Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYWIĄZANIE SIĘ

Następne hasło: PRZYWIĄZCA »

PRZYWIĄZANY (64) part praet pass pf

przywiązany (50), przywiązan (14).

W formach złożonych a jasne; w formach niezłożonych -ån; -ån- (2) WujJudConf, SkarŻyw; -an- (1) Leop.

Fleksja

sg
m	N	przywiązany, przywiązån	f	N	przywiązanå, przywiązåna	n	N	przywiązané, przywiązano
	G	przywiązan(e)go		G			G
	A			A	przywiązaną		A	przywiązan(e)
	I	przywiązanym		I			I
	L			L			L	przywiązanym

pl
N	m pers	przywiązani
G		przywiązanych
A	m pers	przywiązan(e)
	m an	przywiązan(e)
	subst	przywiązan(e)
inne formy
pl N subst m - przywiązan(e), przywiązany; pl N subst f i n - przywiązan(e)

sg m N przywiązany (14), przywiązån (10); ~ (attrib) -any (3); ~ (praed) -ån (10), -any (7); -ån OpecŻyw, FalZioł, GroicPorz, KrowObr (2), WujJud, BudNT, CzechEp, ArtKanc; -any NiemObr (3), OrzJan, LatHar, GosłCast; -ån : -any WujNT (1:1). ◊ G przywiązan(e)go (2). ◊ I przywiązanym (1). ◊ f N przywiązanå (7), przywiązåna (2); ~ (attrib) -å (2); ~ (praed) -å (5) RejPosRozpr, WujNT (2), SkarKaz, SkarKazSej, -a (2) Leop, SkarŻyw. ◊ A przywiązaną (1). ◊ n N przywiązané (8), przywiązano (1); -é (1), -(e) (7); ~ (attrib) -é (4); ~ (praed) -é (3) KrowObr, LatHar, SkarKaz, -o (1) WujJudConf. ◊ A przywiązan(e) (1). ◊ L przywiązanym (2). ◊ pl N m pers przywiązani (3). subst m (praed) przywiązan(e) (1), przywiązany (1) FalZioł (1:1). f i n przywiązan(e) (6). ◊ G przywiązanych (1). ◊ A m pers przywiązan(e) (1). m an przywiązan(e) [cum sb: konie a osły] (1). subst przywiązan(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: przywiązany od kogo (1).

Sł stp s.v. przywiązać, Cn s.v. macica winna, uwiązany, Linde XVIII w. s.v. przywiązać się.

Znaczenia

Przymocowany (zwykle przez wiązanie), przytwierdzony, związany, skrępowany; łączący się z czymś (64)
- Przen (38)
  - a) Przyrośnięty (1)
  - b) Niemogący opuścić danego miejsca (2)
    - α) O chłopie pańszczyźnianym (1)
  - c) Nierozłączny z kimś a. z czymś (4)
    - α) O Eucharystii (2)
  - d) Wchodzący w związki polityczne (1)
  - e) Połączony małżeństwem (5)
    - α) Podlegający, poddany prawu małżeńskiemu (2)
  - f) Myślący tylko o czymś (3)
  - g) Uważający coś za ważne (i przestrzegający tego) (4)
  - h) Oparty, zasadzający się (1)
  - i) Uzależniony od czego (1)
  - j) Odnoszący się, dotyczący (4)
  - k) Właściwy komuś (2)
  - l) Ograniczony przestrzennie lub czasowo, niedziałający gdzie indziej, niedotyczący innych okoliczności (8)
- a. O pędach roślin: przywiązany do podpory (1)

Przymocowany (zwykle przez wiązanie), przytwierdzony, związany, skrępowany; łączący się z czymś; alligatus Vulg, PolAnt, Modrz; vinctus Vulg; astrictus Mącz; affixus Modrz; religatus Calep; aptatus, iugatus Cn [w tym: do kogo, do czego (34)] (64): Diaſcorides powiada iż Agatek pomaga gdy kogo niedzwiadek vkąſi: przywiązany/ albo z wodą pomazać/ zarazem boleſć vſmierza FalZioł IV 46d; Szliſmy byli do obozu Syriyſkiego/ y nienálezliſmy tám żadnego cżłowieká/ iedno thylko konie á oſly przywiązáne/ a namyoty rozbite. Leop 4.Reg 7/10, Iudith 6/10; Miedzy ktorymi [trybunami] záwżdy ieden był przełożony/ [...] przed ktorym też znáki mieyſkie noſzono/ to ieſt/ miotły przywiązáne do ſiekier BielKron 119; Iugalis, Iárzmu poddány álbo prziwiązány. Mącz 177a; Astrictus, Przipięty prziciągniony/ prziwiązány. Mącz 421c, 11a; RejZwierc 34; á gdy ná ſłupie [św. Symeon Słupnik] mieſzkał/ [...] á zchodzić przedſię ná doł niechćiał: ále żeby mogł ſtać/ drábinę do ſłupá przywiązał/ y ná niey nie tylo wſpárty/ ále teſz y przywiązány/ cżterdzieśći dni poſtu przetrwał. SkarŻyw 29; Calep 409a, 908b.

przywiązan u czego (1): A gdy będzie [kamień adamas, tj. diament] przywiązan v lewey myſzki [= mięśnia, muskułu], nieprziiaciele zwiciężyć cżyni/ beſtie niezwiciążone: vpokarza/ przeciw Latawczom/ y inſzem widzeniom: pomaga FalZioł IV 46c.

przywiązany komu, czemu (2): ocży niedzwiedzie wyłupione/ á na lewe ramię cżłowiekowi przywiązane/ quartanę vleczaią. FalZioł IV 13d; Colon – Ielite wielkie pod zołatkiem lezące, prziwią zane nerce prawey. Calep 217a.

przywiązan(y) na co (6): Słoniny iego [wieprza] warzone/ prziwiązane na thakieſz rany/ barzo prętko goiją. FalZioł IV 3d; Też maſlo wypłokane/ w ſkorupie włoſkiego orzechu przyłożone y przywiązane na pępek, Cżyſte k temu [zapieczeniu dziecięcemu] lekarzſtwo. FalZioł V 38v; Też piſze ieden lekarz/ iż gdy będzie cżłonek taiemny liſi/ tho ieſt liſie ſtroie: przywiązane na głowę bolączą/ wſzythkiey głowy/ y poł głowy bolenie odeymuie FalZioł V 75v, IV 13d, 48a; Ná wierzch mu dał [pustelnik księciu akwitańskiemu Wilhelmowi] grubą włośięnicę/ y przyłbicę ná głowę ták przywiązáną/ iſz ſię ziąć nie mogłá. SkarŻyw 166.

przywiązan pod co przez co [= w poprzek czego] (1): Opiſuie támże [autor] niektore męki wedle Práwá miánowićie/ przes ćiągnienie powrozmi/ gdy złoczyńcá nágo [...] ná węſzſzey łáwie niż ćiáło ieſt/ bywa pod pachę przes pierśi przywiązan GroicPorz iiv.

przywiązany w co (1): RybGęśli C4v cf »łańcuchem przywiązany«.

przywiązany gdzie (1): Oto gdy ſzoſty Anyoł w thrąbę zátrąbił/ vſłyſzałem głos z iednego rogu ołtarzá złotego/ ktory ſtał przed oblicżnoſcią Bożą/ mowiąc do ſzoſthego Anyołá kthory miał trąbę: Rozwiąż cżterzy Anyoły/ ktorzy ſą przywiązáni ná rzece wielkiey co ią zową Eufrates. RejAp 81.

W charakterystycznych połączeniach: przywiązan(y) na głowę (2), na pępek (2), na ramię, na rany; pod pachę przywiązan; przez piersi przywiązan; w skałę przywiązany.

Wyrażenia: »łańcuchem przywiązany« (1): NIe ták był bolem teſkliwym tárgány/ W ſkáłę láncuchem śmiertnym przywiązány/ Zmyślny Protheus/ gdy mu krzywonoſy Klwał pták żywemu wątrobę/ płeć/ włoſy. RybGęśli C4v.

»k(u) słupu, do słupa przywiązan(y)« (2:1): O Panie Iezu námiloſciwſſy/ ienżes ku ſlupu przywiązán/ ij też bicżowán bytz rácżyles. OpecŻyw 128; ArtKanc E9; [Byłeś, Panie Jezu Chryste] nágo do ſłupá/ zá roſkazániem Piłatowym przywiązány/ okrutnie áż do krwie/ obfićie wylaney/ bicżowány LatHar 274.

Przen (38): Dźieći á ſzaleni y drudzy im podobni/ grzeſzą z niewiádomośći y z głupſtwá. Záś ktore namiętnośći ćiſną/ tych iákoby do ſwych vcżynkow przywiązáne trzymáią. ModrzBaz 67.

przywiązany przy czym (1): Pámięć z wieki mieſzkána/ ná tę myśl tu godźi. A to ſobie pożądnie w myśl ſwoię wlepiłá/ Y wiecznie przywiązána przy niéy/ chce/ by byłá Zyłá wiáry y cnoty dowćipu śćigłégo. GosłCast 9.

a) Przyrośnięty (1): Tákże y w drzewiech widźiemy/ że wiele látorośli do gáłęźi/ wiele gáłęźi do pniá/ wiele pniow do korzeniá iednego ſą przywiązánych/ áby ſie ták wſzyſtkie ſtowárzyſzyły/ á wilgotnośći z korzeniá vcżeſtnikámi być mogły. WujJud 123v.

b) Niemogący opuścić danego miejsca (2):

Wyrażenie: »do mieśca przywiązan« (1): á więc ták do tego mieścá [po prawicy Boga Ojca] ma być [Chrystus] przywiązan/ żeby záraz ná inſzych mieſcách nie w oney właſney oſobie/ iáko ieſt w niebie ále pod oſobą chlebá ćieleſnie dźiwnym á nieogárniony^m obycżaiem być niemiał? WujJud 71v.

α) O chłopie pańszczyźnianym (1):

Wyrażenie: »do ziemie przywiązany« (1): Káżdy bacżyć może że żywot kmiecy nie ieſt od niewolnicżego rozny: do źiemie á do pługá vſtáwicżnie ſą przywiązáni [terrae et vomeri affixi sunt]: ná káżdy dźień ábo ſobie ábo Pánu robią. ModrzBaz 124.

c) Nierozłączny z kimś a. z czymś (4): WSpomoż mię/ Pánie BOże moy: ábowiem nieprzyiaćiele moi/ obtocżyli duſzę moię/ ćiáło/ świát/ y dyabeł. Od ćiáłá vćiec nie mogę/ áni go od śiebie odpędźić: z ſobą ie nośić muſzę/ bo do mnie ieſt przywiązáne. LatHar 587; Ieſli duſzá/ ktora ieſt z nátury y z ſtworzenia ſwego do ćiáłá przywiązána/ bez ćiáłá żyie: pewnie do ſwoiey nátury/ to ieſt do ćiáłá ſię wroći/ ná dźień/ ktory zowie Pan przywroceniem wſzytkiego. SkarKaz 384b.

α) O Eucharystii (2): Mniemánie Papieſkie y Luterſkie o ćiele Chriſtuſowym z chlebá vcżynionym/ ábo do chlebá przywiązánym/ nie zgadza ſie z właſnośćią inſzych Sákrámentow CzechRozm **2, 263 marg.

d) Wchodzący w związki polityczne (1):

Wyrażenie: »[komu] przymierzem przywiązany« (1): zſtrzymánié bowiém wiáry nie ſłowy/ ále iſtotą praw y przymiérza ſzácowáć mamy. Bo ieſliże owé przymiérzem ſpoioné zowiemy/ któré iednáż wiárá przymiérzem wiąże: á którakolwiek z tych ſtrón przymiérze zgwałći/ táſz ie téż łamie: iákóż tedy to przy tym ſtáć ma/ ábyś wáſzá kró: M. to rzéc mógł/ żéś Turczynowi przymiérzem przywiązány/ ponieważ wáſzá Kró: M. baczy/ że zewſząd mieczá podnośi/ y ná wáſzę Kró: M. ſzturmuie? OrzJan 113.

e) Połączony małżeństwem (5):

W przeciwstawieniach: »przywiązan ... odwiązan, rozwiązan« (2): Przywiążaneś kżenie/ nie ſzukay rozwiązánia: Odwiązaneś od żony/ nie ſzukay żony. BudNT 1.Cor 7/27; WujNT 1.Cor 7/27.

Wyrażenie: »przywiązan do żony, k żenie« = alligatus uxori PolAnt, Vulg (2:1): Przywiązaneś do żony/ nieſzukayże rozwodu KrowObr 140v; BudNT 1.Cor 7/27; WujNT 1.Cor 7/27.

α) Podlegający, poddany prawu małżeńskiemu (2):

Wyrażenia: »przywiązana do męża« (1): Abowiem niewiáſtá ktora ma mężá/ poki mąż żyw obwiązána ieſt zakonowi (marg) mężáta przywiązána ieſt zakonem do mężá żywego. (–) WujNT Rom 7/2.

»przywiązan(y) zakonowi, zakonem« = alligatus legi Vulg (1:1): Niewiáſtá przywiązáná ieſt zakonowi/ ták długo iáko mąż iey żyw: á ieſliby vmárł mąż iey/ wyzwoloná ieſt od zakonu: kogo chce niechay poymie Leop 1.Cor 7/39; WujNT 544 marg.

f) Myślący tylko o czymś (3): ktorego [pożytku] będzieli chciał Dworzánin doiść/ muśi s tych opłotkow wyniść (gdyż to ieſt iáko przywiązánym być do iedney telko rzecży) á od obacżánia czudnośći w iednym ciele/ poſthąpić do obacżánia czudnośći we wſzytkich ná ſwiecie rzecżach GórnDworz Mm4v; [św. Epifaniusz mówi do króla:] Ia ćiebie náucżam: á ty náuki mey nie przyimuieſz: bądz iedno ſpráwiedliwym/ poſmákuieć náuká moiá/ przyimieſz ią/ y wniey ſię vkochaſz. ále myśl twoiá do świátá y brzuchá przywiązaná ieſt. SkarŻyw 453; SkarKazSej 668a.

g) Uważający coś za ważne (i przestrzegający tego) (4): Abowiem kośćioł Swięty krześćiáńſki/ ieſt tylko przywiązan do ſámego ſlowá Bożego/ ktory ieſt tám ná tym mieyſcu/ kędy ieſt ſlowo Boże prawdziwe. KrowObr 23v; Bo ieſliż Michał ś. złemu ſzátánowi nie ważył ſię złorzecżyć: ná Bogá to co go od niego potkáło wkłádáiąc: [...] ázaż ſię y X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ nie godźiło ná to mieć bácżnośći? ázaż nie ſłuſzniey było y nas Bogu/ przed ktorym káżdy y ſtoi y vpada/ zoſtáwić y przą ſwoię ktorą przećiw nam zácżął nań włożyć [...]? Ale mi podobno po Rzymſku [ksiądz kanonik] prętko odpowie: Iż on nie ieſt Aniołem duchem nieśmiertelnym y świętym iáko Michał: przetoż też do iego poſtępku przywiązan być nie może. CzechEp 100; Do zakonu tedy Bożego piſanego/ pod ſtárym teſtámentem/ lud Izráelſki/ przywiązány był/ od ktorego/ áni ná práwo/ áni ná lewo/ vchyláć ſię nie miał NiemObr 71.

Wyrażenie: »do słow przywiązany« = trzymający się ściśle pierwotnego tekstu (1): gdyż nie Máteuſz tylko/ ále zgołá wſzyſcy nowego teſtámentu Piſárze/ nie byli ták do ſłow przywiązáni/ żeby oneyże rzecży [tj. tekstu Mojżesza]/ ſłowj inſzymi pokázáć nie mogli: ábo przynamniey wzmiankę iey vcżynić [...] á w tym cżytelniká do pierwſzego o teyże rzecży piſánia odeſláć CzechRozm 126v.

h) Oparty, zasadzający się (1): Teraz przed lat kiládźieśiąt náſtąpiły herezye ná Kátholicką ś. wiárę/ ná ktorey to kroleſtwo záśiádło: y ná kápłáńſtwo/ do ktorego tá Rzeczpoſpolita przywiązána ieſt SkarKazSej 681b.

i) Uzależniony od czego (1): Przetoż wſzyſtki vrzędy y poſługi kośćielne/ do poſtánowienia y roſkazánia Páńſkiego ſą przywiązáne. WujJudConf 150v.

j) Odnoszący się, dotyczący (4): CzechEp 296; A iż obietnice y przywileie dáne Apoſtołom/ nie do oſob ich/ ále do vrzędow ſą przywiązáne ná wieki. Przetoż Biſkupi y páſterze y kośćioł pośledni wſzytkich wiekow mieli y máią tegoż Duchá S. ich ſpráwuiącego/ ktorego mieli Apoſtołowie y kośćioł pierworodny. WujNT 366; Iednóż to dobro do nas [do białychgłów] przywiązáné liczę/ Zechmy mátkámi dźiatek/ á potomkóm domy Roſkwitłé zoſtáwuięm/ przez ten wiek znikomy. GosłCast 45.

przywiązany przy kim (1): Lecz która [córka] pokorna A niewyſtáwna w mowie/ y niebárzo dworna/ Tę ſámá ſczérość ſtrzeże zmiéſzána ſkromnośćią. Y by mi to był Bóg dał/ ſwą ku mnie życznośćią/ Aby ten przykład przy mnie był ták przywiązány Zoſtał/ byłábym iśćie króm wſzelkiey przygány. GosłCast 46.

k) Właściwy komuś (2): Y ieſzcze mowi [Pismo św.]: Głupſtwo ieſt przywiązáne do ſercá dźiećinnego: ále rozgá kárnośći wypędźi ie. SkarKaz 420a.

przywiązany komu (1): Acżkolwiek Pan Bog wſzechmogący mogłby przez Duchá ſwego ſwiętego táiemnym oſwieceniem przez ludzkiey pomocy (iákoż wſzechmocność iego żadnemu ſtworzeniu nie ieſth przywiązána) wſzythek ſwiát odnowić/ y Koſcioł ſwoy rządzić RejPosRozpr b3v.

l) Ograniczony przestrzennie lub czasowo, niedziałający gdzie indziej, niedotyczący innych okoliczności (8): ACżkolwiek Nabożeńſtwo Chrześćiáńſkie nie ieſt przywiązano do cżáſu iákiego/ wſzákże bez porządnego rozłożenia cżáſu z pożytkiem ſpráwowáne być nie może. WujJudConf 188; Y dla tákich ćieleſnych względow/ vfáli [Żydzi] ſámi w ſobie/ iákoby Bog y Chriſtus do nich nierozdzielnie był przywiązány WujNT 517.

przywiązany komu, czemu (1): Ty właſnye [przykazania obrzędowe] ſámym żydom ſlużyły/ y to nye wſſem/ álbo nye wſſędy/ álbo nye záwſſe. Ale oſobam/ myeyſcom/ y czáſom pewnym y inym okolicznoſcyam od Bogá ſámego przywłaſſczone/ á yákoby przywyązáne były KromRozm II k4.

przywiązany ku czemu (1): Bog mowię/ iż ich [Żydów] tym dla ich złośći pokárał/ że im źiemię dárowáną y práwá oney źiemie/ y nabożeńſtwo ku niey też przywiązáne z garśći wydárł CzechRozm 84v.

Wyrażenie: »przywiązany do miejsca« [szyk 2:2] (4): KrowObr 29; gdyż Biſkup káżdy/ wedle náuki ſłowá Bożego/ y świádectwá Doktorow ſtárych/ y kánonow przednieyſzych/ do pewnego mieyſcá przywiązány ieſt. NiemObr 54, 50; WujNT 318.

a. O pędach roślin: przywiązany do podpory; maritatus, maritus Cn (1): Pedatus, Sustentaculo sive pedamento firmatus, ut vinea pedata – Do tik prziwiazani. Calep [768]b.

Synonim: przyciągniony.

Cf PRZYWIĘZAĆ

MPi