Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DWOISTOŚĆ

Następne hasło: DWOITY »

DWOISTY (38) nm

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	dwoisty	f	N	dwoistå	n	N	dwoist(e)
	G	dwoist(e)go		G	dwoist(e)j		G	dwoistégo
	A			A	dwoistą		A	dwoisté
	I	dwoistym		I			I	dwoistym
	L	dwoistym		L			L

pl
A	subst	dwoist(e)
inne formy
pl I f i n - dwoist(e)mi

sg m N dwoisty (8). ◊ G dwoist(e)go (4). ◊ I dwoistym (1). ◊ L dwoistym (1). ◊ f N dwoistå (7); -å (6), -(a) (1). ◊ G dwoist(e)j (1). ◊ A dwoistą (5). ◊ n N dwoist(e) (2). ◊ G dwoistégo (4); -égo (2), -(e)go (2). ◊ A dwoisté (1). ◊ I dwoistym (1). ◊ pl A subst dwoist(e) (1). ◊ I f i n dwoist(e)mi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Liczebnik przymiotnikowy wielokrotny (38)
- a. W funkcji właściwej: podwójny, złożony z dwu jednakowych części lub dwu jednostek; dwukrotny (29)
- b. W funkcji liczebnika wielorakiego; występujący w dwu rodzajach, znaczeniach; dwojaki (9)
  - Przen: Niestały, wątpiący, obłudny, fałszywy (7)

Liczebnik przymiotnikowy wielokrotny (38):

a. W funkcji właściwej: podwójny, złożony z dwu jednakowych części lub dwu jednostek; dwukrotny; duplex Calep, Cn; dualis Calep; anceps, duplaris, duplicatus, geminatus, geminus Cn (29): Murm 150; FalZioł IV 3c; Lamana Liczba piſze ſie dwoiſtemi figurami: wirzchnią y ſpodnią/ á miedzy nią linija ieſt przeciągniona KłosAlg Fv; Rekawi, w krate dwoiſtą bramowane WyprKr 72v, 49v, 50, 72v; Didymus ‒ Dwoiſti. Calep 321a, 343a, [344]b, [345]a, 449a; Dwá kroć ćię więźniem twa fortuná miáłá/ Dwá kroć pod Troią Grécki miecz widźiáłá. Co mogło kiedy ná Troią przyść złégo/ Zá ćiebie przyſzło czekáć dwoiſtégo. GórnTroas 14; Ma téż [włoski język] y dzytá Grèckié właſnè, którè iedni przez, z iedno vżywáią choć nie właſnie: drudzy przez dwoiſtè zz JanNKar C4; á drzewá pożytkiem odźiane Dwoiſtym ſą w tym roku SapEpit A4.

Wyrażenia: »drzwi dwoiste« (1): Vczynił też v mieyſcá modlitwy drzwi dwoiſte [fores] z oliwnego drzewá BibRadz 3.Reg 6/31.

»dwoiste kopyto« (2): iáko w źwierzu y bydle dwoiſtégo kopytá SienLek Vv; Iuż on [strus] niedba áby śiekł wiátr ſwemi ſkrzydłámi/ Bo doſyć dwoiſtemi prędki kopytámi. KmitaSpit B4.

»dwoistej nici« (1): Bilix ‒ Dwoiſtey niczy. Calep 131a.

»rzecz dwoista« (1): Concretum, rzecz dwoista zlozona BartBydg 33.

»dwoista suknia, odzienie, lanka« = diplois Murm, Mymer¹, Mącz [szyk 3 : 2] (2 : 1 : 2): Murm 154; Mymer¹ 31v; á zwierzchu miał s ſukniey lankę dwoiſtą/ do ktorey mogł włożyć co trzebá iáko do kálety. BielKron 420 [idem WerGośc]; Diplois, Futrowáne álbo dwoyiſte odzienie Mącz 89c; WerGośc 217.

Zestawienia: »płotno dwoiste« = cwelich (1): á pothym vcżyń worek iakoby ług czedzić: z płotna gęſtego, dwogiſtego [cwelichu SienHerb 366b] FalZioł V 76v.

lek. »dwoista tercyjana« (2): Taka [uryna] dwoijſtą tercijanę znamonuie [!]/ przy ktorey terciianie bywaią ty znaki. Naprzod bolenie głowy na prawey ſtronie/ pragnienie/ gorzki ſmak w vſciech, piſzcżenie y ſzumienie w vſzoch. A wſzakoſz theż maſz bacżyć lata tych ludzi. Abowiem od młodzieńcza taka vrina znamionuie dwogiſthą tercijanę febrę. Ale od dziecięcia: vſtawicżną á łozną niemocz. FalZioł V 5.

W przen (1):

Wyrażenie: »noc dwoista« = głębokie ciemności (1): W vſzu dźwięk/ á noc dwoiſta oczy záchodźi. KochFr 106.

b. W funkcji liczebnika wielorakiego; występujący w dwu rodzajach, znaczeniach; dwojaki (9): co to wżdy zácż ieſt tá dwoiſta troyca/ ktora to/ ieſt iedna z nich w iednym boſtwie: która záśiádłá w troiákośći perſon á w iedności iſtnośći: á druga záś w troiákośći iſtnośći/ á w iednośći perſony. CzechEp 69.

W przen (1): Ná báśni/ gadki prózné/ iáko ná miód iádą. Lecz miód ten ſproſną wónia [!] w ſobie vtáiwſzy/ Dwoiſty ieſt: á ieden nád drugi ſzkodliwſzy GosłCast 31.

Przen: Niestały, wątpiący, obłudny, fałszywy; duplex Cn (7):

Wyrażenia: »dwoisty język; [być] dwoistego słowa« = bilinguis Cn (1; 1): Nie day ſie przewiewáć káżdemu wiátrowi/ áni ſie puſſcżay ná káżdą drogę: bo ták káżdy grzeſſnik bywa probowan w dwoiſtym ięzyku [in duplici lingua.] Leop Eccli 5/11; Dyákonowie tákże czyśći/ nie dwoiſtego ſłowá [non bilingues]/ nie piiánicy/ nie ſzukáiący ſzkárádego zyſku WujNT 1.Tim 3/8.

»dwoiste serce« (1): Ieſli go według ſłowá Bożego vżywáią: cáłym á nie obłudnym/ áni dwoiſtym ſercem CzechRozm 259v.

»umysłu, rozumu dwoistego« [szyk 3 : 1] (3 : 1): Mądryćiem ſie chroni tego/ Kto vmyſłu dwoiſtégo. BierEz S3v; ReszPrz 61; Mąż vmyſłu dwoiſtego nieſtáteczny ieſt we wſzech drogách ſwoich [vir duplex animo, inconstans est in omnibus viis suis]. WujNT Iac 1/8 [przekład tego samego tekstu ReszPrz], Iac 4/8.

Synonimy: a. dwojnasobny; zest. »płotno dwoiste«: cwelich; »dwoista tercyjana«: »dwojaka tercyjana«, »dwojodna febra«, »dwojodna gorączka«, tercyjana, trzeciaczka.

Cf DWOITY, DWOJAKI, DWOJCZYSTY

ZZie