[zaloguj się]
[pdf]

CISNĄĆ SIĘ (149) vb impf

sie (114), się (35).

Przed n miękkim -ś- (19), -ſ- (17), -s- (2).

Fleksja
inf cisnąć się
indicativus
praes
sg pl
1 cisnę się ciśni(e)my się, ciśni(e)m się
2 ciśniesz się ciśniecie się
3 ciśnie się cisną się
praet
sg pl
1 m -em się cisnął m pers
3 m cisnął się m pers cisnęli się
f cisnęła się m an cisnęły się
n subst cisnęły się
fut
sg pl
1 m m pers będziem się cisnąć
3 m będzie się cisnął m pers będą się cisnąć
imperativus
sg pl
1 ciśńmy się
2 ciśń się, ciśni się ciśńcie się
3 niechaj się ciśnie niech się cisną
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się cisnęli
2 m byś się cisnął m pers byście się cisnęli
3 m by się cisnął m pers by się cisnęli
f by się cisnęła m an
n by się cisnęło subst by się cisnęły

inf cisnąć się (21). ◊ praes 1 sg cisnę się (1). ◊ 2 sg ciśniesz się (3). ◊ 3 sg ciśnie się (13). ◊ 1 pl ciśni(e)my się (3) RejPos (2), KlonWor, ciśni(e)m się (1) SkarKaz. ◊ 2 pl ciśniecie się (2). ◊ 3 pl cisną się (25). ◊ praet 1 sg m -em się cisnął (1). ◊ 3 sg m cisnął się (6). f cisnęła się (4). ◊ 3 pl m pers cisnęli się (26). m an cisnęły się (1). subst cisnęły się (1). ◊ fut 3 sg m będzie się cisnął (1). ◊ 1 pl m pers będziem się cisnąć (1). ◊ 3 pl m pers będą się cisnąć (1). ◊ imp 2 sg ciśń się (10), ciśni się (1); ciśń się : ciśni się RejPos (10 : 1). ◊ 3 sg niechaj się ciśnie (1). ◊ 1 pl ciśńmy się (1). ◊ 2 pl ciśńcie się (3). ◊ 3 pl niech się cisną (1). ◊ con 2 sg m byś się cisnął (1). ◊ 3 sg m by się cisnął (3). f by się cisnęła (1). n by się cisnęło (1). ◊ 1 pl m pers bychmy się cisnęli (2). ◊ 2 pl m pers byście się cisnęli (1). ◊ 3 pl m pers by się cisnęli (4). subst by się cisnęły (2). ◊ part praes act cisnąc się (4) OpecŻyw, RejPos, KochProp, SkarKaz, cisnąć się (2) SkarŻyw, ReszList.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Chcieć być blisko; zdążać w określonym kierunku; podążać za kimś; tłoczyć się, gromadzić się, tłumnie chodzić, napierać; se condensare, impressionem facere Mącz; se inserere, ruere Cn (149): Panie lud ciſnątz ſie dotyká ſie ciebie OpecŻyw 44v; Mącz 82b; RejPos 167.

cisnąć się do kogo, do czego [w tym: ze zdaniem celowym (2)] (28): A też więc owi ſkępcy co twárdo chowáią/ A łákomo pieniądze w pokoiu zbieráią/ Z dawnych cżáſow nieſzcżęſcia więc tego cżekáią/ [...] Kiedy ſie do nich ćiſną wioſki záſtáwiáiąc RejWiz 69v; RejPos 124, 152, 153, 166v [3 r.], 173v (20); Y przetoſz ludzie gdy ſię gdzie vkazał/ do niego ſię ćiſnęli SkarŻyw 472; GostGosp 62; LatHar 187, 198. Cf cisnąć się do kogo o co; do kogo z czym.

cisnąć się do kogo o co (1): O Namiłośiernieyſzy Pánie IEzu Chryſte/ ktoryś ſię nie rozgniewał/ [...] kiedy ćmá ludźi rozlicznemi á mierźionemi chorobámi záráżonych/ do ćiebie ſię o pomoc ćiſnęłá LatHar 218.

cisnąć się do kogo z czym (2): Ale wy [...]/ kthorzy ſię do tych wilkow s ſpowiedzią ćiśniećie/ [...] vwaſzćie to pilnie v ſiebie KrowObr 159v; GostGosp 62.

cisnąć się około kogo (1): Powiedzyeli mu zwolennicy/ iż tłuſzcża thá wielka ktora ſie ćiśnie około ciebie/ tá cie dotyka. RejPos 256v.

cisnąć się k(u) komu, ku czemu [w tym: ze zdaniem celowym (1)] (3): OpecŻyw 42v; RejPs 125; ćiſnęli ſie wſzyſcy ku ćiáłu świętego Alekſzego. HistRzym 126v.

cisnąć się na kogo, na co [w tym: ze zdaniem celowym (1)] (3): ćiſnął ſię nań lud bárzo/ ták iſz vyrzawſzy łodkę Piotrowę/ wſtąpił wnie SkarŻyw 596; WujNT Mar 3/10. Cf »na śmierć się cisnąć«.

cisnąć się w co (1): Impressionem facere, dicuntur milites, Gwałtem á wielką mocą ſie w co ciſnąć/ álbo ſie o nieprziyaciele vderzić. Mącz 321b.

cisnąć się miedzy kogo (1): A iż był vrodą nie wielki/ á ćiſnąć mu ſie też miedzy tłuſzcże niechciáło/ wſtąpił ná drzewo ktore bliſko ſtało RejPos 347v.

cisnąć się za kim, za czym [w tym: cum inf (1), ze zdaniem celowym (1)] (10): OpecŻyw 136; ktorzy ſie z dáleká [...] iákoby niechcąc ćiſniemy zá tobą. RejPos 186, 82, 167, 167v, 174, 186; KochPs 108; SkarŻyw 384; Nie dźiw tedy/ że ludźie ćiſną ſye zá złotem KochMuza 25.

cisnąć się z kim [w tym: z kim do kogo (1), z kim za kim (1), ze zdaniem celowym (1)] (3): o iákoż ſie nie mamy ćiſnąć zá nim s tą tłuſzcżą wiernych iego RejPos 82, 174v, 184.

cisnąć się w czym (1): y áby [białegłowy] do ſpraw wezwáné nie ćiſnęły ſie w zebrániu y w kupách mężczyzn SarnStat 569.

cum inf (1): nielza iedno muśiſz s tymi nędznemi grzeſzniki á s tymi iáwnogrzeſzniki ćiſnąć ſie zá thym Pánem ſwoim ſłucháć ſłow iego RejPos 167v.

Ze zdaniem celowym [aby] (6): OpecŻyw 42v; Tedy ty nędzniki á ty grzeſzniki vbogie/ ktorzy ſie będą ćiſnąć do Páná ſwego/ áby ſłucháli s chucią ſłowá iego/ będą imi gárdzić y odciſkáć ie od niego RejPos 166v, 173v, 174, 174v; WujNT Mar 3/10.

W charakterystycznym połączeniu: cisnąć się z daleka (9).

Zwrot: »na śmierć się cisnąć« (1): ktorey [wierze] Duch ś. w ludźiech tákie dał świádectwo/ iż ná śmierć dla niey iáko ná weſele ſię ćiſnęli. SkarKaz 277a.
Szeregi: »cisnąć się a przychodzić« (1): A ieſzcże ty naprzod przypominác racży/ ktorzy z dáleká ćiſnęli ſie do niego á przychodzili k niemu. RejPos 183.

»zbiegać się a cisnąć się« (1): A zbiega ſie weſpołek/ á ćiſnie ſie do onego páſterzá ſwego. RejPos 124.

W przen (23): Proſtacy ſie ćiſną á wołowie tłuści ie odpądzáią. RejPos 160 marg, 181, 277v.

cisnąć się do kogo, do czego (16): A ták moyá nádzyeyá y moye kochánye/ Ni wkim nyechay nye będzye yedno w moim Pánye/ Y wſſyſcy vćiśnyeni ćiśńcye ſie do nyego LubPs O6V; RejWiz 53; á ciſńmy ſie do tych prawdziwych kſiążek Páná ſwego RejAp 89; á ciſń ſie kędy możeſz do wiernego głoſu zwirzchniego á onego przednieyſzego páſterzá ſwoiego. RejPos 125, 124v, 160, 168, 183v, 184, 287; SkarŻyw A3v, 536; ReszList 164; ArtKanc Q11v; LatHar 234; SarnStat 122.

cisnąć się za kim, za czym (3): ále ſie ciśń mocno záſłowy á zá náukámi Páná ſwego RejPos 169v, 167v, 169.

Szereg: »cisnąć się a (abo) iść« [szyk 2 : 1] (3): Gdyż też w niey ſą ty wdzyęcżne ſłowá iego/ ktoremi on nas vſtáwicżnie wabi á powoływa do ſiebie/ ábychmy ſie wſzyſcy do niego ćiſnęli á zá nim ſzli RejPos 287, 160 [2 r.].
a. Przepychać się między tłumem; przeciskać się przez wąskie lub niewygodne miejsce (10):

cisnąć się do czego (3): A co więc rożey wádzi choć w pokrzywach ſtoi/ Każdy ſie do niey ćiśnie choć ſie ſpárzyć boi. RejWiz 79v; RejZwierz 136v; BielKron 205v.

cisnąć się w co (2): A Niemce z nowu przedśię pod Gołubiem gromią/ A ći/ w bramę ſye ćiſnąc/ ſzyie z moſtu łomią. KochProp 10; KochFrag 41.

cisnąć się miedzy co (1): iáko Roſomak [...] nálazſzy śćierw iáki wielki/ ták wiele żrze/ że mu ſię brzuch wyćiągnie y odmie iáko bęben/ á nálażſzy dwie drzewie miążſze/ coby bliſko śiebie ſtały/ gwałtem ſię miedzy nie ćiśnie ModrzBaz 52.

Zwrot: »i tam, i sam cisnąć się« (1): Concursat urbe tota multitudo, Biegáli wſziſtcy/ y tám y ſám ćyſnęli ſie. Mącz 74b.
W przen (3):

cisnąć się do czego (1): Y gwałtem ſię ćiſnąć do niego [królestwa bożego]. WujNT Zzzzz3. Cf cisnąć się czym do czego.

cisnąć się czym do czego (1): Trzebá ſię ciáſną fortą ćiſnąć do niebá. WujNT Luc 13 arg.

cisnąć się czym na co (1): ćiſniecie ſie dzyurámi iáko możecie ná mieyſcá iego/ á nie ſtrzeżecie tego ſwiętego Teſtámentu Páná ſwoiego RejPos 319.

b. Usiłować dostać się gdzieś za wszelką cenę; wchodzić tłumnie, pchać się, wdzierać się; penetrare Cn (41): RejPos 227v; KochFr 103; Téżem ći ſye ia kiedyś ćiſnął/ gdźie dawano PudłFr 63.

cisnąć się do czego [w tym: do czego w co (1)] (11): ciſnęli ſie Niemcy do łodzi BielKron 312v, 5, 59, 251v, 314v; Mącz 84b; SkarŻyw 334 [2 r.]; y dla tego áby ſie do ſądu hurmem nie ćiſnęli SarnStat 1294, 16; Niech ſámi oślim pogrzebem w ládá źiemi leżą/ á do náſzych ſię kośćiołow po śmierći nie ćiſną. SkarKaz 386a.

cisnąć się na co [w tym: ze zdaniem przyczynowym (1)] (6): Nád tho ieſzcże dworzánin niechay ſie ná pokoj páńſki niewezwánym będąc/ nigdy nie ćiſnie GórnDworz K7v; Gdy będzyeſz wezwan ná iákie gody/ nie ćiśniſz ſie ná wyſzſze mieyſce RejPos 227, 225 [2 r.], 227v [2 r.].

cisnąć się w co (2): BielKron 59; Wſzyſcy zá rowno w Koſcioł mocą ſie ćiſnęli StryjWjaz C2.

cisnąć się miedzy kogo (1): święći Papieżowie męcżennicy/ poſtáwili piſárze Diakony/ áby nietylo śmierć ále [...] y żywoty [...] ſpiſowáć vmieli/ y ſami ſie miedzy káty ich ćiſnąć y wniebeſpiecżeńſtwo wdáiąc/ do więzienia ſie ich wkrádáli SkarŻyw A5v.

cum inf (1): Pocżęli iuż Grekowie przygrodek od morzá puſzcżáć/ á do miáſtá ſie ćiſnęli bronić BielKron 251v.

Ze zdaniem przyczynowym (1): Gdy będzye ktory z was od kogo wezwan ná gody/ nigdy ſie nie ćiśń ná wyſzſze mieyſce/ by kiedy nie przyſzedł pocżćiwſzy niżli thy RejPos 225.

W charakterystycznych połączeniach: cisnąć się hurmem, mocą.

W przen (19):

cisnąć się do kogo, do czego (16): RejPs 72, 190v; LubPs P5; RejAp 98; áby ſie thu káżdy zá żywotá ſwego ćiſnął co do nanizſzego mieyſcá w ſercu ſwoim RejPos 227v, 175, 175v, 176, 183v, 224 [2 r.]; mądra proſtotá ich nie ſłowy áni gadániem: ále oſtrośćią pokuty ná wzor świętych do niebá ſie ćiſnęłá. SkarŻyw A2; ReszHoz 127; SkarKaz 633a; SkarKazSej 679b; Przez śmierć/ przez krwáwą rolą w tym tu obcym kráiu/ Ciśniemy ſię do ćiebie/ zá łotrem do ráiu. KlonWor 81.

cisnąć się na co (2):RejPos 224; dla tego ſię tá Ewángelia czyta/ ábyſmy gorę onę z ktorey ſzátan kroleſtwá świátá tego vkázował [... ] z tą gorą/ ná ktorey P. IEZVS kroleſtwo ſwoie niebieſkie vkazał/ przyrownáli/ á dobre obieránie vczynili/ támtą ſzátáńſką gárdząc/ y oney ſię ſtrzegąc/ á ná tę Chryſtuſowę gárnąc ſię y ćiſnąc. SkarKaz 117a.

cisnąć się w co (1): A kto ſię nie zlęknie/ y nie poniży w dobrych vcżynkách ſwoich/ gdy bácży/ iáko ſię ten mocnie w niebo ćiśnie SkarŻyw 32.

W charakterystycznym połączeniu: cisnąć się gwałtem.

c. Szukać towarzystwa, lgnąć, garnąć się (2):

cisnąć się do kogo (1): to ieſt napotrzebnieyſza cżłowiekowi bácżnemu/ áby ſie záwżdy ćiſnął do cżłowieká ſtáthecżnego á poććiwego RejZwierc 73.

cisnąć się ku komu (1): wiédz do mnie/ iż mię maſz po woli/ Iedno gdy ná biéśiedźie/ wnet mię głowá boli/ Kiedy ná ćię poglądam: á wſzytki ku tobie Ciſną ſye PudłFr 16.

d. Ubiegać się o urząd, stanowisko, godność (często z odcieniem pejoratywnym) (13):

cisnąć się do czego (5): RejZwierc 41, 66; Inſzym ſpoſobem niemogłá by ſię zágrodźić drogá łápánia tych vrzędow/ zácżemby do tego przyſzło/ iż iáko do Biſkupſtw y innych beneficyj/ ták do tych vrzędow wieleby ſię przez przycżynę ćiſnęło ModrzBaz 93v; ActReg 10, 27.

cisnąć się k czemu (1): A drugi ſie k mieſcu ćiſnie Choć czáſem kto zá to piſnie Aby ſniego był káſztelan RejRozpr C3v.

cisnąć się na co (3): KrowObr 29; Aby ſię nikt ná vrząd duchowny/ ná mieyſce Chryſtuſowe nie wmagał/ áni ćiſnął/ áżby był poſłány SkarKaz 206a; SkarKazSej 694a.

cisnąć się w co (1): Per nefás ſie w tytuły/ nigdy nie ćiſnęli RejZwierz 60v.

cisnąć się miedzy co (1): Aleć y wowych przemory Co ſie ćiſną miedzy dwory RejRozpr I2v.

cisnąć się za czym (1): Nie ćiſną ſie zá dworem ták w domu ſpokoynie/ Zywą ná wſzem pocżćiwie y ktemu dość hoynie PaprPan Q4.

Szereg: »cisnąć się i ubiegać« (1): iáko inſzy Papieżowie w chodzili ná Pápieſthwo/ y iáko ſie ćiſnęli y vbiegáli/ iuſz przes trućiny/ iuſz przes zábijánia [...] kożdy może tzytáć KrowObr 37v.
e. Zabiegać, bardzo chcieć; starać się (8):

cisnąć się do czego (7): KochSat B2; Beſpiecznie wſzędy chodzę nieboiąc ſię kazni/ Gdyż ſię ćiſną y wielcy do moiey przyiázni. Prot B; RejZwierc 21; SkarŻyw 333. Cf Ze zdaniem celowym.

cisnąć się ku czemu (1): Niti ad gloriam immortalem, Ciśnąć ſie ku wieczney sławie. Mącz 248a.

Ze zdaniem celowym [zawsze z zapowiednikiem „do tego”; aby (2), iżby (1)] (3): Pátrzcieſz [...] iáko ſie ćiſnąć do tego muśi/ áby miał/ hnet s prżodku dobre mnimánie ten każdy/ kto ſie ná to bierze/ áby był práwym Dworzáninem. GórnDworz D5, B7v; RejPos 226v.

Synonimy: garnąć się, gromadzić się, lgnąć, pchać się, przeciskać się, tłoczyć się, wdzierać się.

Formacje pochodne: docisnąć się, pocisnąć się, przecisnąć się, ścisnąć się, wcisnąć się, wycisnąć się, zacisnąć się; dociskać się, naciskać się, przeciskać się, przyciskać się, ściskać się, uciskać się, wciskać się.

Cf CISNĘCY SIĘ

MM