Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPUSZCZENIE

Następne hasło: PRZEPUSZCZONY »

PRZEPUSZCZON (34) part praet pass pf

przepuszczon (18), przepuszczony (16).

e jasne; w formach złożonych -on- (2), -ón- (1); -on- SarnStat; -on- : -ón- Oczko (1:1); w formach niezłożonych -ón Mącz (2), -on- (1) OpecŻyw.

Fleksja

sg
m	N	przepuszczón, przepuszczony	f	N	przepuszczonå, przepuszczona	n	N	przepuszczono, przepuszczóné
	G			G			G	przepuszczon(e)go
	A	przepuszczony		A	przepuszczoną		A	przepuszczoné
	I			I	przepuszczoną		I

pl
N	m pers	przepuszczeni, przepuszczony
N	subst	przepuszczon(e)
G		przepuszczonych
A	subst	przepuszczon(e)

sg m N przepuszczón (12), przepuszczony (1); (praed) -ón (12). ◊ A przepuszczony (2). ◊ f N (attrib) przepuszczonå (1), (praed) przepuszczona (1). ◊ A przepuszczoną (1). ◊ I przepuszczoną (1). ◊ n N (praed) przepuszczono (3) OrzList, BielKron, RejPos [cf też PRZEPUŚCIĆ impers fut], przepuszczóné (1) Oczko. ◊ G przepuszczon(e)go (1). ◊ A przepuszczoné (1). ◊ pl N m pers przepuszczeni (2), przepuszczony (2) LibLeg (2:2). subst przepuszczon(e) (1). ◊ G przepuszczonych (2). ◊ A subst przepuszczon(e) (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: przepuszczon(y) od kogo (9), przez kogo MetrKor (2).

Sł stp s.v. przepuścić, Cn s.v. smoła gęsta, Linde XVII w. s.v. przepuścić.

Znaczenia

1. Któremu pozwolono przejść lub przejechać przez jakieś miejsce, zwłaszcza przez terytorium lub przez drzwi (8)
2. Któremu pozwolono odejść, wypuszczony (3)
3. Przeczyszczony (2)
- a. Któremu dano na przeczyszczenie (1)
- b. Skłonny do rozwolnienia (1)
4. Wybaczony, puszczony w niepamięć (5)
- a. Przez Boga (4)
5. Darowany przez Boga (o karze) (2)
6. Umorzony, niewyegzekwowany (1)
7. Zesłany przez Boga jako kara lub doświadczenie (9)
8. Przetopiony w wysokiej temperaturze (2)
9. Który przeminął, upłynął (2)

1. Któremu pozwolono przejść lub przejechać przez jakieś miejsce, zwłaszcza przez terytorium lub przez drzwi (8): the nadzieye mam o nim m. panye Ze tobie poſli twe przepvſczacz bedą a tak yeſth przepvſczon. LibLeg 11/10.

przepuszczon(y) dokąd (4): Zatym dziewitza blogoſlawioná chciala wnidz w ſiéń Kaijfáſſowę/ ale od ſlug żydowſkich niebyla przepuſſcżona/ ij [...] od onych drzwi byla wypędzona OpecŻyw 113v; O ſtatecznie prosche v.k m abisczie poſlaly swe lyſthi do krolia yanowego sina abi on dal dobrowolną droge zenye y ſinom naſzim abi bili przepvſczeny wczalosczy do nas LibLeg 10/63v; acz tego na przimierzv niemaſch opyſſano abi bily poſlowie do Moſkwi pana thwego przepuſczony LibLeg 10/64, 10/64v.

Wyrażenia: »przepuszczon przez ziemie [czyje]« (1): Thesz n.m.K. vaschey k.m. oznaymvye ze Mykolay Thlvmacz v.k.m. ktori do Turek yedzie bil przi mnie v Hoſpodara zadayacz go od v.k.m. abi bil przepvſczon przes zyemie yego LibLeg 11/10.

»dobrowolnie, wolno przepuszczon(y)« (2:1): O zone y o ſini zebi bily wolno przepvſczony do pana woyewodi Krol ye^go M pyſſal lyſth do Krolowey yey M. wangierſkiey LibLeg 10/64v; nakonieczeſmi thę rzecz zawyazaly zebi czy poddany waschi wſziſczi dobrowolnie bily przepvſczeny LibLeg 10/91; Libellus aliquando pro literis quas vulgus literas passus vocat, Pielgrzimuyący liſt áby był dobrowolnie przepuſzczón króm cła/ Dobrowolny liſt. Mącz 191d.

2. Któremu pozwolono odejść, wypuszczony (3): Thakym obyczayem Zawyąszowano slyubem thy kthore ymowano [...] w bythwye albo przy dobywanyv myasth [...] Thakye nyemąm thego slyvbu proſzen bycz, zadnym wymyſlyonym obyczayem, lyedz bych pyerwey przeſz krolya yego myloſcz, albo przeſz thego komu by yego krolyewſka myloſcz poruczycz raczyl, zuſth wvſzy [lege: z ust w uszy] a raką danyem przepuſczon, albo dalſzym rokyem opatrzon byl MetrKor 37/2v, 34/268; Dimissus – Przepuſzczonij, posłanij. Calep 325b.

3. Przeczyszczony (2):

a. Któremu dano na przeczyszczenie (1):

Fraza: »ciało [czym] przepuszczone było« (1): iedno iáko w inſzych wſzyſtkich/ ták w tém doźrzéć ſye potrzebá/ áby ćiáło przedtém lékárſtwy/ y ſyropy/ dobrze przepuſzczóné było Oczko 21.

b. Skłonny do rozwolnienia (1):

W przeciwstawieniu: »ściśniony ... przepuszczony« (1): Zywot maſzli śćiśniony/ pátrz áby ij przepuſzczał: ieſli przepuſzczony/ aby ij wśćiągał á ſtánowił. SienLek 4v.

4. Wybaczony, puszczony w niepamięć (5): Voluntario facinori venia dari non debet, Swowolny vczinek nie ma być przepuſzczón. Mącz 480a.

a. Przez Boga (4):

przepuszczon komu (3): [Pan] okázáć racżył/ iż káżdy poſtępek wſzetecżny wáſz nigdy wam przepuſzcżon być nie może RejPos 322v. Cf Fraza.

Fraza: »jest grzech przepuszczon« [w tym: komu (2)] (3): Teści miły Franciſzku Piotr śię pana zaprzáł/ a wżdy vfaiąc miłośierdźiu Bożemu/ płakáł/ i ieſt mu grzéch przepuſzczon MurzHist F4; Rad ci bych ią [lege: ja] aby mi był Bóg miłościw i grzéch moi przepuſzczon/ ale to czuię że te^go Bóg niechce MurzHist Iv, F4.

5. Darowany przez Boga (o karze) [komu] (2): A gdyż ſie to ták dzyało [tj. stracili majątki i potomstwo] nád onymi mocarzmi ſwiátá tego/ coż ty rozumieć maſz o ſobie nędzny robaku á nikcżemna mucho/ áby też to tobie miáło być przepuſzcżono. RejPos 264v.

Szereg: »przejednan a przepuszczon« (1): iż przeż [!] kreẃ iego [Zbawiciela]/ á przez niewinną mękę iego/ miáło być vbłagano ono ſwięte á wielmożne Boſtwo Bogá oycá náſzego niebieſkiego/ á iż nam miał być przeiednan á przepuſzcżon w imię iego ſwięthe on z dawná zácżęty á ſpráwiedliwy gniew iego. RejPos 116.

6. Umorzony, niewyegzekwowany [komu] (1): gdy iuż był przepuſzcżon ták okrutny dług ſłudze onemu/ zá ktory áni gárdłem/ áni záprzedániem w niewolą/ áni żadną máięthnoſcią ſwą iuż nigdy doſyć vcżynić nie mogł/ iż on potkáwſzy drugiego s ſobą poſpołu ſłużącego pánu onemu/ o málucżki dłużek/ iż mu nie miał ná then cżás cżym zápłáćić/ vbił go RejPos [249].

7. Zesłany przez Boga jako kara lub doświadczenie; immissus Vulg; permissus JanStat (9): Thrzeczya regula yeſt czyerpyecz wſzytky od boga przepuſzczone przeczywnoſzczy PatKaz III 143; nigdy byś był mnie tego od Bogá nieprośił/ nád co nic gorſzego od Bogá/ niemoże być przepuſzczono. OrzList b4v; Piſzą ná ten cżás o tákim powietrzu ná morzu/ iż pod ſáme obłoki okręty ſkakáły ná wełłach/ ludźie wyſepni to mowili od Bogá być przepuſzcżono dla złośći niewymyſlonych/ Hiſzpáńſkiego ludu ktore im dźiáłáli. BielKron 442v, 319v; Aliſz Piotr święty/ prożne one nieprzyiaćielſkie vśiłowánia/ na doświadcżenie ſtátku od Bogá przepuſzcżone/ rozegnał. SkarŻyw 471; SarnStat 825.

przepuszczony na kogo (3): widźiemy tu cięſzkié zaślepięnié od pana Boga nań przepuſzczoné MurzHist F4v; Przepuſſcżone ſą ná was złe rzecży/ ktho ieſt kthoby ie mogł odpędzić? Leop 4.Esdr 16/5; BielKron 171v.

W charakterystycznych połączeniach: przepuszczona(-e) choroba, ciężkie zaślepienie, nieprzyjacielskie usiłowania, pokusa, przeciwności, złe rzeczy.

8. Przetopiony w wysokiej temperaturze (2): Wezmi ſadła Liſiego przepuſzcżonego, pięć łotow, Iałowczu trzy łoty/ długiego pieprzu, dwa łoty/ goricżki połtora łotu/ ſtłucż thy rzecży [...]/ á rozpuſciwſzy ſadło Liſie/ wmieſzay ty inſze rzecży w ſadło FalZioł V 77.

Szereg: »przepuszczony a odtopiony« (1): A co ieſli [siarka] w źiemi bárźiéy kruſzcóm á kámięniowi przymiéſzána ieſt/ niżli ią tu przepuſzczoną á od grubéy odtopióną widźiém? Oczko 6v.

9. Który przeminął, upłynął (2):

Wyrażenie: »czasow przepuszczonych« = dawniej, w przeszłości (2): PAnie przednieyſzy z wiekow/ Oycże ludzki: [...] Vćiecżkáś nam był záwżdy/ cżáſow przepuſzcżonych/ Y rátunkiem w przykrośćiách/ godźin vtrapionych. GrabowSet E, O2.

Synonimy: 1. puszczony; 2. odesłany, odprawiony, puszczony, wypuszczony; 3. przeczyściony, przepurgowany; 4., 5. darowany, odpuszczony, przebaczony, przeproszony; 6. darowany, umorzony; 7. dopuszczony, sprawiony, zesłany, zrządzony; 8. przetopiony; 9. dawny, minęły, odeszły, przeszły.

Cf PRZEPUŚCIĆ

SBu