[zaloguj się]
[pdf]

MIEĆ SIĘ (700) vb impf

sie (461), się (236), sio (3).

W inf mieć (32), miéć (4); mieć OpecŻyw (2), MurzNT, Mącz (24), KochFr, OrzJan, WyprPl, GosłCast; miéć KochPs, SarnStat, SiebRozmyśl; mieć : miéć ForCnR (1 : 1).

Fleksja
inf mieć się
indicativus
praes
sg pl
1 måm się måmy się
2 måsz się måcie się
3 må się mają się
praet
sg pl
1 m miåłem się, -m, -em się miåł m pers mielismy się
f -m się miała m an
2 m miåłeś się, -ś się miåł m pers
3 m miåł się m pers mieli się
f miała się m an mieli się
n miało się subst miały się
fut
sg pl
1 m będę się miåł m pers będziem się mieć
f będę się miała m an
2 m mieć się będziesz m pers będziecie się mieć
f będziesz się miała m an
3 m będzie się miåł, będzie się mieć, mieć się będzie m pers będą się mieć
f będzie się miała m an
n będzie się miało subst
imperativus
sg pl
1 miéjmy się, niech się måmy
2 miéj się, mij się miejcie się, mij cie się
3 niech, niechåj się mają
conditionalis
sg pl
1 m bym się miåł m pers bysmy się mieli, bychmy się mieli
2 m byś się miåł m pers byście się mieli
f by się miała m an
3 m by się miåł m pers by się mieli, by się miåli
f by się miała, bodåj się miała m an
n miałoby się, by się miało subst by się miały
con praet
sg
3 m by się był miåł

inf mieć się (114). ◊ praes 1 sg måm się (12). ◊ 2 sg måsz się (19). ◊ 3 sg må się (187). ◊ 1 pl måmy się (6). ◊ 2 pl måcie się (9). ◊ 3 pl mają się (83) [w tym: -ja (2)]. ◊ praet 1 sg m miåłem się, -m, -em się miåł (2). f -m się miała (1). ◊ 2 sg m miåłeś się, -ś się miåł (2). ◊ 3 sg m miåł się (27). f miała się (12). n miało się (3). ◊ 1 pl m pers mielismy się (2). ◊ 3 pl m pers mieli się (11) m an mieli się (1) [ptacy]. subst miały się (4). ◊ fut 1 sg m będę się miåł (1). f będę się miała (1). ◊ 2 sg m mieć się będziesz (1). f będziesz się miała (1). ◊ 3 sg m będzie się miåł (4), będzie się mieć (1) BielŻyw, mieć się będzie (1) GliczKsiąż. f będzie się miała (1). n będzie się miało (2). ◊ 1 pl m pers będziem się mieć (1). ◊ 2 pl m pers będziecie się mieć (2). ◊ 3 pl m pers będą się mieć (4). ◊ imp 2 sg miéj się (34), mij się (1) Goski; -éj (7) OpecŻywList, MurzHist, KochFr (2), KochSob, WyprPl, SiebRozmyśl, -ej Mącz (7), -(e)j (50). ◊ 1 pl miéjmy się (7), niech się måmy (1); miéjmy się : niech się måmy ArtKanc (2 : 1); ~ -ejmy (1) KochPam, -ejmy (1) Mącz, -(e)jmy (5). ◊ 2 pl miejcie się (22), mij cie się (1) MurzNT; -éjcie (2) OpecŻywSandP, KochFr, -ejcie Mącz (4), -(e)jcie (16). ◊ 3 pl niech, niechåj się mają (2). ◊ con 1 sg m bym się miåł (1). ◊ 2 sg m byś się miåł (4). f by się miała (1). ◊ 3 sg m by się miåł (24). f by się miała (6), bodåj się miała (1). n miałoby się, by się miało (6). ◊ 1 pl m pers bysmy się mieli (1) GliczKsiąż, bychmy się mieli (1) RejPosWiecz3. ◊ 2 pl m pers byście się mieli (3). ◊ 3 pl m pers by się mieli (12), by się miåli (1) ZawJeft. subst by się miały (1). ◊ con praet 3 sg m by się był miåł (1). ◊ part praes act mając się (17).

1. Kierować się: poruszać się w określonym kierunku, obierać jakiś kierunek; prowadzić dokądś; sięgać; pergere Vulg, Mącz; transire, venire Vulg; capessere, dirigere iter, ire, tendere Mącz (33):

mieć się do kogo, do czego (4): Leop Gen 31/18; Subducere naves, Do brzegu ſie mieć. Prziwieść. Mącz 97a; KlonFlis D3v, F2.

mieć się ku komu, ku czemu (10): MiechGlab 55; RejKup o4; przybiega [granica] ku ſthudniey Rogel/ máiąc ſie záś ku pułnocy Leop Ios 18/17, Gen 26/17, 31/18; Dirigere iter Romam, Ku Rzymowy ſie mieć. Mącz 175d; Horsum pergunt, Tędyć ydą/ k nam ſie máyą. Mącz 350d, 35c, 144a; Ku náſzemuć Domowi proſto ſię ma CiekPotr 67.

mieć się ku czemu [= w jakim celu, po co] (1): teraz że ſie miey ku korzyśći [tj. po łupy] ludu Moábſki. Leop 4.Reg 3/23.

mieć się czym [= którą stroną] ku czemu [= w jakim celu] (1): Ieſtliby ſie trafiło [...]: iżeby dziecię bokiem ſie ku rodzeniu miało FalZioł V 21d.

Z innym określeniem kierunku (9): Ite cessim Mieycie ſie ná zad/ Vſtępuycie. Mącz 43b, 151d; thylko ſye wiáruy gdy będźieſz ſkorę odrzynał/ ábyś ſye ná głębią [rany] niemiał SienLek 171, V; á gdy ſię iuż Słońce ku zachodu miáło/ pocżął Iágeło mowić StryjKron 467; ZawJeft 12; Dokądże ſię ty maſz? CiekPotr 81; Miey ſię nieboże [...] Ná rękę lewą. KlonFlis G4, G2.

Bez określenia kierunku (anakolut) (1): niebilo ym doſſicz na moldawſkiej Ziemy ale sye miely y wziely Bvdzin LibLeg 11/56.

W przen (6):

mieć się ku czemu (5): Bo ſnadz iſćie znáć ná oko Zechmy żábrnęli głęboko A rádſſey ſie ku brzegu mieymy RejRozpr K; In eam sententiam disputo, K temu ſie mam/ k tey rzeczy mówię. Mącz 333b. Cf »ku końcowi się mieć«.

Zwroty: »ku końcowi się mieć« = ad reliqua transire Mącz [szyk zmienny] (3): GliczKsiąż Ov; Moderandum mihi est iam orationi meae, [...] Ale yuż należy ná mię ku końcowi rzeczy moyey ſie mieć Mącz 228b, 105d.

»mieć się do nieba« (1): Bog pomoż żeś tákiey myśli y ták mężny/ nasławnieyſzy Fricżu: tákći ſie trzebá mieć do niebá ModrzBazBud ¶5v.

Szereg: »ciągnąć i mieć się« (1): boć wſſelka rzecż ku ſwemu końcowi pewnemu cyągnye y ma ſie. GliczKsiąż Ov.
a. Zadawać cios w jakieś miejsce [do czego] (2): Kruk ledwo ſkrzepłemu/ ma ſię do źrzenice. KlonWor 40, 75.
2. Dążyć, zmierzać, chcieć coś osiągnąć; wykazywać skłonność, chęć; studere Mącz, Modrz; concupiscere, ferri, proficisci Vulg; aspirare, consectari, inflammari, prae(he)nsare Mącz (84):

mieć się do czego (25): ále głupiemu [...] do tego ſie mieć trzebá/ żeby zá pokazániem proſtoty ſwey ludziom/ pozbył głupſtwá GórnDworz B; KwiatOpis D2; Znáć to iuż po poſtępkach do czego ſie mieć chce MycPrz I A2v; PaprPan M3v, Aa3v; ModrzBaz 3v, 11v; SkarJedn 253; áby tylo w niebo pátrzyli/ á do niego ſię mieli SkarŻyw 31, 74, 89, 478, 479; ArtKanc P3v; PaprUp A3v; ZawJeft 35; Phil E3; áby z dáru twego/ do tego co ſię tobie podoba/ chętliwie ſię miał LatHar 182, 627; SiebRozmyśl A3, B; Lecz iſz widzę że ſię maſz z domem ſtárożytnym Do ſpowinowácenia CiekPotr 27; GosłCast 38; ZbylPrzyg kt. Cf Zwrot.

mieć się ku komu [tylko: ku Bogu], ku czemu (50): Przeto śię záwżdy maſz k temu/ By mię rychley pozbył z domu BierEz B4v; FalZioł IV 2d, V 86; BielŻyw 109; ale nauka ieſt miedźi inſzimi rzecż barzo dobra, ſzłuſznie tedy ma ſie kniey cżłowiek wſzelki. GlabGad A4v; BierRozm 18; będącz w ſmutku więceyiem [!] ſie miał ku ſlużbie twey WróbŻołt oo3; RejRozpr B4v, G3v; RejKup Q; iż nye ku cnocye ſie chcą myeć GliczKsiąż E8v, E6v, I8v, K5v, O4v; LubPs ee3 marg; KrowObr 149v; Duch ktory w was mieſſka/ ku zazdrosći ſie ma? Leop Iac 4/5, 1khess 1/8; BibRadz *4, Iudith 8/17; Mącz 129e, 194d, 245b, 318a, 388e; RejAp 78v; RejPos 51; RejPosWiecz3 98v; HistLan D2v; RejZwierc 52v, 80; BielSpr 28v; Mniſzy ſie ku doſkonáłoſći mieć máią. WujJud 145v marg, Mm6v; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [1102]v [2 r.]; HistHel B4v; MycPrz I A2; SkarJedn 245; Zmłodu nic ſię ku dobremu niemiał SkarŻyw 164; A ſámy ſie k temu bárzo maćie/ Byśćie męże po ſwey woley miáły BielSjem 11; Wſpomożyſz nas niech śię ku twey prawdźie ſercem mamy ArtKanc P8v, F19v, K19; duſzá moiá ku tobie ſię ma iáko źiemiá bez wody. LatHar 170, 612; WujNT Hebr 6/1; SarnStat 886.

mieć się po czemu (1): Aspirat ad gloriam, Ma ſie po temu chcąc być widźiany Mącz 408d.

mieć się na co (5): ále ktore małżeńſtwá zbraniáły/ y ná płod ſie myeć niechcyáły/ vſtáwił był iż przy żadnych Igrách/ Komediách być ſie im nye godziło. GliczKsiąż C5; Zmłodu tedy ma ſie każdy ná tho myeć/ weżym ſie k látom przyſſedſſy okázáć ma GliczKsiąż E7, E6, G8, O4.

mieć się po czym (3): Omnes unum studetis, Wſziſeyście yednákiey myśli/ po yedney ſie rzeczy macie wſziſcv. Mącz 423c, 385a, b.

W charakterystycznych połączeniach: do cnoty się mieć, do miłości [czyjej] (2), do panowania, do pokoju, do [jakich] rzeczy (3), do sławy, do służby bożej, do spowinowacenia, do zgody (2); ku Bogu się mieć, ku chwale, ku cnocie, k(u) dobremu (2), ku doskonalości (3), ku dzielnościam, ku gamracyjej, ku gotowości, ku nauce, ku [jakiej] pracy, ku prawdzie, ku służbie (2), ku [jakim] sprawam, ku statkowi, ku wypełnieniu [czego], ku zazdrości, ku zgodzie; na ożenienie się mieć, na płod, na zywot wiecżny; po jednej rzeczy się mieć.

Zwrot: »do szable mieć się« = być walecznym (1): TEn nie tylko do ſzáble ma ſie do Státutá PaprPan Bb4.
3. Robić Coś; robić to, co trzeba w danej sytuacji; przystępować do działania, zamierzać; przygotowywać się do określonego działania; servire Mącz (31):

mieć się do czego (5): BibRadz Philipp 3/13; co obaczywſzy Olgerd iż ſię do bitwy mieli Tátárowie/ zſzykował ſwoich ná ſześć vfeow StryjKron 416; ReszHoz 129; Nie ma ſię do nicżego/ śmierdźi mu robotá KlonWor 33, 20.

mieć się do czego [= brać coś; tu ‘kraść’] (1): Gdy nikogo nie bacży/ ma ſię do Mámmony. KlonWor 49.

mieć się ku czemu (11): BierEz O4, Q4; ma ona pani zaſię ſiedzieć na ſtolczu: [...] á k themu ſie czo nalepiey mieć aby porodzić mogła. FalZioł V 21c; BielŻyw 35, 134; Miey ſię też wczas ku ſpowiedzy RejKup h7v, m5; HistAl E4; BielKron 308; Occupaverat animos fuga, Mieli ſie ku vciekániu. Mącz 258c, 388c.

mieć się ku czemu [= brać coś, tu ‘wybierać’] (1): áby nie wiele áni częſto iadł/ rzeczy ſobie przyrodzonych/ ále ſye záwżdy ku przeciwnym miał SienLek 4.

W charakterystycznych połączeniach: mieć się do bitwy, do mammony, do spowiedzi; nie mieć się do niczego; mieć się ku bitwie, ku odpieraniu, ku podaniu tyłu, ku spowiedzi, ku świętości, ku uciekaniu (3).

Z rzeczownikiem symbolizującym jakąś czynność (13):

~ mieć się do czego (9): Miéy ſye do śiérpá co żywo. KochSob 62. Cf Zwroty.

mieć się ku czemu (4): Lepiey by drąpiezny wilku Mieċz ſie ku ſwietemu Kelichu [tj. odprawiać mszę] RejKup m7v; coſz rozumieſz z iáką chućią/ z iáką wolą ſie maſz ku niemu [Pismu św,] mieć [tj. czytać]. Leop *A3v. Cf »mieć się ku zbroi«.

Zwroty: »mieć się do taszki, do moszen« = dawać pieniądze [szyk zmienny] (1 : 1): WIéſz coś mi winien/ miéyże ſię do tálzki KochFr 13; KlonWor 49.

»do powroza mieć się« = powiesić się (1): Komu to więc nie pomoże/ Do powrozá mieć ſię może. KochFr 109.

»mieć się do zbroje (a. zbroiczki), broni, ku zbroi« = walczyć (4 : 1 : 2): Trębácż ieden trwogę trąbił/ [...] Wſtańćie mieyćie ſie ku zbroi BierEz K2; KochSat C2; miey ſie też cżáſem do konicżká/ do zbroicżki RejZwierc 28; Mądremu pirwey wſzego przyſtoi ſkoſztowáć/ Niżli ſię mieć do broni ModrzBaz 104; KochPam 86; Phil C; OrzJan 57. ~

4. Zachowywać się w określony sposób, postępować [w tym: jak (58)] (107):

mieć się jak (29): by śię był miernie miał/ A lekarſtw dobrych pożywał: Owſzeki by długo żyw był BierEz K2v; OpecŻyw 40v, I91v; ForCnR D2; Iudizare [...] Iudaeos imitari, Po żidowsku ſie mieć żydoſtwá zákráwáć. Mącz 176b, 258d; SienLek 58; GórnDworz T4v. Cf też wszystkie przykłady przed a.

mieć się za kim jak (1): Yeſliſz tedy zá byałemi głowámi ſyn yego chcyałby ſie nyerządnye myeć/ nyechay go záhámuye karániem yákiem GliczKsiąż P4.

mieć się jak w czym [= pod jakim względem] (5): FalZioł V 65, 65v; W źimnych á w gorącvch [pokarmach] miey ſye opátrznie. SienLek 5v; BielSat D3; SkarŻyw 571.

Z określeniem sytuacji (8): a dlá tego wtey przygodzie tako ſie miál/ iże oſkarżytz ią niechcial/ ale ſwoię żaloſt w ſobie cirpliwie przykrywál OpecŻyw I3v; patrzáycie abyſcie ſie przed ſądem pocżeśnie mieli ForCnR D3v; W waſni wſzelkiey a w gniewie iako ſie maſz miec. FalZioł V 65v, V 65, 65v; Tak ſie przy czudzich rzecżach miey iakobys ſwych nie opnſcił [!] BielŻyw 51; BielKron 258; BielSat D3.

Zwrot: »mieć się ostrożnie (a. ostrożno), w ostrożności« [szyk zmienny] (9 : 1): FalZioł I 76b; A wſchakosch yednak za napomienyenym pana Voyewodzynim bedzie sye mial Krol yego M. woſtroznoſczy LibLeg 11/70v; MurzHist M3v; MurzNT Mar 13/33; oſtrzegał Luteriany/ áby ſie mieli oſtrożnie/ bo ſie nánię wſzytcy zbieraią. BielKron 224, 224; BielSat D3; BielSpr 68; SkarŻyw 251, 571.
a. Odnosić się do kogoś w określony sposób; esse Vulg, Mącz [w tym z jak (27)] (43): ze Krol yego M rad vziwa dobrego sąſyetſtwa y przyasny ſpanem woyewodą gdj bi ſſiie ſam pan thwoy ziczlywie a ſprzyazlywie ktemv [= też] myecz chczial LibLeg 10/153v.

mieć się jak ku komu (18): Też ſie ochotnie ku niey miał: Dziękuiąc iey z dobrey woley BierEz Q4, Sv; ForCnR C2; SeklKat E4; poććiwych obycżáyow á teráznyeyſſych ma mu dodáwáć/ vcżyć go yákoby ſie myał z oſobná ku káżdemu myeć/ thák ſlowy yáko cżapką á vkłonem. GliczKsiąż L8, G, N8v; obacżył twarz Lábánowę/ że ſie nie ták kniemu miał iáko wcżorá [quod non esset erga se sicut heri] Leop Gen 31/2, Gen 31/5, Prov 7/13, 1.Petr 5 arg; BielKron 129v; KochSat C3; Familiariter aliquem inspicere, Towárzisko ſie mieć ku komu. Mącz 117c, 117c, 304a, 386b; Tylko też z vprzeymoſcią miey ſie ku nim brácie PaprPan E3v.

mieć się jak przećiwko komu (7): GliczKsiąż N3v, N5; Illi indignum facis, Nieobyczáinie ſie przećyw yemu maſz. Mącz 89a; Omnes comitatis numeros obibas, Miałeś ſie przećiwko káżdemu wielmi vkłádnie. Mącz 253b, 91c, 221a; HistRzym 76.

α. Bez okreslania sposobu (8):
αα. Odnosić się życzliwie, szukać czyjegoś towarzystwa [ku komu] (7): ForCnR B, Cv; wſzelki bacżny hnet ſie będzie miał ku mądremu GlabGad A4v; GliczKsiąż D3v; przetho ſie ku mnie miáłá/ y potráwy roſkoſzne przypráwiáłá ábym iadł BielKron 458v; Mącz 142d; KochCn B4v.
ββ. Być nieprzyjaznym; tu w przen [przeciw komu] (1): Wierze że niebo/ y ziemia Práwie ſyę już przeciw mnie má RejKup p2.
β. Wykazywać zainteresowanie płcią odmienną; zalecać się; chcieć doprowadzić do stosunku płciowego [ku komu, ku czemu (żywotne)] (9): gdy y młodzi [barany] khu owczam ſie maią/ á zwłaſzcża cżaſu godnego FalZioł IV 3a; thák też tego [małżenͮstwa] nye gányem w osmnaſcye [lat]/ [...] gdyby ſnadź młodzyenyec ku byałem głowám ſie myał GliczKsiąż P3v; PIſarz ſie miał ku pániey RejFig Dd7v, Bb6, Cc5v; Dla pośpieſznego poczęćia/ [...] miáłko tho vſkrobawſzy/ ma páni pić z winem/ [...] á ná to ma ſye ku mężowi mieć po onym nápićiu SienLek 112; PaprPan C3v; KochFr 13.

mieć się jak (1): iáko gdyby ktho vyrzawſzy białą głową nierządnie ſie ku niey miał RejPosWstaw [1102]v.

b. Zachowywać się w stosunku do samego siebie [funkcja zwrotna od analogicznych połączeń z „mieć”] (35): czyepło ſzye miy. Goski 13; SienLek 43v.
Zwroty: »mieć się na baczeniu« = uważać (1): Mężowie Izráelſcy/ mieyćie ſię ná baczeniu [attendite vobis] z ſtrony tych ludźi WujNT Act 5/35.

»mieć się w cześć« = zachowywać się z godnością (1): mieyże ſię w cżeść y ty Byś nie był bity. KlonFlis F.

»mieć się w mocy« = panować nad sobą (1): ábowiem ony [rozkosze cielesne] wątlą śiły ſerdecżne/ á cżłowieká ktory ſię w nie wda/ z iego zacnośći z rzucáią/ [...] y niedopuſzcżáią mu/ áby máiąc śię w mocy/ mogł śiebie długo vżywáć [nec sui possessorem se diu frui permittuntJ. ModrzBaz 18.

»mieć się na pieczy« = strzeć się, uważać; videre se PolAnt, Vulg; attendere sui Vulg (30): RejKup e3, m2, dd7; GliczKsiąż E2v; RejFig Dd4v, Ee3; Radbych by ſie s cudzych ſpraw/ miał każdy ná piecży. RejZwierz kt; Cżáſu weſela bądź weſoł/ á cżáſu nieſzcżęśćia miey ſię ná piecży BibRadz Eccle 7/15; KochSat B3v; LeovPrzep E3; GórnDworz F8v; RejPos 57 [2 r.], 67v, 147; RejZwierc 50, 114v, 116v, 120v, 126v, 127v; Mieyćie ſie ſámi ná pilney piecży y trzodę/ nád kthorą was Duch ſwięty poſtánowił Biſkupy RejPosRozpr c2v; MycPrz II A4v; PaprPan L2; SkarŻyw 36; KochSz B2v; RybGęśli Cv; WujNT Mar 13/9, Luc 17/3, 21/34.

5. Zwracać się do kogoś, udawać się [ku komu] (5): OpecŻyw 168v; Tedy radzę w tey rzecży ku lekarzom ſie mieć FalZioł V 32; káżdemu z nas ći ſwięći Anyeli vkázuią drogę/ kędybychmy go ſzukáć mieli/ ktoby ſie iedno chciał mieć k niemu RejPos 110, 347v; Nie w kárczmiéch dla noclegu/ ále w ſzkołách ſtaway. Do ſwych ſie miéy WyprPl C2v.
6. Być; se habere PolAnt, Modrz, Vulg; esse Mącz, Modrz, JanStat (335):

mieć się ku czemu [= być jakimś] (2): gdyż ſłuſze káżdemu ſtanowi/ Swe ſpráwy wieśc by ſie wżdy miáły k rozumowi [= były rozumne], RejWiz lv; kiedyby ſie wſzytko męſzcżyzni rodzili/ iuż by ſie tho nie ku doſkonáłości Náturá miáłá GórnDworz X7v.

mieć się skąd [= pochodzić] (1): Co on bacżąc ſkądby ſie rzecż miáłá: Iął cieſzyć ią PaxLiz B.

mieć się jak [w tym: (sam) w sobie (23)] [= tak jest, tak się dzieje, taki jest] (84): BierEz G2; ZapWar 1525 nr 2317; Przeciwnym ſie ma miod obycżaiem ku wiuu [!]. Bowiem wino ſtare lepſze ieſt niż nowe, zaſię lepſzy miod nowy niż ſtary. GlabGad 18, H6 [2 r.], M6, P3; LibLeg 11/18v, 21 [2 r.]; GliczKsiąż A2v, K4; Bo Iſtność [...] ma ſie iáko Słończe w zupełnośći/ ále Perſoná iákoby onego ſłońcá iáſność SarnUzn B5v; á to w iſtej prawdzie inácżey ſie ma GórnDworz H6, D3, F3v; Tymże ſpoſobem práwá niech ſię w ſobie máią/ áby wyſtępki winnych iednákim obycżaiem karáły ModrzBaz 71, 4v [3 r.], 61; StryjKron A3v; GórnRozm H3; ActReg 45; GórnTroas 31; Lecż duſze ich y náſze iednáko ſię máią/ Ták w ćiele iák bez ćiáłá gdyſz nie vmieráią. KołakCath C; WujNT Act 7/1, 17/11; CiekPotr 43. Cf ma się jak w czym; Fraza.

ma się [bezpodmiotowo] jak w czym [= z czym] (4): GlabGad G5, G5v; GórnDworz Ff2v; W náukách/ w rżemieſłách/ ináczey ſię ma GórnRozm N3.

Fraza: »[jak] się rzecz ma« [w tym: o kim (1), w czym (1)] = res est, se res habet Mącz, Modrz (51): przywitáwſſy go przod miloſciwie zopytala/ iako by ſie o iéy milym ſynie rzecż w ieruzalem miala. OpecŻyw 85v; ForCnR B3; LibLeg 10/64v, 11/20v, 28v, 106v; KromRozm III O8v, P8v; BibRadz Act 12/14; BielKron 231v, 232; A w naukach inaczey ſię rzecż ma KwiatKsiąż K2; Haec res sic est, ut narro tibi, Tá ſie rzecz ták ma yákoć powiedam. Mącz 391a, 127d, 164b, 241a, 278d, 288b, 353b [2 r.]; GórnDworz O6; KuczbKat 375; ieſli tá rzecż/ o ktorą idźie/ ták ſię wſobie ma/ cżyli inácżey. ModrzBaz 86, 30, 60, 90, 133; SkarŻyw [236]; MWilkHist Dv, D2; CzechEp 208; ZapKościer 1584/46v [2 r.], 48, 49, 51v, 1585/53v (12); WerGośc 223, 244; Gdyż ludzkié ná tym świecie ták ſie rzeczy máią/ Choć zrodzeni od bogiń/ przedśię vmiéráią. GórnTroas 21; LatHar 492; WujNT Act 12/15, 24/9; CiekPotr 58; PaxLiz E2v.
a. Działać, funkcjonować jakoś [jak] (9): Cżemu wino mocne ſzkodzi mozgowi ale zdrowe żołądkowi, gdyż wino lekkie ma ſie przeciwnym obycżaiem. GlabGad H2, Ev, H3v, K8; A ktore lepák potráwy ſą złego ſoku/ nie iednoſtáynie ſye mieć máią: ábowiem iedny mnożą flágmę [!] drugie żołć SienLek 8.

W porównaniach (4): Bowiem płucza maią ſie iako miech kowalſki, biorącz w ſię wiatr ku ochłodzie ſerdecżney GlabGad E, B3v, B7, Ev.

b. O tekście: mieć postać, brzmieć [w tym: (sam) w sobie (4); jak (w tym: tak (18))] (19): BierEz F3; ktora cedula od ſlowa do ſlowa tak sye ma MetrKor 61/223v; GliczKsiąż K3; to wáſze poſelſtwo kumnie nie inácżey ſie ma/ iedno iáko w ſwiętim piſmie ſtoi. BielKron 217; BiałKat 58v; ModrzBaz 78v; SkarJedn 131, 315, 316, 318 [2 r.]; ony ſwoie rytmy w práwym wyznániu z płácżem mowił/ ktore ſię ná Polſkie ták máią. SkarŻyw 203; ZapKościer 1534/48v; GórnRozm N, N3; WujNT 470; SarnStat 953, 1005; żeby ſobie dobrze w pámięć wlepili onę Regułkę práwną/ która ſię ták ma: Zaden ſię nie ma pánoſzyć z cudzą ſzkodą. KlonWor 4.
c. Być w określonym stosunku wzajemnym [jak] (4): Ale tria y to ſłowo ſunt/ adiectiue ſie máią. SarnUzn Cv.

mieć się do czego (1): A iżby ták wielé/ álbo mniéy/ śiedźiéć [w wodzie] miał/ chorobá (iáko mowię) á náturá/ iáko ſye ma do niey/ pokaże Oczko 27v.

α. O proporcjach [ku czemu] (1): Iáko ten ćień co od laſki ieſt ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko laſce/ ták téż ćiéń co ieſt od Wieże ná źiemi/ ma ſye náprzećiwko Wieży GrzepGeom O3v.
d. Znajdować się w dobrej lub złej sytuacji, dzieje się komuś, powodzi się komuś jakoś [jak] (216):

W porównaniach (3): RejFig Aa; maſz ſie iáko cżłowiek/ maſz wſzytkiego dobrego z łáſki Bożey doſyć RejZwierc 66; Lepiéy ſie mam niż Krolowie KochMRot Bv. Cf Przysłowia.

Przysłowia: wcżem oni ták ſye máyą yáko groch przy drodze/ każdy ich vrwáć y vſſcżypnąć chce. GliczKsiąż B2.

dziećię ma ſie v oycá by pącżek w máſle GliczKsiąż E4.

Frazy: »miej się dobrze« [formuła pożegnania; też w korespondencji i dedykacjach] = żegnaj; (bene) vale PolAnt, Vulg, Mącz; aveto Mącz [szyk zmienny] (41): BierRaj 21; Zátym ſie miey dobrze páni miłoſćiwa á lutośćywa. MarchlWiet A2; OpecŻywList C2; OpecŻywSandP ktv; ForCnR C4; FalZioł [‡]; FalZiołUng V 119v; LudWieś A2; KromRozm I A2v; RejWiz Cc3v; Leop 3.Mach 7/7; BibRadz 2.Mach 11/38, Act 15/29; GrzegRóżn A3; In crastinum vale. Miey ſie dobrze do yutrá. Mącz 167a; Vale, salutantus Vox in digressu, Miey ſie dobrze/ Bóg żegnay/ czołem też my mowiemy/ Day W. M. zdrów był. Mącz 474a, 20a, 83a, 176a, 197a, 236b (10); SienLek 44; HistRzym 21, 29v, 116; RejZwierc 209; RejZwiercTrzec Aaa2v; á teraz iuż z tym do domu ſwego odchodzę: á ty ſie miey dobrze. CzechRozm 176, **7; KochFr 71, 86; Phil S4v; LatHar [+11]v; RybGęśli B4; WujNT przedm 28, Act 15/29, 23/30; KlonFlis H5.

»jako się ma(sz) itp.« [często jako formuła powitalna] = quomodo se habet PolAnt, Vulg; quomodo se gerit, quomodo tibi res se habet, satin salve Mącz (28): Ieden drugiego przywitał/ Pytáiąc iákoby śię miał. BierEz R3v, Q4; RejJóz A6v, O2v; GliczKsiąż H7v; BibRadz Tob 10/9, Act 15/36; BielKron 15, [3322], 434v [2 r.]; Mącz 144d, 344a, 366b; GórnDworz Q2 [2 r.]; HistLan C3; RejZwierc 65v, 246; BudNT Act 15/36; SkarŻyw 333; StryjKron 122; KochAp 9; WujNT Act 15/36; O witay przyiacielu y moy rowienniku. Iák ſię maſz Sędziſłáwſki? CiekPotr 5, 6, 42; PudłDydo B3v.

Zwroty: »dobrze, nieźle się mieć« [w tym: u kogo (3), przy kim (1), z kim (1)] = zwłaszcza: być zamożnym; bene est [alicui] Vulg; facillime agere, belle a. bene valere Mącz; aequo animo esse PolAnt [szyk zmienny] (60 : 2): Aby to Pan Bog dáć racżył/ Iżbych ia twoim mężem był: Dobrze by śię v mnie miáłá BierEz O2v, Iv, K3; ForCnR B, Cv; SeklKat M4v; RejKup g8; GliczKsiąż G7v, M7v, Qv; Leop Deut 5/33, 4.Reg 25/24; RejFig Aa; RejZwierz 87, 121; BielKron 109v, 448v, 454v; Mącz 6a, 24b, 25b, 176a, 289a, 432a; GórnDworz L2v, Ii4v; HistRzym 107; RejPos 315v; BielSat C2v; HistLan Bv, F; RejZwierc 66 iio, 143v; RejPosWstaw 42; HistHel [A2]; BudNT Iac 5/13; KochPs 17; SkarŻyw 115; KochFr 84; KochMRot Bv; WerGośc 255; BielSen 12, 14; BielRozm 18; Tęn kogo ránią/ ábo iego prżyjáćiele/ nie ná tego opiſzą rány/ ktory ranił/ ále ná tego kto ſię ma dobrże/ á był prży zránieniu / wiedząc że tęn ma czem zápłáćić. GórnRozm I, B3v; KochWr 31 [3 r.], 32; GostGosp 142; GostGospSieb +2v [3 r.]; WyprPl A3; WujNT 114; 11; CiekPotr 5, 89; KlonWor ded **3v. [Cf a. »dobrze się mieć« BielKron 434v.]

»mieć się z pyszna [= źle] [od kogo]« (1): Páni Woiewodzina masię słyszę zpyszna od PWoiewody ActReg 169.

»źle, niedobrze się mieć« = male se habere Modrz (12 : 1): BierEz L4; na ktorem [świecie] się gorzyi mám niſz gdy bych iuſz w piekle zinſzemi gorzał MurzHist O; MurzNT 38v; RejZwierz 23; BielKron 449; Male affectus Zlie ſie ma/ Smutny. Mącz 114c; Ego me in Cumano, praeterquam quod sine te satis commode oblectabar, Iam ſie nie owſzeki (tylko yż króm ciebie) zlie w Cumánie miał. Mącz 319c; HistRzym 97; HistLan E3v; ModrzBaz 68v; Muśi we złey ſukni chodźić/ Zle ſie máiąc wiele robić KochMRot A4v; SkarKaz 551a; SkarKaz 670a.

α. O stanie zdrowia (68): Pugilice valere, Krzepko świeżo ſie mieć. Mącz 330a, 475c.
Fraza: »jako się ma(sz) itp.« [w tymi na zdrowiu (3), w zdrowiu (1)] (13): Lekarz niemocnego pytał/ Iákoby ſie tey nocy miał. BierEz Lv, K3v, Lv, L3, P2v; ForCnR D3; FalZioł I 153b; Zdarz panie oycże pan Bog/ dobry wieczor tobie Iakoſz ſie wzdy racżyſz mieć/ po ſwoiey chorobie RejJóz B3; PAniey iedney zuchwáłey też ſie mędrek pytał/ Iáko ſie ma ná zdrowiu/ bo ią bládo záſtał. RejFig Bb7v, Bb7v; BielKron 434v; HistRzym 108; RejZwierc 235v.
Zwroty: »dobrze się mieć« [w tym: na zdrowiu (5)] = sanitas est [alicui], valere PolAnt; athletice a. pulchre valere, meliuscule habere, meliusculum esse Mącz; bene est [alicui], bene habere Modrz [szyk zmienny] (25): Na niemotzné ręce kláſtz będą/ a dobrze ſie będą mietz/ bo zdrowi będą. OpecŻyw 173; FalZioł V 53v [2 r.], 54, 54v; GliczKsiąż D3, G7v; KrowObr 82; Leop 3.Mach 7/1; mieliſmy ſie dobrze ná zdrowiu/ y ná wſzytkich rzecżach w tey drodze BielKron 434v; Melioresco, Polepſzam ſie/ poczinam ſie mieć lepiey. Mącz 214c, 19a, 214c, d, 330d; RejPos 242v; BudBib Gen 29/6; CzechRozm 189v; ModrzBaz 3 [2 r.]; SkarŻyw 142, 582; Kiedyś ty/ mężu/ ſtękał/ iam ſię dobrze miáłá KochFr 59; PudłFr 8; GórnRozm E3v.

»[jak] na zdrowiu, w zdrowiu się mieć« (12 : 1): Ia nazdrowiu srednie się mam ActReg 103. Cf Fraza, Zwroty.

»źle, niedobrze się mieć« [w tym: na zdrowiu (3)] = male habere a. pati PolAnt, Vulg; male se habere Mącz, Modrz; deterius habere Vulg; valetudine incommoda esse, valetudine uti minus commoda Mącz; incommode habere Modrz (23 : 4): FalZioł V 54, 94v; MetrKor 61/223v; nie potrzebuiąć którzy zdrowi ſą lékarza/ ale którzy śię źle maią MurzNT Matth 9/12 [przekład tego samego tekstu Leop Matth 9/12, RejPos 324, 326v, WujNT Mar 2/17, Luc 5/31]; Leop Matth 9/12, Mar 5/26; BibRadz Matth 17/15; AEgrescit medendo, Im ſie dłużey lieczy tym ſie gorzey ma. Mącz 212b, 151a, 474c, 510b; RejPos 255, 324, 326v; KuczbKat 200; ModrzBaz 3, 99v; SkarŻyw 253; ActReg 29; WujNT Matth 4/24, 8/16, 14/35, 17/15, Mar 1/32 (8).

7. Zanosić się na coś, coś się zbliża [w tym: bezpodmiotowo (11)] (18):

mieć się do czego (3): ActReg 125; Té tedy rzeczy/ którem powiedźiał/ do pokoiuſz ſie máią/ czy do woyny? OrzJan 11. Cf Fraza.

mieć się k(u) czemu (15): Trzecie: póznać iako ſie rana ma ku richłemu zgoieniu. FalZioł V 99v, V 101; BielKron 306; Critici dies, alias Decretorii, Podeyrzáne dni w chorobách luckich/ z których łatwie poznáć yeſli ſie ku zdrowiu álbo ku ſmierćy ma Mącz 69a; qualitas coeli grandinosa, Niebo yeſt nákłonione ku gradowi álbo ma ſie ku gradowi. Mącz 148c; y ſtrzeż tego Pánie Boże/ ábyſmy tą Exekucyą ku roſtyrku/ y ku rozerwániu Polſkiéy Korony nieprzywiedli: ku czemu ſye bárzo ma OrzQuin Bv, B3, K4v; SienLek 151v; LeovPrzep B4v; StryjKron 667. Cf Fraza.

Fraza: »ma się k(u) wieczorowi (wieczoru), do wieczora; mieć się k wieczoru« = advesperascit Calep, Vulg; ad vesperam est PolAnt (3 : 1; 1): zoſtáń znami/ Boć śię iuſz má ku wieczorowi MurzNT Luc 24/29 [idem MWilkHist, WujNT Luc 24/29]; MWilkHist Kv; Calep 29a; iż iuż wigilia ſzábátu miáłá ſię k wieczoru. WujNT 382 marg, Luc 24/29.
8. Zbłiżać się kolorem [k(u) czemu] (2): SPicacelticá/ ieſt ſpika rzymſka [...] ktorej barwa ma ſie k cżirwonoſci FalZioł I 138a; ktora [mąka] ſie ma ku rumianoſci, więczey ta ieſt lepſza y ſytnieyſza.FalZioł III 25a.
9. Uważać, traktować siebie samego; gerere se Mącz, JanStat, Cn; profiteri se Mącz, Modrz; putare se Modrz; iudieare se Vulg; asserere se JanStat; agere se, dicere se, profiteri Cn (83):

mieć się za jakiego (43), za kogo (37): PatKaz III 122v; RejJóz D2v; RejKup x4v, Yv; KromRozm II av; KromRozm III A2v, E3v; Otoſz iuż maſz ſwiádectwá/ iż ſie Papież zá Bogá ma. KrowObr 9; RejWiz 117v; Gdzyeby kto zá Sláchćicá ſie miał nie będąc iem UstPraw K2; A też Moſkiewſki Kniaż nie ma ſie zá podleyſzego od Papieżá álbo Krolá ktorego/ iákom piſał/ y to ieſzcże ma ſie zá doſtoynieyſzego. BielKron 429v, 118v, 260v, 429v; Sarraceni [...] máyą ſie zá potomki Iſáákowe Mącz 369a, 119d [2 r.], 126d, 144d; GórnDworz C2, C7, D4, L8; Tu nędzny zakonniku/ kthory ſie maſz zá vcżonego miſtrzá w zakonie ſwoim RejPos 232, [290]; KuczbKat 400; RejZwierc 199v; WujJud 215; RejPosWstaw [413]; BiałKaz lv; BudNT przedm b, b6v, b7; ná co nie Zydowie tylko/ ále też niektorzy inſzy co ſie zá Chrześćiány máią zezwaláią CzechRozm 136v, 2, 5, 198, 211; ModrzBaz 85v, 86, 87v, 130, 137; SkarŻyw 543; CzechEp *4, 31, 36, 44, 53 [2 r.] (12); GórnTroas 66; Y Ian S. Chrzćićiel/ ma ſię zá niegodnego namnieyſzey poſługi iego. LatHar 246, 212; WujNT 47, 210 marg, Luc 7/7, s. 267; SarnStat 238, 239; SkarKaz 79a; SkarKazSej 658a [2 r.]. Cf Zwrot, Szeregi.

mieć się jako za kogo (1): cżłowiek pobożny [...] w tym żywoćie ma ſię iáko zá gośćiá. WysKaz 6.

mieć się kim, jakim (2): Miáłá ſię że [!] wſzytkich nalizſzą/ y grzeſznicyſzą SkarŻyw 192; CzechEp 29.

W charakterystycznych połączeniach: mieć się za Boga, za chrystyjanina (chrześcijany) (5), za chwalcę bozego (3), za chytrego (2), za dostojniejszego, za ewanjeliki, za filozofa, za (nie)godnego (3), za kościoł boży, za krzywoprzysiężcę, za mądrego (10), za mędrka (2), za nabożnego, za naczystszego, za nalepsze, za namniejszą, za nędznego, za niewinne, za obowiązanego, za [jaką] osobę, za w piśmie bieglejsze, za podłego (2), za pośrzednika, za potomki [czyje], za proroka (2), za prostego (2), za rozumne, za sługę (2), za sprawiedliwego (2), za szczęśliwego (3), za ślachcica (4), za teologa, za (na)uczonego (3), za wierne; mieć się jako za gościa; mieć się chrystyjaninem, grzeszniejszą, naliższą.

Zwrot: »mieć się za to, za tego, za takiego« [w tym: że (by), iż, aby (8), co by (1)] = twierdzić, że się coś robi, coś umie [szyk zmienny] (5 : 4 : 1): ktorzy zá to ſye máyą/ iż [...] oni ſámi zakon y ſlowo Boże rozumyeyą KromRozm I P3v, M2v; Diar 71; RejWiz 181; Mącz 89a; Obácżże [...] ieſli ſzcżyrze ſtoimy (chociay ſie thák zá to mamy) przy ſwiętych ſłowiech á przy ſwiętym poſtánowieniu iego RejZwierc 195v; iż ia nie radbym ſie zá tego miał żebym ſie temu vpornie ſprzecżáć chćiał CzechRozm 206v; CzechEp 133, 163; WujNT 1.Cor 2/2.
Szeregi: »brać i mieć się« (1): gdy kto/ biorąc y máiąc ſię zá tego/ coby mowić miał ſłowo Boże/ on prześię mowi to/ co ſię iemu zda CzechEp 163.

»mieć się i wydawać« (1): Personam alicui imponere, Włożić ná kogo oſobę/ to yeſt poliećić áby ſie zá tę álbo owę oſobę miał y wydawał. Mącz 31 Ią.10.

10. W funkcji strony biernej (na wzór zwrotów z „mieć”) (2): Wielką iſcie Herbu tego/ Zacność ma ſie v káżdego [cf »mieć w zacności« = szanować]. GliczKsiąż Av; Przypominał y to Im. P. Kanclerz ze się mała ratia [= wzgląd] napowinne iego ma [cf »mieć wzgląd«] ActReg 97.

Synonimy: 1, brać się, iść, kierować się; 2. brać się, ciągnąć się, pożądać, pragnąć, żądać; 3. brać się, gotować się; 4. zachować się, zachowywać się; 5. uciec się, uciekać się, udać się; 8. ciągnąć się, przebijać; 9. brać się, kłaść się, liczyć się, poczytać się, rozumieć się, szacować się.

Formacje współrdzenne cf MIEĆ.

Cf MAJĄCY SIĘ, MIENIE SIĘ

HG, KW