[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZYSTAĆ (285) vb pf i impf

pf (284), impf [fut] (1) SarnStat 1091.

W inf i fut a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie). W praet, plusq i con sg f, n i pl -sta- (86), -stå- (13); -stå- Leop, BielSpr, RejPosWstaw, SkarŻyw, StryjKron; -sta- : -stå- BielKron (2:7), RejPos (4:1); w sg m i imp a pochylone. ◊ W part a pochylone.

Fleksja
inf przystać
praet
sg pl
1 m przyståłem, -em, -m przyståł m pers -smy przystali
2 m przyståłeś m pers przystaliście, -ście przystali
3 m przyståł m pers przystali, przystali są
f przystała m an
n przystało subst przystały, przystali
plusq
sg pl
1 m -m był przyståł m pers
2 m -ś był przyståł m pers
3 m był przyståł, przyståł był m pers byli przystali
n subst przystali beli
imperativus
sg pl
2 przyståń przyståńcie
3 niech przystanie
conditionalis
sg pl
1 m bych przyståł m pers bychmy przystali
2 m byś przyståł, by przyståł m pers byście przystali
3 m by przyståł m pers by przystali
f by przystała m an
n by przystało subst by przystały
con praet
sg
1 m bych był przyståł
3 m by był przyståł

inf przystać (48). ◊ fut 1 sg przystanę (1). ◊ 2 sg przystaniesz (3). ◊ 3 sg przystanie (24). ◊ 1 pl przystaniemy (1). ◊ 2 pl przystaniecie (2). ◊ 3 pl przystaną (7). ◊ praet 1 sg m przyståłem, -em, -m przyståł (9). ◊ 2 sg m przyståłeś (2). ◊ 3 sg m przyståł (46). f przystała (7). n przystało (8). ◊ 1 pl m pers -smy przystali (4). ◊ 2 pl m pers przystaliście, -ście przystali (6). ◊ 3 pl m pers przystali (53), przystali są (1) OpecŻyw. subst przystały (5), przystali (3) [m, f, n]; -li KrowObr; -ły : -li BielKron (2:2). ◊ plusq 1 sg m -m był przyståł (1). ◊ 2 sg m -ś był przyståł (1). ◊ 3 sg m był przyståł (3) LibMal, BielKron (2), przyståł był (1) OrzRozm. ◊ 3 pl m pers byli przystali (2). subst przystali beli [f] (1) BielKron. ◊ fut (impf) 3 pl subst będą przystać (1). ◊ imp 2 sg przyståń (4). ◊ 3 sg niech przystanie (1). ◊ 2 pl przyståńcie (2). ◊ con 1 sg m bych przyståł (1). ◊ 2 sg m byś przyståł (4), by przyståł (1) SkarJedn. ◊ 3 sg m by przyståł (7). f by przystała (1). n by przystało (2). ◊ 1 pl m pers bychmy przystali (1). ◊ 2 pl m pers byście przystali (1). ◊ 3 pl m pers by przystali (8). subst by przystały (1). ◊ con praet 1 sg m bych był przyståł (1). ◊ 3 sg m by był przyståł (1). ◊ part praet act przyståwszy (9).

Sł stp notuje, Cn s.v. dozwalam czego komu, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Wejść w kontakt fizyczny: zetknąć się, przylgnąć; transire Vulg (6): Też gdy ſzcżepiſz á pniacżek rozbijeſz/ tedy nożikiem nadobnie gniazdecżká gdzie maſz gáłąſkę wſádzić wybierz/ tedy y gáłąſká pięknie przyſtánie/ y pniacżek iey nie śćiſnie RejZwierc 107.
Fraza: bibl. »niechby ku czeluściam moim moj język przystał« [wyraża solenne zapewnienie] (1): Niechby ku cżeluſciam moim moy nędzny ięzyk przyſtał [adhaereat lingua mea faucibus meis Vulg Ps 136/6]/ Ieſlibych mieyſcá ſwoiego kiedy roſpomnieć nie miał LubPs dd6.
Przen (2): Abowiem grzechy iey [Babilonii] weſzły (marg) przyſtáły (–) áż do niebá WujNT Apoc 18/5.
a) O treści: okazać się pasującym, spójnym (1): Ale pátrzaymy czo wżdy to ſą zá piſmá tákie/ á ieſli thák dobrze y ták właſnie przyſtáną/ iáko owy náſze ktore z Nowego Teſtámentu przywodzim SarnUzn D5.
a. W funkcji impf: Być przytwierdzonym, przymocowanym [k czemu] (1): A oto głowá ktora pozoſtáłá/ y ony cżtery ſkrzydłá ktore k niey przyſtáły [quae ad eum transierunt] á powſtáły ku pánowániu/ zginęły BibRadz 4.Esdr 12/2.
2. Wejść w jakieś związki międzyludzkie, przyłączyć się do kogoś (zwykle do grona); adhaerere PolAnt, Vulg, JanStat; consentire, iungere se, iungi PolAnt, Vulg; conglutinari, coniungi, coniungere se PolAnt (247):

przystać do kogo (1): Ian ktorego názywano Marek przyſtał do Páwłá y do Bárnábaſzá. BibRadz Act 12 arg.

przystać ku komu (4): LibMal 1546/111v; Iuż wſſyſcy ludzye nyewinni ták ku mnye przyſtáli/ Gdy możność Boſtwá twoyego nádemną poználi LubPs G, Z; Leop Ps 100/4; [TomZbrudzBrul Ex 32/26].

W przen (1): Nie przyſtáło ku mnie ſerce złośćiwe: złośćiwego ktory ſie ſkłaniał odemnie/ znáćiem niechćiał. Leop Ps 100/4.
Przen (6):
a) Oddać się czemuś, zacząć gorliwie jakieś działania [k(u) czemu] (5): Godne vcżyń vſtá moye k twey prawdy wyznányu/ Aby k fáłſſu nye przyſtáły ábo ku kłámányu LubPs bb, V4, ffv; BibRadz Ps 101/3; Vymi gniéw/ vymi ſwé zapálczywośći/ Abyś nieprzyſtał y ſam ku ich [złych ludzi] złośći. KochPs 52.
b) Okazać życzliwość [do kogo] (1): Powiedział támże wnet [Bóg]: Iż trudno ma przyſtáć duſzá moiá do cżłowieká/ ábowiem widzę iż to ſwowolne ciáło ieſt. RejPos 42v.
a. Przyłączyć się do grupy, społeczności (12):

przystać do kogo, do czego (3): BibRadz Ios 23/12; ſłyſz coro nie chodź ná iną rolą zbieráć kłoſia/ ále tu zbieray/ á przyſtań do moich dzyewecżek BielKron 53; A ták przyſtałem do Káráwány Indyiſkiey/ s kthorą przyſzedłem do portu Zydá BielKron 457v.

Zwrot: »k [czyjemu] towarzystwu przystać« (1): A przetoż móy vmyſł k waſzemv towarziſtwu prziſtaćz niemoże ForCnR C3v.
W przen [do czego (żywotne)] (1): (marg) Wilcy do báránow y owiec przyſtáli. (–) To ieſt/ oni krolowie y Ceſárze/ [...] do tych owieczek ktore zábijáli/ ćiſnęli ſię SkarKazSej 679b.
Przen (5):

przystać do kogo (1): Przyſtáliśćie/ do wielu tyśięcy liczby Anyołow. SkarKaz 634a.

przystać do czego (4): Mowi o tych co tu ná źiemi w ćiele mieſzkáli: iż wiárą y chrztem ś. przyſtáli do niebieſkiego miáſtá. SkarKaz 634a, 633b, 634a; y życzęć/ proſząc bogów/ Byś ſczęśćiem długo trwał/ byś do ich przyſtał progów. GosłCast 18.

α. O społeczności niebieskiej [do kogo, do czego] (2): Do tych duchow/ mowi Apoſtoł/ y do innych iuż po wniebowſtąpieniu Páńſkim vmárłych: przyſtáliśćie SkarKaz 634b, 634a.
b. Zostać z kimś, nie opuścić kogoś [k komu] (1): Wyſzłá [Noemi] z domu z obiemá świekry. A gdy przyſzedł cżás ná drodze/ rzekłá świekrom áby ſie wroćiły do ſwych mátek przyrodzonych [...]. Orfa ſie wroćiłá ále Ruth przyſtáłá k niey/ áni iey chćiáłá zoſtáć. BielKron 53.
c. O związku kobiety z mężczyzną (14):
W przen (1):
Fraza: »serce [do kogo] przystało« = ktoś się w kimś zakochał, ktoś się komuś spodobał (1): Zdrugiey ſtrony/ [zakonnica] widząc iáko [św. Bernardyn] młody y vrodziwy/ [...] báłá ſię áby mu ſerce do iákiey białey głowy nie przyſtało. SkarŻyw 459.
α. O małżeństwie (10):

przystać komu (1): SkarŻyw 225 cf W przeciwstawieniach.

przystać k(u) komu (5): Iż dla tey ſpołecżnoſći opuſći cżłowiek oycá y mátkę/ y przyſtánie wiernie ieden ku drugiemu. RejPos 42. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniach: »opuścić (7), porzucić, zostawić ... przystać« [w tym: bibl (6)] (9): opuſzczy czlouyek matką y oczcza a przyſtanye ku zenye ſwey PatKaz III 99; BibRadz 3.Esdr 4/20; BielKron 1v; RejPos 42; Przeſławny Ceſarzu/ tákli rádziſz ſłudze twoiey/ áby Chryſtuſa porzućiłá/ á ſkázytelnemu cżłeku [...] przyſtáć miáłá SkarŻyw 225; WerKaz 282, 286; ArtKanc V2v; SarnStat 599.

Zwroty: »k sobie [= wzajemnie] przystać« (1): Abowiem iuż ći ktorzy ták k ſobie przyſtáną/ iuż ſobie wiecżnie poſlubuią złe y dobre ſpołu znośić RejPos 42.

»przystać do swej żony, ku żenie (a. małżonce) swej« [szyk zmienny] (4:3): PatKaz III 99; Opuśći cżłowiek oycá ſwego [...]/ á przyſthánie do żony ſwey [ad mulierem se coniungit]. BibRadz 3.Esdr 4/20; BielKron 1v; A przeto opuśći cżłowiek oycá ſwego/ y mátkę/ á przyſtánie ku żenie ſwey/ y będą dwoie w ćiele iednym. WerKaz 282, 286; ArtKanc V2v; SarnStat 599.

β. Stać się wielbicielem, zacząć adorować kobietę (1): kthora tho iey [ukochanej] poſtáwá [tj. oziębienie uczuć]/ thák bárzo zgryzie cżłowieka [...] iż [...] znowu ſłużyć/ znowu zábiegáć/ znowu vlatáć/ iákoby dopierucżko theraz przyſtał [...] muśi GórnDworz Dd4.
γ. Stać się czyimś kochankiem (kochanką) [ku komu] (2): gdyſz [Jonatas] ſzedł po vlicy/ potkáłá go pánná kraſna/ á on zięty iey miłośćią żądał iey áby ku niemu przyſtáłá HistRzym 61v.

W przeciwstawieniu: »opuścić ... przystać« (1): ktożby ſnas ták był ſzalony/ ktoryby miał żonę/ dzieći opuśćić/ [...] á ku niecnotliwey niewieśćie przyſtáć BielKron 234.

d. Stać się zwolennikiem kogoś lub czegoś, opowiedzieć się za kimś lub za czymś (53):
α. Stać się czyimś stronnikiem, sprzymierzeńcem politycznym; opowiedzieć się po czyjejś stronie (3):

[przystać do kogo: BielKron 1551 18 cf W przeciwstawieniu.]

przystać komu (1): Fidem populi Romani sequi, Rzymiánóm przyſtáć. Mącz 384c.

przystać k(u) komu (2): A gdy krol Perſki iednego cżaſu iemu [Epimenidesowi] poſłał wiele pieniedzi chcząc go pokuſić, ażaliby mogł [...] kniemu przyſtáć [...] BielŻyw 25; BielKron 221.

[W przeciwstawieniu: »odyść ... przystać«: Coriolanus Marcius/ ten/ gdy nie baczył łaſki od Rzymian zá ſwemi poſługámi dobremi/ odſzedł od nich/ á przyſtał do ich nieprzyacielá BielKron 1551 18.]

β. Wesprzeć kogoś zbrojnie, przyłączyć się do czyjegoś wojska, sprzymierzyć się w walce (49):

przystać do kogo (39): BibRadz 1.Par 12/17; á w tym przyſzłá nowiná iż miáſtá Greckie przyſtáły do Perſow BielKron 123v; Ozyánder Andrzey tego cżáſu do Pruſkiego Kſiążęćia przyſthał BielKron 235v; Turcy vchodzili dary y obietnicámi Amezę [...]/ ktory [...] przyſtał do Turkow BielKron 252; Kumowie [= Kumani] [...] rzućili ſie ná Węgry y poráźili ie/ á przyſtáli do Tatar BielKron 302v, 64v, 121, 191, 192, 201v (28); [Hannibal] zmowił ſie s ſwoimi [...]/ áby vćiekli do Rzymſkiego woyſká/ y thák vcżynili/ iż do nich przyſtáli BielSpr 43, 39v, 58; PaprPan V3v; StryjKron 712; Téż wſzyſcy pomocnicy/ y którzy do nas przyſtáli/ [...] od wſzelkiéy trudnośći v Miſtrzá y Zakonu przerzeczonégo máią bydź wolni SarnStat 1113, 1074; [BielKron 1597 129 (Linde)]. Cf przystać do kogo od kogo; do kogo przeciw komu.

przystać do kogo od kogo (1): Przyſtáło wiele Rycerſtwá do Alexándrá od Dáryuſá. BielKron 125v.

przystać do kogo przeciw komu (2): Fárnezyus Oktáwius thego cżáſu przyſtał do krola Fráncuſkiego przećiw Ceſarzowi BielKron 235v, 347v.

przystać k(u) komu (12): LibLeg 9/53; RejPs 88v; Oni pierwſzy Turcy vſłyſzawſzy o iego [Otomana] fortunie/ przyſtáli kniemu niektorzy BielKron 239v; Przyćiągnął Zbigniew z wielkim ludem do Kuiaw/ tám kniemu przyſtáli Pruſowie y Pomorzánie BielKron 349v, 238, 298, 352v, 356, 369v, 402v; z tymi pod inſze Zamki Ruſkie Glinſki ciągnął/ á tak k niemu przyſtáli Kniáziowie Druccy StryjKron 712; SarnStat 1113.

W przeciwstawieniach: »odstąpić (6), odstać ... przystać« (7): LibLeg 9/53; Andrzey Aurya z Genue wielki ſprawcá ná wodzie w Rycerſkich rzecżach/ odſtawſzy od niego [króla francuskiego] przyſtał do Ceſarzá BielKron 206, 201v, 204v, 356; BielSpr 58; Ktory [Kalchas Trojański] ſie vlęknąwſzy Greckiey nawáłnośći/ Odſtąpił od Troianow á do Grekow przyſtał PaprPan V3v.

W przen (1): Ieſliżeſćie przyſzli do mnie dla pokoiu ábyſćie mię rátowáli/ tedy ſerce me ſpołu przyſtánie do was BibRadz 1.Par 12/17.
γ. Opowiedzieć się po czyjejś stronie w procesie sądowym (1): álbo [gdyby prokurator] przenáięty od kogo [...] do przećiwney by ſtrony przyſtał/ á iego rzeczy bronił/ [...] karánie iego ieſt że ſye sſtawa bezecnym. GroicPorz e3.
e. Uznać czyjąś władzę, zwierzchność; przyłączyć się do jakiegoś państwa; impf: należeć, być częścią (20): przybył mu [Skanderbegowi] też w towárzyſtwo Moizeż Zyd krcżony/ ná kthorym wielkie ſpráwy záleżáły. (marg) Moizeż przyſtał (–) BielKron 243v.

przystać do kogo [= do króla, władcy] (11): BibRadz 2.Reg 20/2; Potym rychło Szwáncárowie ſámi náſię walkę wznieſli/ to ieſt Tygurzánie á Berniánie nápięć wśi/ [...] gdy ſie w wierze rozdwoili á przyſtáli beli thy pięć wśi do krolá Ferdynándá BielKron [206], 232, 397v, 402, 428; Mącz 115a; Obacżywſzy to Numidae iego [Scypiona Afrykańskiego] łáſkáwoś [!] y milośierdzie przyſtali wſzyſcy do niego. BielSpr 48; StryjKron 672; SarnStat [994]. Cf przystać od kogo do kogo.

przystać do kogo [= do państwa zamieszkałego przez kogoś] (4): Mącz 373b; StryjKron 427; wam wyiąwſzy Litwę/ ktora do was dobrowolnie z Iágielem Xiężąćiem [!] ſwem przyſtáłá/ ledwo połowicá Polſki zoſtáłá GórnRozm B2; Parczewska Constitutia vkazuie, ze iednodo Polakow samych inflanty przystały ActReg 76.

przystać do czego (2): po zeſzćiu Páná Kśiążęćiá Witowdá mamy do przerzeczonégo Páná Włádyſłáwá Królá/ Korony/ y Króleſtwá Polſkiégo przyſtáć SarnStat [994], 1091.

przystać od kogo do kogo [= do władzy państwa] (1): A to przymierze [...] Krol Mathiaſz dla tego przyiął/ iż Siedmigrockie Woiewodztwo od niego do Kázimirzá przyſtáć miało StryjKron 652.

przystać k komu (2): A gdy przyiechał Káźimierz/ wſzytcy kniemv záſię z rádośćią przyſtáli BielKron 356v; [Iwan] poiął żonę dźiedźicżkę Twereńſkiego kſięſtwá y odźierżał ie/ takież Nowogrockie/ dla cżego inſzy Pánowie kniemu dobrowolnie przyſtáli BielKron 428v.

W przeciwstawieniach: »odstać (3), odstąpić (2), odłączyć się ... przystać« (6): BibRadz 2.Reg 20/2; gdzie odſtąpiło miaſt od niego [mistrza pruskiego] około ſiedḿdzieſiąth y zamkow iednego dniá/ á przyſtháli do Káźimirzá krolá Polſkiego BielKron 232, 397v; Defecit ab uno Principe ad alium, Odſtał od yednego/ Xiążęciá á Prziſtał do ynſzego. Mącz 115a, 373b; [...] powiádáiąc iż Xiążę Opolſkie y inſze Xiążętá Sląſkie/ ponieważ ſię od Korony Polſkiey odłącżyli/ á do Czechow [...] przyſtáli/ nie byli godni tey vczćiwośći [aby zostali sukcesorami po Kazimierzu Wielkim] StryjKron 427.

Szereg: »należeć i przystać« (1): iż Zamki/ Miáſtá/ Miáſteczká/ Powiáty przerzeczoné do tego cżáſu y ná potym [...] do práwá/ włáſnośći/ y Tytułu króleſtwá Polſkiégo będą należéć/ y przyſtáć [pertinere et spectare debent JanStat 869] SarnStat 1091.
Przen [do czego] (1):

W przeciwstawieniu: »wystąpić ... przystać« (1): Iuż ſie nędzniku obácż á wyſtąp [...] s tego márnego ſzáfárſtwá á poſługowániá ſwiatá tego [...]/ á iuż przyſtań do kroleſtwá moiego RejPos 324v.

f. Stać się wyznawcą Boga, religii; przyłączyć się do grupy religijnej; apponi Vulg (109): Ktorzy tedy przyięli mowę iego [św. Piotra]/ okrzczeni ſą: y przyſtáło dniá onego iákoby trzy tyśiące duſz WujNT Act 2/41.

przystać do kogo [= tego, kto stoi na czele kościoła, przywódcy grupy religijnej] (18): Ráweńſki kośćioł do Papieżá przyſtał. Anno. 681. KrowObr Tt4v, A3v [2 r.]; RejPos 245v; CzechRozm 82v; SkarJedn 12, 132; ći ktorzy do Lutrá/ Zwinglá/ Kálwiná/ przyſtáli: iuſz nie chrześćiánie SkarŻyw 394, 90, 299, 436; CzechEp 128, 352; [św. Paweł] przepráwił ſię przez morze do Philippowá/ [...] kędy Lukaſz do niego przyſtał. WujNT 513, 375, Act 5/36, 17/34; SkarKazSej 679b.

przystać do kogo [= do Boga, Chrystusa] (25): LubPs Z3 [2 r.]; KrowObr 141; BibRadz Eccli 2/3; Thu iuż wieſz/ [...] iż iuż przyſzło ono ſwięte plemię/ przez ktore miáły być vſpráwiedliwione y vbłogoſłáwione wſzytki narody ludzkie/ ktorekolwiek przyſtáną do niego mocną wiárą ſwoią. RejPos [108]v; á kto im [słowom bożym] vwierzy á okrzcżon będzye/ [...] żż [!] iuż wiernie przyſtał do Boſtwá moiego/ iuż pewnie zbáwion będzye. RejPos 318v, 60, 168, 230v, 239, [279]v; że to ſtáć nie może/ áby v żydow wiernych: ktorzyby do Chriſtuſá przyſtáli/ miáłá być obrzeſká záchowywána CzechRozm 77v; gdy ia/ y ty/ y wiele inſzych/ ktorzy ſcżyrze do Chriſtuſá przyſtáną/ woiowáć iuż áni ná woynę ieźdźić nie będźiemy? CzechRozm 254v, 20, 78v, 97, 110, 112, 234, 250v; SkarŻyw 189, 383; Boſmy do tákiego páná przyſtáli/ y temu ſłużymy/ ktoremu też Belzebulá Kśiąże ſzátáńſkie przycżytano CzechEp 407, 427; My Kátholicy w Polſzcze od śiedmi ſet lat do Chryſtuſáſmy przyſtáli y Chrześćijánmi zoſtáliſmy SkarKaz 549b.

przystać do kogo [= bogów pogańskich] (3): [Żydzi] Przyſtáli potym do Báálfegor/ y iedli ofiáry vmárłym ſpráwowáne BibRadz Ps 105/28; Efráim przyſtał do báłwánow/ á przethoż go opuść. BibRadz Os 4/17; SkarŻyw 557.

przystać do czego (13): Athakże kośćioły w Angliey/ izali nie zá trzećiego Alexándrá Papieżá przyſtáli do Rzymſkiego kośćiołá KrowObr 30, A3v; BielKron 198; Abowiem cięſzko im [grzesznikom] [...] przyſtáć do ſzcżyrey náuki Páná ſwego RejPos 85v; CzechRozm 23v; RejPos 60 [2 r.]; SkarJedn 249; CzechEp 104; bo iáko [przodkowie] w pogáńſtwie/ báwili ſię grubym widźiánym báłwochwálſtwem: ták y do Papieſtwá przyſtawſzy/ mieli cżym zmyſły ſwe grube vćieſzyć NiemObr 15; SkarKazSej 679b. Cf Zwrot.

przystać ku komu [= Bogu] (15): Y możem miloſciwie wierzytz/ ijż po ſmierci Iána ſwięteégo [jego zwolennicy] przyſtali ſą ku panu Iezuſowi/ acżkoli tego niepiſáno. OpecŻyw 47; WróbŻołt C4v; ale day miły panie abychmy tak ktobie prawą myſlą przyſtali RejPs 108; Czo ſobie nalepſzego cżłowiek obieráć ma/ iedno przyſtháć ku Pánu Bogu LubPs R2 marg, Fv, R2 [2 r.], aa6; Bo kto iuż mocną wiárą przyſtánie ku Pánu ſwoiemu/ [...] iużći thám bez cnotliwego żywotá [...] być nie może. RejPos [236], 12v, 152v; BudBib Eccli 24/28; KochPs 70; WujNT Act 11/24, s. 443.

przystać k(u) komu [= wyznawcom wiary, przywódcom religijnym] (7): OpecŻyw [170]; OrzList h4; OrzRozm M4v; Potym fałſzywy prorok pſeudoprophetá [...] każe ſie chwalić mieniąc ſie być Kryſtuſem/ [...] á wiele ludzi k niemu przyſtánie BielKron 136; Hus Ian kaznodzieiá Praſki vſtáwił Cżechom prziymowanie pod dwiemá oſobámi/ [...] á wſzytcy kniemu przyſtáli. BielKron 326v, 345v; A przyſzedſzy Saul [= Szaweł] do Ieruzalemá kuśił ſię przyſtáć ku vcżniom/ lecż ſię go wſzytcy bali BudNT Act 9/26.

przystać k(u) czemu (11): Diar 30; Leop Gal 1 arg; Dla tego iżeſcie wzgárdzili ſłowá prawdziwe/ á położyliſcie nádzieię w potwarzy á w omylnoſciach/ á przyſtáliſcie mocno k niey/ przeto ſpuſzcżę ná was złość wáſzę RejPos 63v, 285v; BiałKat 113v; KThorzy thedy wdzyęcżnye przyięli ſłowá iego [św. Piotra]/ [...] okrzćili ſie: y przyſthało dnyá onego ku Koſciołowi około thrzech thyſięczy oſob RejPosWstaw [1432]; ArtKanc K18, M17. Cf przystać z czego ku czemu; Zwrot.

przystać z czego ku czemu (1): Cżlowiek [urodzony pod znakiem Marsa] bywa gniewliwy [...]/ z iedney ſekty ku drugiey latwie przyſtanie. FalZioł V 51.

W przeciwstawieniach: »odstąpić (7), opuścić (4), odłączyć się, poniechać, porzucić, zaprzeć się ... przystać« [w tym: opuścić i porzucić (1)] (14): Niezłyś frimark vtzynił/ iżeś [...] kryſtuſá ſię zaprzał/ do ktoregoś był ná krzćie przyſtał. KrowObr 141; Leop Esth 8/17, Gal 1 arg; OrzList h4; OrzRozm M4v; Powiádáią ći mátácże [tj. Cyganie] v nas/ áby to pokutowáli włocżąc ſie po rozmáitich kráinach/ iż byli odſtąpili wiáry krześćiáńſkiey/ á ná Máchometowę przyſtáli. BielKron 262, 455v; RejPos 85v; BiałKat 113v; nákoniec [Żydzi] odſtąpiwſzy Páná Bogá ſwego do ich [pogan] Bogow przyſtáli/ y cżáry znimi y pokłon báłwochwálſki ſtroili. SkarŻyw 557, 436; CzechEp 128, 352; [Chrystus modlił się] Nie zá te ktorzy wzięli náukę od Lutrá/ Kálwiná/ Cwingliuſá/ [...] áni zá te ktorzy do nich/ ábo do zborow ich náuk przyſtáli: á od Apoſtolſkich kośćiołow ſię odłączyli. WujNT 375.

Zwrot: »na wiarę [czyją, jaką], do [jakiej] wiary, ku [jakiej] wierze przystać« = religioni iungi Vulg; consentire servituti PolAnt [szyk zmienny] (6:2:2): że mnodzy z inych narodow/ y ſekt/ poniechawſſy ſwey/ przyſtháli ná wiárę ich [Żydów] y ná obrzędy ſwięte ich. Leop Esth 8/17; BibRadz 1.Mach 1/45; Cżechowie chćieli przyſtáć ná rzimſką wiárę. BielKron 198 marg, 209, 222v, 262, 455v; BudBib 1.Mach 1/45; Wſzákże iż ſie mowić zácżęło: końcżyć będę [...] ábym to pokazał iáwnie/ iżem do wiáry Chriſtyáńſkiey nie lekkomyſlnie przyſtał CzechRozm 19v; SkarŻyw 179.
Szeregi: »przystać a nie odstawać« (1): SYnu moy ieſliżeś vmyſlił ſlużyć Bogu/ przigothuyże vmyſł ſwoy ku pokuſam. [...] Przyſtań do niego á nie odſtaway [Conglutinare ei et ne discesseris]. BibRadz Eccli 2/3.

»przystać i przyłączyć się« (1): Alem przyſtał y przyłątzył ſie do pierwſzego kośćiołá ſwiętego krześćijáńſkiego KrowObr A3v.

»przystać a przyść« (1): A thedy zebranie ludu z poganſtwa poſzłego obſtápi [!] ćie. [Ps 7/8] To ieſt. (koment) Przyſtanie ktobie, a przijdzie ktobie nawrociwſzy ſie przez wiarę. WróbŻołt C4v.

»uwierzyć a (i) przystać« [szyk 2:1] (3): iż ktorzy vwierzyli weń [w Chrystusa]/ á ktorzy przyſtáli k niemu/ iuż byli prażni onego gniewu á onego przeklęcia/ s ktorym ſie rodzili RejPos 152v, 245v; CzechRozm 78v.

W przen (3): kthory [Kościół rzymski] nietylko/ iż nie ieſth godzien być wezwan kośćiołem/ ále podobniey go názwáć/ nietzyſtą cudzołożnicą/ ktora porzućiwſzy ſwego poſlubionego máłżonká Páná Iezu Kryſta/ przyſtáłá do rozmaitych cudzołożnikow KrowObr A3v; Tu [Jezus] iáko námawiał/ tu iáko wabił/ y iákie obietnice iśćił wſzytkim tym ktorzyby iedno byli chcieli przyſtáć do winnice iego/ [...] wſzędy o tym wiele wiádomośći mamy. RejPos 60, 60.
Przen: Oddać się siłom zła, zgrzeszyć (12):

przystać do kogo (8): iż [nierządnica babilońska] dzierży kubek nápełniony plugáſtwá ſwego/ [...] podawáiąc káżdemu áby ſie nápił/ [...] áby przyſtał do niey y do cudzołoſtwá fáłeſznego iey RejAp 142, 167v; że kto przyſtánie do niepewnego páná tego/ á do kſiążęciá ſwiátá tego/ iż bárzo krociuchna bywa tám pociechá iego RejPos 218v, 218v, 330v, 331v; CzechRozm 184; Bogá Páná y ſtworzyćielá y odkupićielá mego odſtąpiwſzy: do cżártá nieprzyiaćielá iego/ [...] przyſtałem. SkarŻyw 172.

przystać do czego (3): RejAp 142; iż ty thu odſtąpiwſzy od ták dobrotliwego Páná ſwoiego/ [...] przyſtałeś do tego ſwiátá omylnego/ á do wſzytkich márnośći á ſwowoleńſtwá iego. RejPos 192; CzechRozm 259.

przystać k(u) komu (2): A tem ſtoleċ [Jezus] na gotował Ktore on [czart] tu prżieſladował A yż kniemu nieprżiſtali RejKup ſ5; HistRzym 75v.

W przeciwstawieniach: »odstąpić (3), wzgardzić ... przystać« (4): tedy to ieſt wielka rzecż/ wzgárdzić Pánem niebá y zyemie/ á przyſtáć do márnego á do plugáwego á do wzgárdzonego ſługi iego RejPos 331v, 192, 218v; iáko to może być/ żeby Zbor prawdźiwy Chriſtuſow vpáść nie miał? ábo ácż nic od Chriſtuſá odſtąpiwſzy do Antichriſtá przyſtáć? CzechRozm 184; SkarŻyw 172.

g. Nająć się do pracy, wstąpić na służbę; zostać dworzaninem; stać się czyimś podwładnym (26): Trefia ſie to v pánow/ iż przyſtánie cżyſthy páchołek/ [...] á záraz pan do niego [...] chęći nie będzie miał GórnDworz M5v; ActReg 27.

przystać do kogo (17): Napyerwey powiedzial yſz do lyenarthowskiey ſkoro po godziech prziſtal. LibMal 1544/80, 1545/102, 104; że iednego czáſu/ przyſtał był ieden Dworzanin do Alexándrá Mácedońſkiego OrzRozm Rv, Gg8; RejPos 74v; BudNT Luc 15/15; WerGośc 221; Vrzędnik gdy do Páná przyſtánie/ ma tego pilnie ſtrzedz/ áby nic nievbywáło GostGosp 10; KochAp 6, 7; WujNT Luc 15/15, 16/13. Cf przystać do kogo od kogo; Zwroty.

przystać do kogo od kogo (1): Pythan o tho kthorym by vmyſlem do Staniſlawa vyeyſkiego od thegoſz Szyrpowſkiego bill prziſtall. Powyada ze [...] LibMal 1546/111v.

przystać ku komu (2): MurzNT Luc 15/15; Tedy on rycerz opuśćiwſzy wſzytko odſzedł ſam precż táiemnie do źiemie bárzo dálekiey: á tám przyſtał ku niektoremu kſiążęćiu. HistRzym 115v.

W przeciwstawieniach: »odstąpić, opuścić, wzgardzić ... przystać« (3): LibMal 1545/102; ieſliże ten ſługá nie godnieyſzy pomſty/ ktory przyſtawſzy do páná ſwoiego [...] wzyąwſzy dobrodzyeyſtwá/ [...] odſtępuie od niego RejPos 74v; Zaden ſługá dwiemá pánom ſłużyć nie może: bo [...] do iednego przyſtánie/ á drugiego wzgárdźi. WujNT Luc 16/13.

Zwroty: »przystać na dwor [do kogo]« (1): a ten slachetny Marczyn Kręſzky Kriſtan przystal na ten dwor do ty panny Iuſtiny do Koſzyczkowa ZapKościer 1585/60v.

»przystać [do kogo] za sługę (a. służebnika)« (2): Młodzieniec [...] dał ſie vwieść/ y przyſtał do niey [bogini Rozkoszy] zá ſłużebniká RejWiz A6; RejZwierc 124v.

Szereg: »zawieść się [= zaciągnąć się] a przystać« (1): Sláchćic poććiwy/ kiedi ſie iuż záwiedzie/ á prziſtánie [do pana]/ wiele rzecży ieſt/ kthore go ná onym mieyſcu zátrzymywáć będą GórnDworz L2v.

Żart. (1): [kmiotek, którego nie chciano wpuścić do pana] ſtánąwſzy v drzwi pocżął báránowi ogon łámáć/ á baraniſko też pocżęło wrzeſzcżeć/ y kazano go wnet puśćić [...]. Pothym [...] żártował ſobie s tego powiedáiąc: Iż iuż dawno pánu ſłużę [...] á wżdym żadnego vrzędu nie wyſłużył. A moy Báran bá ſkoro przyſtał teyże godziny zoſtał otwiernym v páná. RejZwierc 65.

Przen [do czego] (3): Bo iuż nie máſz nędznieyſzego páná ná ſwiecie iáko fráſunk á kłopothy [...]. A thák [Walerian] lepiey niech do rozumu przyſtánie RejZwierc 153v.
Szereg: »służyć a przystać« (1): Tá [cnota] iż nyedba o vbyory á bryże żadne/ chce też myeć tákyego káżdego/ kthory yey ſlużyć á do niey przyſtáć wolą ma GliczKsiąż E7v.
a) W bajce o rzekach: Wiśle – królowej i jej dopływach – sługach (1): Potym [Narew z Nogatem] lepſzego bytu chćieli vżyć/ Záchćiáło ſię im v Krolowey ſłużyć/ Co do niey płyną ze wſzech ſtron poprzeki/ Sármátſkie rzeki. Przyſtáli tedy do Nowego dworu/ Narew y z bráćią/ puśćiwſzy ſię toru/ Y ták ſłużyli Wándźie Krákuſowey/ Iáko Krolowey. KlonFlis G4.
3. Zgodzić się na coś, zaakceptować; zastosować się, poddać się komuś lub czemuś; acquiescere BartBydg, HistAl, Vulg; adhaerere HistAl; veniam dare Cn (29): Acquiescere, przizvolycz, przistacz, visluchacz BartBydg 209b.

przystać do czego (1): Ieſt nas tyśiąc tyśięcy wybornych do boiu/ Y niechcą ledáiáko przyſtáć do pokoiu. Aż álbo my do ſzcżędu wſzyſcy wyginiemy/ Albo was tu z tych kráin indźiey wyżeniemy. KmitaSpit B3v.

przystać ku komu (1): á ten liſt tedj był zápięcżętowan gdyż Adam [...] iadł [jabłko z drzewa wiadomości dobrego i złego]/ á więcey przyſtał ku żenie niżli ku Bogu. HistRzym 75v.

przystać k(u) czemu (4): Gdy to [Aleksander] wymowił wſzythcy iego mądroſć chwalili/ á ku iego mądroſći przyſtáć vmyſlili. HistAl B5v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »ku przymierzu przystać«, »przystać ku radzie«.

przystać na co (13): ListRzeź w. 54; yſz then tho Czeſſek y ſklyoba baccalarzem yego namawyali na zlodzyeiſthvo alye on na tho prziſtacz nyechczial LibMal 1546/118; Vpomináli Pánowie y Rycerſthwo Krolá [Jagiełłę]/ áby cżwartą żonę poiął [...] y iuż ná to był przyſtał: ále [...] BielKron 385v, 97, 140v, 303v, 304v, 401; a Ia Iurk Sobanſki tak dlugo Iąlem namawyacz Pána wrączka Garczynſkego aſz przystal na ten dluk, ktori bel wynyen Pánu Iaczkowſkemu ZapKościer 1584/50; Nie przywodź ludźi ná to/ ſwoim ſłowem płonym/ Y namową Cygáńſką/ ſumnieniem przeſtronym/ Zeby przyſtáli ná fałſz KlonWor 67. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »przystać na prośbę«, »przystać na radę«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: k temu (1), na to (1)] (2): kożdy kthemu przyſtánye yáko rozumyem/ iż wyelka yeſt rzecż potomſtwo myeć GliczKsiąż C5; Lecż on [sługa] záś żądną [!] miárą/ niechciał ná to przyſtáć/ Zeby od Heliaſzá/ by namniey miał odſtáć. HistHel D3.

W połączeniu szeregowym (1): My Krakowſſczi. Kazimirzczi. Kleparſſczi, y przi nas inſſe Miaſtha w ⟨Ruśsich⟩ rzemieſła Rzeźniczego, iednostainiesmi przistali y na to obopolnie zwolili, prziięli thak ⟨trzimacz⟩ ListRzeź w. 54.

W przeciwstawieniu: »odrzucić ... przystać« (1): BielKron 381v cf »ku przymierzu przystać«.

Zwroty: »przystać [czyim] namowam« (1): A tak iá tobie radzę/ abyś przedśię do Legáta iachał/ a tám go nadobnié przéiednáł. Gdy to ciało wymowiło/ [...] przyſtałem iego námowám/ vczyniłem Diabłu kwoli MurzHist N2.

»przystać na prośbę [czyją] (a. głos prośby [czyjej])« = acquiescere deprecanti, intendere voci deprecationis Vulg (2): Prziymi w vſſy twe Pánie modlitwę moię: przyſthań ná głos vprzeymey proźby moiey. Leop Ps 85/6, Gen 16/2.

»ku przymierzu [czyjemu] przystać« = zgodzić się na małżeństwo (1): Pothym [...] [Jadwiga] námowioná od pánow Polſkich/ áby odrzućiłá wſzythki przymierza kthore miáłá z Gwilelmem/ á ku Iágiełłowemu przyſtáłá. BielKron 381v.

»przystać ku radzie [czyjej], na radę [czyją]« = consilio adhaerere HistAl (1:1): bądzcie weſeli/ ábowiem od nas żadney cięſzkoſći nie vznacie/ dla tego iżeſćie przyſtáli ku rádzie Demoſtená HistAl D7v; BielKron 142.

a. O poglądach, nakazach religijnych (też heretyckich, innowierczych) (7):

przystać do czego (1): kthory [Antychryst] [...] wiele ludzi morduie/ kthorzy do iego wymyſlnych błędow przyſtáć nie chcą. LubPs C2v.

przystać k czemu (2): iż papyeż chćyał áby nyebyło ſwyęcone [święto wielkanocne] yedno w nyedźyele/ A Greccy/ y ini biſkupowye ná wſchod ſlońcá ktemu przyſtáć nyechćyeli KromRozm III P6v. Cf Zwrot.

przystać na co (3): KrowObr 108; Przyſtał ná to [na obrzezanie] Emor y s ſynem ſwoim/ á ták obrzázali ſie y ſámi y lud. BielKron 15v; [Wilhelm Firstemberg] Arcibiſkupá Riſkiego/ do więzienia wſádźił/ że ná odmienność wiáry niechćiał przyſtáć BiałKaz K3v.

przystać w czym do kogo [= czyjego zdania] (1): iż miał káżdy dzierżeć wiárę iáko chćiał áż do Koncilium wielkiego/ á w tey rzecży przyſtáli do Kſiążąt miáſtá przednieyſze BielKron [206].

Zwrot: »przystać k radzie [czyjej]« (1): A ták tákie poſelſtwá á tákie ſpráwy gdy ktorykolwiek wiirny [!] Páńſki vſłyſzy/ [...] ſłuſznie ma przyſtáć k rádzye iego [kapłana] RejPos 317v.
Szereg: »przystać i przyzwolić« (1): iż kiedyby był Pan Bog nam ſlowá ſwego niezoſtáwił/ [...] y ſam bych ná tho [tj. czego uczą katolicy] przyſtał y przyzwolił KrowObr 108.
4. Zająć się czymś, stać się uczestnikiem jakiegoś działania (2):

przystać na co (1): tentho rycerz może być rzecżon káżdy dobry krzeſćiánin álbo przełożony/ ktory ma mocnie boiowáć przećiw dyabłu/ ſwiátu/ y ćiáłu: á ma przyſtháć ná łow nábywáiąc duſz pánu bogu HistRzym 116v.

a. Wstąpić gdzieś, zacząć uczęszczać (1):
Zwrot: »do szkoły przystać« (1): Progymnastes, Który dopiero do ſzkoły przyſtał. Mącz 150d.
5. Prawdopodobnie: Poprzestać, nie chcieć więcej [na czym] (1): y belem przitym Gdy obyeczano wſzytky przidaczy: Pánu Grzegorzewy nyeſzolowſkemu 2 scze slotych polskych po 30g: y na tym przystal. ZapKościer 1585/60.

Synonimy: 1. przylepić się, przylnąć, zetknąć się; 2. poddać się, zgodzić się.

Formacje współrdzenne cf 1.STAĆ.

Cf PRZYSTANIE

LWil