[zaloguj się]
[pdf]

PUSZCZAĆ (643) vb impf

a jasne.

Fleksja
inf puszczać
indicativus
praes
sg pl
1 puszczåm puszczåmy
2 puszczåsz puszczåcie
3 puszczå puszczają
praet
sg pl
1 m m pers puszczalismy
2 m puszczåłeś m pers
3 m puszczåł m pers puszczali
f puszczała m an
n puszczało subst puszczały
fut
sg pl
1 m m pers będziem puszczać
2 m puszczać będziesz m pers
3 m będzie puszczać, puszczać będzie m pers
n będzie puszczało subst
imperativus
sg pl
1 puszczåjmy
2 puszczåj puszczåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych puszczåł, bym puszczåł m pers
2 m byś puszczåł m pers byście puszczali
3 m puszczåłby, by puszczåł m pers by puszczali
f puszczałaby, by puszczała m an
n by puszczało subst
impersonalis
praet puszczåno
con by puszczåno
participia
part praes act puszczając

inf puszczać (168). ◊ praes 1 sg puszczåm (60). ◊ 2 sg puszczåsz (9). ◊ 3 sg puszczå (80). ◊ 1 pl puszczåmy (12). ◊ 2 pl puszczåcie (3). ◊ 3 pl puszczają (71). ◊ praet 2 sg m puszczåłeś (1). ◊ 3 sg m puszczåł (21). f puszczała (2). n puszczało (2). ◊ 1 pl m pers puszczalismy (1). ◊ 3 pl m pers puszczali (18). subst puszczały (1). ◊ fut 2 sg m puszczać będziesz (1). ◊ 3 sg m będzie puszczać (1), puszczać będzie (1) FalZioł (1:1). n będzie puszczało (1). ◊ 1 pl m pers będziem puszczać (1). ◊ imp 2 sg puszczåj (100). ◊ 1 pl puszczåjmy (1). ◊ 2 pl puszczåjcie (4). ◊ con 1 sg m bych puszczåł (3) BierEz, MurzNT, CzechEp, bym puszczåł (1) CzechRozm. ◊ 2 sg m byś puszczåł (3). ◊ 3 sg m puszczåłby, by puszczåł (12). f puszczałaby, by puszczała (4). n by puszczało (2). ◊ 2 pl m pers byście puszczali (5). ◊ 3 pl m pers by puszczali (9). ◊ impers praet puszczåno (7); -åno (6) BielKron (3), Mącz, ModrzBaz, LatHar, -ano (1) StryjWjaz. ◊ con by puszczåno (3). ◊ part praes act puszczając (35).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII i XIX w.

Znaczenia
I. Transit. (630):
1. Sprawiać, że ktoś a. coś może się przemieszczać; mittere Miech, Mącz, JanStat, Cn; admittere Modrz, Calep, Cn; dimittere PolAnt, Cn; remittere Vulg; emittere Cn (349):
A. O ruchu ludzi i zwierząt (wyjątkowo przedmiotów, cf a.β.αα.) (118):
a. Pozwalać komuś (rzadziej zwierzęciu) iść gdzie chce [w tym: kogo, co (żywotne), wyjątkowo co (94)] (105):
α. Pozwalać odejść, wypuszczać (45): thich wſitkich [uprowadzonych poddanych polskich] roſkazaliſmi ym vkogokolwiek ony bedą abi ych pvſczaly LibLeg 10/61, 10/61; gdy miał [św. Anzelm] v portu w okręt wśiádáć/ krol przyſłał/ y puſzcżáć go nie kazał SkarŻyw 335.

puszczać od kogo (1): nie ſłuſzno ſługi od páná przez podárzenia y pocieſzenia puſzcżáć. BielKron 147v.

puszczać na co [= w jakim celu] dokąd (1): STároſtowie náſzy [...] ná roboty do źiemie Wołoſkiéy puſczáć nie máią ludźi SarnStat 523.

puszczać skąd (1): [Cecylia mówi do odjeżdżającego Tęczyńskiego:] Nie rádá ćię ztąd puſczam/ á zwłaſczá bez śiebie KochPam 82.

Ze zdaniem miejscowym określającym cel drogi (1): a ktorzi [sprzedani w niewolę] zakon swoy trzimali [tj. nie odstąpili od chrześcijaństwa] thedibisczie [...] pvſczaly kedy [= kędy] ony sobye ycz bedą chcziely LibLeg 10/59v.

Zwrot: »puszczać dobrowolnie, wolno, na wolą« [szyk zmienny] (3:2:1): A ktorzi kv Zakonv naſchemv nieprzisthapyly Zebiſczie pvſczali dobrowolnie LibLeg 10/57v; ktorzi bi kv naschemv Zakonv przistapyly teſmi od panow ych odeymvyacz roſkazaly pvſczacz na wolą LibLeg 10/67v, 10/57v, 59v [ 2 r.], 67v.
Przen (1):
Zwrot: »puszczać w pokoju« = pozwalać umrzeć (1): Teraz Pánie puſzczaſz ſługę twego w pokoiu [dimittis ... in pace] WujNT Luc 2/29.
αα. Uwalniać a. nie brać do więzienia lub niewoli; absolvere PolAnt (31): Przyſzłá táka nędzá ná Knechty/ iż ie co zywo biło [...]/ niektore poimano/ drugie puſzcżano prze Bog [tj. darmo] widząc ich nędzę BielKron 418, 402v; A ieſli tákowi będą nieośiádli/ będźie miał y niech ma moc ſam Woiewodá oné imáć/ [...] nie puſczáiąc ich SarnStat 385 [idem] 926. [Cf też ααα. BierEz Mv].

puszczać komu [= na czyje żądanie] (3): Oto wám puſſcżám Barrabáſſa OpecŻyw 124v; MurzNT Luc 23/17, Ioann 18/39.

puszczać dokąd (1): proroki imaycye/ Báálſkie á żadnego/ niegdziey nie puſzcżaycye. HistHel C2.

W przeciwstawieniach: »puszczać ... skazować (a. przekazować) (2), wiesić, zabijać« (4): Wieżny podcżaſzego puſzcża a piekarza każe wieſić RejJóz K; Skázowałeś kreẃ niewinną/ puſzcżałeś kto winien. KochZuz A4v; Ieſli on roſkaże áby zábito/ zábiiáią/ ieſli puśćić/ puſzcżáią. BibRadz 3.Esdr 4/7; Mącz 31c.

Zwroty: »niewolnika (z niewoli) puszczać« (2): pileus servis cum manu mittebantur dabatur, Czapká byłá dawána niewolnikóm gdy ye z niewoli puſzczano. Mącz 299c, 86a.

»z okow puszczać« (1): Expedio – Wiwadząm, zokow puſzcząm. Calep 392a.

»puszczać z więzienia« [szyk zmienny] (2): BibRadz 2.Par 36 arg; iż [Radul wojewoda wołoski] Mátyaſzowi [królowi węgierskiemu] táiemnie dawa ołd áby brátá Włádá z więzyenia nie puſzcżał. BielKron 394.

»wolno, dobrowolnie, świebodnie, na wolą puszczać« = absolvere Mącz [szyk zmienny] (11:1:1:1): a wszakosz kaszdego [Turcy] na wolyą pusczayą y lyſthy wolne dawayą. LibLeg 9/52; RejZwierz 19v, 26v; BibRadz 2.Par 36 arg; Ceſarz ty dárował ktorzy go vbili y wſádzili/ á ty kazał pośćinać co go zá pieniądze wolno puſzcżali BielKron 169, 332; Manumitto, Puſzczam ſwiebodnie/ Czinię wolnym. Mącz 209a, 31c, 86a, 195d [2 r.], 294b; Hetmáni [...] ná więtſzey łáſce tákie więźnie záwżdy miewáli/ ktory ſobie idąc w okowach przy koniu z weſołą myſlą ſpiewa [...]. A cżáſem ie y dobrowolnie ieſzcże ktemu z vpominki puſzcżáią. RejZwierc 85v; SkarŻyw 480.

ααα. Uwalniać zwierzę (3): Nie puſzcżay wilká iętego/ Ni złodzieiá zwycżáynego. BierEz Mv; SOkoł Gołębiá puſzcża/ gdy záławia dzyeći [tj. wypuszcza złowionego ptaka, gdy uczy młode polować (aby, poraniony, stał się dla nich łatwą zdobyczą)] RejZwierz 78v; BudBib Deut 22/7.
β. Pozwalać wejść, wpuszczać, dopuszczać do towarzystwa (40): BierEz E2v; RejKup d7v; BielKron 416v; Kopáli ſie też pod mury ſthárzy [= starożytni] Ludźie y przechodźili tędy do miaſt y odbijali brony á ſwoie puſzcżáli. BielSpr 62; pódźmy do Hiſzpaná/ Bá więrę pódźmy/ ále nie bez dzbaná. Puſczay doktorze towárzyſzu miły KochFr 33.

puszczać imo kogo (1): Táka ordynácya przynioſłá zwycięſthwo Rzymiánom gdy Elephánty imo ſie puſzcżáli trapiąc ie ze wſzech ſtron poćiſki Wellitowie. BielSpr 41.

[puszczać miedzy kogo cf ε. »owce miedzy wilki puszczać«.]

puszczać dokąd (18): interogatus yeſlyby Guziczky onego ſamego do ſklyepu thegoſch kyedi puſchczall poſſilal abo tham odchodzil, powyada yſch nygdy okrom bithnoſczi ſwoyey tham iego nyeſſilal nyepuſzczal any theſz odchodziel LibMal 1552/167; RejJóz M5v; RejKup c4v; bo tám [do miasta Aden] Krześćijan áni Zydow nie puſzcżáią. BielKron 457v, 90, 112v, 416v; ModrzBaz 14; roſkazał kośćielnym odzwiernym/ áby Ceſarzowey do kośćiołá/ gdyby przyſzłá/ nie puſzcżali. SkarŻyw 88, 481; KochFr 16; GórnRozm L3v; GostGosp 58, 150; SarnStat 365, 372. Cf »w dom puszczać«.

puszczać którędy (1): [...] vcżyniwſzy miedzy nimi mieyſcá przechodu iáko vlice przes ktore ony wielkie Słonie puſzcżáć mieli bes ſzkody ſwoiey BielSpr 41.

Zwroty: »w dom puszczać« = in hospitio colligere JanStat (3): Ezopowi dał v drzwi ſtać/ A iedno mędrce w dom puſzcżáć. BierEz E2; SarnStat 204; PowodPr 38.

»do siebie puszczać« (1): Bo Krol nowy Ludwik iáko Cudzoziemiec żadnego do ſiebie Polaká niepuſzczał StryjKron 452.

Przen (10): [Nierádáby ſzyiá puſſtzáłá/ yedno iż ręká ſklankę zadáłá. TerentMatKęt Sv.]
Zwroty: »w domek puszczać« (1): DZiatki moié/ świátá tego/ Iáko pochlebce chytrego/ W dómki wáſzé nie puſzczayćie KochMRot A4v.

»puszczać do serca, w serce« (2:1): SkarŻyw 283; SkarKaz 7a; Niepuſzczáć iéy [miłości] do ſercá pożarem ſzerokiém GosłCast 27.

a) Do nieba (5):

puszczać dokąd [= do nieba] (4): [Chrystus] Do ſwych zaſlug nas przipuſcza A złaſky ſwey wniebo puſcza RejKup Sv; RejWiz 186; RejPos 184, 302.

W przeciwstawieniu: »puszczać ... zamykać« (1): Zámykaćie ludziom Kroleſtwo Niebieſkie [...] drugich nie puſzcżaćie/ y owſzem im zámykaćie SkarJedn 372.

b) Podmiotem są drzwi (1): Puſzcżaycie wrotá káżdego/ Lecż wżdy pátrzcie poććiwego. RejZwierc 236v.
αα. Pozwalać wnieść (o przedmiotach) (2): Oblec nieprzyiaćiela/ niepuſzcżáć żywnośći BielSat M4v [idem] BielSjem 35v.
γ. Pozwalać przejść a. przejechać, przepuszczać przez kraj (2):

puszczać do kogo (1): Oborzyli ſie theż [Węgrzy] ná Bulgary/ iż puſzcżáli [przez swój kraj] do nich nieprzyiaćiele ich Kumany álbo Wáłáchy nád przymierze. BielKron 300v.

puszczać którędy (1): niepvſczay v⟨asza⟩ Ias⟨ność⟩ tego poſla Thur. przes Braczlaw yachacz na zad ale niechbi yachal ktoredj przyachal LibLeg 11/62.

cum inf (1): LibLeg 11/62 cf puszczać którędy.

δ. Pozwalać przejść do przodu (1):
Zwrot: »przodkiem puszczać« (1): Co się tego dotycze iz przodkiem w IM P. Marszałek puscza, temu mnie niedziw ActReg 161.
ε. Pozwalać zwierzęciu biec lub płynąć (17): RejWiz 72v; RejZwierz 82; Ile ſzkody on wilk/ ktorego do trzody wpuſzczáią vczyni: tyle on co go puſzcza ćierpieć y płáćić ie będźie. SkarKaz 610a.

puszczać po czemu [= po czym] (1): poddany naschi Bialahrodzkii owcze swoye chczą tham pothim poliam pvſczacz LibLeg 10/61.

puszczać na co [= w jakim celu] (1): puſzczayże ié [karpie] w Imióno Boże ná Tárło Strum C3v.

puszczać przed kogo (1): Tám iey [kotki zmienionej w pannę] Wenus pokuśiłá [= sprawdziła]/ Ieſli wrodzenie zmieniłá. Przed nią cżęſto myſz puſzcżáłá BierEz I 3v.

puszczać za czym (żywotne) (1): Iednego [charta] gdy przywiedziono puſzcżał do kotłá do tłuſtey parzey/ drugiego puſzcżał zá záiącem RejZwierc 28.

puszczać jak [= w jakim stanie] (1): cżyniąc drzewcá z onemi proporcżyki przywięzował wronam do ſzyie [...] á żywo ie puſzcżał. RejZwierc 274.

puszczać dokąd (4): LibLeg 10/61; nachwytawſzy trzy ſtá Liſzek przywięzował głownie z ogniem do ich ogonow/ y puſzcżał miedzy zboże Paleſtynow BielKron 52; RejZwierc 28; Lećie/ nigdy do ſádu koniá [...] puſzcżáć nie ma nikt GostGosp 98, 102.

Zwroty: »owce miedzy wilki puszczać« (1): Młode ludzie [...] miedzy złe towárzyſtwo/ iáko owce miedzy wilki puſzcżáią. SkarŻyw 136.

»puszczać świebodnie« (1): Defreno, Vduzdawam [!] Zeymuyę vzdę/ też Puſzczam ſwiebodnie. Mącz 136c.

»wroty puszczać [skąd]« (1): Páſtewniki áby w tákim ogrodzeniu były/ coby w Ieśieni y ná Wioſnę żadna rzecż w nim nie byłá/ iedno coby wroty z dworá puſzcżano GostGosp 102.

Przen (2):
Zwrot: »puszczać wolno, swowolnie [na co]« [szyk zmienny] (1:1): RejZwierz 105; háruy thą tępą á leniwą ſzkápą to oſpáłe [...] ciáło ſwoie/ [...] á nie puſzcżay go ſwowolnie ná thy omylne trawy iego RejZwierc 130.
b. Kazać iść, posyłać [w tym: kogo, co (żywotne), co (11)] (13): Mitto, Slię/ poſyłam/ puſzczam. Mącz 225a.

puszczać miedzy co (żywotne) (1): iż kto fáłſzywą monetę kował/ puſzcżano go miedzy okrutne źwierzętá [ad bestias condemnabantur] ModrzBaz 35.

Zwrot: »puszczać precz« (1): Dimitto – Puſzcząm precz, poſselam tam ijſam. Calep 325b.
Przen (1): Bo wſtydliwym/ podporą ſą/ wyroki wiecżne/ Z tych ſwą cżeść dobrzy máią. Z tymi [wstydliwymi]/ ſwoie źrzenice/ me ocży puſzcżáią GrabowSet G4.
α. O zwierzętach (1):
Zwrot: »naprzod puszczać« (1): Ano y źwirzętá y ptacy [...] kiedy leczą álbo ſtády idą/ tedy czo ſtárſzego á wiádomſzego záwżdy naprzod puſzcżáią. RejZwierc 70v.
β. Rzucać do walki (8): Globus Militaris, ktory napirwey puſzcżáli ſtárzy walecżnicy/ ták ſie záchował/ [...] BielSpr 19.

puszczać przeciw komu (1): Bo Turcy [...] puſzcżáią Globum przećiw nieprzyiaćielom/ (marg) Globus uff Prędki. (–) BielSpr 56.

puszczać miedzy kogo (1): [starożytni] Puſzcżáli thákie wozy miedzy nieprzyiaćielſkie woyſká BielSpr 61v.

puszczać na kogo (1): ácż tego drudzy niechwalili/ ná ſpracowanego mężá álbo ránnego/ puſzcżáć mężá ſwieżego [w pojedynku]/ wielki to gwałt BielKron 242.

puszczać przed kim (1): Wołom kłádał ogniſte wiązáni ná rogi/ Ktore puſzcżał przed woyſkiem RejZwierz 39v.

Zwrot: »ku szturmu, do szturmu puszczać« (2:1): BielSpr 51v, 63; Lecż Pan Bog nie ták vcżynił iáko świeccy krolowie cżynią: do ſzturmv co podleyſzy lud puſzcżáią SkarŻyw [407].
B. O ruchu przedmiotów i substancji: wprawiać w ruch [w tym: co (43)] (48):
Przen (1):
Zwrot: »puszczać żagle« = płynąć (1): puſzcżay żagle beſpiecżnie po wiátru/ ktory cie ciągnie do portu obiecánego twego RejZwierc 177.
a. Spuszczać w dół, zniżać, schylać, też zanurzać (6):

puszczać w co (2): Bolis [...] kulá nieyáka którą w wodę ná ſznurze puſzczáyą/ bierząc miarę yáko głęboko. Mącz 26a. Cf »puszczać sieci«.

W przeciwstawieniu: »puszczać ... podnaszać (a. wznosić)« (2): Do nog im [orłom] miechy przypráwił/ Do kożdego dziećię wſádził. Ktore mu [Ezopowi] mięſo puſzcżáło/ Albo wzgorę podnaſzáło. BierEz Gv; RejWiz 101v.

Zwroty: »puszczać sieci [w co]« (1): Puſzcżáią śieci wmorze SkarŻyw 599.

»z wierzchu puszczać« (2): Demitto, Z wierſzchu puſzczam Mącz 226a, 181d.

»puszczać do ziemie« (1): A ták z máłey młodośći tey nam vzdy trzebá/ Coby gębę wznośiłá práwie tám do niebá. Nie puſzcżáłá do zyemie nam ponuro głowy RejWiz 101v.

b. Umieszczać wewnątrz czegoś, wsadzać, wkładać a. umożliwiać przedostanie się do czegoś (12):

puszczać w co (1): Cżłowiek iákiś/ [...] ná potworney grał trąbie/ ták iż co raz/ to iey ſobie niemal puł łokciá w gárdło puſzcżał GórnDworz P4.

puszczać gdzie (1): Iuż mieśiąc ſwoie rogi puſzcza zá obłoki PudłFr 68.

Przen [w co] (1): Ach nie puſzcżay/ w ſmrodliwą Szcżekę/ duſze vbogiey/ Przećiwnikowi GrabowSet G3.
α. Pozwalać się przedostać [w co] (1): Impluvium – Okno w dachu, ktorim ſwiatło w dom puſzczaſz Calep 512b.
β. W celach leczniczych lub hodowlanych (8):

puszczać komu, czemu (żywotne) (3): FalZioł I 10a, V 32v; A potym wybrawſzy ié [karpie] puſzczay im w Pępek y w Gębę kąſek ſoli Strum O3v.

puszczać przez co a. per aliquid (4): przykrywſzy dźiuráwą pokrywką/ puſzczay w vſtá dym przez nię SienLek 82v, 71v; dym wthákié vſzy vpuſzczáć trzebá/ ćiepłą wodę na kámięń gorący leiąc/ á przez Embotum, álbo trąbę z pápiéru vczynióną/ w vſzy puſzczáiąc Oczko 14v, [41]v.

puszczać w co (6): FalZioł V 32v; náwarz w wodźie kopru [...] á on gárniec przykrywſzy pokrywką z dźiurką puſzczay w vcho przez dźiurkę párę SienLek 71v, 82v; 93v; Strum O3v; Oczko 14v.

puszczać czym (1): puſzcżay dym trciną w żywot rodzączey. FalZioł V 32v.

c. O towarach: posyłać rzeką, spławiać [co] (7): Ratarius, Zeglarz/ płetownik kto płety [= ścięte pnie] puſzcza. Mącz 347c.

puszczać po czym (3): puſzcżáią po niey [Dźwinie] Kupieckie rzecży. BielKron 432; chcąc ich Rzymiánie rátowáć żywnośćią w oblężeniu/ puſzcżáli po wodzie mąkę w becżkách BielSpr 48, 48.

puszczać skąd (1): áby Zupnik [...] wſzyſtkę ſól/ którą z Ruśi rzéką Sanem/ á potym Wiſłą puſzcza/ káżdy rok do Bydgoſczy ſpuśćił. SarnStat 392.

puszczać którędy (2): Któré towáry do Gdanſká puſczáć máią landem, á któré wodą. SarnStat 1131, 392.

Zwrot: »puszczać do Gdańska« (2): Teraz wáſze bogáctwá tylko z Gdańſká płyną [= pochodzą]/ y to nie káżdemu ſię to zwiedźie puſczáć do Gdańſka. GórnRozm 89; SarnStat 1131.
d. Strzelać; iacere Cn (22): BielKron 315v; Ruſſacy grad żelázny tym ſmieley puſzczáią StryjKron 230.

puszczać na kogo, na co (5): Bo gdy Turek Modonę obległ/ miał pięćſet dział [...]. Ná káżdy dzień puſzcżał ná miáſtho tłukąc wieże y mury. BielKron 273; BielSat N3v; BielSjem 40. Cf »puszczać strzelbę«.

puszczać w którą stronę (1): Pyroboli, Puſzki ogienne które wzgorę dla krotochwile puſzczáyą. Mącz 334a.

puszczać skąd (2): iż kulámi z możdżerzow wſzytki was w zamku y w mieśćie z wierzchu puſzcżáiąc pobijemy. BielKron 311v. Cf »pociski puszczać«.

Zwroty: »kule puszczać« [w tym: z czego (3), w co (2)] (7): DRugie záſie miſterſtwo/ Puſzkarze dziáłáią/ Ogniſte kule w zamek/ z możdzerzow puſzcżáią. BielSat M4v [idem BielSjem 35] N3v [2 r.]; BielSpr 67; StryjWjaz C3v; BielSjem 35, 40.

»pociski puszczać [skąd]« (1): á oni ſzkodźili ſtrzelbą y poćiſki z wozá puſzcżáiąc BielSpr 62.

»po sobie [= przed siebie] puszczać« (1): [Amazonki] tężey ſtrzeláią vćiekáiąc/ niż ſie w ocży potykáiąc/ bo tężey ſtrzáłá vderzy gdy ná nię ktho náiedzie/ niż gdy ią po ſobie puſzcża. BielSpr 43.

»strzałę puszczać« = mittere sagittam Miech (2): [Tatarzy] niewymownem mnoſtwem ſtrzał, ktore nieinacy iedno iako grad ſzumiączi puſzcżali Węgry przeſtraſzyli MiechGlab 15; BielSpr 43.

»puszczać strzelbę« [w tym: na kogo (2)] [szyk zmienny] (4): hárcowáli káżdy dzień Niemcy z Thurki przyiaćielſkim obycżáiem/ bo było zákazano z obu ſtron áby ſtrzelby niepuſzcżano dla hárcownikow BielKron 312v, 147; Gdy ſie iuż vbeśpiecżą/ co zá murem ſtoią/ [...] Gdy iuż vyźrzyſz potrzebę/ puſzcżay ſtrzelbę ná nie BielSat N3v [idem] BielSjem 40.

Przen (3):
Zwrot: »puszczać strzały« [w tym: na kogo (2), w kogo (1), skąd (1)] (3): KochPs 209; Ze wſzech ſtron nieprzyiaćiel puſzcża ná mie ſtrzały BielSen 13; WLayco naywyżſzy/ cżemu W mię/ gniewow ſwoich záoſtrzone ſtrzały Puſzcżaſz GrabowSet C4.
C. O ruchu płynów [w tym: co (118), czego (cf b.α.) (13)] (183):
a. O Bogu: stwarzać rzeki [z czego] (1): Thy co s ſkáliſtych pagorkow puſzcżaſz źrzodłá płynące LubPs X5v.
b. Sprawiać, aby płyn napływał do czegoś (52): Nie trzebá iéy [wody] wiécéy puſzczáć/ ieno thylko áby w pełni Staw był. Strum P4v, D2, I3v.

puszczać do czego (2): BielKron 248v; A do ówéy Sadzáwki/ [...] nie puſzczay wielkiéy wody Strum Pv.

puszczać z czego czym (1): ná ktorym [zamku] niebyło wody/ iedno ſtudnia do kthorey wodę dżdżową puſzcżano rynnámi z dáchow BielKron 248v.

puszczać w co (1): Ieno muśiſz vczynić iákążkolwiek obrónę/ co byś niepuſzczał wody gośćinnéy w Staw. Strum N.

α. Zakraplać, lać w celach leczniczych (45):

puszczać komu (3): náwárzyć polney ſzáłwiey iednę garść/ á miętki dwie w wodźie/ á tę wodę mu [choremu] w vſtá puſzczáć SienLek 55v, 67v, 71.

puszczać na co (30): wleyże na to [mieszankę różnych ziół] kwartę dobrego białego wina/ á temu day kielko dni naſłońcu poſtać/ otoſz potym puſzcżay tego na nocz na ocży płynącze łzami FalZioł V 78v, I 5a, 18d, 68a,, 89a, II 5a (9); SienLek 63v [4 r.], 64v, 65 [2 r.], 65v [2 r.], 66 (17); iáko wniéy [wodzie cieplicznej] śiedźieć/ ią ná głowę puſzczáć/ á iáko ſye iéy błotem okłádáć trzebá/ krótko tu obaczém Oczko 12, 16 [2 r.], 16v.

puszczać w co (13): nakoniecz przez chuſtę przeczedzić á tego na nocz w oko w ktorim ieſt Cataract: puſzcżay. FalZioł V 79, I 48c, III 32d, V 40, 40v; Sok theż Koryándrowy kreẃ ſtánowi/ gdy go w nozdrze puſzcza. SienLek 74, 55v, 71 [3 r.], 72 [2 r.], 77v.

puszczać czym (1): zleyże tho w gárnek [...]/ poſtaẃ przez trzy dni ná ſłońcu/ á potym to piorkiem puſzczay ná bielmo. SienLek 69v.

puszczać gdzie (2): Daymy tedy tych wod owym nabárźiéy/ co máią ſkórę po wiérzchu plugáwą/ [...] ták w nię wſadzáiąc/ iáko po wierzchu ducie [= leczniczy strumień wody] puſzczáiąc. Oczko 14v, 16.

puszczać jak [= w jakim stanie] [zawsze: ciepło] (4): wezmi ſoku bluſzcowego á po kropcze puſzcżay ciepło w vſzy poranu FalZioł I 48c, V 40v; SienLek 71, 72.

β. Z podmiotem nieżywotnym: dopuszczać dostanie się, napłynięcie [w co] (1): gdy ſię ich żołądek żadnym pokarmem niebrżidźi/ ale yakikolwiek k niemu przypada łatwie w ſię puſzcza KwiatKsiąż B3v.
c. Czynić, aby płyn wypływał (130):

puszczać przez co (1): Epistomium – Kurek przez ktori puſzcząmi winno. Calep 368a.

α. Przepuszczać wodę przez szpary, być nieszczelnym (1): Za wiotchy czołn nowybych miał; Ktoryby nie puszczał wody BierRozm 26.
β. Wypuszczać krew z organizmu (128):
Zwrot: »krew puszczać« [w tym: czemu (żywotne) (1), „z siebie” (1)] (2): Maią mnoſtwo [...] zrzebczow j ſwierzopek ku iezdzeniu godnich kthorym krew puſzcżaiącz [Incidunt et vulnerant equos]/ ſamę y theż z iagłami żrą. MiechGlab 22; obchodząc ołtarz/ kreẃ s ſiebie puſzcżáiąc/ [...] ná ołtarz kropili. BielKron 84v.
αα. O zabiegu lekarskim polegającym na wypuszczeniu z organizmu pewnej ilości krwi, zwykle przez nacięcie żyły (126):
ααα. Dokonywać zabiegu puszczania krwi (6):

puszczać z czego [= z której żyły] (1): Też żyłki ktore ſą w obudwu ſkroniach: puſzcżaią z nich krew thym ludziem ktorzy ſą złego ſluchu FalZioł V 58.

Zwroty: »bańki puszczać«: (1) Co zá wilgość Báńkámi odchodźi/ á iáko ie puſzczáć. SienLek 33v.

»puszczać krew« [w tym: komu (3), czym (1)] [szyk zmienny] (4): Też brzemienney niewieſcie niemaſz puſzcżać krwie FalZioł V 57, V 57, 73v; Cucurbita et cucurbitula [...], Bańki któremi krew wyciągáyą álbo puſzczáyą. Mącz 70d.

βββ. Poddawać się zabiegowi puszczania krwi (120): Goski *2; w źimny czás niepuſzczáć/ bo ſye wilkośći zkrzepną [...]. Nowego Kſyężycá niepuſzczáć/ bo tedy w człowiecze wilkośći máło. SienLek 36v, 43.

puszczać z czego [= z żyły] (2): chczeſzli z żyły puſzcżać: możeſz. FalZioł V 48, V 66.

Zwroty: »puszczać bańki« [szyk zmienny] (3): SienLek 20v; więc then [w łaźni] puſzcża báńki/ á ow záſię ſiecże ſie winnikiem GórnDworz C6, C6.

»krew puszczać« [w tym: sobie (2)] = detrahere a. dimittere a. emittere a. mittere sanguinem Cn [szyk zmienny] (102): Maſz dobre wino pić niż krew puſzcżać będzieſz. FalZioł V 45v; Kto ſobie. xvjgo. xvij. á xviijgo. dnia [marca] krew puſzcżać będzie/ tego roku vmrze. FalZioł V 46, V 30 [2 r.], 32, 45v, 46 [5 r.], 46v [5 r.] (52); Gdy pełnia Mieſiącá krwie nie puſzcżay Goski *, A5, A7, A8, A12, A15 (17); Mącz 223a; I nie záwżdyć ſye trzebá kwápić krwie puſzczáć gdy ſye kto rozniemoże. SienLek 32v; Przed Dwiemánáſty lath/ áni po Sześćidźieſyąt/ krwie iuż niepuſzczay/ boć iey ty latá nieſłużą. SienLek 36v, 20v, 32v [2 r.], 33 [4 r.], 33v, 36v (16); KochFr 103.

~ puszczać z czego [= z którego miejsca na ciele, zwłaszcza z której żyły] (15): Tego cżaſu [tj. w marcu] brzucha przecżyſć/ á krew z nog puſzcżay. FalZioł V 46v; LEtniego cżaſu puſzcżay z prawey ręki krew/ á zimie z lewey. FalZioł V 59v, V 46, 49, 67v, 82 [3 r.]; Puſzczay krew s palcza pirwſzego Goski A6, *, *2v; SienLek 29v, 33, 43, 124v. ~

»puszczać żyłami« [szyk zmienny] (2): (nagł) Náuká o puſzcżániu krwie. (–) Zyłámi nie puſzcżay iedno gdy Mieſiąc ieſt w tych znamionach. W Skopie/ [...] w Strzelcu Goski *, *2v.

»żyłę, medyjanę puszczać« [w tym: żyłę i medyjanę (1); z czego (3)] [szyk zmienny] (5:3): W kordijacze poſpolicie z lewey ręki maſz puſzcżać Medijanę. FalZioł V 58v, V 58v, 67v; GlabGad E5v; GDy kogo kurcz w ſzyi łamie/ [...] żyły ná ten czás nie puſzczay/ ále báńki ná ſzyi w ten czás ſą pomocné SienLek 143, 35v, T3.

Przen (1): bo iáko mowią/ Kto kreẃ puſzcza/ żywot puſzcza. SienLek 32v.
2. Pozwalać; adhibere Modrz; cedere, concedere Cn (8): Sędźia niewie kogo pierwey ſłucháć ma/ gdy wſzyſcy rázem wołáią/ ieden zdáwam in contumacia, drugi in lucro, in euaſione, zdawam/ niezdawam/ puſzczam/ niedopuſzczam GroicPorz i4.

puszczać kogo do czego (2): Bo poſpolićie puſzcżáią do przyśięgi ony/ ktorzi żadney wiádomośći niemáią o tem o co tám idźie ModrzBaz 85v; ActReg 142.

Zwrot: »wolno puszczać [komu co aby]« (1): KTóra ſzláchtá w miáſteczkách y we wśiách ſwych Zydy ma/ wolno im to puſczamy [per Nos licet JanStat 1129]/ áby z nich ſámi pożytki bráli SarnStat 265.
a. Pozwalać kierować się własną wolą [kogo, co (w przen)] (4):
Zwroty: »samopas puszczać« (1): Przeto nye dobrze cżynyą oni rodzicy kthorzy ſyny ſwe ſámopás puſſcżáyą/ one ná poſtánowyenye yákye nye wſpomagáyą GliczKsiąż O3.

»puszczać wtecz [za czym]« (1): A ták tedy Pan widząc też ocży tákie [ślepe, tj. grzeszne]/ tákże też [...] puſzcża ie wtecż zá onym błędnym rozmyſleniem ich/ á zá onym vpátrowániem ich. RejPos 204.

W przen (1): RejPos 204 cf »puszczać wtecz«.
Przen: O własnym działaniu; zawsze z przeczeniem: hamować się (2):
Zwroty: »puszczać swowolnie [do czego]« (1): A to naproſtſza drogá do tey łáſki iego/ Abyś myſli nie puſzcżał ſwowolnie do złego. RejWiz 138.

»puszczać szyroko« (1): Powſciągayże rozumem [ciało]/ nie puſzcżay ſzyroko. RejWiz 171.

3. Zsyłać; mittere PolAnt, Vulg; iacere PolAnt [co] (18):
a. Siłą nadprzyrodzoną (zwłaszcza o Bogu) (17): puſzcża Bog táką niepogodę że ludzie muſzą wdomiech ſiedzieć BudBib I 289a marg; miłośierdźiu ſię iego/ ktore on puſzcza więtſze gdźie chce wedle woley ſwoiey ſprzećiwiáią. SkarKaz 41b.

puszczać na kogo, na co (12): RejPs 62; LubPs S; BibRadz Matth 10/34; RejPos 145, 334; Oto ia [Jehowa] puſzcżam ná nie miecż/ głod/ y mor BudBib Ier 29/17; CzechRozm 113, 113v; Potym y poſtráchy rozmáite nań [czart na Abramiusza] puſzcżał SkarŻyw [236]; Moyżeſz mu [Aaronowi] dawał od Bogá moc/ áby [...] karánia Boſkie ná Pháraoná/ y kroleſtwo iego puſzcżał. SkarŻyw 490; NiemObr 8; WujNT Matth 10/34.

W przen [zawsze przekład tego samego tekstu] (7): RejPos 145, 334; CzechRozm 113, 113v; NiemObr 8; nie przyſzedłem puſzczáć pokoiu/ ále miecz. WujNT Matth 10/34, s. 44.
α. Spuszczać z nieba [na kogo] (1): Potem puſſczał nánie ſrogi deſſcz gradowy RejPs 155v.
b. O człowieku; przen [na kogo] (1): Równie ſye ták dźiś ludźie ná świećie ſpráwuią/ Kiedy kogo w znácznieyſzych cnotách nád ſye czuią. Roſpuſczą nań ięzyki/ dźiwnie go ſzkáluiąc [...]. Złé pogody puſczáiąc nań ſwéy wſzetecznośći PudłFr 41.
4. Przestawać, zaprzestawać, zostawiać (22):
a. Przestawać trzymać (2):
Zwrot: »broń z ręku puszczać« = rezygnować z walki (1): żadnym ſpoſobem broni z ręku niepuſczamy OrzJan 130.
Przen (1): Ale gdy ſię ſam [gniew] ſwoią popędliwośćią [...] miece ná bliźniego/ ná ſławę iego/ ná zdrowie/ [...] trzymay/ nie puſzczay/ áppelluy do rozumu SkarKaz 313b.
b. Przestawać mieć [w tym: co (15)] (16):
α. Oddawać, pozbywać się, sprzedawać, zrzekać się (zwłaszcza o dobrach materialnych); destinare Mącz; tradere Modrz; cedere Cn (15): LibLeg 11/42; a częscz domu vielkiego starego swoyego ktora miala nan przicz puscza exnunc [...] poth thym ze zakladem vyssey mianowanym ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; ActReg 85; Bezecni ſą/ którzy vrzędy y doſtoieńſtwá przećiwko Státutowi biorą: á vpomnieni/ niepuſczáią ich. SarnStat 151.

puszczać komu (6): BielKron 18; dla ktorey przycżyny do tego przychodźi/ iż wiele ich/ ábo ſię o ſwe rzecży iednáią/ [...] ábo ie ſwoim przećiwnikom puſzcżáią niemogąc wytrwáć przewłoki y wielkiego nakłádu. ModrzBaz 90v; ZapKościer 1580/13; ActReg 85, 87; CiekPotr 80.

puszczać miedzy kogo (1): Aby Pánowie wſzyſcy z dawná poſiádłe ziemie ſwe miedzy ludzie puſzcżáli. Phil P4.

puszczać za ile (1): Mącz 307a cf »tanie puszczać«.

puszczać jak [= za ile] (1): Quanti destinat aedes, Yako drogo ſzacuye. Yako puſzcza dóm. Mącz 83b.

Zwroty: »dobrowolnie puszczać« (1): Iſz oni dobrowolnie puſczaią bieniaſzowi brathu ſwemu przyrodnemu W zelistriiewie dwu kmiećiu zewſzytkiemi ſprawiedliwoſćiami ich ZapKościer 1580/13.

»z ręku puszczać« (1): iſz [Attyla] iáko zwyćiężony vciekał/ ták wielką korzyść z bogátey ziemie Włoſkiey z ręku puſzcżáiąc. SkarŻyw 318.

»tanie puszczać« (1): Pluris dimidio addicitur, Zá mniey álbo taniey puſzcza niżli zá połowicę. Mącz 307a.

β. Gubić, tracić (1):
Zwrot: »włosy puszczać« = łysieć (1): Glabreo, Gładkim byc/ Włoſy puſzczáć. Mącz 146a.
c. Przestawać się opiekować (1):
Zwrot: »puszczać [kogo] z obrony« (1): nie puſzczayże nas z obrony twey SkarKazSej 663b.
d. Przestawać przebywać gdzieś, przenosić się gdzie indziej [w tym: co (2)] (3): Pocżęli iuż Grekowie przygrodek od morzá puſzcżáć/ á do miáſtá ſie ćiſnęli bronić BielKron 251v; Mącz 194d; Kmiotek kiedy rolą puſzcża ma budowánie cáłe oddáć GostGosp 40.
5. Nie przywiązywać wagi; lekceważyć, opuszczać; przebaczać [w tym: kogo (2), co (48)] (51): RejZwierc 238v; á namnieyſzéy rzeczy Czytáiąc niepuſczayćie/ á mieycie ná pieczy. GosłCast 10; Dla nádzieie nie puſzcżáy/ iuż ſzcżęſciá pewnego. PudłDydo B4.

[puszczać komu: gdyż y thym Pan nie puſzcża/ cżo nicz niewinni/ iedno za wyſthępek przodiow [!] ſwych. RejKat 58.]

W przeciwstawieniach: »brać, dzierżeć się ... puszczać« (2): nie dobrze kupiey znaſz/ Zádne [= brzydkich (niewolników)] bierzeſz/ cudne puſzcżaſz BierEz B3; Wſzytki rzecży dobrze poznay/ Dobrych śię dzierż á złe puſzcżay. BierEz L3v.

Zwroty: »puszczać darmo« (1): iákobyś to ſobie y rozważał y w pámięć wbił/ á nie puſzcżał dármo głoſu mimo vſzy RejZwierc 90v.

»(m)imo (a. nimo) się puszczać« = contemnere a. ducere prae se, negligere Mącz (33): Każdemu to rado ſzkodzy Kto ſzcżeſcie puſzcża nimo ſię RejJóz E; Diar 49, 58, 64; Leop *A3v; BielKron 229v, [3322]; Devorare hominum ineptias et stultitias, Nie baczić nic/ puſzczáć mimo ſie nietráfność á głupſtwo ludzkie. Mącz 507d, 96a, 188a, 316c; pan chceli áby go ći/ ktorym on roſkázuie zá co mieli/ [...] muśi krzywdy mimo ſię nie puſzcżáć GórnDworz Ff7, D5, K8v, M4; RejZwierc A4v; BielSpr b3v; WujJud 18; Bo to napewnieyſza ná wyrokách Bożych wiernym przeſtáwáć/ á ludzkie choćiaſz ozdobne wynálaſki imo ſię puſzcżáć. CzechRozm 96v, 30, 69, 101v, 145v; Inſze tákie y owákie przymowki [...] gdy y mnie zoſobná/ y bráćią też záraz moię/ [...] názywa [...] Hydrami/ piekielnymi potwarcámi etc. puſzcżam imo ſię CzechEp 72, *2, 72, 142, 304, 373; KochMarsz 154; PudłFr 42; PaprUp F3v; OrzJan 14; [Záprawdęć ieſt rzeczy wiele/ kthore cżáſem pánowie przeględáć muſſą/ á wiele mimo ſie puſſczáć/ iákoby nie widzieli álbo nieſliſſeli LorichKosz 169v (Linde)].

[»mimo palce puszczać«: żeby też [ludzie] miłoſcią powinną wiele wyſtępkow/ win ſwoich/ pokrywáli/ mimo pálce puſzcżáli á przeglądáli. GilPos 17v.]

»puszczać z pamięci« (1): bo śidłá ſzátáńſkie Ten ſnádnie potrze: á owylne [!] chęći/ Wzgárdzi: puſzcżáiąc obłudę z pámięći. GrabowSet Q3.

»puszczać na stronę« = praetermittere Modrz, Cn; omittere Cn (2): ModrzBaz 29; ieno ci dwa [Piotr i Marcin Zborowscy]/ priuate puſtzaiac na ſtrone/ Publike na pietzi mieli PaprUp F2.

»puszczać tanie« = nisko cenić (2): Dla ſławy zacney wſzytko puſzcża tanie. RejZwierc 210v; PudłFr 47.

»puszczać (m)imo uszy« (2): Kto go [Boga] puſzcża imo vſzy/ Iuż temu káżdy zle tuſzy BielKom F3; RejZwierc 90v.

»na zad puszczać« (1): Tim ſposobem Pąn Cieſzyca wyzei omienionemi ſwiatczal. Contractu nie wzgardzaiąc a ni zadney Conſtituciey wnim brzmiącey na zad nie puſcżaiąc ZapKościer 1580/15v.

a. Nie rozwijać tematu (5): GliczKsiąż M8; Bo któż táki ieſt/ coby [...] Lubek/ y inſzych miaſt wiele/ któré folguiąc czáſowi/ bym ſie nieprzykrzył/ puſczam OrzJan 80.
Zwroty: »(m)imo się puszczać« (2): Co iuż ia wſzytko imo ſię/ dla przedłużenia/ puſzcżam. CzechEp 421; OrzJan 84.

»puszczać na stronę« = omittere Modrz, Cn (1): Bo iż iuż puſzcżam ná ſtronę práwo o mężoboycách/ á co po owych odwłokách/ ktore bez przycżyny słuſzney bywáią po pozwiech cżynione? ModrzBaz 72v.

6. Powierzać czyjejś decyzji [co; w tym: na kogo, na co (13)] (14): [Jetro mówi do Mojżesza:] ći miaſto ciebie niechay ſądzą lud poſpolity káżdy cżás/ á gdzye ſie tráfi wielka rzecż/ ná cię to máią puſzcżáć BielKron 32; Wierz mi y tám we łbie trwogá/ Kto wſzytko puſzcża na Bogá/ A nic ſie nie ſtára o ſię RejZwierc 232v; GórnRozm G2.
Zwroty: »puszczać na baczenie [czyje]« [szyk zmienny] (2): Odpuść mi w. m. [...]/ długiego cżáſu trzebá/ ná táką rozmowę: ná bacżenie w. m. to puſzcżam. GórnDworz L3v; CzahTr I3v.

»puszczać na opiekę [czyją]« (2): przedſię wſzytko złe y dobre porucżay Bogu oycu ſwemu/ á wſzytko puſzcżay ná opiekę iego RejPos 104v, 104v.

»puszczać na, w rozsądek [= decyzję] [czyj]« (2:1): HistLan F5v; Iáko też y owo iednánie ná Seymie [...] dobreli ieſt/ y mali ták bydź/ puſzczam to ná twoy właſny rozſądek. GórnRozm K2; ActReg 31.

»na wolą [czyją] puszczać« [szyk zmienny] (4): LibLeg 10/115; KromRozm II g2; áni gwałtem żadnego/ ku małżeńſtwu przyćiągamy/ [...] ále to kożdemu ná dobrą wolą iego puſztzamy. KrowObr 224v; LatHar 109.

7. Wypuszczać z siebie na zewnątrz, wydzielać; dimittere, exspuere Mącz; emittere, iacere Calep [w tym: kogo (cf d.) (5), co (123)] (128):
a. O świetle (9):
Zwroty: »blask puszczać« (2): Fulgurio, Fulgur iacio – Blask puſzczám. Calep 439b; RybGęśli Cv.

»promienie (promień) puszczać« [w tym: po czym (2)] = radiare Mącz (5): OpecŻyw 17; Ráno gdy piękne ſłońce promienie po zyemi Pocżęło iáſne puſzcżáć/ [...] RejWiz 177, 176; Mącz 345a; SkarŻyw 93.

»z siebie puszczać« (1): RybGęśli Cv cf »w świat puszczać«.

»w świat puszczać« (1): Wożniki [= konie (rydwanu Apollinowego)] [...] bieżą/ pląſzą/ rzáią/ A bláſk iáſnogorący z ſiebie w świát puſzcżáią. RybGęśli Cv.

Przen (2):

puszczać w kogo (1): Zrzodło wiecżne y żywe/ Ktore/ [...] Puſzcżaſz świátło prawdźiwe/ W te/ ktore w niebo/ ſwymi Spoſoby/ wwabiaſz GrabowSet O.

Zwrot: »promyszczki puszczać« (1): A będąc miedzy vczonymi/ y promyſczki máłe mądrośći ſwey bozkiey puſzczáiąc/ dał znáć iáko ſię w nim ſkárby náuk [...] zámykáły SkarKaz 42a.
b. O zapachu [z kogo, z czego] (2):

puszczać na kogo (1): ná ktorey [chorągwi tatarskiej] byłá głowá ná wierzchu z brodą trzęſąc głową dym ſzpetny á ſtráſzliwy y ſmrodliwy z gęby puſzcżáłá ná Polaki BielKron 360v.

Zwrot: »z siebie puszczać« (1): Tetrum odorem spirat, Szkárády ſmród z ſiebie puſzcza. Mącz 408c.
c. O płynach (66): á potoki; Co/ żywey wody/ potoki puſzcżáią/ Brzeg źiołki nákrywáią GrabowSet K2v.

puszczać na co (1): Wodá nie wſzytkiey wilgotnośći ſwey ná ogień puſzcza SkarKazSej 676b.

Zwroty: »krew puszczać« = krwawić (1): Sanguino, Est sanguine manare – Krew puſzczam. Calep 944a.

»z siebie puszczać« [szyk zmienny] (8): bo ſoſnka puſzcżas [!] ſiebie mleko/ ale len mariey mleka niema FalZioł I 79a; BielKron 51v; Purpura, Nieyáki morski zółẃ álbo rybá która z ſiebie puſzcza ſzárłatny pot Mącz 332b; Distillare item significat, Wódki palić álbo ziołá palić aż z ſiebie kropie puſzczáyą. Mącz 415c, 197a, 384a, 415c; GrabowSet K4.

»(z)łzy (a. strumienie łez) puszczać« [w tym: z czego (2)] = exspuere a. exstillare lachrymas Mącz [szyk zmienny] (7): Y pocżąl tym więcéy plakatz ij ſlzy puſſcżatz. OpecŻyw 68; ácż iuż był Krol mowę zámknął/ wſzákże ręce wznośił ku gorze ſkłádáiąc/ złzy z ocżu puſzcżáiąc BielKron 403v; Mącz 410d, 415d; SkarŻyw 125, 208; Puſzczayćie łzy oczy náſze SkarKazSej 706a.

W przen (2):
Zwrot: »rzeki puszczać« (2): RZeki z śiebie puſzcżáią ocży/ Pánie/ moie GrabowSet K4, S4v.
α. O opadach (6):
Zwroty: »deszcz puszczać« = pluere Calep [szyk zmienny] (3): dam im niebo iż będzie iáko miedziane/ á nigdy im dzdzá nie będzie puſzcżáło wedle potrzeby ich. RejAp 134v; nie każę obłokom puſzcżáć dżdżá ArtKanc K8; Calep 815a.

»grad(y) puszczać« (2): y obłoki drżą przed tobą zwielkiem ſtráchem wodę y grady iáko yne ſtrzały z ſiebie puſſczáiąc. RejPs 113; Grandino – Grad puſzczam. Calep 462b.

»śnieg puszczać« (1): Ningo, Nive pluere – Snieg puſzczam. Calep [699]b.

β. Wydzielać z organizmu (41):
αα. O moczu (39): kto niemoże ſnadnie odbywać vriny/ iako ſą ci kthorzy pothroſze á cżęſto puſzcżaią [...]/ tho lekarſtwo ieſt dobre przeciw temu FalZioł I 151d, I 16a; iać to ſzcżę goſpodze/ Ale ſobie poćichu ták puſzcżam po nodze. RejFig Aa6v.
Zwrot: »wodę, urynę, mocz puszczać« [w tym: urynę albo mocz (1); w co (1)] = facere urinam, meiere, mingere Mącz, Calep, Cn; micturire Mącz, Cn; urinam emittere Calep [szyk zmienny] (18:13:6): Murm 75; proch wroblego proſa wzięthy z iaką polewką/ ieſt dobry tym ktorzi wody niemogą puſzcżać FalZioł I 57a, ++3f, I 7a, 16a [2 r.], c, 36b (18); Cżemu ludzie wiele płacżąci nie cżęſto vriny puſzcżaią. GlabGad B5v, C6, Ev; RejFig Aa6v; BielKron 259v; Mącz 98c, 113c, 213d, 222b, 420b, 426b, 508d; iż mocz [mający służyć do orzekania o chorobie] w śklankę puſzczáć ná świtániu á zátykáć ij. SienLek 28, 117; Oczko 23; Calep 648a, 663a.
ββ. O ślinie (2):

puszczać na co (1): iáko ſzaliony miotał śię y ślyni ná brodę puſzcżał. BiałKaz B.

Zwrot: »puszczać z ust« (1): Mąki pſzeniczney z białym miodem zámieſzay/ á onego ćiáſtá ná ząb bolący przyłoż/ puſzczayże wolno z vſt śliny SienLek 78.
γγ. [O wymiotach:
Zwrot: »gardłem puszczać«: choćia inſſy opiwſſy ſie wcżás ſobie miąſſzym końcęm cżynią/ y gardłem puſſcżáią LorichKosz 118 (Linde); UrsinGramm 255.]
d. O potomstwie: rodzić, płodzić (6):
Zwroty: »puszczać małe« (1): Subsequenti anno exitu veris emittunt parvas locustas Wtórego roku ná końcu wioſny puſzczáyą máłe ſzáráńcze. Mącz 386b.

»puszczać dziatki, potomstwo na świat« (1:1): potym ie [dziatki rodziców] iákoby odnawiáią/ wzbudzáiąc ich naſienie/ y puſzcżáiąc też dziatki ſwe ná ſwiát GórnDworz X7v; KlonWor 62.

Przen: O naturze (3):
Zwrot: »puszczać na świat« [szyk zmienny] (3): iż Náturá [...] by mogłá puſzcżáłáby záwdi męſzcżyzny ná ſwiát GórnDworz X7v, X5v, Dd8v.
e. O tym, co wyrasta, ukazuje się z podłoża: wytwarzać (26):
α. O roślinach i ich częściach (20):
Zwroty: »gałęzi (a. gałązki) puszczać« = frondescere Mącz, Cn; frondere Cn (2): Frutico, Wiele máłych ſzoſzyków á gáłązek puſzczam Mącz 138b, 137c.

»kłos(y) puszczać« = spicare Mącz, Calep; spicas emittere Calep [szyk zmienny] (3): Frumentum in spicam exit, Zyto poczyna kłoſi puſzczáć. Mącz 408a, 408a; Calep 998b.

»korzenie (korzeń) (a. korzonki) puszczać« [szyk zmienny] (3): FalZioł I 64a; Mącz 345a; Radico, Radices ago, radices emitto – Korſen [lege: korzeń] puſzcząm. Calep 893b.

»puszczać latorośli« (1): Expullulo, Puſzczam róſzczki/ łátorosli [!] Mącz 330d.

»puszczać liście« (1): Dimittere folia dicitur arbor, Puſzczáć liśćie. Mącz 226b.

»pęki (a. pączki) puszczać« = gemmare Mącz, Cn; gemmascere Calep, Cn; frutices a. gemmas emittere, fruticare, pullulare Calep (4): Mącz 143b; Gemmasco – Poczinąm pączki puſzczac. Calep 449b, 438a, 915b.

»pręt(y) puszczać« (3): ten pokrzyk pręth puſzcża na dwie piędzi długi FalZioł I 87c, I 113d, 148c.

»puszczać z siebie« (2): wpoſrodku tich ſkorecżek korzeń iakoby cebula [...]/ zeſpodku puſzcża s ſiebie korzonki rozne FalZioł I 64a; źiemiá nád zwycżay vrody [= płody rolne] Puſzcża z śiebie SapEpit A4.

»puszczać w ziemię« (1): Habere radices altas Głęboko korzenie puſzczáć w ziemię Mącz 345a.

Przen (2):
Zwrot: »korzenie puszczać« (2): Bo budowánie kośćielne ná Ziemi/ do Niebá korzenie puſzcża SkarJedn 395; SkarKaz 550b.
β. O zębach, włosach, piórach (6): Mącz 158c; Crinire – Włoſsi puſzczac. Calep 270b; Dentio – Zębi puſzcząm. Calep 306a; Pulmo – Pierże puſzcząm. Calep 814b, 514b, [871]b.
f. O dźwiękach (19): Percepo et concrepo, Skrzypáć/ Brzmieć/ Dzwięk puſzczáć. Mącz 68b; SapEpit B3.
α. O głosach wydawanych przez istoty żywe (ludzi i zwierzęta) (17): BielKron 451; Podobni polnym świerszczom, ktore więc, siedzący Na wysokiej olszynie, puszczają głos brzmiący. KochMon 24; [Iáki ſrogi ryk puſcza [mugitus ... terrificos ciet XII 104]/ gdy wół ná bóy pierwſzy Srożeie VergKoch 344].

puszczać k komu (1): wyſvobodz ſwe Pánie/ Co k tobie z płácżem puſzcżáią wołánie GrabowSet E4.

»prożną parę z ust puszczać« = niepotrzebnie mówić [szyk zmienny] (2): Mortuo verba facere, W niwecz mowić/ prożną párę z vſt puſzczáć. Mącz 232b, 401d; [Rzekłá mátká: [...] rádzęć iżby ieſzcże raz [męża] kuśiłá. Ktorey rzekłá dziewká/ Máthko niepuſzcżay prozney páry z vſt/ boć tho wſzyſtko dármo HistPonc F5v].
αα. Zwroty w znacz. ‘podawać wiadomość’ (12):
[»puszczać w długą« = prawdopodobnie: szeroko rozpuszczać wiadomość: ale tusząc o nierychłym przyjachaniu WM panów rad naszych i posłów onego państwa, ile dla naszych rzeczy, ci na wiatr je podobno puszczając w długą o co my mało stoimy [zdanie nieprawidłowe składniowo]. ListyZygmAug 1570/577.]

»głos puszczać« (1): pátrz co Krol w mocy ma/ Iż iákie chce o ſobie/ tákie głoſy puſzcża. RejZwierz 4; [ListyPol I 1542/257].

»[przeciw komu] język puszczać« (1): Zdrádne/ przećiw mnie/ ięzyki puſzcżáli/ A/ iádow pełną mową/ zábijáli GrabowSet R2.

»nowiny puszczać« (1): thych ludzi ieſt obycżay/ yż ku ſwey chwale rádzi niepewne nowiny puſzcżáią BielKron 225.

»sławę [= wiadomości] puszczać« [w tym: iżeby, jakoby (2)] (4): LibLeg 9/53; wſzákże [Konstantyn] aby o ſobie złey ſławy nie puſzcżał/ potkał ſie ſnimi [Tatarami] BielKron 417v; Simulabat se Romam rediturum [...]/ Ták dawał znác tę sławę puſzczał yákoby ſie rzkomo do Rzymu chćiał wróćić Mącz 394c; ActReg 172.

»słowa, [mowę] puszczać« [szyk zmienny] (3): GroicPorz i2v; á látá náſze ták niſzcżeią iáko ſłowá ktore ná wiatr puſzcżamy [consumpsimus annos nostros tanquam sermonem]. BibRadz Ps 89/9; GórnDworz D8; [ŁaszczPogrom 18].

»na wiatr puszczać« = niepotrzebnie mówić (3): Abowiem nierozumnym ięzykiem do Ludu mowić/ nic innego nie ieſth/ iedno prozno ſłowá ná wiátr puſzczáć GroicPorz i2v; BibRadz 89/9; A Máchábeuſz gdy zá ſwe żołnierze pobite modły czynić [...] każe: ná wiátr to puſzcza/ czyli błądźi? SkarKaz 382a; [ListyZygmAug 1570/577; ále prozno mowę Ná wiátr puſzcżał ŁaszczPogrom 18].

»puszczać wieści« = vulgare famam Cn (1): y dla tegoſz zwykli Puſzczáć o ludziách dobrych wieści rozmáyte CiekPotr 15.

»wtecz puszczać« = mówić, bagatelizując sytuację (1): niechay przedſię tho wſzytko powie/ co ku iego cżći przyſłuſzy. Ale nie tym kſtałtem/ iáko owi zuchwálcy/ ktorzy [...] wtecż puſzcżáią ſłowá/ iáko niedawno ieden/ gdy mu w zwádzie vd/ oſzcżepem przebito/ powiedział iż mu ſie ták widziáło/ iákoby go komor vkąśił GórnDworz D8.

8. Będąc w podróży mijać coś, wybierać inną drogę [co z której strony] (1): Pełźnińſką kępkę y Koźielſki oſtrow/ Potym Kokocki y Kroſnkowſki miń zdrow: CHELMNO ſtáry port Pruſki vyźrzyſz przez gay/ W práwo ie puſzcżay. KlonFlis G2v.
9. Publikować tekst [co] (5):

puszczać miedzy kogo (3): (marg) Adám Konopnicki. (–) Iemu naprzod było śpiewáć pienie nowocżynne/ Toż záś potym oſtárzáłe puſzcżáć miedzy inne. Náćieſzywſzy naprzod vſzy domowe ſwych pánow/ Poſyłał też nowe Pſálmy [Jana Kochanowskiego] do inſzych źiemiánow. KlonŻal A2. Cf »miedzy ludzi puszczać«.

Zwroty: »z druku puszczać« (1): pod chorągwią y tytułem ſławnego imienia W.M. [...] do wiecżney á nieśmiertelney pámięći z druku one [nauki] ná świát puſzcżam KołakSzczęśl A2v.

»puszczać na jawność« (1): piſał [...] do Arygentineńſkiego Senatu proſząc/ áby kſięgi Luterowe popalono/ ktore nie dawno drukowane były/ á niepuſzcżáli ich ná iáwność. BielKron 198v.

»miedzy ludzi puszczać« (2): Inſſym zoſtáwuię ſſerzey o tim piſáć [...]. Boże day tho áby ſie drudzy poruſſyli/ á co dobrego myedzy ludzi puſſcżáli. GliczKsiąż Q3v; BudNT przedm a2.

»na świat puszczać« (1): KołakSzczęśl A2v cf »z druku puszczać«.

[»na światło puszczać«: myśliłemo [!] tym/ iakobym ten ſwoy ſzkrypt ná świátło puſzcżáiąc/ od tákiego ogniá [tj. „ognia ludzkiej przeciwności”] obwárowáć był miał. BronApokr A2.]

[W przen: bo równie jego w tym libelluszu są verba formalia, quibus utitur, gdy o nas i o innych swe zwykłe puszcza jady. ListyZygmAug 1553/258.]
10. O Bogu: skazywać (1):
Zwrot: »na zatracenie puszczać [kogo]« (1): Iáko pothym oni nędzni ludzie vpádli ná twarzy ſwoie [...]/ wołáiącz do Páná Bogá ſwego/ áby [...] ná ſrogie zátrácenie nie puſzcżał onego ludu ſwego. RejZwierc 200v.
11. Wykopywać coś podłużnego [co] (1): Circumfodio, Wkoło kopam/ Okopawam/ Puſzczám rów wkoło. Mącz 132c.
12. Wymieniać, podawać jako przykład [kogo, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego] (1): Przez ktore [nauki] v Monárchow/ [...] Mieli Poetowie chęć/ przez potomne látá. Puſzcżam Archelausa Krolá w Mácedonie/ Iák miał Euripideſa/ zá co w ſwoim domie. Nuż Virgiliuſzowi Auguſt iák przywroćił Role właſney Oycżyzny [...]. Lecż dla krotkośći inſzych táię niezlicżonych PaxLiz A2v.
13. [Odliczać od sumy [co (= ile)]: Wziął p. Grygier Morążek [...] dom Rochowski na Grobli oszacowany na 600 zł, ale iż na nim jest [dług] [...] tedy na to tam wszytko [...] puszczają sukcesorowie 50 zł, residuum pieniędzy za ten dom przy p. Morążku jest półszósta sta [tj. 550] zł. InwMieszcz 1597 nr 301.]
14. Zwroty w różnych znaczeniach (31):
»czas (a. inne określenie czasu) darmo, imo się puszczać; czas puszczać« = tracić czas, nie wykorzystywać go (4:1;1): Tempus traducere, Czás ymo ſię puſzczáć Mącz 97a; bo kto cżás puſzcża/ tedy z muſſu cżynić muśi GostGosp 30; bo to naſproſnieyſza rzecż/ cżás dármo puſzcżáć. GostGosp 64; Bo kto Ieśień/ Zimę/ Wioſnę dármo puſzcża/ Lećie muśi ſzkodę mieć GostGosp 64, 6, 64.

»[co] w dział puszczać« = rozdawać; przen (1): Ariſtoteles v Alexándrá/ Seneká v Neroná/ oco ſie ſtáráli? [...] kto Pápugę álbo ptáſtwo leśne do [...] Páná ſwoiego znánia/ y pozdrawiánia muśi y ſpoſabia? brzuch/ co rozumy y dowćipy w dźiał puſzcża GostGospSieb +2v.

»dzień za dzień puszczać« = żyć z dnia na dzień (1): Diem de die ducere, Dzień zá dzień puſzczáć. Mącz 96a.

»puszczać los(y)« = losować; sortiri Mącz, Calep, Cn; ducere sortes Calep, Cn [szyk zmienny] (11): Mącz 403c; Sortior – Puſzczam, mieczię lioſzi. Calep [994]a.

~ puszczać losy na kogo (3): Puſzcżał tedy loſy Iozue ná narody oſobne ich/ y padł los ná Achaná/ wywiedzyon potym á vkámionowan BielKron 47v, 54, 64.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny] (6): [Aman] Puſzcżał tedy loſy ktorego by cżáſu miał Zydy wygłádzić/ y padł los mieſiącá XII BielKron 114v, 64v, 92, 318v, 458; Sortiri aliquibus Puſzczáć los co ſie komu miedzy kilkiem ich ma doſtáć. Mącz 403c. ~

»puszczać mgłę, [dym] w oczy [komu]« = otumaniać, bałamucić; offundere oculis nebulas Modrz [szyk zmienny] (1): ktory [Scipio Afrykański] będąc wſzeláką godnośćią y máietnośćią ośláchcony/ wſzákże niepuſzcżał nigdy tey mgły w oczy ſąśiádom przodkow/ bogactw y możnośći ModrzBaz 43; [Troycżanie [...] gdy chcą dumę ſwoię [...] piſmem ś. podeprzeć [...] tedy nic inego z piſmá nie przytacżaią/ iedno one mieſtcá [...]/ ktore ſą przez podobieńſtwo wyrzecżone. rć. Co nic inego ieſt/ iedno dym w ocży, słuchácżom abo cżytácżom puſzcżáć BudArt R5].

»nogi puszczać na dłużą« = biec, uciekać (1): gdy rzecży nie ſłużą/ Cżyniſz ochotne nogi y puſzcżaſz ná dłużą KlonWor 1.

»puszczać plac [komu]« = ustępować (1): Puſzczam ſwóy plác inſzému/ niech polépſza ſobie. PudłFr 10.

»od ręki puszczać« = robić coś niedbale (1): perfunctorie aliquid agere, Prętko á nierządnie co czinić Od ręki puſzczáć. Mącz 140c.

»puszczać w stan małżeński [kogo]« = wydawać za mąż (1): [...] Puſzcżáiąc w ſtan Małżeńſki/ ſwoię śieſtrzenicę PaxLiz A2.

»język, gębę na szrot puszczać« = mówić, co nie należy (1:1): Albo ty mię zły cżłowiecże iuż za pana nie maſz Iż takię [lege: tak tę] ſwowolną gębę wolno na ſrot puſzcżaſz RejJóz H4; Ięzyk ma w poſłuſzeńſtwie ná ſzrot go nie puſzcża RejWiz 7v.

praw. »w translaps (a. ad translapsum) puszczać« = przenosić sprawę sądową na inny termin (3): In criminalibus ſtrzegą ſie rozpiſowáć roku ob spem concordiae, ále ráczéy w Tránſlaps puſczáią SarnStat 802, 802, 1298.

»puszczać wota, per vota« = głosować [szyk zmienny] (1:1): Y ták tę rzecż [kandydat na stanowisko doży i jego oponent] ſpráwuią/ áż przygánie żadney mieyſcá niebędźie: Toż dopiro puſzcżáią wotá [in suffragia itur]. ModrzBaz 46; SarnStat 854.

II. Transit. i intransit. Urządzać wyścigi (12):
Zwroty: [»końmi puszczać«: Tu záś Polacy potomká nie máiąc/ Końmi puſzcżáią Páná obieraiąc/ Leſzko zdrádliwy páńſtwo koniem wygrał StryjGoniec K3 (Linde).]

»o zakład puszczać« (1): Certamen, [...] Zákład ó [!] który puſzczáyą zawód/ álbo ſie gonią z koni. Mącz 49c.

»puszczać zawod« [w tym: o co (1)] (4): dwá młodzieńcy ná śmiech puſzcżali ná tymże mieyſcu pieſki zawod BielKron 341v; Hippodromus, Plác ná którym álbo zawod puſzczáyą/ álbo też thuruieye [!] ſpráwuyą Mącz 156c, 49c, 74a.

Przen (4):

puszczać o co (1): tákże też oná [śmierć] iſcie nie o cżapkę puſzcża áni o ſuknię/ ále o nie [ludzi]/ iáko o złe ſzkápy. RejZwierc 159v.

Zwroty: »o zakład [kim] puszczać« (1): Stoią ći [Boguszowie] zá Dzyenety/ z obycżáymi ſwemi/ Zeby mogli o zakład/ y w dwor puſzcżáć imi. RejZwierz 81v.

»zawod puszczać« (2): Abowiem tego nic nie bacżymy iż práwie zawod puſzcżamy do kryſu pewnego/ á ſmierć też z námi vſtáwicżnie then zawod puſzcża RejZwierc 159.

a. Brać udział w wyścigu konnym [z kim] (1): vcżynili ſłup przed Krákowem/ ná ktory włożyli koronę krolewſką y laſkę/ y vſtáwili [...]/ kthory napierwey od Pradnika [lege: Prądnika] rzeki do niego przyiedzie ná koniu z drugim puſzcżáiąc/ ten krolem będzie BielKron 341v.
b. Stawiać konia do wyścigów (3): vczyń mu [koniowi] máść/ [...] zmáżyſz go wſzędy dobrze/ á przed puſzczánim ten dźień wymyy go/ á názáiutrz puſzczay SienLek 190.
Zwroty: »o wetę puszczać« (1): przepuſzczay go z drugim koniem ná onym mieyſcu gdźie maſz o wetę puſzczáć/ á niech ſye dobrze zágrzeie. SienLek 189.

»[skąd] w zawod puszczać« (1): Apheteria – Szranki zkąd wząwod puſzcżaią [...]. Latini dicunt carceres, unde equi emittuntur ad cursum. Calep 80b.

III. Intransit. Wyrastać (1): Columellares dentes, Okráyki [= skrajne zęby] v koni które w czwartym roku poczináyą puſzczáć Mącz 60c.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf PUSZCZAJĄCY, PUSZCZANIE, PUSZCZANY

KW