Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYPADAĆ

Następne hasło: PRZYPADANIE »

PRZYPADAJĄCY (40) part praes act

-på- (34), -pa- (4); -pa- HistAl; -på- : -pa- Mącz (1:2), SarnStat (22:1); drugie a jasne.

Fleksja

sg
m	N	przypådający	f	N	przypådającå	n	N
	G	przypådając(e)go		G	przypådając(e)j		G	przypådając(e)go
	D	przypådając(e)mu		D			D
	A			A	przypådającą		A
	I			I	przypådającą		I

pl
N	subst	przypådającé
G		przypådających
A	subst	przypådającé
I	f	przypådającymi
L		przypådających

sg m N przypådający (2). ◊ G przypådając(e)go (1). ◊ [D przypådając(e)mu.] ◊ f N przypådającå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ G przypådając(e)j (2). ◊ A przypådającą (1). ◊ I przypådającą (2). ◊ n G przypådając(e)go (1). ◊ pl N subst przypådającé (11); -é (8), -(e) (3). ◊ G przypådających (2). ◊ A subst przypådającé (12); -é (10), -(e) (2). ◊ I f przypådającymi (1). ◊ L przypådających (3).

Sł stp brak, Cn s.v. przypadkowy, Linde XVIII w. s.v. 1. przypaść; poza tym w objaśnieniu s.v. przypadkowy.

Znaczenia

1. Przybywający w jakieś miejsce; o ruchu w poziomie (3)
- α. O dopływie rzeki: wpływający, wpadający (1)
- β. O żywiołach (wietrze i wodzie): uderzający, wdzierający się (2)
2. Atakujący (1)
3. Zdarzający się, dziejący się, przytrafiający się (28)
4. O dobrach materialnych: dostający się komuś, stający się czyjąś własnością; należący się komuś (4)
5. Zbliżający się w czasie (1)
6. Odnoszący się do czegoś, dotyczący czegoś (1)
7. W wyrażeniu: »pod smysł nieprzypadający« = niewidzialny, niewidoczny, niematerialny (1)
8. W funkcji przymiotnika: Przypadkowy, nieprzewidziany (1)

1. Przybywający w jakieś miejsce; o ruchu w poziomie (3):

α. O dopływie rzeki: wpływający, wpadający [do czego] (1):

Wyrażenie: »rzeki przypadające« (1): (nagł) FLIS (–) To ieſt/ Spuſzcżánie ſtátkow Wiſłą/ y inſzymi rzekámi do niey przypadáiącymi KlonFlis kt.

β. O żywiołach (wietrze i wodzie): uderzający, wdzierający się (2): Irrumpens ventus, fluvius irrumpens, Wdźieráyący ſie/ álbo przipádáyący. Mącz 361b.

Wyrażenie: »przypadający wiatr« (1): Y ſtał ſię z prędká z niebá ſzum/ iákoby przypadáiącego wiátru gwałtownego [tanquam advenientis spiritus vehementis] WujNT Act 2/2.

2. Atakujący (1): niektorzy też przychodząc do oney rzeki á nie mogąc vciekáć przez nię/ od przypádáiących nieprzyacioł [ab insequentibus hostibus] ſą pobići HistAl F4v.

3. Zdarzający się, dziejący się, przytrafiający się; incidens Modrz; contingens, occurrens JanStat (28):

a. O wydarzeniach o charakterze ogólnym, obejmujących określone terytorium (8): wſzákże iż poſtánowienia praw [...] dla odmiennośći y chytrośći ludzkiéy niedoſtáteczné bywáią/ y częſtokroć wątpliwośći przypádáiącé niemogą bydź przez nie doſtátecznie deklárowáné SarnStat 915.

Wyrażenia: »przypadające potrzeby« = necessitates occurrentes JanStat [szyk 3:2] (5): A ták opátruiąc ſtan Królewſki/ y potrzeby przypadáiącé/ á żeby zá czáſem mogły bydź wyſwobodzoné wſzyſtki dobrá ſtołu Królewſkiégo/ vſtáwiono ieſt/ iż [...] SarnStat 83; godźi ſie/ ieſli ich [pieniędzy] co odpráwiwſzy/ zá czáſem przypadáiącé potrzeby [expeditis ... necessitatibus JanStat 309]/ zoſtánie/ dla przyſzłych potrzeb pilnie chowáć SarnStat 334 [idem] 411, 943 [2 r.].

»przypadki przypadające« (1): Abowiém záchowánié wiernośći tym mocnieyſzé [...] ſie sſtawa: gdy życzliwość páná zwierzchniego przećiwko poddánym ſwym ták ſie pokázuie: iáko ich [...] przypadki poſpolićié przypadáiącé [eventuum communium ius JanStat 22] zá czáſem przynoſzą. SarnStat 908.

α. O zjawiskach astronomicznych [kiedy] (1): iż zá każdą rzeczą/ do których właſność iego/ Conſtellátia ná ten czás przypadáiąca/ nieśie: vczą [...] effekty wſzyſtkim nam świádomé Oczko 30v.

b. O wydarzeniach o charakterze indywidualnym pochodzących z zewnątrz (też w postaci realizacji czyichś zamysłów) (4): ktorzy [stoicy] pokłádali [...] duſze w niwecż obrocone być po śmierći cżłowiecżey/ á rzecży przypadáiące ná cżáſy przychodzić káżdemu. BielKron 156; Z tąd [z pohamowania namiętności] ná oſtátek rośćie męſtwo/ ktore záchowuie w niebezpiecżnośćiách przypadáiących [in periculis incidentibus] ſtałość y przyſtoyność ModrzBaz 8.

[przypadający na co [= na kogo] od kogo: Ieſzcżeć Ewángelicy winni/ że iuż po trzy kroć ná ſwoy Zbor [...] przypadáiącemu ſrogiemu od Xiężey [...] gwałtowi/ dokąd mogli ſię záſtáwiáli Respons Bv.]

Wyrażenie: »przygoda przypadająca« (2): IZ częſtokroć przydawa ſie obywátelóm Króleſtwá/ zá przygodą przypadáiącą [casu contingente JanStat 628] [...] z Króleſtwá z potrzeby wyiecháć SarnStat 157 [idem] 921.

c. O faktach związanych z organizacją życia społecznego (15): gdyż nie zliczona liczbá ieſt tych rżeczy ná káżdą godźinę prżypadáiących/ ktore prędkiey rády potrżebuią GórnRozm M3v; WSzyſtkié inné winy [= kary] przypadáiącé dla niedoſtátku iednéy litery/ álbo cáłégo ſłowá [...] w Pozwie [...] pſuiemy SarnStat 752 [idem] 824, 992.

α. O sprawach sądowych: trafiający gdzieś w celu rozpatrzenia, też: należący do kompetencji określonego sądu (10):

Wyrażenia: »roki [kiedy] przypadające« (3): ROki Ziemſkié Siérádzkié/ poſt Conductum Paſchae [...] przypadáiącé/ vſtáwiamy/ áby ſądzoné były SarnStat 725; TObie Szláchetnému N. dźiedźicowi N. roſkázuiemy: ábyś ná Rocéch Ziemſkich tám á tám bliſko przypadáiących [in terminis terrestribus ... proxime celebrantibus JanStat 533] ná ſkárgę ſzláchetnégo N. z N. ſtánął. SarnStat 1242, 731.

»[za czym = w wyniku czego] na sąd przypadający« (2): iż [...] zá áppelláciámi ná ſąd náſz królewſki przypadáiącé ſpráwy [...] ſądźić y odpráwowáć mamy SarnStat 1062 [idem] 1191.

»sprawy, kauzy przypadające« [w tym: na co (3), do kogo, do czego (= do jakiego sądu) (2), z czego (= w wyniku czego) (1), na co (1), gdzie (1), skąd (= z jakiej instancji) (1)] (6:1): Diar 24; któré ſpráwy nietylko z pozwu/ ále y z ápelláciéy [...] przypadáiącé/ ſądzoné máią bydź ná Tribunale w ſześć niedźiél po ápelláciiéy SarnStat 7; A mieyſckié ſpráwy Práwá Máydeburſkiégo [...] do nas y Dworu náſzégo przypadáiącé/ będą Polſkim piſmem odpráwowáné. SarnStat 1192 [idem SarnStat 1062] 865, 1062 [2 r.], 1191.

β. O procencie od pożyczki: wynoszący (1):

Wyrażenie: »w [jakim] czasie lichwa przypadająca« = procent od pożyczki za jakiś okres (1): Interusurium – Wtim czaſie lichwa przipadaiąca. [...] Commodum est vel usura medii temporis. Calep 556a.

d. O wyodrębnionych jednostkach czasu: następujący (1):

Wyrażenie: »święta przypadające« (1): Swiętá rozmáićie [= w różnym czasie] przypadáiące. Adwent/ Dni poſtu wielkiego/ Wielkanoc/ w Niebo wſtąpienie Páńſkie/ Swiątki/ dzień Troyce świętey/ y dzień Bożego Ciáłá. LatHar ++7.

4. O dobrach materialnych: dostający się komuś, stający się czyjąś własnością; należący się komuś (4):

przypadający komu (1): á páná tákowégo z którégo dźiedźiny ći gwałtownicy wyſzli ná winę piętnądźieſtą nam przypadáiącą ſkázuiemy [in poenam Piątnadźiestą nobis decernimus incidisse JanStat 617]. SarnStat 679.

przypadający na kogo (3): Cerno haereditatem pro adeo haereditatem, Dochodzę á doſtępuyę dziedźictwá á ymieniá ná ine przipadáiącego. Mącz 48c; Oycze/ day mi część máiętnośći ná mię przypadáiącey [quae me contigit]. WujNT Luc 15/12; SarnStat 96.

5. Zbliżający się w czasie (1): Potym S. Chryzoſtom wodą przeżegnáną krzyżem S. chorego polał y od przypadáiącey śmierći wybáwił. SkarŻyw 86.

6. Odnoszący się do czegoś, dotyczący czegoś [ku czemu] (1): (nagł) Zwierziniec (–) W ktorym rozmáitich ſtanow ludzi/ źwirżąth/ y ptakow/ kſtałty/ przypadki/ y obycżáye/ ſą właſnie wypiſáne. A zwłaſzcżá ku cżáſom dziſieyſzym náſzym nieiáko przypadáiące. RejZwierz kt.

7. W wyrażeniu: »pod smysł nieprzypadający« = niewidzialny, niewidoczny, niematerialny (1): Incorporeus, Niewidomy, pod ſmisł nieprzipádáyący. Mącz 66b.

8. W funkcji przymiotnika: Przypadkowy, nieprzewidziany; accidentalis Cn (1): Zá wtore ſummy [Jan Łaski] licżył/ żeby co rok dwudźieſtą cżęść tychże dochodow káżdy dał [do skarbca zwanego „Górą zbożności”]. Trzećieby ſummy przypadáiące były [Tertiariae fortuitae essent] ModrzBaz 121v.

Synonimy: 1. przybywający, przychodzący; 2. najeżdżający, napadający; 3. przygadzający się, przytrafiający się, trafiający się; 6. przynależący.

Cf PRZYPADAĆ

LWil