[zaloguj się]
[pdf]

POWROZ (269) sb m

Pierwsze o jasne; -wróz (16), -wroz (5); -wroz OpecŻyw (3); -wróz : -wroz Mącz (16:2); -wroz- (34), -wróz- (1); -wroz- : -wróz- Mącz (14:1).

Fleksja
sg pl
N powróz powrozy
G powroza powrozów
D powrozowi
A powróz, powroza powrozy
I powrozem powrozy, powrozmi, powrozami
L powrozie powroziech, powrozach
V powrozie
inne sg N a. A - powróz

sg N powróz (36). ◊ G powroza (15). ◊ D powrozowi (2). ◊ A powróz (47), [powroza [w znacz. 1.e. Przen]]. ◊ N a. A powróz (1). ◊ I powrozem (19); -em (1), -(e)m (18). ◊ L powrozie (15). ◊ [V powrozie.] ◊ pl N powrozy (21). ◊ G powrozów (21); -ów (5), -ow (2), -(o)w (14); -ów Mącz (4); -ów : -ow OpecŻyw (1:2). ◊ A powrozy (42). ◊ I powrozy (18), powrozmi (7), powrozami (6); -y OpecŻyw (4), RejWiz, BielKron (4), RejZwierc, BielSpr, SkarKaz; -mi WróbŻołt, GroicPorz, BibRadz (2), RejPos, GrochKal; -ami BudBib, ReszList (2); -y : -mi : -ami Leop (2:1), SkarŻyw (2:-:1), LatHar (2:-:2). ◊ L powroziech (14), powrozach (5); -ech OpecŻyw, LubPs, KrowObr, Leop, SienLek, RejZwierc (2), Strum, Calep; -ach SkarŻyw, LatHar, PowodPr, -ech : -ach Mącz (5:2); ~ -ech (1) OpecŻyw, -éch (1) Strum, -(e)ch (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Gruby sznur; funis Murm, Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; restis BartBydg, Calag, Calep, Cn; vinculum Vulg, Mącz, PolAnt; schoenus, t(h)omex Mącz, Calep, Cn; retinaculum Calag, Calep; funiculus, virga PolAnt; funis nerveus, nervus Mącz; tenus Calep; corda JanStat; linea serta, linum (tortum), mataxa, semifunium, serile, serta, tormentum, tartus Cn (268): poſtrachu twégo znamię vcżyniles/ gdy bicżykiem ſ powrozów vdzialanym/ wſſytki kupuiącé ij przedáwaiącé ſkoſciola wyrzuciles OpecŻyw 87v, 72v, 107, 107v, [127]; Murm 128; Mymer1 7v; TarDuch B7; Skorki konopne ſą dobre na cżynienie powrozow. FalZioł I 33a; LibMal 1547/137v; RejRozm 398 [2 r.]; RejKup aa7v; LubPs ee2v; GroicPorz iiv; Podobien ieſt k wołowi ktory w obfitośći Ma przed ſobą wſzytkiego/ á w powrozye rogi RejWiz 54v; Leop Ier 38/12; BibRadz Num 4/26, 2.Reg 17/13, Is 54/2; Przy ktorych [słupach] áby były kołká dla záwłocżeniá powrozow áż do wirzchu ſłupow BielKron 33v, 46v, 464v; Plaga [...]. Proprie tantum, Zwierzchny á odſpodni powróz ná którim śieć bywa roſciągána. Mącz 302c, 140d [2 r.], 371c, 458a [2 r.]; Ktemu [chorobie dobre] też ieſt kołyſánie/ vczyniwſzy łoże ná powroźiech SienLek 34; Záłoż koniowi dwá powrozy ná ſzyię SienLek 168; powrozy hnet rozwieſzáć/ wyſuſzyć/ y ſchowáć ná drugi raz każę GórnDworz Qv, Qv, R [2 r.], Bb2 [2 r.]; HistRzym 67 [3 r.]; RejZwierc B4, 182v, 269v; ná ieden koniec przywiązano ćięſzką wagę/ ná drugi procę s powrozow záwieſzono BielSpr 4v; Wieże też drzewiáne przytacżáli pod mury/ przy ktorych wieżách były moſty co ie wzwodżono [!] powrozy ná mur BielSpr 61, 61v, 74; Słowo Ebreyſkie Háwoth znácży poſtronek/ ábo powroż BudBib I 142b marg, 2.Reg 17/13, I 465b marg; Calag 472b; táiemnie oſtry powroz ná ćiele gołym nośiłá SkarŻyw 580, 29; CzechEp 47; KochFr 94; Calep 442a, 1055a; Dla śieći y powrozow nie cżoſánych konopi trzebá zoſtáwowáć GostGosp 76; [InwMieszcz 1565 nr 124].

powroz do czego (1): GostGosp 84; [Z tychże każdego dworzyszcza dają [...] po 1 powrozowi łyczanemu do sieci valoris gr 1 LustrRus 75].

powroz u czego (2): Mącz 106c; o tym nic nie piſze/ choćiaż y kurká ná kośćiele/ y powrozy v dzwonow opiſuie. CzechEp 191.

W połączeniu z przymiotnikiem odmateriałowym (17): BartBydg 131b, 136; RejZwierz 117; iż budy mieli [kanibałowie] ſzpicżáte iáko Namioty liścim Pálmowym przykrywáne/ á powrozy báwełniánymi powiązáne. BielKron 441v, 52, 82, 441v; Canabinus funis, Konopny powrós. Mącz 33a, 423d; RejZwierc 65v; BudBib Iudic 16/7, 8; Calep 953a, 1072b; áby powrozy łyczáné nie ináczéy były poczytáné w ráchunku/ iedno kożdy po ośmi ſkótów. SarnStat 374, 374, 375.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym zastosowanie (1): obieſił ſie ná dzwonnicy zá powroz dzwonowy tey nocy. BielKron 353v.

W połączeniach szeregowych (1): Bo mu iuż naſpiżuy wozy Day rydl ſiekierę powrozy RejRozpr E; BibRadz Num 4/32; Flagrum, Bicz/ Rózgá/ Pręt á wiązánká/ Miotełká z rózg/ Rzemieniá álbo powrozów/ Bicz Tátárski. Mącz 129c, 246a; Calep 920a; przy ſzańcách cżyie ſtoią wozy? Hártowne zbroie/ dźiáłá/ y powrozy? GrochKal 27; ktorzy [diabli] poydą [...] z naczyniámi piekielnymi/ y łańcuchy/ y powrozy/ y okowy/ do wiązánia y karánia nieprzyiaćioł Chryſtuſowych. SkarKaz 6a.

W porównaniach (2):

Jako comparatum (1): Cżáſem byś y zdechł trąbił y pędził [zwierzynę] do ſieći/ Powrozy ſie pádáią iáko ſłábe nići RejWiz 130.

Jako comparandum (1): Spira multa significat, Primum spirae sunt Revolutiones sive circuli quae in seipsos non recurrunt, Krys/ okrąg álbo cirkiel którego ſie koniec z końcem nie ſchodźi ále ſie ták wiye w koło yákoby powroz álbo wąż. Mącz 408b.

W charakterystycznych połączeniach: powroz bawełniany, dzwonowy, gruby (3), konopny (6), łyczany (7), miąszy, mocny, ostry, sitowy, spodni (odspodni) (2), srebrny, zgrzebny, zwierzchni(-y) (2), żylany; bicz (biczyk) z powrozow (4), proca (2); powrozy u dzwonow; oberznąć powroz(y), przeciągnąć, rozwinąć, założyć, zwlec; za powroz chwycić, dzierżeć, targać; powrozmi(-y) obtoczyć, wzwodzić.

Zwroty: »po powrozie(ch)(-ach) chodzić, latać, (s)puszczać się, chodzenie, latanie, chodzący, biegający, latający« [w tym: chodzić albo się spuszczać itp. (3)] [o wyczynach akrobatycznych] = funambulus, sc(h)oenobates Mącz, Calep; ambulare super nervos et funes nerveos; petaurum, scoenobaticum Mącz; schoenobatica Calep [szyk zmienny] (2:2:2:3:2:2:1:1): Populus erat occupatus in funambulo, Lud ſie był zábáwił pátrząc ná mietelniki/ którzy po powrozách latáyą. Mącz 258c, 140d, 153a, 246, 295a, 371c [2 r.]; ták záſię morzpręgi [= saltomortale]/ latánie/ ábo chodzenie po powrozie/ by dobrze v nas było poſpolite/ iednák bym ia ſwemu Dworzáninowi tego nie dopuśćił GórnDworz E3v; RejZwierc 78v; Funambulus – Kuglarzbiegaiący po powroziech. Calep 442a, 953b [2 r.].

»kręcić powroz; powrozow nakręcić« = funem torquere Mącz (2;1): RejFig Cc3v; CHłop łycżánych powrozow/ nákręćił niemáło RejZwierz 117; Mącz 459a.

»powrozem(-y, -mi) (roz)ciągnąć (a. przyciągać), ciągnienie; na powrozach rozciągnąć« [rodzaj tortury] = fidiculae Mącz [szyk zmienny] (3:1;1): Opiſuie támże niektore męki wedle Práwá miánowićie/ przes ćiągnienie powrozmi GroicPorz iiv; Mącz 126c; Przed ktorey ocżymá pierwey ſyny potym mężá kiymi zbiwſzy: ná paách powrozy ćiągnąc [!]/ y żeláznymi bláchámi palić [...] okrutnik roſkazał. SkarŻyw 63, 151; LatHar 292.

»(s)puścić (a. spuszczać) powroz, powrozem, na powroziech; spuścić (się), spuszczony po powrozie(ch)« = submittere funibus Vulg [szyk zmienny] (3:3:1;2:1): wprowadzili ſie na wirzch domu/ ÿ ſpuſcili na powroziech cżlowieka chorégo/ przed nogi pana Iezuſa. OpecŻyw 43; Leop Ier 38/6; docżekawſzy nocy z gory [z więzienia] ſie ſpuśćił po powrozye BielKron 380, 46v; ſpuść przyiaćielu miły ieſzcże powroz á mnie wyćiągni HistRzym 67, 67 [3 r.]; [Paweł św.] z Dámáſzku przez mur ſpuſzcżony po powrozie/ vćiekł. SkarŻyw 250, 249.

»powrozy (s)targać, zerwać« = rumpere funem Mącz [szyk zmienny] (2:1): Mącz 360c; RejZwierc 163v; [Furta:] Co tu zá méy pámięći powrozów ſtárgano/ Wrzećiądzów vkręcono KochPieś 28.

»powrozem (wy)ciągnąć (a. wciągnąć, a. przyciągać), wlec; powroz ku wciąganiu« = extrahere funibus Vulg; ductarius funis Mącz, Calep; funis subductuarius Mącz [szyk zmienny] (6:1;1): OpecŻyw 140; Tákże wyćiągnęli Ieremiaſſá powrozmi/ y wywiedli go z dołu Leop Ier 38/13; BielKron 238v; Mącz 96a, 97a; HistRzym 69; RejPos 225v; Ductarius funis – [...] powroz ktorim przicziągąmi. Calep 343b.

»związać, związany powrozy (I)« = ligare in virgis PolAnt; adstrictus funibus Vulg [szyk zmienny] (3:1): Leop Ez 27/24; rzekł iey [Samson Dalili] kuńſztem: Gdyby mię ſiedmią powrozy żylanemi związano/ byłbych iáko drugi [tj. każdy inny] cżłowiek. BielKron 52; BudBib Iudic 16/7, 8.

Szereg: »powroz albo (i) łańcuch« (2): Nagotuydeż téż motznych powrozow/ ij dobrych lańtzuchow abyſcie go [Jezusa] dobrze związali OpecŻyw 85; FalZioł IV 40d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (12): OrzQuin Aa3v; ktorey [śmierci] ſerce (ieſt iáko) ſieći y niewody/ á ręce iey powrozy. BudBib Eccle 7/26; ſtudnie Iákobowe głębokie/ do ktorych wiádrá trzebá y powrozow/ to ieſt rozmyſlánia pilnego ná wycżerpánie przykłádow ze świętych ſpraw y z żywotá ich. SkarŻyw 240.

powroz(y) czego (3): BibRadz Os 11/4; HistRzym 69v; Opaſáły mię były powrozy śmierći BudBib Ps 114/3.

Fraza: »powrozy opletły, opasały [kogo]; uplątany powrozy« = funes circumplexi sunt Vulg [szyk zmienny] (1:1;1): Leop Ps 118/61; BudBib Ps 114/3; rátuyże mię/ ábym przed oblicżnośćią nieprzyiaćioł moich/ nie vpadł/ vpłątány powrozy ich. LatHar 589.
Zwroty: »powrozy kręcić« (1): [ośliczka pogryzła chłopu nakręcone powrozy] Tákżeć wſzyſcy nierządni/ ty powrozy kręcą/ Pánie co ie chowáią/ nic nie robiąc ſwięcą. A nędznik co wyrobi/ to oná pogryzie Bo śiłá łyk potrzebá/ ná owy ich bryże. RejZwierz 117.

»powrozem(-mi) wyciągnąć (a. przyciągać)« = in funibus trahere PolAnt [szyk zmienny] (2):BibRadz Os 11/4; Potym iáko Gwido powrozem wyćiągnął tego rycerza (kust) zdołu (–). takież ſyn Boży powrozem męki ſwoiey wyćiągnął nas z dołu nędze z mocy Dyabelſkiey. HistRzym 69v.

»związać jako powrozmi« (1): Funes peccatorum circumplexi ſunt me [...]. Oto przekazy grzeſznikow zwiążały [!] mie iako powrozmi WróbŻołt 118/61.

Szereg: »powrozy i (a) związki« [szyk 2:1] (3): Przyćiągałem ie powrozmi ludzkośći/ á zwiąſkámi miłośći [In funibus hominum traham eos, funibus charitatis] BibRadz Os 11/4; [Panie] Rozwiąż iey [duszy] związki y powrozy LatHar 155, 331.
a. Służący jako pas do przewiązywania odzieży (12): A wezłow miaſto paċzierzy Na powrozie czo wenj wierzy Wſſedy [mnich] nawiazał przed ſobą RejKup cc4, t8v, cc5; Czemu Mniſzy chodzą w kápicách/ w trepkách/ w powroziech [...]? KrowObr 133; RejWiz 161, 183v; RejPos 306; SkarKaz 580b; nákoniec táką pomſtę opowieda: [Miáſto woniey wdźięczney/ przyſtąpi ſmrod: miáſto złotych páſow/ powrozy [...]] SkarKazSej 704b.
Zwrot: »powrozem, w powroz opas(ow)ać się« [szyk zmienny] (2:1): RejKup r6v; Nie piſzeć tu Ewányeliſtá áby im [Pan] roſkázował/ [...] ábyſcie ſobie łby pogolili: Nie piſzeć ábyſcie ſie powrozmi opáſowáli RejPos 170v, 327.
b. Sznur służący do mierzenia (1): Tákież Moábſkiemu krolowi vcżynił/ poráźiwſzy lud iego/ y wymierzył mu powrozem zyemicę [tj. szeregi jeńców, którym rozkazał położyć się na ziem]/ ktore ludzi miał zoſtáwić ku trybutowi álbo dáni/ á ktore wygłádzić. BielKron 70.
c. Lina okrętowa, szkutna itp.; rudens Mącz, Calag; pes Mącz (22): Przyſzłá ná nie táka niefortuná/ to ieſt wiátr á deſzcż/ iż ſie im kotfice s powrozy tárgáły v okrętow BielKron 191v; Malus, Zageł/ drzewo ná łódźy zá które powrozy záwłóczą. Mącz 205b, 38b, 190d, 293d; Abowiem y márynarz ſtáry á bywáły/ co v rudlá ábo v kompáſu ſpokoiem ſtoi [...]/ dáleko ieſth potrzebnieyſzy niżli owi co po powroziech biegáią/ máſztow ſie álbo żaglow chwytháią RejZwierc 163v; StryjKron 315; Calep 598a; GostGosp 88, 90, 92.

powroz od czego (1): Thedy ſlużebni obćięli powrozj od barki/ y dopuśćili ij vpłynąć. Leop Act 27/32.

powroz u czego (2): A ták ſłużebni obćięli powrozy v barki/ y dáli iey vpáść. BibRadz Act 27/32; A gdy ſię żeglarze ſtáráli iákoby vćiec z okrętu/ y wypuſzczáli barkę ná morze [...]. Tedy ſłużebni obćięli powrozy v barki/ y dopuśćili iey odpáść. WujNT Act 27/32.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym zastosowanie (4): Anchoralis funis, Kotwicny powrós. Mącz 9b; Rudentum sibilus, Piſzczenie powrozów łodźnych. Mącz 359d, 359d; BudNT Act 27/32.

W połączeniach szeregowych (2): W okręcie/ á co ieſt potrzebnieyſzego iáko máſzty/ iáko żagle/ iáko powrozy co to trzymáią? GórnDworz L16; RejZwierc 131v.

W charakterystycznych połączeniach: powroz(y) opatrować, przeciągać, zawłoczyć, zawodzić (3); po powroziech biegać; powroz(y) u (od) barki (barczane) (4), kotwicny, łodźny (2); piszczenie powrozow.

Fraza: »powrozy się (po)rwą, padają się« [szyk zmienny] (2:1): Ano ſe rwą powrozy/ żagle ſie pádáią/ Kotfice do dná płynąc ledwe doſtawáią. RejWiz 3; GórnDworz Ff4v; RejZwierc 96v.
Zwrot: »powrozem przywięzować« = cumować (1): Primnesius vel primnesium, Pal do którego łódź prziwięzuyą/ álbo powróz którim prziwięzuyą. Mącz 328c.
Szereg: »lina, (albo) powroz« (2): Rudens, Liná álbo powróz łodźny. Mącz 359d; Calag 436a.
Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Roſthropny márynarz gdy ſie ma puśćić ná głębokośći morſkie tedy opátruie żagle ſwoie/ powrozy/ máſzty/ y kotwice ſwoie. A ty byś ſie obacżył ná iákie morze płynieſz/ mogłbyś pewnie á vſtáwicżnie pociągáć powrozow ſwoich/ żaglow y kotwic ſwoich. Bo tám temu tylko idzie o rzecży docżeſne/ á tobie iuż nędzniku o rzecży wiecżne. RejZwierc 132.

d. Pęta, więzy; sidła; laqueus, transenna Mącz [w tym: pl (27)] (38): A gdy ich [sideł lew] ſam nie mogł ſtárgáć/ [...] Wnet [mysz] ſie ku śidłu rzućiłá/ A on powros przekąśiłá BierEz M4v; WróbŻołt 139/6; Mącz 462c.

W porównaniach (7):

Jako comparatum (6): Leop Iudic 15/14; chcieli go poimáć/ trzaſnął ſobą/ opádły z niego powrozy iáko nići. BielKron 52, 52; tedy rozerwał (ony) powrozy/ iáko gdyby (kto) rozerwał powrozek zgrzebny/ kiedy przegore od ogniá BudBib Iudic 16/9, Iudic 15/14. Cf »w powrozie«.

Jako comparandum (1): Niewſpominam tu ieſztze/ [...] iáko tám Stuły ſwoie na nie [chrzczone dziatki]/ by ná złodzieie powrozy kłádziećie KrowObr 83.

Zwroty: »powrozy potargać (a. roztargać, a. roztargnąć), rozerwać« [w tym: roztargnąć i rozerwać (1)] = rumpere virgas PolAnt [szyk zmienny] (3:2): A iáko zwykł len od ogniá (prędko) zgorywáć/ ták (prędko) one powrozy ná ſobie roſtárgnął y rozerwał [ita vincula quibus ligatus erat dissipata sunt et soluta]. Leop Iudic 15/14, Iudic 15 arg; BielKron 52; BudBib Iudic 16/9.

»powrozy(-(a)mi, -em) (z)wiązać (a. przywiązać), związan(y); przywiązać, włożyć powroz(y); na powrozie więzać; dla związania powrozy« = vincire restibus Vulg; dare funes, ligare in funibus PolAnt [szyk zmienny] (9:5;2:1;1;1): OpecŻyw 126, 138v, 139; Iezu kthorys powrozem związany za ręcze y za ſziję/ krzyż thwoy właſnemi ramiony noſił. ſmi⟨łuy⟩ ſie nad nami. TarDuch [C4]v; Prozno ieſt pſá ſtárego ná powrozie więzáć March3 V7v; Leop Iudic 15 arg, Iudith 6/9; BielKron 52, 227; A oto włożyłem ná ćię powrozy żeſię [!] nie obroćiſz z boku twego ná bok twoy BudBib Ez 4/8, Iudic 15/13, 14, Ez 3/25, I 409a marg; Temi powrozmi lud twoy wiązáć miano GrochKal 27; LatHar 80, 273, 316, 330.

Szereg: »powrozy i okowy« (1): wnetże opádły powrozy y okowy z ręku iey SkarŻyw 152.
Wyrażenie przyimkowe: »w powrozie(ch)(-ach)« (5): RejZwierc 221 v; bić go kiymi kázał/ y włocżyć w powrozie po wſzytkim mieśćie. SkarJedn 137; LatHar 277; [áby ſie w ogrodzie zá grzechy náſze poimáć dał/ y ſromotnie w powroźiech do miáſtá prowádzić dopuśćił. WujPosN 1584 I 260 (Linde)].

~ W porównaniu (1): iáko ieſt płácż álbo iákie nárzekánie ná cię iego [uprowadzonego w niewolę tatarską] [...]/ ktory w powrozie iáko złodziey/ w niewinnośći ſwoiey ſkacże przy koniu pogániná ſrogiego. RejZwierc 186v.

Szereg: »w powrozach albo łaácuchach« (1): Iż máłych złodźieiow o w w powrozách albo łáńcuchách żeláznych trácą. PowodPr 79. ~
Przen (5): Swowolny kiedy wſtyd ſtráći/ A z łotroſtwem ſie pobráći/ Niewiem dáley co ma ſtráćić/ Iedno ſie s powrozem zbráćić. RejZwierc 232; Dłuż[e]y mi nie lzá mowić/ bo z śiniáłe mrozy Ná mię/ ieśli nie zniknę/ gotuią powrozy. RybGęśli B4.

[powróz czego: A co się tknie z drugiej strony powroza wiecznej a żywej niewolej [...]: Iż jako o takiem powrozie wiecznej i żywej niewoli rzeczypospolitej [...] wiadomości żadnej u nas nie mamy ListyZygmAug 1565/497.]

Zwrot: »rwać powrozy« = być ukaranym więzieniem (1): Bo kto nie ma z młodu grozy/ Rad ná ſtárość rwie powrozy. RejZwierc 232.
Wyrażenie: »powroz samaryjski« = zniewolenie przez Samaryjczyków(1): Przeto mowił Pan Bog przez Proroká: [...] wyciągnę ná Ieruzálem powroz Sámáriyſki/ y zgłádzę ie BielKron 90.
a) Wiązanie w pęta (1):

W połączeniu szeregowym (1): iſz w tym powołániu/ záraz Páwłowi S: vkazał Pan Chryſtus [...] dochody ná vrząd Apoſtolſki: kámienie/ powrozy/ więzięnia/ vćiekánia/ zełżywośći/ ſromocenia/ ná oſtátek śmierć hániebną ná tym świećie. SkarŻyw 82.

e. Pętla, stryczek; laqueus, potio vincea Cn (37): iuż ma być powrozem ná ſzubienicy nácechowány/ áby więcey ludźiom nieſzkodźił GroicPorz kkv; BielKron 353v; GórnDworz T6; Y wiedziono ie nád rzekę/ [...] dawiono ie powrozy/ y miotano w wodę. SkarŻyw 76, 413, 546; Restis – Powroz, ſtriczek. Calep 918b; Phil D.

W porównaniu (3): Ták zá námi cżás chodzi iáko kát s powrozem. RejWiz 53v, 55; RejPos 305v.

Zwroty: »być na powrozie« = być powieszonym (1): Gdy tu wnidzieſz miey myſl w grozie/ Wieſz że zle być ná powrozie. Przeto mie ſklepem názwano/ Aby o mię złe karano. RejZwierc 237.

[peryfr. »drgnąć nogą na powrozie« = być powieszonym: kiedybyśćie zá cżáſu Iágielłá [!] Krolá ták bluźnili/ pewnieby ktory z was drgnął nogą ná powroźie. ŁaszczOkulary Ev (Linde).]

peryfr. »targać szyją powroz« = być powieszonym (1): Kto ſie o ty drzwi pokuśi/ Tárgáć ſzyią powroz muśi. RejZwierc 237.

»włożyć, oblec powroz na szyję; wdziać na się powroz« [na znak pokuty lub hańby] = accingere a. ponere funem PolAnt [szyk zmienny] (2:1;1): Iedni go [Chrystusa] za ſſyię bili/ drudzy nogami popychali/ drudzy na ſſyię powroz włożyli OpecŻyw 114v; BudBib 3.Reg 20/31, 32; wdziawſzy ná ſię powroz/ padł do nog iego/ żáłuiąc zlośći ſwych SkarŻyw 546.

»włożyć, wrzucić powroz na szyję; na się powroz wdziać« [aby targać, włóczyć] [szyk zmienny] (2:1;1) Widząc pogáńſcy biſkupi iż ich kościoły przezeń niſzcżáły/ wrzućili mu powroz ná ſzyię/ tárgáli go thám y ſám áż vmarł BielKron 143v, 163v; SkarŻyw 363 [2 r.].

»włożyć, zawździać na szyję powroz« = powiesić się a. udawać to [szyk zmienny] (1:1): czo gdy Lipniczki poſtrzegł/ włożywſzy ſobie powroz ná ſzyię/ zákłádał go na bálkę/ rzkomo ſie chcąc obieśić GórnDworz T6; Iudaſzá potępił grzech; [...] y ſumnienie ſámo. Záwźdźiał ná ſzyię powroz KlonWor 31; [DramStp II 361].

Wyrażenie przyimkowe: »w powrozie« (1): Symoná Hetmáná Ierozolimſkiego po rynku zá ſzyię w powrozye wodzono BielKron 147v.
Przen (14):
Zwroty: »na powroz gonić« = narażać się na niebezpieczeństwo (1): Gdyż vcżniowie prawdźiwi Chriſtuſowi/ będąc iáko owiecżki bes rogow/ ná kátá gonić/ áni ná powroz nie máią CzechRozm 248v.

»sobie powroz gotować« (1): Nieprzyiaćiel [tj. diabeł] ſkuśił mię ćięſzko teſknośćią do rodzicow y do domu mego. Ale ſobie powroz gotuie. Bo ieſli poydę wrocę ſię w dom oycá mego da Pan Bog/ tám zetrę ſzyię y głowę iego. SkarŻyw 134.

»kłaść sobie powroz na szyję« = podejmować rzecz niebezpieczną (1): ieſli mu ſie kiedy miłość w ſerce wkrádnie/ then cżás iuż muśi być dobrze oſtrożnieiſzym/ áby ſam ſiebie oſzukáć niemogł/ kładąc ſobie powroz ná ſzyię GórnDworz Mm.

»zemknąć się z powroza« = uniknąć niebezpieczeństwa (1): A pomoże ćwicżenie/ pomoże y grozá/ Iż náſzy brácia drudzy zemkną ſie s powrozá. RejWiz 100.

a) Śmierć przez powieszenie (10): RejZwierc 237; KochFr 109; Oddal od śiebie niezmierny á niebácżny ſmutek Iudaſzow/ ábyś ſię zniego pirwey do powrozá/ niżeli do miłośierdzia Bożego nievćiekł. SkarŻyw 168.

W połączeniach szeregowych (3): iż zwierzchnośći ábo vrzędu Swietſkiego z miecżem/ klozą/ ogniem/ kátem/ powrozem/ ſzubienicą [...] do zboru wiernych á ſzcżyrych vcżniow Chriſtuſowych nie potrzebá. CzechRozm 248v; CzechEp 15, 25.

Zwroty: »powroza (być) godzien« [szyk zmienny] (3): TRębácżá związánego/ w pęcie zmálowáli/ A nád nim ſzubienicę/ co mu zgotowáli. [...] Tákżeć równie podſzcżuwácż/ co rádzi do złego/ Godzyenby s tym trębácżem/ też powrozá tego. RejZwierz 117; GórnDworz O3; SkarŻyw 574.

[»powrozem pachnąć« = zasługiwać na śmierć przez powieszenie: Metaphorice, To powrozem pachnie. Res ſuſpendio digna. StatorGramm M8v.]

[Wyrażenie: »sądzon powrozem«: Ieſliby też kto kradł drzewo [budowane/ álbo co innego] w nocy/ chocby [!] było mniey niż trzy ſzelągi/ ma być sądzon [łykiem álbo powrozem.] SzczerbSpecSax 521 (Linde).]
Szeregi: [»łyko albo powroz«: SzczerbSpecSax 521 cf Wyrażenie.]

»powroz albo szubienica« (1): y ná lichfiarzá cżtery powrozy álbo ſzubienice/ ná złodźieiá tylko dwie ſkázuią GostGospSieb +2v.

b) [Człowiek, który zasłużył na karę śmierci przez powieszenie: Ej! weźmiesz kijem, nie wołaj, powrozie Otwin(?)Erot 48; A jeszcze tego s[t]łukę wnet powroza, Co bez mej wolej śmiał konie wywodźić. Otwin(?)Erot 82.]
f. Bicz, rózga (11): KrowObr 77; Pan Kryſtus kácérze wyganiał z Kośćiołá powrozem. OrzQuin Aa3v marg.
Zwroty: »powrozy (1) bić, biczować« (1:1): A wziąwſſy go [Jezusa]/ ku ſlupowi go zaſie przywiązali/ ij powrozy cięſſko bicżowali OpecŻyw 115v; SkarŻyw 152.

»powrozami chlustać się, siec się« (1:1): drugie [kompanije] ſię powrozámi ſiekły/ á drugie żeláznymi łańcuchámi záprawdę bez miłoſierdźia dobrowolne karánie prziymuiąc ReszList 162, 163.

Przen: Chłosta (5): RejKup Nv; Powrozá ná kácérzá trzebá/ nie piſmá. OrzQuin Aa3v; Nie trefna więc tho záwżdy bywa grozá/W wiecżor ſie kijá bać ráno powrozá. RejZwierc 221v; SkarKaz 457a; Ieſt dawne práwo ná to [na kradzież bydła]/ ieſt gotowa grozá: Nie boiſzli ſię Bogá/ zboiſz ſię powrozá. KlonWor 25; [GrzegŻarnPos 1597 53v (Linde)].
2. Miara długości równa 44 łokciom morawskim (1 łokieć w zależności od okolicy miał od 57,6 do 59,5 cm) (1): Szychtá ieſt Morawſkim łokćiem wymierzóná/ á wnię poczytáią łokći iedennaśćie. Tych Szychét w Powroźiéch Cztérzy. Strum F4.

Synonimy: 1. lina, łyko, postronek, stryczek, sznur, sznura; d. pętlica, pęto, więzy, związka; f. bicz, rozga.

Cf POWROZOBIEGUN

AK, ZCh