Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPATRZOWAĆ

Następne hasło: [PRZEPATRZYĆ SIĘ] »

PRZEPATRZYĆ (26) vb pf

e oraz a jasne.

Fleksja

inf	przepatrzyć

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-(s)my przepatrzyli
2	m	-ś przepatrzył	m pers
3	m	przepatrzył	m pers	przepatrzyli

plusq
	sg		pl
2	m	-ś był przepatrzył	m pers
3	m		m pers	byli przepatrzyli

imperativus
	pl
2	przepatrzcie

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś przepatrzył	m pers
3	m	by przepatrzył	m pers	by przepatrzyli

con praet
	pl
3	m pers	by byli przepatrzyli

inf przepatrzyć (4). ◊ fut 2 sg przepatrzysz (1). ◊ 3 sg przepatrzy (1). ◊ [1 pl przepatrz(e)my.] ◊ praet 2 sg m -ś przepatrzył (2). ◊ 3 sg m przepatrzył (3). ◊ [1 pl m pers -(s)my przepatrzyli.] ◊ 3 pl m pers przepatrzyli (6). ◊ plusq 2 sg m -ś był przepatrzył (1). ◊ 3 pl m pers byli przepatrzyli (1). ◊ imp 2 pl przepatrzcie (1). ◊ con [2 sg m byś przepatrzył.] ◊ 3 sg m by przepatrzył (1). ◊ [3 pl m pers by przepatrzyli.] ◊ con praet 3 pl m pers by byli przepatrzyli (1). ◊ part praet act przepatrzywszy (4).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Obejrzeć, przyjrzeć się, wypatrzyć, dokonać obserwacji; dowiedzieć się (7)
- Przen (1)
- a. O Bogu znającym myśli ludzkie (1)
- b. Przejrzeć, sprawdzić tekst (1)
- c. Wyszpiegować, wywiedzieć się (1)
2. Zlekceważyć, nie przyjąć do wiadomości, nie zainteresować się, może też zapomnieć; nie wykonać (12)
3. Przeoczyć, nie zauważyć (4)
- [Przen]
4. Wybrać, upatrzyć (1)
5. Zaplanować coś, zdecydować o czymś (1)
6. Rozważyć, przemyśleć, zbadać (1)

1. Obejrzeć, przyjrzeć się, wypatrzyć, dokonać obserwacji; dowiedzieć się; lustrare, perspicere Mącz [w tym: kogo, co (6)] (7): A prziſchli thuta ſnym [Jakubem Krupką] do poznanya na kradzyeſz. 4 wali kithayky y trzi wali kolyenſkiego plothna vkradli kthore on przepatrzil. LibMal 1547/128v; Perspicere naturam loci, Przepátrzić położenie mieyscá. Mącz 406a, 200c; [Wyſzedł [Eneasz]/ by mieyſcá nowé mógł przepátrzyć [exire locosque explorare novos I 309]/ kędy Był wiátry zágnány VergKoch 16 (Linde)].

Przen (1):

Zwrot: »przepatrzyć jako przez kryształ« (1): tám [tj. w czytaniu] naydzieſz przykłády y przypadki ludzkie iákie chceſz/ kthore gdy przepátrzyſz iáko przez kryſztał/ ſnádnie ſie y ſwych przeſtrzedz możeſz/ y drugiemu rády poććiwey dodáć możeſz. RejZwierc 209.

a. O Bogu znającym myśli ludzkie (1): Bo ácż ſie zdaſz nam być Bogyem yákoby z dáleká/ Aleś ty ſam ták przepátrzył nędznego cżłowyeká/ Widziſz káżdą ścyeſſkę moyę y me położenye LubPs ee.

b. Przejrzeć, sprawdzić tekst [co] (1): Krolowiecki by teſtáment miedzy wſzemi miał przodek/ gdyby iy był iego Tłumácż Stánisłáw Murzynowſki mogł drugi raz przepátrzyć a wydáć BudNT przedm cv; [ListyZygmAug 1565/488; BudArt *4v].

c. Wyszpiegować, wywiedzieć się (1):

Szereg: »przewiedzieć i przepatrzyć« (1): Wie on [Turek] káżde^go narodu/ zktorym ma mieć ſpráwę/ obycżáie: [...] y nigdy on do nas nieprzychodźi/ áż wſzytko pirwey przewiedźiawſzy y przepátrzywſzy [nisi omnia cognita prim habet et perspecta]. ModrzBaz 112v.

2. Zlekceważyć, nie przyjąć do wiadomości, nie zainteresować się, może też zapomnieć; nie wykonać (12):

przepatrzyć kogo (1): Z onych ofiar/ z onych cerymoniy práwie ſie náſmiewał/ w kthorych oni nádzieie ſwe pokłádáli/ przepátrzywſzy Dawida/ Ezáiaſzá/ y inych Prorokow RejPos 10.

przepatrzyć czego (11): Pátrzayże tu pilno/ iáką tu miłośćiwy Pan piecżą mieć racżył/ áby żadney rzecży nie przepátrzył/ ktora by byłá potrzebna cżłowiecżemu zbáwieniu RejPos 129v; Iedno iż byli przepátrzyli ſłow Ezáiaſzá ſwiętego RejPos 251, 69, 85v. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: tego; iż (4), zaimek względny (2), zaimek pytajny (1)] (7): Iedno iż tego przepátrzyli/ iedno iż thego nie zrozumieli/ iáki to miał być Krol RejPos 1v; nádziewáli ſie też iż ſie [Jezus] miał vkazáć iáko iny krol ſwiátá tego/ á tego przepátrzyli/ iż on przyſzedł áby był owſzem ieſzcże potwirdził zakon Bogá Oycá ſwego RejPos 80; Ale tego przepátrzyli co im ieſt rzecżono: Iż [...] RejPos 234v, 10, 80, 251v, 316v.

Szereg: »przepatrzyć a (i) zapomnieć« [szyk 1:1] (2): pewnie znaydzieſz drogę do onego kroleſtwá twego/ [...] ktoregoś był nápoły przepátrzył á zápomniał RejPos 69, 316v.

3. Przeoczyć, nie zauważyć [co] (4): O moy miły brácie tocieś cżyſtego oká przeźrocżyſtego/ ále dowiedz ſie iedno tego/ ieſli to Pan przepátrzył cżegoś ty nie przepátrzył RejZwierc 191, 191; W Tym plácu/ gdźie rogáty Wół głowę położył/ Máło niżéy pochyły Orion ſye złożył. [...] á kto go przepátrzy/ Prózno znáku ná niebie świétnieyſzégo pátrzy. KochPhaen 13.

[Przen:

Zwrot: »zasłonionemi oczyma przepatrzyć«: Nád to/ y to obacżyć maſz/ iákobyś tey łáſki Páná ſwego záſłonionemi ocżymá nieprzepátrzył/ gdy ćię dźiś przez ſłowo Ewánieliey ś. odnowioney ſzukáć racży GrzegŻarnPos 1597 8v (Linde).]

4. Wybrać, upatrzyć [kogo z kogo = spośród kogo] (1): Przepátrzćie [considerate] przeto bráćia/ mężow zwas świádomych śiedmi/ [...] ktore poſtánowiemy nád potrzebą tą. BudNT Act 6/3.

5. Zaplanować coś, zdecydować o czymś [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): áczkolwiek [Bóg] czáſem dopuſći vćiſnąć niewinnego ále zdawná przepátrzył ku ktoremu końcu niewinnoſć iego przywiedzie. RejPs 150v.

6. Rozważyć, przemyśleć, zbadać (1):

[przepatrzyć co: Naprzod iych dowody przepátrzemy y zbijemy/ á potem wyznánie naſze iaſnemi świadectwy z piſma świetego zmocniemy. BudArt C6v.]

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): RejPos [308] cf Szereg.

Szereg: »przeźrzeć a przepatrzyć« (1): iż on [Chrystus] nigdy [...] ná żadne mieyſce dármo nie ſzedł áż pirwey przeźrzał á przepátrzyć ſobie racżył/ co tám ſpráwić á vcżynić miał RejPos [308].

Synonimy: 1. dojrzeć, obaczyć, oględać, przebaczyć; 3. omieszkać, zaniechać, zaniedbać; 6. przemyśleć, rozważyć.

Formacje współrdzenne cf PATRZYĆ.

Cf PRZEPATRZENIE, PRZEPATRZONY

LWil