[zaloguj się]
[pdf]

2. PRZEĆ (12) vb impf

e jasne.

Fleksja
inf przeć
indicativus
praes
sg pl
1 prę
3 prą
praet
sg pl
3 m pårł m pers parli
f parła m an

inf przeć (1). ◊ praes 1 sg prę (2). ◊ 3 pl prą (2). ◊ praet 3 sg m pårł (1). f parła (1). ◊ 3 pl m pers parli (2). ◊ part praes act prąc (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Pchać, cisnąć, naciskać; uciskać, przypierać; urgere Mącz, Cn; niti Calag; trudere Cn (12):

przeć co (2): Mącz 63a cf Szereg. Cf przeć co na co.

przeć co na co (1): Bowiem ſię Wiſłá z ſtárego zawodu/ Drze do zachodu. Y rzek nawięcey wpada z práwey ſtrony/ Ktore prą Wiſłę ná támte zagony KlonFlis F2.

Zwrot: »przeć sobą« (1): Sich anſtemmen. Przeć ſobą. Ciſnąć ſobą. Niti in adversum. Calag 438b.
Szereg: »przeć, (a) cisnąć« (2): Condyloma, Niemoc nieyáka gdy z zádku wychodźi żyłá/ álbo pęchirzyk prąc á ćyſnąc yelito w poſládku. Mącz 63a; Calag 438b.
Przen (3):

przeć kogo (1): Iakob do Egyptu przyiáchal/ y oſádził ſie w Ieſſen/ Glod ták parł Egyptczyki że y bydło y imienie ná Krolá poprzedáli Leop Gen 47 arg.

a) Upierać się, obstawać przy czym [na co] (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): NIEproznoć mądrzy ludźie Człowieká mnieyſzym Swiátem názwáli: Abowiem áczkolwiek ſye zda/ iże wielki Swiát/ mnogość rzeczy rozmáitych w ſobie ma [...] á wſzákże mądrzy ná to prą/ y w rzeczy ſye okázuie/ iż człowiek ten máły świát/ w ſobie ták rozmáitość rzeczy ma iako y wielki SienLek T[tt]3v.

b) Nalegać, nastawać usilnie (1): Urgeo, Prę/ przipieram/ przinaglam/ nagło czynię komu/ ćiſnę/ przimuſzam/ przipiekam komu ócz Mącz 508c.
c) [Starać się, trudzić się, wysilać się [za kim = dla kogo]: Haud ceſſauit pro te eniti. Nie przeſtawał zá tobą przeć. TerentMatKęt N4.]
a. O wojsku: nacierać na kogoś, atakować; ścigać kogoś; insectari, prosequi Mącz [w tym: kogo (5)] (6): Skánderbeg theż poſilecżne ludzi ſwieże przypuśćił/ niemogli mu Turcy wytrzymáć poſtąpili ná zad/ náſzym tym lepſze ſerce vcżynili/ párli ie áż muſieli pierzcháć. BielKron 256v; Mącz 386a.

przeć czym (1): Aliquem hasta vel lapidibus insectari, Włocznią álbo kámieńmi kogo przeć. Mącz 385d.

przeć za kim z czym (1): puśćili thedy obegnáńcy pierwſze mury precż/ zá drugie záſzli dla łácnieyſzey obrony/ wſzákże mocno párli zánimi Tuycy [!] z drábinkami/ lecż obegnáńcy drzewce długie gęſto ſplotſzy ſtáwiáli/ ktorych Turcy przełomić niemogli BielKron 315v.

przeć dokąd (1): Retro agere aliquem, Wſpieráć/ przeć kogo ná zad. Mącz 354c.

W przeciwstawieniu: »ustępować ... przeć« (1): Gdy ſie tedy potkáli [wojsko węgierskie i tureckie] wſtępnym boiem/ Turcy ná zad potroſze vſtępowáli/ náſzy ie párli. BielSpr 56v.

Synonimy: cisnąć, pchać, popędzać.

Formacje współrdzenne: przeć się, naprzeć się, odeprzeć, odeprzeć się, oprzeć się, podeprzeć, podeprzeć się, poprzeć, przeprzeć, rozeprzeć, rozeprzeć się, uprzeć, uprzeć się, weprzeć, wesprzeć, wesprzeć się, wyprzeć się, zaprzeć, zaprzeć się, zeprzeć, zeprzeć się; dopierać, dopierać się, napierać, napierać się, odpierać, opierać się, podpierać, podpierać się, popierać, przepierać, przypierać, rozpierać, rozpierać się, spierać, spierać się, wpierać, wpierać się, wspierać, wspierać się, wypierać, zapierać, zapierać się.

Cf PARCIE

JR