[zaloguj się]
[pdf]

CHUSTA (259) sb f

Fleksja
sg pl
N chusta chusty
G chusty chust
A chustę chusty
I chustą chustami
L chuście chuści(e)ch

sg N chusta (6). ◊ G chusty (5). ◊ A chustę (158). ◊ I chustą (29). ◊ L chuście (17). ◊ pl N chusty (1). ◊ G chust (14). ◊ A chusty (14). ◊ I chustami (13). ◊ L chuści(e)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Płat płótna lub innego materiału, szmata; linteum Murm, Cn; sudarium Murm; fascia, strophium Cn (259): zmiloſci k niemu przyſtąpila/ ij podala mu chuſtę tzudną dlá vtrzeniá. OpecŻyw 137v, 137v; á w tym rozmacżaiącz chuſthę na ocży chore będzieſz przykładać. FalZioł III 2c; Ten plaſtr maſz tak cżynić/ wziąć chuſtę moczną á przymierzywſzy iżby ranę zaſloniło, pomaż po iedney ſtronie białkiem FalZioł III 31a; vwarz ie w białem winie, potym przeczedz przez chuſtę FalZioł V 106v, I 5b, 12c, 14b [2 r.], 15d, I6d (105); GlabGad G6v; SeklKat Zv; RejKup k3; LibMal 1554/187; RejFig Cc7v; WyprKr 115v [2 r.]; BibRadz Is 30/22; Colo, Cedzę przes śyto/ durſzlák álbo chuſtę. Mącz 59d, 50b, 136d, 409c, 416c, 466d, 470c; názáiutrz przez chuſtę wyćiśni/ á piy. SienLek 51, 12, 40, 48v, 51v [3 r.], 53 (51); WujJud 61; CzechRozm 189; ModrzBaz 83v, 84; Oczko 26v, 31, 33, 33v; ZapKościer 1583/54; Linamentum – Z chaſti [!] niech ktori do rąn kłądą. Calep 607a; Amiktem po Láćinie niektorzy zowią/ znácży one chuſty/ ktoremi ocży Páńſkie w domu Káiphaſzowym záwięzowano. LatHar 80, 361.

W charakterystycznych połączeniach: chustę namazać, (o-, roz-, za-)maczać (a. moczyć) (64), przykładać (a. przyłożyć) (10), wycisnąć; na chustę (na-, po-, roz-)mazać (a. mazować) (11), namazowan, (po-, roz-, w-) łożyć (a. wkładać) (6), przyłożony; przez chustę (prze)cedzić (17), przesiać, (prze-, wy-) tłoczyć (2), przyłożyć, wycisnąć (3), wygnieść (2), wyżąć (3); w chustę włożyć (3); chustą okładać (a. przyłożyć) (2); na chuście przyłożyć (4), rozmazać (5).

Zwroty: »obwinąć itp. chustą, w chustę, na chuście; chustą obwiniony« [szyk zmienny] (11 : 3 : 1; 1): potym gdy ſie zgęſtnieie vwijać to w chuſtę FalZioł I 155c, II 2d, 22v, V 42 [2 r.], 115v; RejWiz 44; á ono ćiáſto w chuſtę záwiń SienLek 129, 15v, 40v, 117,121v, 123; GórnDworz S8; WerGośc 251; głowá ogolona/ y chuſtámi obwiniona OrzJan 18.

»z(a)wiązać itp. chustą, w chustę, w chuście, chustę« [szyk zmienny] (10 : 10 : 3 : 1): OpecŻyw 114v; á tego prochu w chuſthę zawiązawſzy maſz cżęſtho woniać FalZioł I 61c; Sercze zaięcże zawiązane w chuſtę [...] oddala quartanę. FalZioł V 90, I 70a, 91c, II 2d, 22v [2 r.], III 39b (12); WróbŻołt cc; Powyedziala yſch wydziala [...] rzeczi Nyewyeſzczie wchuſzczie zawyazane LibMal 1544/85; oto grzywná twoia/ ktorąm miał záwiązáną w chuśćie [quam habui repositam in sudario] Leop Luc 19/20; RejFig Bb2; Mącz 103b; SienLek 161 [2 r.], 182, 190; BielSpr 74v; á twarz iego byłá chuſtą obwiązána [sudario erat ligata]. WujNT loann 11/44.

Wyrażenia: »barwierska chusta« (1): Involucre, Bárwierska chuſtá którey on vżywa gdy kogo w ránách opátrzuye Mącz 507b.

»biała chusta« [szyk 3 : 1] (4): RejJóz D7v; LibMal 1547/135; OWoż maſz białe chuſty/ ná páńſkie vbiory RejZwierz 140; ZapKościer 1579/l.

»czysta chusta« [szyk 4:1] (5): iedno z wierzchu ranę zakrić cżyſtą chuſtą FalZioł V 111, II 19b, 23v, V 65v; SienLek 190.

»chusta lniana« (1): FalZioł II 20c, V 68v; Ale iż ná záwięzowániu rány/ wiele zależy: Przeto naylepiey chuſtą lniáną SienLek 146v.

»chusta łożna« (1): [cf a. »chusta chodzona« ZapKościer 1580/7].

»chusta płocienna« (1): á potym przez gęſtą chuſtę płocienną przeczedz FalZioł I 77a.

»ściralna chusta« (1): Sudarium, linteum quo sudor facie detergitur, et nares purgantur [...] Sćyralna chuſtá álbo facelet. Murm 156.

»Weroniki chusta« (1): Veroniky potrzes chuſtą A Baba wlecze gęs tluſtą. RejKup k3.

Szeregi: »chusta albo binda« (1): áby iedno chuſtá albo bindá ránę trzymáłá SienLek 147.

»chusta albo facelet« (2): Murm 156; á w thych ſokoch rozmocżywſzy chuſtę albo faczelet/ przyłoż na mieſcze bolącze FalZioł I 65b.

W przen (2): áby nietylko w ſámym pánie Iezu Kryſtuſie [...] pokłádáli odpuſztzenie grzechow/ ále teſz w vtzynkach rąk ſwoich/ ktore ſwięty Páweł zowie ſmrodliwym gnoiem/ á Prorok/ chuſtą nietzyſtey y plugáwey niewiáſty KrowObr 58, 58.
a. Ubiór, odzienie, bielizna; vestis Vulg; vestimentum Cn (15): dał trzy ſtá śrebrnich pyenięydzy y pyęcyoro odzyenia tyle też pyeniędzy y chuſt poſlał oycowij HistJóz E; RejKup k6; HistRzym 107v; Bo w tych ſtroioch ozdobnych/ w tych koſztownych chuśćiech Rady chodzą podobno BielSat D3 [idem] BielRozm 28.
Zwroty: »prać (a. spierać) chusty« [szyk zmienny] (5): FalZioł IV 16c; Zophia Sebastianowa yego Goſpodiny pyerzacz chuſthi wnoczi yeſth go wiwabila LibMal 1554/186v; RejWiz 13; Mifibozeth też ſyn Saulow/ wyſſedł w drogę przećiwko krolowi nieumywſzy nog: áni oſtrzigſſy brody: y chuſt ſwoich nieprawſſy [vestesque suas non laverat] Leop 2.Reg 19/24; RejFig Aa4.
Wyrażenia: »biała chusta« [szyk 2 : 2] (4): LibLeg 11/97; Naprzoth wziąla ſſchati. y Chusti Biale. ZapMaz V S 2/332; GliczKsiąż C6v; miáſto białych chuſt/ włośiennicą odźiani będźiećie. SkarKaz 704b.

»chusta chodzona« = prawdopodobnie rodzaj szala (1): Chustami także łoznemi, Chodzonemi, Plotnem Obrusami, y inſzemi ſłuſznie ſą roździelieni ZapKościer 1580/7.

Synonimy: binda, facelet, przepaska, szmata; a. bart, odzienie, podwika, rąbek, szata, ubior.

AL