[zaloguj się]

121. Struktury a frazeologia.

Struktury, które występują w części frazeologicznej, uwzględniamy w jeden z poniższych sposobów:

a. Tytulik przykładem struktury.

O ile jakaś struktura wyodrębniona po części ogólnej pokrywa się ponadto ze schematem pewnej jednostki frazeologicznej (por. chować co i »chować przykazania«), liczbę użyć w jednostce (lub kilku jednostkach) doliczamy do liczby statystycznej danej struktury, na której końcu dajemy odsyłacz do tejże konkretnej jednostki (bez dublowania lokalizacji). Tak samo postępujemy, gdy w jednostce schemat struktury występuje jako odmianka innego schematu, np.

chciwy do czego
obok
chciwy na co
i wyrażenia
»chciwy do boju, do bitwy, na bitwę«
Użycia z takiego wyrażenia liczymy w odpowiednich strukturach, a odsyłacz dajemy od każdej z nich do właściwej odmianki, np. pod chciwy do czego:
Cf »chciwy do boju«
pod chciwy na co:
Cf »chciwy na bitwę «

aa. Struktura zaprzeczona we frazeologii.

Do struktury kogo, czego (po przeczeniach) nie wliczamy przykładów z zaprzeczonych użyć w zwrotach o schemacie kogo, co.

b. Struktura zaznaczona przy tytuliku.

O ile struktura wyodrębniona po części ogólnej wystąpi też przy pewnej jednostce frazeologicznej (zbudowanej według innego schematu) jako stałe lub przeważające (powyżej 50%) połączenie, postępujemy podobnie, tj. nie powtarzamy lokalizacji, ale liczymy łącznie w strukturze i dajemy odsyłacz do jednostki, np. pod ciągnąć co:

Cf »za sobą ciągnąć«
– ponieważ wszystkie użycia w tym zwrocie mają składnię co (co jest uwidocznione w klamrze w obrębie tytuliku); albo pod gotować co na kogo:
Cf Zwrot
– który brzmi:
»sidło gotować« [w tym: na kogo (3)] (4)
Jeżeli w znaczeniu notowane są liczne zwroty z daną strukturą stałą lub przeważającą, sposób ten stosujemy do wszystkich zwrotów, nawet gdyby ilość ogólna w którejś jednostce stanowiła dwa, a w niej struktura jeden.
Nie postępujemy w ten sposób jedynie w odniesieniu do szeregów i przysłów, gdyż tam nie podaje się składni w obrębie tytuliku; stosujemy więc dla nich sposób opisany w c.

aa. Znaczenia raz zaświadczone.

W hasłach lub znaczeniach jednokartkowych strukturę zachodzącą na frazeologię wymieniamy po tytuliku, np. s.v. DOCHOWANIE powinno być:

2. Dotrzymanie (1):
Wyrażenie: »dochowanie wiary [komu]« (1): .
Nie wymieniamy jej wcale, jeżeli struktura pokrywa się ze schematem jednostki, np. s.v. DOBYWAJĄCY (2), reprezentowanym wyrażeniem »dobywający miecza« (2).
Dotyczy to oczywiście również haseł i znaczeń liczniejszych, ale zaświadczonych w całości jedną jednostką frazeologiczną.

c. Struktura zależna sporadycznie od jednostki.

O ile wyodrębniona struktura jest też sporadycznie zależna od niektórych użyć w części frazeologicznej (nie stanowiąc większości materiału w danej jednostce), np. cytat „z proce kamienie ciskać” w zwrocie »z proce ciskać«, liczymy i lokalizujemy takie użycie w obu miejscach (tj. w zwrocie i w strukturze ciskać co), nie dając żadnego odsyłacza nawet w wypadku cytowania.

d. Puste struktury.

Jeżeli jedna lub kilka jednostek frazeologicznych zbudowanych jest według pewnego schematu składniowego, który prócz tego nie występuje poza frazeologią, takiej „pustej” struktury nie notujemy.

e. Niewystępująca poza frazeologią struktura zależna.

Struktury występujące w części frazeologicznej, ale niepokrywające się ze schematem jednostek, lecz tylko od nich sporadycznie zależne, a prócz tego niewystępujące poza frazeologią, wyodrębniamy po części ogólnej dając statystykę, cytaty i lokalizacje bez żadnych odsyłaczy. Lokalizacje te będą powtórzone w odpowiednich jednostkach frazeologicznych. Np. pod strukturą ciec od czego cytujemy przykład typu „płynąć a ciec od czego”, który prócz tego będzie zaliczony i zlokalizowany w szeregu »płynąć a ciec«. Jeżeli taka sytuacja wystąpi w szeregu raz zaświadczonym, cytat będzie przytoczony pod strukturą, a pod szeregiem tylko lokalizacja i odsyłacz. Czynimy tak nawet wówczas, jeżeliby tego rodzaju struktura i szereg miały być jedynymi pozycjami wydzielonymi wewnątrz znaczenia.
Nie wypisujemy struktury w części ogólnej, jeżeli występuje ona tylko w części frazeologicznej i jest zaznaczona przy tytuliku (jako jedyna lub oboczna (por. 208.)). Np. nie ma w części ogólnej struktur:

kłaść dla kogo, dla czego
kłaść za kogo, za co
– gdyż występują one tylko przy zwrotach:
»kłaść duszę« [w tym: za kogo, za co (9), dla kogo (2), aby (2)]
»zdrowie kłaść [za kogo, za co]«

f. Struktury w haśle rzeczownikowym.

Jeżeli wydzielamy struktury pod hasłem rzeczownika, np.:

nadzieja na co
nadzieja o czym)
– nie powtarzamy ich pod zwrotami wydzielonymi w tym haśle, np.
»mieć nadzieję« (x):...
Użycia przy zwrotach są dublowane w strukturze „ogólnej”.