Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEWIEDZIĆ

Następne hasło: 1. PRZEWIEDZIENIE »

PRZEWIEDZIEĆ (22) vb pf

Pierwsze i drugie e jasne; trzecie e z tekstów nieoznaczających é.

Fleksja

inf	przewiedzieć

praet
	sg		pl
3	m	przewiedziåł	m pers	przewiedzieli

plusq
	sg
3	m	przewiedziåł był

conditionalis
	sg		pl
3	m	by przewiedziåł	m pers	by przewiedzieli

impersonalis
praet		przewiedziåno
participia
part praet act		przewiedziåwszy

inf przewiedzieć (3). ◊ fut 3 sg przewi(e) (2). ◊ praet 3 sg m przewiedziåł (1). ◊ 3 pl m pers przewiedzieli (2). ◊ plusq 3 sg m przewiedziåł był (1). ◊ con 3 sg m by przewiedziåł (2). ◊ 3 pl m pers by przewiedzieli (2). ◊ impers praet przewiedziåno (1). ◊ part praet act przewiedziåwszy (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Posiąść wiedzę na temat tego, co ma się stać, przewidzieć (2)
2. Rozpytując lub analizując dowiedzieć się, poznać, zebrać wiadomości (20)
- a. Zdobyć przez szpiegów wiadomości na temat jakiegoś obszaru; zrobić rozpoznanie, rekonesans, dokonać zwiadu, przemierzyć zbierając informacje (4)

1. Posiąść wiedzę na temat tego, co ma się stać, przewidzieć; praescire, providere Vulg (2):

przewiedzieć co (1): Leop Act 2/31; [Kiedy á iáko śię pſzcżoły roią á iáko ich wyſzćie przewiedźieć. Cresc 1571 602].

[przewiedzieć o czym, iż: iż tam [w Rzymie] religia Zła, k temu i zmyślona, przytym defekcya, O ktorej nam Duch święty jaśnie przepowiedział, Iż z czasem swym przyść miała, bo o tym przewiedział. Apolog 40.]

Zwroty: »przewiedzieć przyszłe rzeczy [czyje]« (1): ALe ná bezbożne aż do końcá bez miłoſierdzia gniew przypadł. Bo [Bóg] przeźrzał á przewiedział y przyſzłe rzecży ich Leop Sap 19/1.

[»wszytko przewiedzieć«: Chce Pan Chryſtus ábyſmy pámiętáli/ iż nam to wſzytko opowiedźieć racżył/ pierwey niż ſię to sſtáło. A to naprzod dla tego/ ábyſmy poználi/ że on ieſt práwym Bogiem/ ktory wſzytko przewie/ pierwey niż ſię sſtánie. WujPos 1590 243 (Linde).]

Szereg: »przeźrzeć a przewiedzieć« (1): Leop Sap 19/1 cf »przewiedzieć przyszłe rzeczy«.

2. Rozpytując lub analizując dowiedzieć się, poznać, zebrać wiadomości; cognoscere, cognitum habere Modrz [w tym: co (15)] (20): [Anacharsis] do Atten ſie wezbrał, aby doktorſkie nauki przeuiedział BielŻyw 22, 157; BielKron 269v; Trzebá tedy pirwey przewiedźieć zabáwy y ſpráwy tego [studia et actiones sunt cognoscendae eius]/ ktoremu Vrząd iáki dác [!] máią. ModrzBaz [41], 110v; TEnże Król Zygmunt/ iż nigdy ſam nie śiadł do ſtołu ſwégo/ ále záwżdy którémukolwiek pánu/ álbo y kilkiem śiadáć kazał: Kśiądz Naropińſki przewiedźiał to był/ ták iż niémal záwżdy do królewſkiégo ſtołu śiadał/ choć mu nie mówiono KochAp 10; KołakCath B; KlonWor 52.

przewiedzieć z czego (1): Thuż więc ktorzy potym krolowie Gotſci w Hiſpanijey albo w Galliey panowali, z inſzych Hiſtoriy możeſz przewiedzieć MiechGlab 39.

przewiedzieć na kim [= o kim] (1): gdy to ná nich [oszustwo na mnichach] przewiedziano/ poimáni y popaleni BielKron 212.

przewiedzieć o kim (1): Przewiedziawſzy o nim [o Szachmecie] ſtaroſta Kijowſki [Capitaneus vero Kioviensis per exploratores de ipso ceritor redditus], obſkocżywſzigo poimał y poſłał panom Litewſkim na Wilno. MiechGlab 31.

przewiedzieć gdzie (1): żeby [wielcy panowie] iednák kiedy mieli ludźi/ ktoreby iuż wyucżone á wyćwicżone/ z tych ſzkoł náposługę Rzecżypoſpolitey wyſyłáli: ktorziby przewiedźiawſzy v dworu ſpoſob rządzenia Rzecżypoſpolitey/ [...] wychodźiliby przed inſzemi iáko herſtowie ná plác ModrzBaz 14v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): MiechGlab 39 cf przewiedzieć z czego.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Także prowadząc ſie przyeli do Morawy y do Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krainy [et lustrata universa illa regione] iż były puſte á powietrza zdrowego y ziemie płodney, poſtawili oboz na gorze MiechGlab 43.

W połączeniu szeregowym (1): Iż on [Bóg] ſiedzącż w ſwoim ſtanie a w ſwoiey wirżchnoſći Przeyrzy/ przewie y zrozumie każdego wnętrznoſći RejJóz E8v.

Szereg: »przewiedzieć i przepatrzyć (a. rozpatrzyć)« (2): Gdyż Pánowie Rádni nie ták śię máią popiſowáć prędkośćią wotowánia/ iáko ważnośćią rzecży: co záprawdę niemoże śię im dobrze poſzáńcowáć/ iedno przewiedźiawſzy naprzod y dobrze roſpátrzywſzy wiele rzecży [nisi praevisis et circumspectis pluribus rebus] ModrzBaz 26v, 112v.

a. Zdobyć przez szpiegów wiadomości na temat jakiegoś obszaru; zrobić rozpoznanie, rekonesans, dokonać zwiadu, przemierzyć zbierając informacje (4):

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): rádzili niektorzy/ áby pierwey przechodniowie ſzli w máłym pocżćie á przeyrzeli y przewiedzieli/ kthorymby obycżaiem á kędy lud wielki miał ſie położyć BielKron 246v, 40.

Zwroty: »przewiedzieć krainę« (1): Nád to/ trzebá ſię pilnie wyſtrzegáć/ áby żołnierze poſtronni/ przewiedźiawſzy onę kráinę w ktorey służą/ [...] niebyli ná potym ſkłonnieyſzi y chćiwſzi podnieść woynę przećiwko nim [= tym, u których służą] ModrzBaz 110v.

»ślak przewiedzieć« (1): Od tego cżáſu Tátárowie łácny ślák przewiedzyeli do Podola BielKron 388.

Szeregi: »przejrzeć i przewiedzieć« (1): BielKron 246v cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

»przewiedzieć a przeszpiegować« (1): Poſlimy tám [do ziemi obiecanej] kilko mężow coby przewiedzyeli kędy mamy iść/ á przeſzpiegowáli co ſie w nich dzyeie BielKron 40.

Synonimy: 1. przeźrzeć; 2. obaczyć, przepatrzyć, rozpatrzyć; a. przeszpiegować, przeźrzeć.

Formacje współrdzenne cf WIEDZIEĆ.

Cf 1. PRZEWIEDZENIE, PRZEWIEDZIANY