Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: GONIĆ

Następne hasło: GONIEC »

GONIĆ SIĘ (29) vb impf

sie (23), się (6).

inf z tekstów nie oznaczających ó; w pozostałych formach o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	gonić się
praes
	sg	pl
1		goni(e)my się
2	gonisz się
3	goni się	gonią się

praet
	sg		pl		du
3	m	gonił się	m pers	gonili się	m pers
3	f	goniła się	m an		m an	-esta się goniła

inf gonić się (2) [w tym RejZwierc 248 może GONIĆ]. ◊ praes 2 sg gonisz się (1). ◊ 3 sg goni się (7). ◊ 1 pl goni(e)my się (2). ◊ 3 pl gonią się (8). ◊ praet 3 sg m gonił się (2). f goniła się (2). ◊ 3 pl m pers gonili się (1). ◊ 3 du m an -esta się goniła (1) BierEz Ov. ◊ part praes act goniąc się (2), gonięcy się (cum m) (1); -ąc RejZwierz; -ąc : -ęcy RejWiz (1 : 1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Wzajemnie się ścigać, gonić, biegać jeden za drugim; prześladować się wzajemnie (10)
2. Wzajemnie się przepędzać, odpędzać (1)
3. Biec, podążać za kimś (lub za czymś), by go ująć; ścigać, tropić; prześladować (9)
- a. Ścigać, tropić zwierzynę, polować, łowić (6)
4. Szybko biegać, pędzić (2)
5. Brać udział w zawodach, w turnieju, potykać się (3)
6. Usilnie starać się o coś, dążyć do czegoś; czyhać, dybać (4)

1. Wzajemnie się ścigać, gonić, biegać jeden za drugim; prześladować się wzajemnie (10): ZapWar 1558 nr 2686; A iż chodzą s poſtáwą/ á łby pogolili/ A zda ſie im áby tym Bogá zniewolili. [...] A iákoś tu powiedał/ palą/ kurzą/ dzwonią/ A około koſciołá s kropidły ſie gonią. RejWiz 183v; á poſpolicie chárći thákie krothofile miewáią. Więc ſie tu po piaſku gonią/ więc tu przez ſię ſkacżą/ więc tu ieden drugiego obáli RejZwierc 72v.

gonić się z kim, z czym (4): Lew iż śię był vprácował/ Rośćiągnąwſzy śię w gáiu ſpał: Myſz gdy śię z myſzą goniłá/ Ná nogę mu náſtąpiłá. BierEz M4v; RejZwierz 110v; BielKron 24; Tátármi zmurowano ow zamek w Krákowie/ A to iuż bez trudnośći pewni Tátárowie. Nie trzebá ſie z nimi bić ni gonić łápáiąc RejZwierc 248.

W przen (3): PRáwiechmy by w odmęcie/ zátrwożone ryby/ Goniemy ſie po ſwiátu/ weſpołek bez chyby. RejZwierz 125; RejPos 331 [2 r.].

2. Wzajemnie się przepędzać, odpędzać (1): Ieleń z koniem ſpołem byli/ Iedną śię łąką żywili: Koń był temu bárzo nie rad/ Iże z nim ieleń ſpołem iadł. Y cżęſto śie tego pokuſzał/ Aby go był z łąki zegnał: A wſzákoż rowna walká byłá/ Spolemeſtá śię goniła. BierEz Ov.

3. Biec, podążać za kimś (lub za czymś), by go ująć; ścigać, tropić; prześladować; persequi PolAnt (9):

gonić się z kim (1): áno im y miley y ſporzey robić kiedy páná widzą. A wſzákoż nie owégo co ſie z nimi po polu z mácżugą goni/ álbo bicżem po grzbiecie kołáce. RejZwierc 109v.

gonić się za kim (1): Potym rzekł/ przecż ták pánie moy goniſz ſię zá mną sługą ſwym? BudBib 1.Reg 26/18.

W przen (1):

Zwrot: »za wiatrem się gonić« = robić coś niepotrzebnie (1): á przedſię ludzie wolą ſię zá wiátrem gonić/ y z prawdą walcżyć. BudNT Ii.

a. Ścigać, tropić zwierzynę, polować, łowić (6): RejRozpr Hv; Albo owi myſliwcy/ co po poloch trąbią/ A ze pſy ſie gonięcy/ cudze żyto gnąbią. RejWiz 162.

gonić się z czym = polować na co (4): Radby gdzie [myśliwiec] dopadł gorącá Wolałby pięc niż záiącá A pan zoſtał proſo łomi Więc ſie tu z chroſćielem goni RejRozpr H2; RejWiz 69v; RejZwierz 50; Proſto ſie ten błędny ſwiát ták obchodzi z námi/ Iáko gdy ſie w ſzelinie wilk goni s kozámi. RejZwierc 28v.

4. Szybko biegać, pędzić (2):

W przen (2):

Zwrot: peryfr. »z konwiami się gonić« = brać udział w libacji, upijać się (2): (marg) Pijánice. (–) Azaſz więc tám nie widaſz obycżáiow iego/ Gdy kochánkowie iego idą gonionego/ S konwiámi á z bębęnki goniąc ſie po ſwiecie RejWiz 174v, 66.

5. Brać udział w zawodach, w turnieju, potykać się (3): Agon, latine certamen. Siłowánie/ też mieiſce ná którym zawód biegáyą/ álbo ſie gonią/ albo ſie z koni zbiyáyą. Mącz 6b, 49c.

gonić się z kim (1): Gdzye ſie podzyał Herkules co ſie s Smoki łomił/ Albo on ſrogi Hektor co ſie z Greki gonił. RejWiz 86v.

6. Usilnie starać się o coś, dążyć do czegoś; czyhać, dybać; sectari PolAnt; consedari Modrz (4):

gonić się z czym (1): Iáko cnotę rozeznáć/ nie wcżás ſie árguie. Bowiem kto iey by pcżołki z młodu nie vłápi/ Ná ſtárość goniąc ſie z nią/ ſnadź ſie prożno kwápi. RejZwierz 31.

gonić się za czym (2): Bo od namnieyſzego znich/ áż do nawiętſzego/ káżdy goni ſię zá łákomſtwem BudBib Ier 6/13; Ani ma być miedzy wielkie ludźi táki licżon/ kto vkłony/ roznoſzenia wieśći prozne á wielmożne tytuły/ ták wielce waży/ że ſię zá nimi przez okrutne vcżynki goni. ModrzBaz 107v.

W przen [z kim] (1): Szpetnie ſie tá marna śmierć z nimi goni koſą RejWiz 102v.

Synonimy: 3. bieżeć, naśladować, pędzić, przeć, przenaśladować, ścigać; a. łowić; 5. bić się, potykać się, szermować, zawodować; 6. czyhać, godzić, szukać.

Formacje współrdzenne cf GNAĆ.

ZZa