[zaloguj się]
[pdf]

KOBIERZEC (57) sb m

o oraz oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N kobierzec kobierce
G kobierca kobierc(o)w, kobiercy
A kobierzec kobierce
I kobiercem kobiercami, kobiercy
L kobiercu kobiercåch

sg N kobierzec (20). ◊ G kobierca (3). ◊ A kobierzec (2). ◊ I kobiercem (3); -em (1), -(e)m (2). ◊ L kobiercu (2). ◊ pl N kobierce (3). ◊ G kobierc(o)w (7), kobiercy (1); -(o)w : -y ZapWar (1 : 1). ◊ A kobierce (5). ◊ I kobiercami (6) Leop, BielSat, BudBib, BielRozm, SkarKaz, GrabPospR, kobiercy (4) Mącz, RejZwierc (2), SkarŻyw. ◊ L kobiercåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Gruba wielobarwna tkanina często bardzo kosztowna, służąca do pokrywania podłóg, ścian, siedzeń, posłań i stołów; dywan, kilim, narzuta; też czaprak na konia; tapes Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; tapetum BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; lodix BartBydg, Mącz; peripetasma Mącz, Calep; pannus villosus, strapedium BartBydg; peristroma, plaga, stragulum Mącz; aulaeum Calep; psila, tapete Cn (56): ZapWar 1512 nr 2105 [2 r.], 1532 nr 2415, 2471; Kobierce/ przeſciéradla/ roſkoſſné pierzyny/ na to loże ſluſſalo/ gdzie dziéciątko leżalo OpecŻyw 19; Tapes. eyn tepich ader ſerg Kobyerzec. Murm 147; Mymer1 [292]v; BartBydg 83b, 155b [2 r.]; RejWiz 57v; WyprKr 97; ſámi Thurcy ná źiemi iedli/ przykrywſzy kobiercem iáko vnich obycżay BielKron 313v, 465; Lanicium, Wełniána robotá/ bądź tkána bądź też więźiona yáko kobierce. Mącz 183c, 196d, 291c, 298c, 302c; GórnDworz P6v; RejPos 82v; kobierce s kolebki wywieſzay z obu ſtron RejZwierc 31; Ieden mowi iż nie ták ma dzierżeć nogę w ſtrzemieniu/ drugi powieda iż nie ták miał kobiercá vwiązáć RejZwierc 56v, 58v; Oczko 28; Calag 477b; Aulaeum – Kobierzecz, obiczię. Calep 116a, 783a, [1047]a; GrabPospR N3v, N4v; Abowiem gdyby te pieniądze w Koronie zoſtáły/ ktore do Włoch za [...] niepotrzebne y zbyteczne rzeczy/ wynoſzone bywáią. Tákże do Turek zá niezdrowe máłmázye/ zá niepotrzebne kobierce VotSzl D2v, C4; KlonWor 14.

kobierzec ku czemu (1): Dedán kramárze twoi w kobiercach ku ſiadániu [tapetibus ad sedendum]. Leop Ez 27/20.

kobierzec na co (3): Kobierzecz ieden zolti Tureczki wielki na stol WyprKr 111v, 103, 111v.

W porównaniu (1): I poſtáwił to widome niebo/ iáko ſklep wyſoki/ y [...] rośćiągnął ie iáko piękny kobierzec háftowány drogiemi kámeńmi [!] y perłámi SkarŻyw 258.

W charakterystycznych połączeniach: kobierzec farbowany, haftowany, niepotrzebny, piękny (2),wielki, żołty (3); więziony jako kobierzec; kobierzec ku siadaniu, na stoł, na ziemię (2); kobierzec uwiązać, wywieszać (wywieszany) (2); zrzucić z kobierca; kobiercem przykryć (nakryć) (3); siedzieć za kobiercem; sieść na kobiercu, stać.

Zwroty: »kobiercami obić (a. zobijać), obity« [szyk zmienny] (4 : 1): Adornare Thalamum, Lóżnicę kobiercy obić y przichędożić dla młodych małżonków. Mącz 269c; BielSat D2v; vſłáne łożá: obite komory pięknymi kobiercy/ bieśiádj/ dáry [...]/ y ine świátá tego pochlebſtwá ná ocży mu kładł SkarŻyw 552; BielRozm 27; GrabPospR K3v.

»kobiercami usłać« = sternere tapetibus Vulg [szyk zmienny] (2): Leop Prov 7/16; Kobiercámi vsłáłám [Ornamentis ornavi] łoże moie/ kołdrámi y ſznurámi Micraimſkiemi. BudBib Prov 7/16.

peryfr. »na kobierzec wstąpić« = zawrzeć związek małżenski (1): abowyemći lepyey duſſy folgowáć/ ktorąbys nyerządem zátráćił niż cyáłu/ ktoremuby vcżynił wcżás gdyby około trzydzyesći lat ná kobyerzec wſtąpił. GliczKsiąż P3v.

Wyrażenia: »kobierzec adziamski« = tapete barbaricum a. Persicum Cn (2): vbożſzy w temże gmáchu gdźie z gośćmi śiadá po śćiánách [armaturę] rozwieśi/ przyſtoyniey to będźie mym zdániem niż kobiercámi Adźiamſkimi obiwſzy. GrabPospR K3v; CiekPotr [30].

»arasowy kobierzec« (1): yako ocziecz moy [...] nyewzial [...] arasovego kobyercza ZapWar 1528 nr 2465.

»kobierzec eiptski« (1): śćiągnęłám powroſkámi łoſzko moie/ y vſláłám kobiercámi fárbowánemi Egyptſkiemi [tapetibus pictis ex Aegypto] Leop Prov 7/16.

»kobierzec litewski« (1): Drugi kobierzecz wielkiLitewſki, na ziemię do pokoiu WyprKr 111v.

»tkacz kobiercow« (1): Plumarius – Tkacz kebierczow [!], kobierzecznik. Calep 814b.

»kobierzec turecki« (3): Kobierzec zolti Tureczki. na ziemie przed Oltarz. WyprKr 103, 111v [2 r.].

»kobierzec wyszywany; wyszywanie kobiercow« (1; 1): Iako ieſt vmieiętnoſc hawtowania koſztownych rzecży: y miſternego wyſzywania kobierczow FalZioł V 51v; Mącz 475c.

Szereg: »opona i (albo, też) kobierzec (i szpaler)« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 441a; Abowiem záwżdy tego zá chędoſzſzego máią co ſiedzi miedzy okopciáłemi ſciánámi á nie vbruka ſie/ niżli tego co ſiedzi zá kobiercy álbo zá oponámi w brudney koſzuli. RejZwierc 17; Vyźrzyſz tám Niderlándckie opony ná ściánách, Y kobierce Adziámſkie, y Włoſkie ſzpálery. CiekPotr [30].
W przen (1):
Szereg: »obicie i kobierzec« (1): Lecz moy Pánie gdyś ták ná ſługę twego łáſkaw/ pośliſz do cháłupki moiey ſługi twoie z obiciem y kobiercámi twemi SkarKaz 161a.
2. Mata, rogoża (1): Storium, rogoza, cobyerzecz BartBydg 236.

Synonimy: 1. deka, gunia, kapa, koc, kołdra, kołtryna, kortyna, nakrycie, nastołka, obicie, opona, plaga, przykrycie, przykrywadło, szpaler, zapona, zasłona; 2. deka, mata, rogoża.

Cf KOBIERZ

ZCh