Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZETWORZANIE

Następne hasło: PRZETWORZON »

PRZETWORZENIE (2) sb n

przetworzenie (2), [przetwarzenie].

Pierwsze i drugie e oraz o jasne; końcowe e z tekstów nieoznaczających é oraz -é; a z tekstu nieoznaczającego å.

Fleksja

	sg
N	przetworzeni(e)
G	przetworzeniå
L	przetworzeniu

sg N przetworzeni(e) (2). ◊ [G przetworzeniå. ◊ L przetworzeniu.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przetworzyć.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przetworzyć”: zmienienie, przekształcenie (1)
- a. Uczynienie innym (1)
- b. [Uczynienie kimś innym; tu: mistyczne przeobrażenie w nowego człowieka]
II. [Rzeczownik od „przetworzyć się”: zmiana w coś innego (o eucharystii]
III. Rzecz przeobrażona (1)

I. Rzeczownik od „przetworzyć”: zmienienie, przekształcenie [[kogo], czego] (1):

a. Uczynienie innym (1): [Nád to trzebá wiedźieć/ co tu Apoſtoł ſtworzeniem zowie. Bo to pewna/ że tu nie o onem dawnem ſtworzeniu [św. Paweł] piſze [...]/ ále o nowem ſtworzeniu. To ieſt/ o przetworzeniu lub o naprawie y o vſpokoieniu wſzech rzecży y wniebie y ná źiemi. BudArt L3v.]

[W połączeniu szeregowym: ktory [Syn] pierwey był bez ćiáłá/ á potym z ſwey dobrey woley ná końcu wiekow sſtał ſie ieſt cżłowiekiem/ bez grzechu/ bez odmiány/ bez przetworzenia ſámego śiebie WujPosN 1584 II 20.]

Wyrażenia: »przetworzenie na inszy obyczaj« (1): transformatio, seu translatio quaedam recti solitique sermonis in alteram speciem, Przeczinienie/ Przetworzenie mowy ná ynſzy obyczay. Mącz 219b.

[»przetworzenie samego siebie«: WujPosN 1584 II 20 cf W połączeniu szeregowym.]

b. [Uczynienie kimś innym; tu: mistyczne przeobrażenie w nowego człowieka:

Szereg: »przetworzenie i odrodzenie«: Vczyńmy człowieká. (Gen 1/26)] Táiemnicá Tróyce przenaświętſzéy ſłuſznie tu przy ſtworzeniu człowieká ieſt otworzona: która potym w tegóż człowieká przetworzeniu y odrodzeniu ná krzćie/ iáwnie miáłá bydź wyrażona y oznáymiona WujBib 2b.]

II. [Rzeczownik od „przetworzyć się”: zmiana w coś innego (o eucharystii):

W połączeniu szeregowym: przetwarzenie, przeiszczenie, przeistoczenie, przemienienie, przewirzganie [synonimy napisane przez J. Wujka na marginesie do] przetwarzánia ciáłá s chlebá GrzegŻarnPos 1580 166v.]

III. Rzecz przeobrażona (1): ieſli nie ieſt chleb y wino/ ále iuż przetworzenie iákie (iáko niektorzy vcżą) thedy nie ieſt ſwiątość od Páná Kryſthuſá vſtáwiona. RejPosWiecz³ 96.

Synonimy: I., II. odmienienie, przemienienie, przewierzgnienie, zmienienie; I. przeczynienie; II. przedzierzgnienie, przeistoczenie, przeiszczenie, przewirzganie, transsubstancyjacyja.

Cf PRZETWORZYĆ, [PRZETWORZYĆ SIĘ]

MPi