[zaloguj się]
[pdf]

CHROMY (151) ai

chromy (149), chrom (2); chromy : chrom BudBib (5 : 1), WujNT (21 : 1).

chrom- (11), chróm- (2); chrom- MurzNT (3), Mącz (5), KochJez; chrom- : chróm- PudłFr (1 : 1), SiebRozmyśl (1 : 1).

Fleksja
sg
mNchromy, chr(o)m fNchromå nNchrom(e)
Gchromégo Gchrom(e)j G
Dchrom(e)mu Dchrom(e)j D
Achromégo Achromą A
Ichromym, chromem Ichromą I
Lchromym, chrom(e)m L L
pl
N m pers chromi
G chromych
D chromym, chrom(e)m
A m pers chromé, chromych
m an chrom(e)
subst chrom(e)
L chromych
inne formy
pl G a. A m pers - chromych; pl I - chrom(e)mi

sg m N chromy (36), chr(o)m (2); (attrib) chromy (5); ~ (praed) chromy (9), chr(o)m (2); chromy MiechGlab, Leop (2), BielKron (3), Prot, BielSjem; chr(o)m BudBib; chromy : chr(o)m WujNT (1 : 1). ◊ G chromégo (8); -égo (1), -(e)go (7). ◊ D chrom(e)mu (5). ◊ A chromégo (21); -égo (1), -(e)go (20). ◊ I chromym (6) GliczKsiąż, Leop, BibRadz, WujNT (2), KlonWor, chromem MurzNT (2); -em : ęm MurzNT (1 : 1). ◊ L chromym (4) RejWiz, RejZwierz, RejZwierc, KlonWor, chrom(e)m RejRozpr (2). ◊ f N chromå (1). ◊ G chrom(e)j (1). ◊ D chrom(e)j (1). ◊ A chromą (3). ◊ I chromą (3). ◊ n N chrom(e) (1). ◊ pl N m pers chromi (19). ◊ G chromych (7). ◊ D chromym (3) TarDuch, KrowObr, RejPos, chrom(e)m (1) RejPs. ◊ A m pers chromé (15), chromych (1); -é : -ych RejPos (1 : 1); ~ -é (2), -(e) (13). m an chrom(e) (1). subst chrom(e) (1). ◊ G a. A m pers chromych (5). ◊ I chrom(e)mi (1). ◊ L chromych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Kulawy, utykający; claudus Murm, Mymer2, Mącz, Calep, Cn; loripes Murm, Mącz, Calep; catax, neutro pede utilis Cn (143): Wilk vźrzawſzy oſłá chromego [...] Prędko k niemu ieſt przybieżał BierEz L2v, Q3v; Claudus [...]. Chromy. Loripes idem Murm 66; Na ten cas też było drugie kxiążę Tatarſkie imieniem Akſakkutlu, wykłada ſie chrome żelazo, bowiem on chocia był chromy wſzakoż walecżny MiechGlab 30; Item krawczewy chromemu kthori za ſzwyąthym Marczinem myąſzka vkradla myczką LibMal I551/164v; Dobrzeć téſz tobie wniśc ku żywotowi chromem/ niſz dwie nodze maiąc/ być rzuconem do piekła MurzNT Mar 9/44; bo lepiey tobie chromym wnidź ku żywotowi wiecżnemu/ niżli máiąc obie nodze/ być wrzucony do piekła Leop Mar 9/44, 2.Reg 19/26, Act 3/2; á przyſzli do Mifiboſeta, ſyná Ionáty chromego BielKron 69v, 439v; Mącz 56c; Prot C3; Iż przyſzedł drab chromy do goſpodarzá RejZwierc 27, 27; Káduk albo S. Walentego niemoc dziewecżkę máiącą y chromą od cżterzech lat tymże krzyżem S. vzdrowił. SkarŻyw 545; StryjKron 145; Idąc dáléy Turóſno twoie konie piły [...] Rzadko támw ktoréy było bez chromégo w roćie. KochJez Bv; Ze wſzech piękna CIPRIA chromégo obráłá PudłFr 75; Calep 613b; A mąż niektory w Liſtrze niemocny na nogi ſiedźiał/ będąc chrom z żywotá matki ſwoiey WujNT Act 14/7, Mar 9/45, Act 3/2; VotSzl D2v.

W połączeniach szeregowych (8): Mymer2 23; Ale áby ſię vkorzył/ vniżył/ y ludziom ſlużył/ wzgárdzonym/ grzeſznym/ vbogim/ chromym/ ſlepym/ gluchym niemym/ opuchłym/ niedołężnym trędowatym/ opętánym KrowObr 3; BielKron 20v, 23v, 350; Mącz 294d; BielSjem 10; Calep 205a.

Przysłowie: ‘zrobić zły interes’:Lecz gdy niebędzie pilnoſći A práwey ſpolney miłoſći Przedſie zoną płochą rádą Na chromem do domu iádą RejRozpr D2, K; RejWiz 163; RejZwierz 131v; Iednego walká zniſzcży thák y z domem/ A drugi s kwitem też iedzye na chromym. RejZwierc 228; Ow na zdrowym do tárgu/ na chromym do domu: Cżáſem o frymárku ſwym nie powie nikomu. KlonWor 68 [ogółem 6 r. w tym 5 r. zwrot, 1 r. zwrot eliptyczny].
Wyrażenia: »noga chroma« [szyk 4 : 2] (6): Bo kiedy nogá chroma/ tám trudno vciekáć RejZwierz 38; SienLek 170 [2 r.]; áż ieden s chromą nogą/ drugi z rozdártym vchem idą ſkowycżącz do domu. RejZwierc 72v; PaprPan Aav; Abo żebyś ſobie kazał vpiłować zdrową nogę dla chromey: pewniebyś ćiáło ſwe właſne oſzpećił KlonWor ded **3v.

»chromy na nogi« (7): A Ionáthán ſyn Saulow/ miał iednego ſyná chromego ná nogi [claudus pedibus] BibRadz 2.Reg 4/4, 2.Reg 9/3; BielKron 70v; á był chrom na obie nodze [clandicabat duobus pedibus]. BudBib 2.Reg 9/13, 2.Reg 4/4, 9/3; SkarŻyw 472; [cf znacz. 2. BielRozm 18].

»i pies chromy« = nikt (1): Tá wiárá vmocniłá ſię cudámi. Turecka y pſá chromego nie vzdrowiłá SkarKaz 217 a.

»ani chromy szkapa« = nikt (1): że áni chromego ſzkápy do tych cżáſow żaden z nich vzdrowić niemogł WujJud 134.

Szeregi: »chromy abo (i) niedołężny« = claudus vel mancus PolAnt (2): BibRadz Matth 18/8; niełáſkáwą twarzą na chrome y niedołężne ofiáry P. Bog v Máláchiaſzá Proroká poglądał LatHar [+9].

»ślepy a(l)bo (i) chromy« = caecus vel claudus Pol Ant (3): BudBib Lev 21/18; Vsługuie ſtárey ślepey y chromey wdowie SkarŻyw 461 marg; KlonWor 67.

»chromy abo ułomny« [szyk 1 : 1] (2): dobrzec téſz tobie chromęm abo vłomnęm [claudum vel mancum] wniść ku żywotowi MurzNT Matth 18/8; WujNT Matth 18/8.

Przen (2): Owa mémi poſtępki wſzytkiémi ſye brzydźiſz/ A ſwych chromych/ Iáchniku nieboże/ nie widźiſz. PudłFr 16.
Wyrażenie: »chromy na obie stronie« (1): Y dokądże będziećie chromi na obie ſtronie [claudicatis in duas partes]? Leop 3.Reg 18/21.
a. W funkcji rzeczownika (80): TarDuch B3; Abowiem ci to ieſt on pan ktory mſći krzywdy niewinnego [...] dáiąc [...] chromem ſluſſne chodzenie RejPs 215v; RejRozpr Ev; MurzNT Luc 7/22; KrowObr 131; Wiele też Páráliżem záráżonych/ y chromych/ zdrowie bráło. Leop Act 8/7, Iob 29/15, Is 35/6, Act 3 arg; MAluią go ſlepego/ on chromego nieſie/ Iżeby gdzye obádwá/ nie zginęli w leſie RejZwierz 115; iż ſlepi widzieć/ niemi mowić/ głuſzy ſłyſzeć/ chromi ſkákáć będą. RejPos 3; A chromy chromemu trudnoby co był pomoc miał RejPos 101v, 3, 8, 10 [2 r.], 11, 16v, 66v, 196v; RejZwierc 101, 224; BudBib Prov 26/7, Is 35/6; BudNT Matth 11/5, 15/31; CzechRozm 182; SkarŻyw 463, 473, 600; WujNT Matth 11/5, 15/31, Luc 7/22, Act 3/11, s. 408 [2 r.] (12); y wierzę że nam nie ieſt zágrodzoné miłośierdzié twoie/ któréś záwżdy pokázował [...] chrómé vzdrawiáiąc SiebRozmyśl E3; KlonWor 51 [2 r.].

W połączeniach szeregowych (18): tedyby ſlepi chromi/ trędowáći mieli być nàd inſze ludzi zálecáni. HistAl K3; niegárdził vbogimi/ ſlepymi/ głuchymi/ niemymi/ opętanymi/ trędowátymi/ chromemi/ páſterzmi/ iáwnogrzeſzniki KrowObr 49; A1e gdy ſpráwuiaſz gody/ wzow vbogich/ vłomnych/ chromych y ſlepych Leop Luc 14/13; á vbogie/ y chore/ ſlepe y chrome/ w wiedź tu. Leop Luc 14/21; Czo iáſnie widzimy w ſlepych/ w chromych/ w vłomnych GórnDworz Ee8v; RejPos 9v, 68, 76, 81, 157; BudNT Matth 15/30; Ieſt o trzydźieśći Spitalow w ktorych po ſtu/ po dwu/ po trzech/ y po cżterech ieſt vbogich/ chorych/ ſlepych/ chromych/ vłomnych/ ránnych opátruią ReszHoz 117; WerGośc 265; ArtKanc N15; WujNT Matth 15/30, Luc 14/13, 21, Ioann 5/3.

Przysłowie: Yeſli będzyeſz myęſzkał s chromym/ ſam ſie nye náucżyſz chodzić. GliczKsiąż L7.
Szeregi: »chromy i niemy« (1): iż chromego/ y niemego tą świątością/ tylko w vſtá iego po Mſzey S. wpuſzcżoną zlecżył. LatHar 648.

»ślepy, (i, a) chromy« = caecus et claudus Vulg [szyk 10 : 3] (13): Potym przyſtąpili k niemu ſlepi/ chromi OpecŻyw 73; Leop 2.Reg 5/6, 8 [2 r.]; BielKron 69v [3 r.], 138v; LatHar 539; WujNT przedm 38, Matth 21/14; SiebRozmyśl F; Tráfił ſię chromy z ślepym v iednego brodu [...]. Slepy nie widźiał gdźie brnąć: chromy nie mogł chodźić KlonWor 51.

2. Kaleki; mancus, mutilus, truncus Mącz (6): Mutilus, Niedostáteczny/ Chromy vłomny proprie Ten którego członká yákiego pozbáwiono. Mącz 239a, 467b; RejZwierc [213].

chromy na co (1): Wiele chromych na nogi/ na ręce/ ná ſłowo BielRozm 18.

chromy na czym (1): Mancus Vłomny/ Niedoſtáteczny/ chromy ná yedney ręce. Mącz 206b.

W przen (1): [cf chromy na co: BielRozm 18].
Szereg: »mdły i chromy« (1): obá zádáli ná on cżás Arrianom/ że oni mieli Bogá [...] niemego/ bo bez ſłowá ſwego: mdłego y chromego/ bo przez moczy rámieniá y pálcá/ to ieſt Duchá ſwiętego SarnUzn H2.
3. n-pers (2):
Zestawienia: »Henrykus Chromy« (1): Henrykus Chromy Ceſarz. BielKron 470.

»Jakubek Chromy« (1): Item powyedzial yſz Jacubek Chromy kthori theraſz po yego pogimanyv vcziekl kradnye LibMal 1543/75v.

Synonimy: 1. krzywonogi, kulawy; 2. niecały, niedostateczny, obcięty, ułomny.

Cf CHRAMIĄCY, [CHROMONOGI]

MM