Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BIOKOTKA

Następne hasło: BIORĄCY SIĘ »

BIORĄCY (22) part praes act

biorący (14), bierzący (7), bierząc (1); biorący Leop, HistRzym, WujJudConf, BudBib, BudNT, ModrzBaz, CzechEp (4), Calep, WujNT, SarnStat; bierzący OpecŻyw, KrowObr, SkarJedn, SkarŻyw (3); bierząc Mącz; biorący : bierzący FalZioł (1 : 1).

o oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	N	biorący, bierząc	f	N		n	N
	G	bierząc(e)go		G	bierząc(e)j		G
	D	biorąc(e)mu		D			D
	A	biorąc(e)go		A			A	biorąc(e)

pl
N	m pers	biorący
N	subst	bierząc(e)
G		biorących
D		biorącym
A	subst	biorąc(e)

sg m N biorący (6), bierząc (1). ◊ G bierząc(e)go (1). ◊ D biorąc(e)mu (1). ◊ A biorąc(e)go (1). ◊ f G bierząc(e)j (1) ◊ n A biorąc(e) (1). ◊ pl N m pers biorący (2). subst bierząc(e) (1). ◊ G biorących (1). ◊ D biorącym (4). ◊ A subst biorąc(e) (2).

Sł stp s.v. brać, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. brać.

Znaczenia

1. Zawierający, mieszczący w sobie, mający pojemność (2)
2. Posługujący się czym, używający czego (3)
3. Zabierający, porywający, odbierający; kradnący (3)
4. Otrzymujący, dostający, uzyskujący (14)
- a. Przyjmujący (3)

1. Zawierający, mieszczący w sobie, mający pojemność; capiens Vulg [co] (2): Bylo też tu kamiennych ſtądwij ſſeſtz [...] bierzące iednakażdá miarki dwie abo trzy. OpecŻyw 41.

biorący w się: Y było tám ſześć ſtągiew kámiennych/ [...] biorących w ſię káżda dwie ábo trzy wiádrá. WujNT Ioann 1/6.

2. Posługujący się czym, używający czego [co] (3): Poprzyſięgam ćię ſtworzenie Soli [...] ábyś byłá wſzyſtkim bierzącym ćiebie/ zdrowim duſznym y ćieleſnym KrowObr 73v; Leop Ez 38/4; Bo wſzytcy biorący miecż [Ornnes enim qui acceperint gladium]/ od miecżá zginą. BudNT Matth 26/52.

3. Zabierający, porywający, odbierający; kradnący (3): [sroka] Tak theż chytra, iże gdy bacży czo w domu ſniednego czoby miała wziąć/ pierwey rzegocze ieſtliby kto wybieżał: aby iey tak pothym bierzączey nie zaſtał. FalZioł IV 26a.

biorący co: ſuknią biorącemu/ y płaſzcżá pozwolić CzechEp 29.

biorący z czego: Biorący z Skárbu czáſu bezkrólowánia, winien ieſt kazni peculatus. SarnStat 5.

4. Otrzymujący, dostający, uzyskujący (14): Rozmnoży Pan Bog tákowe iáłmużny: y dawáiącym [...] y biorącym ModrzBaz [38]v.

biorący co (10): Fructuarius ‒ Biorący vzitek, pozywaiacy. Calep 437b. Cf biorący co od kogo; co z czego.

biorący co od kogo (3): mocy y błogoſławieńſtwá od niego ná duchowne paſterſtwo nie bierzący: odſzcżepieńcy ſą SkarJedn 160; CzechEp 147, 241.

biorący co z czego (6): FalZioł [*7]v; Haruspex, Wieſzczek álbo Práktikars ze wnętrznoścy zwierzęcich ná ofiárę dánych práktiką ſwą bierząc. Mącz 153b; Widźiáłám páná mego biorącego iáłmużnę z ręku moich/ á nieznáłám go. HistRzym 83; SkarŻyw A2v ded, 493; ludzkie náuki nie z niego [pisma św.] płynące/ áni z niego prawdźiwe świádectwo biorące/ [...] odrzućić. CzechEp 136.

a. Przyjmujący (3): Bráłá naświętſzy Sákráment/ zwielkim vcżućim duchowney poćiechy: [...] A ſamá wziąwſzy/ rádá drugim bierzącym obruśiec trzymáłá SkarŻyw 160.

biorący co (2): Przeklęty biorący naiem [Maledictus, qui acceperit munus] áby zábił duſzę BudBib Deut 27/25; WujJudConf 227v.

Synonimy: 1. zawierający; 2. używający; 3. kradnący, odbierający, oddalający; 4. odnoszący, otrzymawający; a. komunikujący.

Cf BRAĆ