkrytoſciach vrádził [...] A co wiedzyeć ieſli gdy/ z wichrem nie powſtánie/ Ze tę burzą roſpędzi/ a iáſno náſtánie. RejZwierz 108v.
W charakterystycznych połączeniach: jaśnie kazać obiecować (3), odkrywać, przyczytać (2), przyznać (2), rozkąz(ow)ać (2), (s)przeciwi(a)ć się (3), zakazać (3), (za)przeć się (2), znaczyć (4); jaśnie barzo (6), dosyć (dość) (16), nazbyt, tak (24).
W porównaniach (10): WujJud 69; A iák Słońce ná niebie Bog nam iáſne ſpráwił/ Ták iáſnie ſławę twoię Podole obyáwił. PaprPan V3. Cf »jaśniej niż słońce«, »jaśniej niż światłość«.
W przeciwstawieniach: »z farbowaniem, pod pokrywką (a ogolnie) (2), trudnym a zawikłanym wyrozumieniem, zakrycie, z daleka, w sercu swoim ... jaśnie« (7): KromRozm II q4; Także co Moiżeſz o przymierzu poiednánia mowił pod pokrywką a ogolnie/ to oni iáſniey oznaymowáli/ á práwie iáko pálcem vkazáli BibRadz I 353v; GórnDworz S2v; WujJud 6v; ModrzBaz 94v; A ieſt nie pod iákim od ludzi zmyślonym podobieńſtwem/ ábo iákim trudnym y záwikłánym wyrozumieniem [...] podáná nauká tá Ewánliey ś. ále prawdźiwie: ſzcżerze y iáśnie: żeby to y prośći mogli rozumieć CzechEp 130; Wſzákże nie śmieiąc iáśnie ſpytáć/ przeczby Piotrá nád inſze przełożył: pytáią z dáleká; Ktoby był miedzy nimi więtſzym. WujNT 76.
W połączeniach szeregowych (17): zdało się nam za barzo potrzebne przed WKM w tej rzeczy słusznie, jaśnie a prawdźiwie się obmowić. Diar 65; Abowiem kto czego dowodźi/ ma iáſnie á otworzyſćie bes żadney wątpliwoſći dowodźić GroicPorz x4v; Explicate, Iáſno/ Wyrozumnie/ Dowodnie. Mącz 305c; Perspicue, Przezroczyſto/ Iáſnie/ Iáwnie łatwie Wiádomie. Mącz 406b, 249a [2 r.], 278d, 303a, b, 392b, 494d; RejPos A6, 230, 338; záwżdy ſię potym ſtárał/ áby iáśnie á ku poięćiu poſpolitemu/ otworzyśćie á proſto náucżał. SkarŻyw 86; CzechEp 130, 292.
»jaśnie dowieść (a. wywieść), dowiedziony« (8 : 1): KromRozm III F, H6v; Vćiekánie/ iáſnie dowiedźione/ pewny znák ieſt winnoſći GroicPorz hh4, x4v; OrzQuin H3v; A iżbych tego iáśniey dowiodł [magis perspicua fiant] com powiedźiał/ tedy to ieſzcże w roznvch wiekoch/oſobách/ ſtaniech/ y w roznych rzecżách okázáć trzebá. ModrzBaz 9v; CzechEp 267; NiemObr 145; WujJud 547.
»jaśnie (do-, po-, u-)znać, poznan« [szyk zmienny] (24 : 1): PatKaz II 77v [2 r.]; RejKup f7v; LubPs A3v, aa2v; LeovPrzep H2v; RejAp 57v; Przedſię ia wiele ludzi widzę/ ktorzy znáią to iáſnie/ iż zle cżynią/ á wdy ſie hámowáć niechcą GórnDworz Ff3v, G6v, Kk6v; Gdyż widzą że tych w ſobie przymiotow niemáią/ Ktore w niemych źwirzątkach iáśnie vznawáią. HistLan B2v, E2v; RejPos 247, 340; BiałKat 178v; KuczbKat 170; RejZwierc 166v, 182; CzechRozm 186v, 206v; Po drugim teſz znáku tákże iáſnie poznaſz Kośćioł Boży/ to ieſt/ po ſtátecżney y ſtárożytney trfáłośći SkarJedn 21; GórnTroas 26; RybGęśli A3; PaxLiz B3v; SkarKazSej 679b.
»mieć [co] jaśnie« [szyk zmienny] (11): KromRozm II m2v; KromRozm III K6v; SarnUzn B7; RejAp 5; BiałKat 138v; RejPosWiecz2 95; á nic nieprzyimowáć/ cżego iáſnie w Piſmie niemáſz. WujJud 6v; SkarJedn 85, 108; NiemObr 96; Abo iáko iáśniey v Máttheuſzá mamy: Tá ieſt krew moiá nowego teſtámentu. WujNT 287.
»jaśnie mowić, (o)powiedać, (o)powiedzieć (się), powiedany, (o)powiedziany, wymowion« = expresse (a. explicite) dicere, explanare Mącz [szyk zmienny] (43: 38 : 22 : 1 : 3 : 1): SeklKat Iv, K3; Yákoż yáſnyey mógł powyedźyeć/ iż ná kápłaná należy ofyárowáć? KromRozm III K5, D; A aczkolwyek przed nya yaſznye nyepowyedzieli bycz ſżye zlodzieymy wſchakze ſzyą oną domyſlyala LibMal 1554/186; LubPs F2v marg; GroicPorz 13; RejWiz 136v; BibRadz 4.Esdr 6/38; Explanari passivum, Być wyłożón/ Szerzey á yáſniey wymówión. Mącz 303b, 321a, 416b; RejAp 5,14v, 37, 112, 116v (10); bo ieſli ſie pan Dworzánin będzie ſromał iáſnie o miłośći ſwey powiedzieć/ więc niechay doſtátecżnie wypiſze. GórnDworz Cc3, N4; RejPos 13, 36, 104, 247, 295 (22); A iż ták Pan ná nas łáſkaw [...] iáſnie y przez Proroki nam to opowiedzieć racżył/ y ná oſtátek przez ſyná ſwego miłego. RejPosWiecz3 98; BiałKat 3v, 246, 301; GrzegŚm A3v, 3, 12 [2 r.], 13, 62, 64; HistLan B2; RejZwierc 2v, 8v, 27, 184v, 258; Y ná drugim mieścu ieſzcże iáſniey/ że Páná Chriſtuſá we Mſzy ofiáruią/ powiada [św. Augustyn] WujJud 244v, 71v, 95v, 107, 132, 154 (15); BiałKaz C3; á Páweł święty iáſnie przećiw temu mowi/ powiedáiąc CzechRozm 228, 45, 57, 113v, 152, 186; ModrzBaz 94v [2 r.]; SkarJedn 9, 248, 280; CzechEp 148, 282, 426; ReszPrz 53; WerKaz 284; GórnRozm G4; PaprUp E4; WujNT 174, 330, 519, 629, 864; WysKaz 17, 33, 34; SarnStat 1019; SkarKaz 486a; CiekPotr 26; Kto táki? á ták śmiáły? powiedz iáſnie o tym. GosłCast 64.
»jaśnie (na)uczyć (a. nauczać), nauczon« (16 : 1): Bo wſziſtkym wlodarſtwo dano Iako ma być ſhafowano. Czo ieſt komu poruczono Iaſnie wſytky nauczono. RejKup b7v, b6v; LubPs R5v; GrzegRóżn K; A za nie iáſnie Moyzeſz vczył Zydów téy Wiáry BiałKat 3v, 243v; GrzegŚm 35; Gdy ſłowo Boże przepowiádáią/ prawdá że obcych ięzykow vżywáć nie mamy/ ále iáſnie każdego náucżáć. WujJud 182; RejPosRozpr c2; CzechRozm 235, 266v; SkarŻyw 86; CzechEp 179; LatHar 56; WujNT 299, 310, 659.
»jaśnie objaśni(a)ć (się)« (10): á z oſtátkiem vciekay ſie do Moiżeſzá á do Prorokow: tho ieſt/ do tych kthorzy tobie lepiey/ iáſniey/ á ſzyrzey wolą á náukę Páná twego/ obiáſnic będą mogli RejPos A6, 288, 338; RejZwierc 8v; CzechEp 307; ActReg 43 [2 r.]; vkázuiemy im ták wiele piſm z ſtárego y nowego Teſtámentu/ ktore tę prawdę/ iáſniey niż ſłońce dźień obiaſniáią WysKaz 33; SarnStat 479, 1216.
»jaśnie (ob-, wy)wołać, obwołany« (11 : 2): gdyż Anyoł iáſnie ſtoiąc na ſłońcu woła á opowieda ſrogość przyſzłą iego. RejAp 163v, 7v, 80v, 102v, 124v, 194; NIe ieſt táyno iuż z nas káżdemu/ kto ieſt Pánem náſzym/ gdyż go nam iáwnie á iáſnie Bog Ociec przez wſzytki piſmá á przez Duchá s. obwołáć roſkazał. RejPos 343v, 159, 196v, 278, 293, 297v, 356.
»jaśnie (o-, na-, wy)pis(ow)ać, opisany, spisany« (33 : 12 : 1): SeklWyzn b4, f3v; LibLeg 11/170, 187v; KromRozm II 1; A to ten ſwyęty papyeż yáſnye wypiſuye Pyotrowę władzą y zwirzchnoſć nád wſſem koſcyołem KromRozm III N6, G8, K, O4v; Diar 70; GroicPorz ii4; KrowObr 16, 182v; OrzRozm V; Hiſtorykowie poſtronni [...] doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli BielKron 337v; GrzegRóżn Mv; Mącz 416b, 464a; GrzegŚm 62; SarnUzn E8; RejPos 295; KuczbKat 175; RejZwierc 11; WujJud 149v, 260; WujJudConf 64v; CzechRozm 164, 198, 258v; ModrzBaz 95v; StryjKron 31; CzechEp 6, 252; Ignácyus iáſnie piſze/ y wyznawa/ iż ſyn Boźy/ nie ieſt onym Bogiem náde wſzytko NiemObr 122, 78; ReszPrz 37, 44; ReszHoz 135; GórnRozm K2v; O czym Ian S. Ewángeliſtá naiáśniey wypiſał. WujNT przedm 31; więtſza ieſt ślepotá odſzczepieńcow/ ktorzy kośćiołá Kátholickiego w piśmie ták iáśnie opiſánego nie widzą: á niźli Żydow WujNT 629, 163, 529, 576, 849; SarnStat 988.
»jaśnie oznajmić (a. oznajmować), oznajmiony« (12 : 2): BibRadz I 1c marg, 353v; [Luter pisał] cżekam cźáſu iż to pan Kryſtus iáſniey ludzyem oznaymi BielKron I95v; RejAp 1v; RejPos 17v, 159, 269v; BiałKat 98v; WujJudConf 205v; CzechRozm 92; na pozwáną [stronę] należy/ obronę ſwą iáśnie oznaymić [rei etiam exceptionis caput aperte declarare]. ModrzBaz 94v; SkarŻyw 484; nie ták iáſnie ſtárym onym oycom w przyrodzonym y piſánym zakonie oznaymione ſą ty trzy w boſtwie perſony SkarKaz 274b, 118b.
»jaśnie pokaz(ow)ać (a. okaz(ow)ać, a. ukaz(ow)ać) (się)« = clare ostendere Mącz; palam ostendere, satis a. vere declarare, maxime resplendere Modrz [szyk zmienny] (222): RejPs 84v, 213v; Tak o tym trzymam/ a okażę to iaſniei ieſli kto będzie tego żądał. SeklWyzn g2v, b4, Cv, c2; LibLeg 11/138, 152v; SeklKat P4; KromRozm I D; KromRozm II bv, d4, g4, k3, lv (10); Drugye dwá znáki [...] yáſnye nąm then koſcyoł vkażą/ iż yeſt y ma być yeden y Apoſtolſki. KromRozm III E5v; A iż ſye ták ſtáło/ z kſyąg ſpraw ápoſtolſkich yáſnye ſye okázuye. KromRozm III G6, C, C4, E7, H4, H8v (15); DiarDop 100; LubPs A2, A3, A4, B3v, N2v, X6v; KrowObr 16, 75, 81, 82v, 161v (7); RejWiz A4; Leop +2v; RejZwierz 77v, 92, 135; Láſká y moc Páńſka iáſnie ſię w nim okázowáłá. BibRadz I 32a marg, I 4v, 6v, 148v, 273v; wyrzucamy thy ich potwarzy y kłamſtwá/ w ktorych iáko oni powięźli/ pokazáliſmy iáſnie GrzegRóżn B4, A2v, E2, L2; Plano, Głádzę. Et Meta. Wykłádam/ Iáſniey okázuyę Mącz 303a, 201a, 285a; SienLek a3; RejAp 161 [2 r.]; GórnDworz L18; GrzepGeom G2, L3; RejPos 25, 70, 88v, 142, 152 (19); BiałKat 108v, 166; GrzegŚm A4, 18, 26, 26; KuczbKat 195, 215, 225, 250; RejZwierc 101v, 119, 182v, 184 [2 r.], 210v; WujJud 120, 160, 165, 165v, 173v, 236; RejPosRozpr c, c2v, c3; RejPosWstaw [213]v [2 r.] 41v, [418]v [2 r.]; BudNT przedm c; CzechRozm 34, 63, 165, 165v, 169 (10); KarnNap Bv; Z tych tedy słow wyżſzey powiedźiánych/ iáśnie ſię okázuie [perspicuum est]/ że to ieſt bárzo wielką Rzecżypoſpolitey zarázá/ ieſli miedzy dobremi a złemi żadney roznośći niebędźie ModrzBaz 46; Bo iáko wiele białe głowy wſpráwách ludzkich záſzkodźić mogą/ doſyć iáśnie okazáłá [satis declaravit] [..,] Iewá ModrzBaz 49; ſpráwámi cnotliwemi żeś prawdźiwy śláchćic iáśnie pokázuy [vere nobilem declares] ModrzBaz 57, 6v, 14v, 87, 97, 99, 129v; SkarJedn 80, 84, [180], 318; SkarŻyw 15; StryjKron 59, 66; CzechEp 28, 36, 108, 166, 204 (16); NiemObr 99; ReszPrz 28, 54; WerGośc 254, 258; BielSen 3; ArtKanc K18v; GórnRozm A4v; PaprUp G4, H; ActReg 149, 163; Phil P4; OrzJan 14, 23; Chriſtus boſtwo ſwoie iáſnie pokázował. WujNT 299 marg, przedm 4, 8, 22, 31 [2 r.], s. 35 (28); WysKaz 4, 28, 33, 35 [2r.]; SarnStat 90, 94, 95, 193, 656 (8); SkarKazSej 684b.
»jaśnie prorokować, przepowiedzieć« [szyk zmienny] (4 : 3): RejAp 84; RejPos 344v; którego [Chrystusa] Páweł święty przepowiádał iáſnie ludźiem. BiałKat 236; tedy naprzod Máláchiaſz o they Swiątośći iáſnie prorokował/ tymi ſłowy KuczbKat 190; WujJud 150; SkarJedn d6v; StryjKron 6.
»jaśnie (przy)patrzyć (się)« (13): A tu ſie każdy w tym Pſalmie iáſnie przypátrzyć może iż ieſt dwoiáki koſcioł LubPs Gv, aa5; RejZwierz 80; RejPos 3v, 135v, 189v, 207 [2 r.], 294v, 313; RejZwierc 182; záraz do niebá idą y iáśnie pátrzą na Bogá w Troycy iednego/ ták iáko ieſt. SkarJedn 273, 340.
»jaśnie świadczyć (a. poświadczać, a. wyświadczać)« (12): KrowObr 179v; RejPos 256; RejZwierc 11; O tym y Dioniſius Areopágitá y Auguſtyn ś. iáſnie świadcżą. WujJud 166, 167v; CzechRozm 23v; StryjKron 59; CzechEp 210 [2 r.]; Bo tu iáśnie świádczy Iákub S. Iż Abráhám przez dobre vczynki sſtał ſię y był názwan przyiaćielem Bożym. WujNT 790, 51; WysKaz 4.
»jaśnie twierdzić, potwirdzić się« (3 : 1): RejPos [213]v; Ktory to/ á mym zdániem/ ſnadź ieſzcże iáſniey/ choć ſłowy krotkimi twierdzi/ iż ſtáry Teſtáment o tym ieſzcże pod zaſłoną mowi. CzechEp 220; CzechEpPOrz **2v; SarnStat 619.
»jasno uczynić« = perspicuum a. planum facere Mącz (2): Perspicuum facere, Iásno vczynić/ ſzerzey á łátwiey ktorą rzecz wyłożyć áby tym lepiey mogłá być poyęta. Mącz 406b, 303a.
»jaśnie (u)słyszeć« [szyk zmienny] (16): LibLeg 6/158v; nieomylne ſą ſwięte ſłowá iego ty ktore tu ſłyſzyſz iáſnie od niego. RejAp BB6v, 70v, 121v, 138v; RejPos 214, 245, 281, 292v, 293v (7); RejPosWiecz2 91; BiałKat 381v; Tu iáſnie ſłyſzyſz iż żywoth wiecżny [...] ludźiom obiecował Kryſtus ktorzy go poznawáli. GrzegŚm 40; CzechRozm 27.
»jaśnie widzieć (a. widywać), (o)baczyć, oglądać, widziany« [szyk zmienny] (66 : 18 : 6 : 1): [Maryja] nad wſſytki anioly ij ſwięté/ iaſniéy boga oytza/ ij od niego narodzonego ſyna/ ij pochodzącego od obu/ ducha ſwiętégo widzi OpecŻyw 187; PatKaz II 53v [2 r.], 62v; RejPs 39; Weźmiſz to wſſyſtko piſánye przedſye [...] oglądaſz yáſnye/ yáko ſye dáleko yedno od drugyego odſtrzęla. KromRozm I H4, G2; MurzHist Ov; LubPs A3v; KrowObr 2, 184v; KromRozm III I5v; RejWiz 2, 14, 37, 147v; SarnUzn F8; SienLek 95v, Vvv4; RejAp 24, 70v, 120v, 145, 190v (12); GórnDworz D4v, G4v, Ee8v, Ff4; RejPos 45, 159v, 166v, 198v, 205 (10); RejPosWiecz2 93v; BiałKat 101, 158v; GrzegŚm Av, 9; RejZwierc 38v, 102, 184, 255, 258v, 259v; WujJud 68, 69 [2 r.], L14v; WujJudConf 69; Stąd thedy iáſnie káżdy obacżyć może/ co zá porządki od pocżątku ſam Pan poſtánowić racżył RejPosRozpr c3, c2v; RejPosWstaw [212], [412], [413], 42, 110v, [1433]v; KarnNap A3v; BiałKaz F3v; CzechRozm 5v, 75, 121, 212v; ModrzBaz 81; CzechEp 106; ReszPrz 52; WerGośc 202; GórnRozm A4v; OrzJan 89; Skąd iáśnie widzimy/ oſobliwą pieczą y opátrznośc Páńſką o Rzymſkim kośćiele WujNT 505, 43, 71, 358, 443, 489 (8); SarnStat 115; GosłCast 47.
»jaśnie wiedzieć« [szyk zmienny] (9): Gdyż to iáſnie wiemy/ iż do złoſliwey duſze nigdy ſie bliſko Duch ſwięty przyſtępić nie może. RejAp 35, 7, 14 [2 r.], 67; RejPos 338; BiałKat a4; SkarŻyw 498; Iż widząc/ wiedząc iáſnie/ dowiéźdź ſwey niecnoty Nietáię GosłCast 47.
»jaśnie wykładać (a. wyłożyć), dokładać« = dilucidare, elucidare, enodate interpretari, plane commemorare Mącz (22 : 4): KromRozm II 12, nv; Indźye to ſąm Páweł yáſnye wykłáda/ piſſąc/ iżeſmy wſſyſtcy yedno ćyáło KromRozm III G3v, C6; Wyłoż mi to iáśniey. OrzRozm E2v; Haec quae coarctavit et peranguste refersit in oratione sua, dilatet nobis atquae explicet, Co vkroćył/ Zágniotł/ To yáſniey niech wywiedzie y wyłoży. Mącz 118b, 201b, 249a, 303a; LeovPrzep G3; RejAp BB6, 28, 44v, 80v, 110 (9); GrzegŚm 54; RejZwierc 9, 11v; RejPosWstaw [1103]v; CzechRozm 138; WujNT 4, [405].
»jaśnie wyniknąć« (3): LubPs N2v marg; LatHar 601; pożytki rozważay. Ktore z Piſmá świętego/ iáſnie wynikáią PaxLiz Ev.
»jaśnie wyrazić (się), wyrażony« = explanare Calep (7 : 7): MurzHist S4; [rozumiejąc przez świątości jedno to, co] według ich zdánya yáſnye o krzcye/ pokućye/ ćyele bożym/ albo wyeczerzy páńſkyey wyráżono. KromRozm III E8v; KrowObr 226; BibRadz I *5; BiałKat 68v; Wiele rzecży kośćioł ſtánowi y dekláruie/ cżego piſmo iáſnie nie wyráźiło. WujJud 74v, Mm4; RejPosRozpr c4; CzechRozm 19v; WerGośc 228; Calep 394a; LatHar 317; WujNT 243, 686.
»jaśnie (wy-, z)rozumieć (się)« (10): OpecŻyw 183v; KromRozm III C5v; Diar 55; A iżebyáćie to tym lepiey y iáſniey ob[a]tzyć y wyrozumieć mogli/ tedy ty kxięgi moię ná trzy tzęśći tylko rozdzielę KrowObr 2; RejPos 159v, 230v, 340; GrzegŚm 16, 24; RejPosWstaw 110v.
»jaśnie (wy)rzec, wysłowić, rzeczono« = palam a. plano dicere Mącz (4 : 1 : 2): Abowyem co może być [...] yáſnyey rzeczono/ yáko to? Oćyec wyętſſy yeſt niż ya. KromRozm II r3; KwiatKsiąż G2; Mącz 199d, 278d [2 r.]; SkarJedn 280; Każeſz mi ćięń vłápić? iáſnie niewyſłowiſz GosłCast 65.
»jaśnie wyzna(wa)ć, zezna(wa)ć« (23 : 2): SeklKat M3v; Maſz s ſobą wſzędźie nośic naukę niebieſką/ iaſnie ią wyznawaiąc MurzHist 113; KromRozm III P8v; SarnUzn E4; RejAp 43v, 68v; BiałKat 78v; RejZwierc 256; Cżemuż tu teraz iáſnie nie wyznawaćie/ iáko wierzyćie? WujJud 176, 60, 73v, 218v, 252v; WujJudConf 10, 251; CzechRozm 95v, 147; CzechEp 211, 426; NiemObr 122; WujNT 557, 687; y kożdy z nas oſobnie będźie iáſnie zeznawał/ wyznawał [profitebitur et recognoscet JanStat 884] przerzeczoné ziednoczenié/ przymiérze y pokóy SarnStat 1104; SkarKaz 486a.
»jaśnie znać [= widać]« [szyk zmienny] (9): FalZioł IV 30d; RejWiz A2v; BibRadz Ex 10/10; GórnDworz F8v, Gg2, Kk5; SkarJedn 308; GórnRozm G; ſczęnięli máłé [...] Choćia kąſáć nie może/ wdy czego go vczy Przyrodzenie/ iáſnie znáć/ gniewa ſie/ y mruczy GórnTroas 70.
»jaśnie znać da(wa)ć [= unaoczniać]« = non obscure significare Modrz [szyk zmienny] (11): KromRozm II 12; Leop VVv; BibRadz I *3v; RejPos 316; ModrzBaz 37; SkarJedn 40, 280; Tedy też y tym ſámym/ to iáſnie káżdemu duch Boży znáć dawał: iż ... CzechRozm 181, 80; CzechEp 343; OrzJan 122.
»jasno przez się« (1): Intendunt in ea quae perspicua sunt, Ná tym ſie báwią co yáſno przes ſię yeſt. Mącz 445a.
»jaśnie przed ludźmi, przed wszystkiemi« (1 : 1): Palam in ore atquae in oculis omnium gesta sunt, Iáſnie ſie przed wſzyſtkiemi dźiało. Mącz 273a; WujJud 6v.
»jaśniej niż słońce, w słońcu; jaśnie jako słońce« = luce clarius Mącz (5 : 1; 1): RejWiz 51 v; Mącz 55c; chociay iáſniey to widzą niźli ſłońce/ iż ſie wola á roſkazánie Páńſkie dáleko nie zgadza z wolą [...] ich. RejAp 116, 148v; SkarJedn 85; CzechEp 330; WysKaz 33.
»jaśniej niż światłość« (1): Ostendam vobis luce clarius, Okażę to wam yáśniey niż ſámá yeſt ſwiátłość. Mącz 201a.
»nie jaśnie ani dokładnie« (1): Lukaſz ná tym mieyſcu/ nie iáſnie ani dokłádnie/ o tych rozmowach/ iákieby były piſał NiemObr 78.
»jaśnie i (a) dostatecznie« [szyk 3 : 1] (4): KromRozm II q4; Diar 55; GórnDworz Cc3; áni ſobie żadnego innego ſpoſobu pocżęcia iego [Chrystusa] szukáć/ ábo ſobie zmyſláć będę/ nád ten doſyć iáſnie y doſtátecżnie w ſłowie Bożym opiſány. CzechRozm 164.
»jaśnie i (a) dowodnie« [szyk 4 : 1] (5): Stądći yeſt nyeuſtáwicznoſć náuki kácerſkyey/ która ſye wczorá w Luthrze [...] yáſnye á dowodnye pokazáłá. KromRozm II p3v; KromRozm III C; StryjKron 59, 66; SarnStat *7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»jaśnie a głośnie (a. głośno)« (3): LibMal 1554/187; RejAp 37; Apoſtołowie y Prorocy wſzyſcy iáſnie á głoſnie to wſzędy obwoływáią RejPos 293.
»jawnie, (a, i) jaśnie« = aperte palamque Mącz [szyk 84 : 9] (93): Kradną y ymienie/ gdi go vzywaią/ á zato doſſyć nie czinią/ takie ſam pan Chriſtus yaſnie/ y yawnie zowie złodzieymy/ y łothry SeklKat L2; LubPs A2, A3v, A4, N2v, X6v; BibRadz I 148v; Mącz 278d; Ale kiedy ty widomymi rzeczámi/ iáwnie y iáſnie ná Kácerzá poiedźieſz/ vſtąpić ći plácu muśi. OrzQuin Aa2; Izaſz ſie ich wiele ktemu nie vnioſło zá iáwnym báłwochwálstwem/ ná ktore iáwnie á iáſnie pátrzą ocży náſze. RejAp 27, AA3, llv, 45v, 80v, 161 (14); RejPos llv, 36, 66v, 117, 152 (48); RejPosWiecz2 93v, 95; Bog [...] nie brákuiąc żadnym ſtanem iáwnie á iáſnie powoływa/ á chce áby byli wſzyſcy zbáwieni RejZwierc 5, 11, 38v, 101v, 184, 258v (10); WujJud 79v; RejPosRozpr c2; RejPosWstaw 110v; GórnRozm K4; Calep 377a, 394a, 746b, 761b; WujNT 299, 471. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]
»jaśnie i nieodezwanie« (1): przez náſzé ſprawce/ któré ná ten czás iáſnie y nieodezwánie [solidum et irrevocabiliter JanStat 884] [...] vſtáwiamy SarnStat 1104.
»jaśnie a (i) nieomylnie« (2): gdyż to Pan iáſnie á nieomylnie obiecuie káżdemu wiernemu ſwemu/ by ſie iedno vznał w vpádku ſwoim [...] iż ſie on też do káżdego náwroćić chcze RejZwierc 266; CzechEp 106.
»jaśnie a oczywiście« (1): Ktory [Zbawiciel] iuż nam miał iáſnie á ocżywiſcie okázáć wſzytki zwody á obłędliwośći ſwiátá tego. RejPos 188v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»jaśnie, (a (prawie)) na oko« [szyk 4 : 2] (6): RejWiz 14; RejAp 145, 190v; Opowiedáiąc [,..] poſtáwy ich/ ktorym ſie iáſnie káżdy á práwie ná oko ſłuſznie przypátrzyć może. RejPos 189v; HistLan E2v; WerGośc 202.
»jaśnie i (a) otworzyście, otworem« [szyk 5 : 2] (6 : 1): Abyś áni zámykał áni piecżęthował tych kſiąg/ ále áby ták otworem á iáſnie ku cżythániu káżdemu były RejAp 191v; Y vcżyniłem ią był rzecż tę/ ták w obec [...] nikogo nie miánuiąc áni iáſnie y otworzyśćie przećiw ktorey zoſobná oſobie piſząc CzechEp 6, 204, 205 [2 r.], 383, 423. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»jaśnie, (a) po prostu« = aperte et simpliciter Modrz (2): A ieſli duchowne odrodzenie rozumiećie miłość/ y dobre vcżynki: moẃćieſz iáſnie po proſtu/ iáko Kośćioł mowi WujJud 115v; ModrzBaz 94v.
»porządnie i jaśnie« (1): Dla cżego ią też poki mi tego prawdą iáſną ſłowá Bożego porządnie y iáſnie/ kámienia twárdego nie zbije/ ná inſze I. M. wywody [,..] odpowiedáć niechcę. CzechEp 269.
»jaśnie a (i) szczyrze« = pure et nude Modrz [szyk 3 : 2] (5): Diar 49; SarnUzn E8; RejAp 43v; WujJudConf 251; Zgołá ná ſędźiego należy/ áby ſądźił okrom miłośći y vżalenia/ okrom gniewu/ waśni/ zazdrośći/ okrom vporu o rzecżach iáśnie á ſzcżerze powiedźiánych [pure et nude propositis]/ wedle ſámych tylko dowodow ModrzBaz 94v.
»szyroko a (i) jaśnie« [szyk 4 : 1] (5):KromRozm III C4v; Mącz 303b; Oznaymiwſzy też tho iż miał zeſłáć ná ſwiát iáſnie á ſzyroko ſłowo ſwoie. RejAp 71; RejPos 104; CzechEp 267. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.]
»jaśnie i widomie« (2): RejPos 338; Niewiem iáko kto widźieć iáſnie/ y widomie poznáć może/ ieſli kto ieſt w Pánie Chriſtuſie przeyrzánym ábo nie. WujJud 68. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»właśniej i jaśniej« (1): wiele ſię ſnadź rzecży trafiało/ ktoreby właſniey y iáśniey wyráżone być mogły/ á zwłaſzcża ktore z trudnych piſm Zydowſkich Ią wźięte BibRadz *5.
»jaśnie i wyraźliwie« (1): máiąc to iáśnie y wyráźliwie/ do cżego wiárá moiá przytknioná ieſt/ ná tym przeſtawam/ y tym ſię ćieſzę. NiemObr 96.
»jaśniej i znaczniej« [szyk 1 : 1] (2): Te to Páńſkie ſłowá gdźież ſię proſzę ćię znácżniey y iáſniey pełnią/ iáko w tym to Mieśćie Rzymſkim? ReszHoz 117; WujNT przedm 21. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»jaśnie i źrzetelnie« (5): CzechRozm 206v, 258v; CzechEp 252; NiemObr 99; kśięgi Dzieiow Apoſtolſkich vkázuią kośćioł prawdziwy/ ták iáśnie y źrzetelnie; iáko Ewángelije vkázuią Chryſtuſá prawdziwego WujNT 393.
~ W przeciwstawieniu: »w sercu ... na jasno« (1): z okfitośći ſercá vſtá mówią: á ſkarb w ſercu záchowány/ vſtá ná iáſno odnoſzą [Vulg Matth 12/34, Luc 6/45], BiałKat 48v. ~
W charakterystycznych połączeniach: jaśnie barzo (2), dobrze.
W charakterystycznych połączeniach: jaśnie dobrotliwy, dowodny (2), nieprawdziwy, niewymowny, przeciwny, świadomy, wiadomy, widomy.
»jaśnie widzieć« = elare videre Vulg (4): MurzNT Mar 8/25; BudNT Mar 8/25; Potym záſię położył ręce ná oczy iego: y pocżął widźieć y vzdrowiony ieſt/ ták iż widźiał wſzytko iáſnie. WujNT 8/25, s. 153 marg.
»Jaśnie Urodzony« (1): zá przyzwolenim ná rzecży niżey opiſane/ namilſzego ſyná náſzego Iána Páleologa Ceſarzá Romáńſkiego iáśnie vrodzonego SkarJedn 269.
»Jaśnie Wielebny« (2): IASNIE WIELEBNEmv OYCY Y PAnv IEgo M. X. IANOWI DIMITROWI SOLIKOWSKIEMV Z SOŁKOWA, z łáſki Bozéy Arcybiſkupowi Lwowſkiómu ſwému M. Pánu. SarnStat 834, 834.
»Jaśnie, Jasno Wielmożny [w tym: Pan (48), * nazwiskiem (8), Książę, przyjaciel, Pani (2), Księżna]« (60 :1): LubPs A2; GroicPorz A3; Wirſze ná Herb Iáſnie Wielmożnego Páná Iáná Grábie s Tarnowá. etc. RejWiz A2, A3; A tego Páńſtwá imienim Krolá Iego M. Iaſno wielmożny Pan á Pan Ian Chotkiewicz [...] Adminiſtrátorem ieſt. KwiatOpis C3, A2 [2 r.]; RejZwierc A2, [28], 119, 210, 210v; StryjWjaz Av; PaprPan A2v, A3, Vv; Oczko A2; SkarŻyw kt; StryjKron A, 86 [2 r.], 200; CzechEpPOrz *2; Drukował Alexius Rodecki/ Iáśnie Wielmożnego Páná/ Páná Ianá Kiſzki [...] Typográph. NiemObr kt; BielSen 2, 3; KochWrJan 17 [2 r.]; ActReg 13, 88, 120; Do Iáśnie Wielmożnego Páná Iego M. P. Ierzego Chodkiewicżá/ Stároſty Zmodzkiego: [...] y do innych Iáśnie Wielmożnych przyiaciół. KołakCath C2v, B4v; KołaCathOkuń A2; JanNKar A3, D3v; Ordinácia Iáſnie Wielmoznego Ianá Zamoyſkiego, Hetmáná Koronnégo SarnStat 1048, 228 [2 r.], 330, 421, 478, 591 (16); WitosłLut A; VotSzl A2; CiekPotr )?(2; CzahTr A2 [2 r.]; Iáśnie Wielmożnev Paniey Iey Mści. P. Zophiey z Mielcá [...] Vniżenie Woyciech Skoráwiec offiáruie. SkorWinsz kt, A2; SapEpit kt.
Synonimy: 1. okazale, pięknie, świetnie, wspaniale; 2. pogodnie; 4. dokładnie, dostatecznie, dowodnie, nieomylnie, oczywiście, otworzyście, pewnie, porządnie, prawdziwie, prosto, słusznie, widomie, właśnie, wyraźliwie, wyraźnie, znacznie, źrzetelnie; 6. bezpiecznie, głośno, jawnie.
Cf NIEJAŚNIE
LW