[zaloguj się]
[pdf]

PRZYTRZEĆ (18) vb pf

e pochylone.

Fleksja
inf przytrzéć
praet
sg pl
3 m przytarł m pers przytarli
f przytarła m an
n subst przytarły
imperativus
sg
2 przytrzy
conditionalis
pl
3 m pers by przytarli
subst by przytarły

inf przytrzéć (2). ◊ fut 3 sg przytrze (2). ◊ praet 3 sg m przytarł (3). [f przytarła.] ◊ 3 pl m pers przytarli (6). [subst przytarły.] ◊ imp 2 sg przytrzy (1). ◊ [con 3 pl m pers by przytarli. subst by przytarły.] ◊ part praet act przytarwszy (2) StryjKron, przytarłszy (1) FalZioł, przytarszy (1) BielKron.

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

1. Natrzeć czymś, potrzeć dodatkowo [co] (1): Też wezmi knot z bawełny/ miązſzy y długi iako palecz/ á macżaiącz y w rucianym ſoku, przytarłſzy trochę Scamoneam, wpuſzcżay w żywot rodzącżey. FalZioł V 33.
2. Piłując, trochę skrócić, upiłować; przen (1):
Zwrot: »[komu] rogow przytrzeć« = poskromić, upokorzyć, dać nauczkę (1): Mężnieś [Radziwile] z Królá Polſkiégo huffy poſtępował [...]. Tobie w ręce ſam práwie Bóg tám był bróń podał/ Ciebie śrzodkiem y z ſwoim náczyniém być przyznał Którym hárdé chćiał króćić/ butnym rogów przytrzéć KochJez A4.
3. Uderzyć zbrojnie, zaatakować, natrzeć (16): W tym Chorągieẃ Krolewſką Niemcy gwałtem wzięli/ Ale ią wnet Polacy przytárwſzy odięli StryjKron 527; [OrzKsiąż C8v; HistOtton 60; Poczęli ſie tám potym ſámi między ſobą nápomináć do męztwá/ áby śmiele [...] przytárli. BzowRóż 37].

przytrzeć do kogo z czym (1): Niemcy z drzewámi/ álbo kopiámi drożonymi/ wyſtrzeliwſzy kilko ruſznic/ (ktore tego czáſu prawie były wymyſlone) do Tátarow przytárli StryjKron 390.

przytrzeć k(u) komu (3): padł s koniem Troillus/ widząc to Achilles przytárł k niemu zábił go BielKron 58v, 59; Celetes, Kóń który ſam ku biegániu ná záwód bywa náuczón. Desultorii latine, Konie ku turnieyu należące/ ná które łatwie wſieść y zſieść y przitrzeć ku drugiemu może. Mącz 46a; [HistOtton 59].

przytrzeć na kogo, na co (9): Iezbidenenob Filiſtyn przytárł ná Dawidá chcąc go gárdłá zbáwić BielKron 73v, [842], 105v, 237v; BielSpr 66v, 69v; Cárzykowie gwałt widząc/ wnet z ſwymi Murzámi/ Wyſádzili ſię wſzytką mocą/ naprzod ſámi/ Tańcem zwykłym ná wálny vph náſzych przytárli StryjKron 702; BielSjem 34; [HistFort O7; BielKron 1597 379; potkáły ſie oboye woyſká/ á Troilus [...] ná ſámego Agámemnoná Hetmáná á Páná zwirzchniego przytárł/ gdzye mu ránę zádał HistTroj I2v]. Cf »przytrzeć na nieprzyjaciele«.

przytrzeć czym (1): Brutus k niemu [ku Arunsowi] doſyć śmiele y okazále wyiechał ná plác/ obá ná ſię zápaleni przytárli rohátynámi/ ták śilnie ná ſię vderzyli/ áż ſie obá zárázem zábili BielKron 105v.

przytrzeć z czym (3): BielKron 237v; Kto chce w potkániu pożyć dobrze Moſkwićiná/ Przytrzy nań prędko z drzewem iák ná Tátárzyná. BielSjem 34. Cf przytrzeć do kogo z czym.

przytrzeć skąd (2): Ale [książę Kazimierz] przytárwſzy z boku przeważną dzielnością/ Wſpárł Ruſakow ácz z wielką ſwą nieprzeſpiecznoſcią/ Bo przez vphy Halickie przebił ſię ſam ſmiele StryjKron 230, 254.

przytrzeć którędy (1): A wtym rowem z Dąbrowy przytárli Ruſacy/ Z krzykiem z hukiem ogromnym z Węgry ſię potkáli StryjKron 254.

Zwroty: »przytrzeć na nieprzyjaciele« (1): Concitant equos permittuntque in hostem, Zábodſzy kóni przitárli ná nieprziyaciele. Mącz 226c.

[»do szturmu przytrzeć«: Litwa potym z okrzykiem do szturmu przytarła, Lecz ich zastawa nazad Sasinowa wsparła. StryjPocząt 299.]

[Przen [na kogo]: Chceſz iżby té rzeczy [...] z mieyśc ſwych [...] vſtąpiły/ á nagłym pomieſzániém rzeczy/ gwiazdy żeby ná gwiazdy przytárły? [...] Chceſz iżby obrot ten niebá náder prędki/ [...] záraz zániechawſzy dróg ſwoich ſtánął? SenekaGórn 294.]
4. [Przywrzeć, przycisnąć się:
Zwrot: »przytrzeć sobą [do czego]«: A widząc oſlicá ániołá Iehowy/ tedy przytárłá ſobą [coartavit se] do śćiany/ y ſtárłá nogę Bilámowi o śćiánę BudBib Num 22/25.]

Synonimy: 1. pomazać, posmarować; 3. najechać, napaść.

Formacje współrdzenne cf TRZEĆ.

Cf PRZYTARCIE, PRZYTRZENIE

AĆ