« Poprzednie hasło: BEZPIECZEŃSTWO | Następne hasło: BEZPIECZNIEĆ » |
BEZPIECZNIE (673) av
bezpiecznie (599), bezpieczno (3), biezpiecznie (1), bezpiecznie a. bezpieczno (70); bezpieczno DiarDop. SkarKazSej; bezpiecznie : bezpieczno : biezpiecznie BielŻyw (2 : 1 i 1).
beſ- (566), beś- (63), bez- (34), besz- (6), bezs- (2), be(z)- (2).
Wszystkie e jasne; o prawdopodobnie jasne.
comp i sup (63 + 7) -bezpieczniéj; -éj (4) Strum, KochPs, SarnStat, GosłCast, -ej (2) OpecŻyw, Mącz, -(e)j (64). sup nå- (5), nåj- (2); nå- (4), na- (1); nå- ReszPrz; nå- : na- RejZwierc (3 : 1); nåj- NiemObr, RybGęśli.
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Bez zagrożenia niebezpieczeństwem, bez szwanku, bez szkody
(103)
- a. Ostrożnie (1)
- 2. Bez obawy, beztrosko, spokojnie, pogodnie, z czystym sumieniem; nie spodziewając się złego, ufnie; odważnie; jawnie, wprost (227)
- 3. Lekkomyślnie, bez rozwagi; zuchwale, bezczelnie, bezecnie, bezwstydnie (77)
- 4. Pewnie, niezawodnie, niezachwianie, niewątpliwie, bezsprzecznie, bez wahania; bez ryzyka; skutecznie (266)
»bezpiecznie chodzić, iść, przejść, przyjść« [szyk zmienny] (14): BielŻyw 41; LibLeg 6/159v; á beſpiecznie będzieſz chodził miedzy ſrogimi y iádowitemi zwierzęty RejPs 136v; RejKup t7v; LubPs Y, bbv; RejWiz 172v; Leop *A3v; BielKron 107v, 113v; Mącz 217a; RejZwierc 138v; KochPs 128; Kto idźie proſto/ mowi Mędrzec/ ten idźie beśpieczno SkarKazSej 662a. Cf Przysłowie.
»bezpiecznie (prze)jachać, przyjachać« (5): LibLeg 9/53v, 11/42, 131v; na ktoryby [miejsce ściągnienia] yego K. M. beſpiecznie zludzmy ſwymy oſobą ſwą yachacz mogl. ConPiotr 33; BielKron 54.
»bezpiecznie pływać, płynąć« [szyk zmienny] (10): RejWiz 3, 37v; RejZwierc Av [2 r.], [282], 177, 198v, 263; Neptune/ nie burz morzá: beſpiecznie okręty Niech po nim płyną PudłFr 67; GórnTroas 74.
»bezpiecznie wędrować« (3): Beſpiecżnie káżdy po ſwiáthu wędruie/ Kto ſobie cnotą gośćiniec toruie. RejZwierc 220v, 118, 271v.
»(za)chować, schować bezpiecznie« [szyk zmienny] (8): A záchowa ie [wiernych] beſpyecżnie od káżdey ich trwogi LubPs Bv, K2, M4, aa3, ee4, gg3v, hh6; BibRadz 2.Mach 1/19.
»żyć bezpiecznie« [szyk zmienny] (4): Ale w miernem doſtátku ludzie [...] żywą beſpiecżnie/ á ieden pod drugim dołu nie kopa GórnDworz Hh8; MycPrz I A4; GórnRozm D3v; GrabowSet X3v.
»bezpiecznie i przystojnie«: Potrzebá tedy vcżćiwemu cżłowiekowi w ktorąkolwiek batę ábo łodź wſtąpić: ieſli ſię chce beśpiecżnie y przyſtoynie potym morzu woźić. KlonFlis A4v.
»(odpoczywać i) (prze)mieszk(iw)ać bezpiecznie, (odpoczywający i) mieszkający bezpiecznie« [szyk zmienny] (26): LubPs F3v, Qv; Leop Ez 38 arg, 38/8, 42/11; prziydę do tych kthorzy odpocżywáią á mieſżkáią beśpiecżnie BibRadz Ez 38/11, Lev 26/5, Ier 32/37, Ez 34/25, 38/8, 14 (8); BudBib Deut 12/10, 33/28, 1.Reg 12/11, Ier 32/37, 49/31 (9); SkarŻyw 363; StryjKron 335; CzechEp 298; ArtKanc Q6v.
»bezpiecznie mowić (mawiać, namowić sie, (wy)powiedzieć, rzec, rozmawiać), bezpiecznie mowiący« [szyk zmienny] (33): Nie ſmiem mowic beſpiecznie miłoſćiwy krolu RejJóz K3v; LubPs Ov; KrowObr 200; RejWiz 132; RejZwierz 72; BibRadz Gen 18/27; RejPos 72; RejZwierc 46, 88v; BudBib 2.Mach 7/11; BudNT Act 9/29, Eph 6/20; CzechRozm 88v, 89; PaprPan A3; co rozumie być dobrego bezpiecżnie powie ModrzBaz 30v; SkarJedn 135; SkarŻyw 131, 151, 243, 484; CzechEp 24; GórnRozm E; KochSz B4; ZawJeft 47; LatHar 330; WujNT Act 2/29, 9/27, 13/46, 19/8, 26/26, Eph 6/20; GosłCast 57.
»bezpiecznie (sobie) poczynać« [szyk zmienny] (8): GliczKsiąż K7v; Mącz 454b; GórnDworz Kv; CzechRozm 22; PaprPan N; Przetoż niemáły czás ſtrawili beśpiecżnie ſobie poczynáiąc [fiducialiter agentes] w Pánu WujNT Act 14/3, 9/28, 18/26. Cf »śmiele, bezpiecznie«.
»bezpiecznie [na co] spać (przespać się, wysypiać się, usnąć), bezpiecznie śpiący« [szyk zmienny] (14): RejRozpr E4v; RejWiz 54; Mącz 259a; RejZwierc 72v, 168, 198v, 227v; CzechRozm 220v; Przetoż y dźiś będę ſpał ná to beſpiecznie/ Bo pan żywotá mego ſtrzeże koniecznie KochPs 5, 6; StryjKron 215; GórnRozm A3v, I2v; CiekPotr 46.
»bezpiecznie (upominać i) strofować« (4): [Heliasz] káżdego beſpiecżnie z iego wyſtępkow vpominał y ſtrofował. CzechRozm 107v; NiemObr 41 [2 r.]; WujNT 97. Cf »bezpiecznie i w oczy«.
»jaśnie i bezpiecznie« (2): iżby ni o cżym inym iedno o cznocie/ á przyſtoinośći myſlić/ á iáſnie/ y beſpiecżnie káżdą rzecż cżynić mogłá. GórnDworz Mm2v; CzechEp [415].
»jawnie (śmiele) (a, i) bezpiecznie (całą gębą)« (3): Mącz 303a; RejPos 152; owſzem ná thákie mátáctwo chytre y zdrádliwe Pápieſkie/ iáwnie/ śmiele y beſpiećżnie cáłą gębą wołáią. CzechRozm 81v.
»bezpiecznie i w oczy«: Y ktożby dźiś Papieżá Rzymſkiego beſpiecżnie/ y w ocży ſtrofowáć/ y iemu ſię ſprzećiwić śmiał NiemObr 41.
»bezpiecznie a w opatrzności«: iákobychmy beſpiecżnie á w opátrzności twoiey pływáli w łodce twoiey RejPos 177 v.
»bezpiecznie ale prawdziwie«: pewnie tey więtſzey rzecży nie vcżynimy doſyć/ bychmy ſię też/ iáko beſpiecżnie/ ále prawdźiwie mowi on wierny ſługá Boży/ Thomás Kempizyuſz/ cáły rok do tey świątośći gotowáli LatHar 246.
»bezpiecznie i spokojnie«: ták Krol y ſam około Rzeczypoſpolitey [...] beśpieczniey y ſpokoyniey rádźić będźie/ nie rozrywáiąc ſye OrzRozm T3.
»bezpiecznie i swobodnie« (2): á potykayćie ſię z nimi [nieprzyjaciółmi]/ ábyśćie pothym bespiecżnie y ſwobodnie [cum securitate] pozbieráli łupy. BibRadz 1.Mach 4/18; Mącz 145d.
»śmiele (z więtszą śmiałością) (i) bezpiecznie« (6): gdyby ſie tráfiło/ álbo do Krolá/ álbo do yákyego Kſiążęcyá/ [...] o cokolwyek rzecż myeć/ ſmyele y beſpyecżnye ſobye pocżynáć mogli/ áby im nie pikáło/ [...] pod kolány GliczKsiąż K7v; RejZwierz 86v; Mącz 463b; CzechRozm 81v; przeto ia też/ z więtſzą ſmiáłośćią/ beſpiecżniey do ćiebie idę CzechRozm 205, 78. Cf »jawnie, bezpiecznie«.
»bezpiecznie i wesoło, bezpiecznie wesoły; wesoło a bezpiecznie, wesoły bezpiecznie« (3 : 2): á on go przywiodł nád Amálechity goduiące/ y weſołe beſpiecżnie BielKron 68, 62v; RejZwierc 103; GrabowSet Vv; LatHar 143.
»bezpiecznie i (abo) wolnie; wolno (wolnie) (i) bezpiecznie« (2 : 3): A o przećiwnikach beſpiecżnie y wolnie muśi ſię mowić GrzegRóżn C4v; GórnDworz Ee7; CzechEp [414]; Niemoże ſpráwiedliwie ſądźić/ áni prawdźiwey rády bezpiecżnie ábo wolnie dáć [nec verum concilium libere dare]/ ktory ſam ſobą niewłada ModrzBaz 27; SarnStat 205.
»bezpiecznie się ważyć«: Bezpiecznie ſſie tego ważił Iż kogo chczał tego ſtłocził RejKup aa4v.
»bezpiecznie i owszem niewstydliwie«: [ja grzesznik] ktorym ták ćięſzko/ y ták cżęſto/ y ták bespiecżnie/ y owſzem ták niewſtydliwie zgrzeſzył LatHar 144.
»nie prędko ani bezpiecznie«: A nie ták prętko/ áni ták beſpiecżnie/ zá iedno ſie mieyſce iąwſzy ono ták nieprzyſtoynie ná ſwą dumę kierowáć CzechRozm 39.
»bezpiecznie i swobodnie«: przed ktorym [cesarzem] nie mogł [papież] beſpiecżnie y ſwobodnie ſkrzydeł ſwoich rozpierzyć. NiemObr 169.
»swowolnie (i) bezpiecznie (a bez wszego rozmysłu); bezpiecznie a bez rozmysłu« (2 : 1): RejPos 192; KuczbKat a2; á niżli go [żywota] ſwowolnie/ beſpiecżnie/ á bez wſzego rozmyſłu ſłuſznego [...] vżywa. RejZwierc 157.
»bezpiecznie mowić, (opowiadać, opowiedzieć, powiedzieć, rzec, twierdzić, zeznać)« [szyk zmienny] (72): RejPs 132v, 171v; LubPs T5v, gg5v; KrowObr Bv, B3v, 6v, 10v, 108; RejZwierz 40; OrzQuin A4, K3, K3v, Q3v, Y3; O beſpiecżnieć teraz może Páńſthwo Rzymſkie mowić ſiedzę iáko krolowa RejAp 150v, 77, 78, 118v, 171; RejPos Bv, 31v, 51, 70v, 71v, (11); RejPosWiecz3 98; A iż miedzy wſzyſtkiemi cnotámi beſpiecżnie to káżdy rzec muśi/ iż to ieſt naprzednieyſza cnotá ſpráwiedliwość RejZwierc 54, A5, 11 [2 r.], 103, 105 (10); WujJud 250; CzechRozm 130v, 163v; SkarJedn 388; SkarŻyw A4v, A5v; CzechEp 19, 78, 110, 204; NiemObr 15, 30, 144, 166; PudłFr 30, 39, 40, 57; ZawJeft 46; Phil O; LatHar +10v, +11, 5, 110, 120, 260, 329; RybGęśli B4; Nie vmárł Stephan, zyie w Polſcze wiecznie Przez ſłáwę, mogę twierdzić to beſpiecznie. KlonKr F3v; SkarKaz 384a.
»bezpiecznie nazwać, nazwany, zwać« [szyk zmienny] (8): Może to beſpiecżnie zwáć Wenecką robotą. RejWiz 4, 4v; RejPos 109v; RejPosRozpr c3; CzechRozm 162; CzechEp 19, 327; WisznTr 32.
»bezpiecznie (z)rozumieć« (11): RejAp [14], 50, 77, 142, 144 (7); beſpiecżnie to y naproſtſzy zrozumieć może RejPos 231v, 51, 275v, 325v.
»bezpiecznie (się) [na kogo, co] (s)puścić, kazać, [na kim] polegać« [szyk zmienny] (6): KarnNap D2v; KochTarn 74; ArtKanc K3; SkarKaz 206b, 488a; Puść się ná mię beſpiecznie: wierz mi CiekPotr 41.
»bezpiecznie (się) (z)wierzyć, dać wiarę« [szyk zmienny] (10): RejWiz 58; RejAp [14]; RejZwierc 9; Nie wątpię iż beſpiecznie w tym mi wiárę dacie. PaprPan Z3, L3v, M; SkarJedn 393; KochFr 10; SiebRozmyśl K3; PudłDydo B2v.
»bezpiecznie (za)wołać« [szyk zmienny] (9): RejAp 148; gdy iuż zeſłał Pan Syná ſwego miłego/ [...] tu dopierko możemy beſpiecżnye záwołáć do Páná Bogá ſwoiego: Boże Oycże náſz. RejPos 33, 31v, 33, 110, 110v, 181, 202; RejZwierc 12.
»lepiej (uważniej) i bezpieczniej« (2): lepiey tedy/ y beſpiecżniey trzymáć ſię rzecży pewney/ to ieſt piſmá świętego NiemObr 76; ActReg 136.
»pewnie i bezpiecznie« (3): Mącz 306b; iż [Bóg] ie [bóstwo swoje] napewniey y nabeſpiecżniey miał okázáć w oſobie á w podobieńſtwie cżłowiecżeńſtwá thego ſwoiego ſyná namileyſzego. RejPos 294, 235.
»bezpiecznie a prawie«: iż beſpiecżnie á práwie tráfiſz do onego wiecżnego z dawná tobie obiecánego domu ſwego. RejPos 184v.
»prosto a bezpiecznie«: iż nie przydzie ná błędne á ná omylne drogi/ iedno iż proſto á beſpiecżnie ſobie iedzie RejZwierc 173.
»bezpieczniej i skuteczniej«: á to iż miał po práwicy Bożey ſiedzieć/ áby ták/ tym beſpiecżniey y ſkutecżniey mogł w pośrzod ſwych nieprzyiaćioł pánowáć CzechRozm 180v.
»snadniej i bezpieczniej; bezpieczniej i łacniej« (3 : 1): á dla tego iſzby tym ſnádniey y beſpieczniey tám wleźli/ páznogćiámi Ryſimi myſlili ſobie pomagáć. StryjKron 155; CzechEp 120, [415]; VotSzl E4.
Synonimy: 1. cało; 2. jaśnie, jawnie, niebojaźnie, spokojnie, śmiele, świebodnie, wolno; 3. nierozmyślnie, swowolnie, upornie, wszetecznie; 4. jaśnie, pewnie, prawie, skutecznie.
Cf NIEBEZPIECZNO, PRZEZPIECZNIE
BC