« Poprzednie hasło: (CNOTNOŚĆ) | Następne hasło: CO » |
CNY (443) ai
c- (442), cż- (1) KmitaPsal.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | cny | f | N | cnå | n | N | cné |
G | cnégo | G | cnéj, cny | G | cnégo | |||
D | cnému | D | cn(e)j | D | cnému | |||
A | cnégo, cny | A | cną | A | cn(e) | |||
I | cnym | I | cną | I | cnym | |||
L | cnym | L | cnéj | L | ||||
V | cny | V | cnå | V |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | cni |
subst | cné | |
G | cnych | |
D | cnym, cn(e)m | |
A | m pers | cn(e) |
subst | cné | |
I | m | cnémi, cnymi |
f | cnémi | |
n | cnymi | |
L | cnych | |
V | m pers | cni |
sg N m cny (30). ◊ G cnégo (39); -égo (7), -ego (3), -(e)go (29); -égo ForCnR, KochJez, KochPhaen; -ego KochFr; -égo : -ego KochPs (2 : 1), GosłCast (2 : 1). ◊ D cnému (23); -ému (7), -emu (4), -(e)mu (12); -ému KochEpit, KochPieś, GórnTroas (3); -emu OrzQuin (2), KochPs; -ému : -emu OstrEpit (2 : 1). ◊ A cnégo (19), cny (6); ~ -égo (2), -(e)go (17). ◊ I cnym (7). ◊ L cnym (16). ◊ V cny (43). ◊ f N cnå (17). ◊ G cnéj (16), cny (1) CzahTr; ~ -éj (5), -(e)j (11). ◊ D cn(e)j (11). ◊ A cną (10). ◊ I cną (5). ◊ L cnéj (14); -éj (1), -(e)j (13). ◊ V cnå (8). ◊ n N cné (13); -é (3), -(e) (10). ◊ G cnégo (5); -égo(1), -(e)go (4). ◊ D cnému (1). ◊ A cn(e) (7). ◊ I cnym (3) RejZwierc, MycPrz, RybGęśli, cn(e)m (1) SkarŻyw. ◊ pl N m pers cni (14). subst cné (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G cnych (51). ◊ D cnym (7), cn(e)m (1) RejZwierc. ◊ A m pers cn(e) (6). subst cné (39); -é (2), -(e) (37). ◊ I m cnémi (6) ModrzBaz, SkarŻyw, KlonŻal, KlonKr, CzahTr, GosłCast, cnymi (1) KlonWor; ~ -émi (1) -(e)mi (5). f cnémi (4); -émi (1), -(e)mi (3). n cnymi (1). ◊ L cnych (7). ◊ V m pers cni (2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.
- 1. Cnotliwy, uczciwy, dobry
(55)
- a. W funkcji rzeczownika (3)
- 2. Godzien czci, szanowany, sławny
(372)
- a. O ludziach
(253)
- α. W funkcji rzeczownika (13)
- β. W zwrocie grzecznościowym (51)
- b. O pojęciach i przedmiotach (68)
- c. Nieposzlakowany, zgodny z normami etycznymi (o uczynkach) (51)
- a. O ludziach
(253)
- 3. Niewinny, czysty (16)
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a, -e) chrześcijanin, czł(owi)ek (ludzie) (4), dzieci, matka, mąż (2), ociec (2), pan, sługa (2), syn, żona (4).
»cny(-e) żywot (a. życie)« (8): RejZwierz 138v; RejZwierc 29v; NIemniey ći święći chwalebni/ y ku náſládowániu vżytecżni nam ſą/ y owſzem więcey nas ku cnemu żywotu y bogoboynośći pobudzáią SkarŻyw 240, A2, 293, 318, 389, 511.
»cny i bogobojny« (1): Bráctwo álbo Collegium S. Marćiná vſtáwił: w ktorym chćiał mieć dwánaśćie cnych y bogoboynych mężow SkarŻyw 412.
»dobry a cny« (1): tych dobrych á cnych ludźi vmieiętność [...] ſię pokazáłá BibRadz I *2v.
»cny i nabożny« (1): Czo dzialala ona tzná ij nábożná Magdaléna OpecŻyw 151.
»cny i pokorny« (1): Ale y on żony pierwey/ Tákież powiádał cnoty iey: Iż byłá cna y pokorna/ Nie będzie iey żadna rowna. BierEz P.
»cny a święty« (1): Tę wſzytkę poważność cny á święty żywot [...] Kápłanow y Biſkupow iednał. SkarŻyw 511.
»wierny a cny« (1): A ſłuchay głoſu Kryſtá miſtrzá ſwego/ Ieſliże chceſz być wiernym á cnym vcżniem iego. LubPs gg2.
Iron. (1): By záś ſynowcá pan Striy nie kołyſał: Iużby mi ſię tu po ſtradzy popiſał. Gdy owo ſkubie ćiotuchná śieſtrzeńcá/ Cnego młodźieńcá. KlonFlis H4v.
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a, -e, -i) biskup, bohater, człowiek (ludzie) (9), hetman (2), Izrahel (3), krew (2), krol (12), książę (6), małżonek (małżonka) (3), matka (2), mąż [= mężczyzna] (8), narod (4), nasienie, ociec (6), osoba (3), pan (pani, panię, panna, panienka) (26), plemię (2), Polak (9), poseł, potomek (potomstwo) (8), przodkowie (5), rycerz (rycerstwo) (11), senator (4), sługa, syn (2), żona (2).
»rod cny« (1): Pan Bog pomniąc ná ſpráwy tego rodu cnego/ Zyedna iey towárzyſzá tobie pożytnego. PaprPan Ee3v.
»cne urodzenie« (1): Wſzákoż cne vrodzenie ciągnie ich ku temu/ Ze ſie tym báwić muſzą co przyſtoi cnemu PaprPan L2v.
»cny i dobrze sławny« (1): Cznemu y dobrze ſławnemu riczerzowi, Panu Mikołaiowi Oporowſkiemu MiechGlab ktv.
»mądry, cny a slachetny« (1): Ieſt tu ieden cżłowiek mądry/ cny á ſláchetny w tey to łodzi HistRzym 23.
»cny a zacny« (1): ſłyſząc o cnych á zacnych Pániech tákież Rycerzoch/ iedny być w Turcech/ drugie w Tátárzech BielKron 399.
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a) bohatyrze, chrześcijaninie (2), człowiecze, czytelniku (17), domie, krolu, matko (2), mężu (2), mistrzu, narodzie (2), pani (2), rodzicielu; rycerzu (2).
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a, -e) dowcip, dzielność, fortel (2), powinność, przymiot, rozum (3), wychowanie (3), zasługa.
»cny obyczaj (a. zwyczaj)« (16): OpecŻyw 5; RejWiz 156v; Acż ten prawie cny zwycżay/ s przyrodzenia máią/ Wſzetecżnym bez pochlebſtwá/ prawdą docieráią. RejZwierz 66, 81v, 130v, aa4v; iż człowiek ktory ſie pirwey dobrze wpráwił w czne obycżáie (ná kthorych moim zdániem wſzytko należy) doſkonáley potym cnot vżywie. GórnDworz Hh4v; PaprPan D2, G2, K2v, K4, O [2 r.], S, V2, X.
»cna poczciwość« (3): RejWiz 73v; Ták rádzęć w káżdey ſpráwie rozumu ſie chwytay/ A do cney poććiwośći á ſławy ſie pytay. RejZwierc B4, 116.
»cna prawda« (2): RejWiz 8v; Pátrz gdy poććiwy ſtoi przy cney prawdzye/ Ieſli w niey iny kto zły przymiot naydzye. RejZwierc 216v.
»cna sława« [szyk 6 : 1] (7): RejWiz 36v, 91v, 127; Dármo leżący co ſie s kątem zbráći/ Ten y máiętność y cną ſławę tráći. RejZwierc 221v; StryjWjaz Av; AZa nie lepiéy ſławy cnéy popráwić. Niż prózno śiedząc w ćieniu wiek ſwóy tráwić? KochFrag 39; KlonKr E2.
»cna sprawiedliwość« (4): RejWiz 69v, 76v, 174v; Wielki vmyſł áby miał/ vſzy náchylone Ku cney ſpráwiedliwośći/ ręce odwrocone Od podárkow SapEpit A4v.
»cna stałość« (1): Bo iuż tym iego cnotę Pan Bog poleruie/ A oney cney ſtałośći w nim iego probuie. RejWiz 141v.
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a, -e) posługa (3), postępek (7), uczynek (2), zachowanie (3).
W charakterystycznych połączeniach: cny(-a) białagłowa (4), dziewica (dziewka) (2), młodzieniec (3), żona, żywot.
»cny a slachetny« (1): ia ieſtem ná krolewnę nie kinął/ bo oná ieſt cna á ſláchethna á słáwętna HistRzym 13.
Synonimy: 1. dobry, sprawiedliwy, uczciwy; 2. czczon; 3. czysty, niewinny, obyczajny.
DM