[zaloguj się]
[pdf]

NIEWINNY (1254) ai

niewinny (1174), niewinien (80).

W pisowni łącznej (1190), w rozłącznej (64).

Oba e jasne.

comp i sup (2 + 9) -niewinniejszy (11); -ejszy (2), -(e)jszy (9). sup nå- (5), n(a)j- (4); nå- OpecŻyw, ModrzBaz, CzechEp, KochFr; nå- : n(a)j- PatKaz II (1 : 4); ~ nå- (4), n(a)- (1).

Fleksja
sg
mNniewinny, niewinniejszy, nåniewinniejszy, niewinien fNniewinnå, niewinna, niewinn(a), n(a)jniewinniejsz(a) nNniewinn(e), niewinniejsz(e), n(a)jniewinniejsz(e), niewinno
Gniewinnégo Gniewinnéj, niewinné Gniewinn(e)go
Dniewinnému Dniewinnéj Dniewinn(e)mu
Aniewinnégo, niewinny Aniewinną Aniewinné
Iniewinnym, nåniewinniejszym, niewinnem Iniewinną Iniewinnym, niewinn(e)m
Lniewinnym, nièwinn(e)m Lniewinnéj, niewinné Lniewinnym, n(a)j niewinniejszym, niewinn(e)m
Vniewinny Vniewinná V
pl
N m pers niewinni
G niewinnych
D niewinnym
A m pers niewinné, niewinnych
subst niewinné
I m niewinn(e)mi, niewinnymi
n niewinn(e)mi
L niewinnych
V m pers niewinni
subst niewinné
inne formy
pl N subst f - niewinné, niewinny; pl N subst n - niewinné

sg m N niewinny, niewinniejszy, nåniewinniejszy (130), niewinien (71); ~ (attrib) -y (71); ~ (praed) -en (71), -y (22); -y FalZioł, WróbŻołt (2), KrowObr, HistRzym, ModrzBaz, CzechEp, WerGośc, ArtKanc (2), WujNT (2); -en : -y OpecŻyw (1:3), TarDuch (1:1), RejWiz (2:1), RejPos (3:4), SiebRozmyśl (1:1); ~ -en (11), -ęn (1) MurzNT, -(e)n (59). ◊ G niewinnégo (71); -égo (4), -ego (1) OpecŻyw, -(e)go (66). ◊ D niewinnému (29); -ému (4), -emu (1), -ęmu (1), -(e)mu (23); -ému: -ęmu KochPs (1:1). ◊ A niewinnégo (126), niewinny (9); -égo (10), -ego (1), -(e)go (115); -égo : -ego OpecŻyw (8:1). ◊ I niewinnym, nåniewinniejszym (36), niewinnem (6); -em MurzHist, LibLeg, GórnRozm (3); -ym : -em BibRadz (1:1); ~ -em (1), -(e)m (5). ◊ L niewinnym (6), nièwinn(e)m (1) RejPs. ◊ V niewinny (7). ◊ f N niewinnå (45), niewinna (6), niewinn(a), n(a)jniewinniejsz(a) (4); ~ (attrib) -å (43), -a (1) RejKup; ~ (praed) -a (5), -å (2); -a BierEz, Mącz, SkarKazSej; -a : -å BielKron (2:2). ◊ G niewinnéj (77), niewinné OpecŻyw (7); ~ -éj (9), -(e)j (68). ◊ D niewinnéj (11); -éj (1), -(e)j (10). ◊ A niewinną (121). ◊ I niewinną (58). ◊ L niewinnéj (14), niewinné (1) OpecŻyw; ~ -éj (2), -(e)j (12). ◊ V niewinná (1). ◊ n N niewinn(e), niewinniejsz(e), n(a)jniewinniejsz(e) (18), niewinno (2); ~ (attrib) -e (12); ~ (praed) -(e) (3), -o (2); ~ (e) PatKaz II, KrowObr; -o GórnRozm; -(e) : -o RejJóz (1:1). ◊ G niewinn(e)go (18). ◊ D niewinn(e)mu (3). ◊ A niewinné (36); -é (7), -(e) (29). ◊ I niewinnym (5), niewinn(e)m (1) RejPs. ◊ L niewinnym, n(a)j niewinniejszym (4), niewinn(e)m (1); -ym : -(e)m PatKaz II (1:1). ◊ pl N m pers niewinni (43). subst f niewinné (5), niewinny (1); ~ (attrib) niewinné (4); ~ (praed) niewinny (1) GórnDworz; ~ -é (1), -(e) (4). n niewinné (10); -é (1), -(e) (9). ◊ G niewinnych (98). ◊ D niewinnym (18). ◊ A m pers niewinné (67), niewinnych (12); -ych DiarDop, CzechRozm, PowodPr (2); -é : -ych BielKron (3:1), RejZwierc (5:2), NiemObr (2:4), PaprUp (1:1); ~ -é (11), -(e) (56). subst niewinné (51); -é (6), -(e) (45). ◊ I m niewinn(e)mi (8) LubPs, Leop, Mącz, RejAp, RejPos (2), RejZwierc, GrochKal, niewinnymi (6) WróbŻołt (3), SeklKat, KrowObr, ReszList. n niewinn(e)mi (1). ◊ L niewinnych (6). ◊ V m pers niewinni (2). subst niewinné (1).

Składnia comp: niewinniejszy niżli kto (1), niewinniejszy miedzy kim (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Taki, który nie (z)robi(ł) nic złego, na którym nie ciąży żadna wina; bezgrzeszny; innocens Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; innoxius Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; insons Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; exsors culpae Mącz, Cn,; immerens Calep, Cn; absque praevaricatione, iustus, sine defectu a. querela PolAnt; castus, immaculatus, incontaminatus, inculpabilis, a culpa remotus, tectus innocentia Mącz; innocuus Calep; [qui] caret crimine a. noxia, in causa non est, extra culpam est, [qui] vacat culpa, inculpatus, indignus, nullius criminis reus Cn (1136): BierRaj 23; BierEz F2v; nie racżcie gwáłtu cżynitz więcéy ſynowi mému niewinnému OpecŻyw 152v, 38, 122v, 129v, 130v, 131 (8); PatKaz I 3v, 13v; O daleko to bylo ſzluſznyey dacz tą laſką nyeuynnego począczya ſwey myley matcze/ ſktorą boſtwo ſwe zlączył/ yakoſz dal przenayczyſtſze począczye PatKaz II 73, 66, 72; HistJóz D2v; TarDuch C3v, [C4], [C4]v; thak yſz Commiſſarze yego Cro. mczi znalyeſzly go bicz nyewynnem LibLeg 11/137v, 8/133; WróbŻołt C5, H8v, I, S5; Abowiem oni nieprzepuſſczą y niewinnemu człowieku choćia go baczą wćierpliwoſćiach iego á niepomoże mu ſnadz y pokorá iego RejPs 163v, 81, 86, 123v, 140 [2 r.], 163v; ComCrac 16; abowim then tho Pyenyązek lyudzye Nyewynnye radt obczianſcha i gym wyelki czianſkoſczi y krziwdi czyny LibMal 1543/70v, 1551/164; Cudny niezień nieuinna duſza w ſlachetnim ciele RejJóz E5v marg; Zwlaſzcża iż ſie niewinnym iako mowiſz cżuieſz A cżemuſz ſie tak barzo/ w prżygodzie fraſuieſz RejJóz I6v, B2v, D5, G5v, 16, 17 (11); Niebędzieć niewinnym ktori bierze ymię pańſkie nadaremnie SeklKat F3v, V3v; Bo gdyż ſtworził [Bóg człowieka] niewinnego Ku wſſytkym cznotąm ſkłonnego RejKup p5, b8v, cc7; MurzHist C3v; kapłáni wkościele ſobbotę pokálaią a (marg) niewinni (–) przes winy [inculpati (marg) sine crimine (–)] ſą MurzNT Matth 12/5; Diar 22; DiarDop 100; BielKom E4; Spodobam ſye przed mym pánem w ſwim ſercu niewinnym LubPs aa2, C2v, C3 [2 r.], D2v, Ev [2 r.], G (27); Prokurator będźieſye ná Mężoboycę przypowiádał/ żáłuiąc nań o zámordowánie człowieka niewinnego. GroicPorz nv; Winuią kogo o Mężoboyſtwo/ á Sędźia wie człowieká być niewinnego GroicPorz aa3, dd2v, hh2; KrowObr 88v, 162, 206; Ano biedá káżdem s kogo pogorſzenie/ Miewa ze złych przykłádow niewinne ſtworzenie. RejWiz 34, 79v, 80v, 117, 121, 133v (8); Pan Iezus Piłatowi ráno wydan/ wypytan/ niewinnym nálezion Leop Luc 23 arg, 1.Reg 12 arg, 2.Peg 4/11, Prov 14/15, Nah 1/3; á gdyby ćiążáli człowieká niewinnego/ tákowemu ma być ćiąż wrocon UstPraw G, G; KochZuz A4v [2 r.]; ále ſie ten przyznał/ chociay niewinien był RejFig Cc4; RejZwierz 29v, 32v, 110v, 113v, 118v, 123v; BibRadz Sap 10/5, 10/15; Zwielką tego żáłośćią vżywamy Oświecony Krolu/ iż nas niewinne ſwe poddáne zá nicprzyiaćiele ſobie maſz BielKron 392v, 71v, 93, 95, 111v, 115v (12); Carere culpa, Nic nie być winien/ Niewinnym być. Mącz 38c, 40c, 71b, 235a, 252a, 402c (11); Prot B4, B4v; iáko ieſt ſroga pomſtá Páńſka nádekrwią cżłowieká niewinnego RejAp 179v, 47v, 52, 61v, 80v, 82v (10); GórnDworz Z2v; oto ten cżłowiek dał winę temu to páſterzowi niewinnemv á zábił go HistRzym 28, 85v, 86v, 88; áby ſie obacżył nędzny cżłowiek/ [...] á ofiarował mu [Bogu] pokorne ſerce ſwoie/ á niewinną myſl ſwoię. RejPos 29v; iż ná oneyże ſzubienicy ſwoiey był obieſzon/ kthorą był vcżynił ná onego cżłowieká niewinnego. RejPos 127v, 10, 15v, 24, 26, 27 (70); BiałKat 173v; BielSat N4v; A ták czás by ſie nam ocućić/ á themu okrutnikowi [Moskwicinowi] niewinny lud/ [..,] wyrwáć. KwiatOpis D; Vbiwſzy nas iáwnie/ niewinne ludźie [indemnatos homines Vulg Act 16/37 nie przekonánych WujNT] ktorzy ieſteſmy Rzymiánie/ wſádźili do więźienia KuczbKat 340, 150; Dwá ſie zwádziwſzy y ſiedzą ná ſtronie/ A wy niewinni iuż ſiodłaycie konie. RejZwierc 228, 10v [2 r.], 12, 27, 43, 43v (42); BudBib Gen 44/10, 1.Reg 26/9, Sap 18/21; HistHel Dv; A wſzákże gdy ſie kto bácżny/ możny/ y miłoſierny zá nie záſtáwi/ [.,.] z więźienia y od śmierći/ iáko niewinnych/ wybawia. CzechRozm 217v, 245v; Ręká iż niewinnego cżłowieká zábiłá/ Rzekł nie godná by dáley przy mym ciele byłá. PaprPan Gg2, V4v, Hh2, Hh3; ModrzBaz 1v, 85v [2 r.]; SkarJedn 215, 219, 220; Calag 532a; KochPs 16, 19, 66, 102, 150; A co o iego wychowániu/ młodośći y ćwicżeniu/ y w cżnotách [!] pomnożeniu/ y wielkiey doſkonáłośći w niewinnym żywoćie mowić? SkarŻyw 241, 213, 306, 329, 389, 444, 487; StryjKron 672; CzechEp 8, 73, 165, 197; KochJez A4; Xiądz Powodowſki/ [...] ludźi niewinnych w podeyźrzenie/ y w brzytkie poháńbienie/ przywieść vśiłuie. NiemObr 3; iż Krolowie Polſcy do tego cżáſu krwią niewinnych ludźi ręku ſwych/ nie pomázali NiemObr 20, kt, 20, 64, 91, 121 (9); Teraz ma liczbę czynić przed pánem groźnieyſzym/ Gdźie każdy winien/ by téż był naniewinnieyſzym. Pokrij ſwym miłośierdźiem/ pánie/ náſzé złosći KochFr 117, 66; KlonŻal C4; KochWz 142; ReszList 149, 178; WerKaz 296; WisznTr 18; KochPieś 1; KochSob 66; ArtKanc D17v, F15v, N9, N15v, Q11v; żeby ludzie niewinni pod bokiem Krolewſkim beſpieczni byli zdrowia ſwego GórnRozm A3v, C, G3, Iv [3 r.], I2 [2 r.]; PaprUp E4v, G2v; Calep [507]b, 539a [2 r.], 544a; Phil Sv; GórnTroas 22, 29, 52; KochFrag 53; LatHar 272, 318, 469, 515, 671; RybGęśli Bv, B2; Acz Piłat był niewinnieyſzy niżli wſzyſcy Zydzi WujNT 120, 96, 117 marg, 184, 520, Rom 16/18; iż zwykli niektórzy ludźie ſwarliwi/ ludźi niewinné [viros innocentes JanStat 607] potwarnie o vczynek mężobóyſtwá przed wielą lat vczyniony/ żáłobliwie oſkárżáć SarnStat 611, 147, 609, 700, 712, 898, 954; SiebRozmyśl C2, I; PowodPr 12; SkarKaz 315a, 422a; VotSzl Bv; GosłCast 73; SkarKazSej 666b; KlonWor 29 [2 r.].

niewinien czego (15): a przeto nie mnimáy ijżby owſſéki był niewinien méy ſmierci OpecŻyw 131; MurzNT Matth 27/24; LubPs Zv; GroicPorz z3, mm2v; gdyżem ia żadney złoſći niewinien BibRadz 1.Par 12/17; żadny [...] nie przyſzedł do ziemie Chánáneyſkiey obiecáney/ okrom tych ktorzy ná ten cżás byli młodymi/ niewinni będąc złośći á záſlepienia oycow ich. BielKron 40v, 419v; GórnDworz Sv; ModrzBaz 86v; LatHar 699; SkarKaz 315a; GosłCast 74. Cf »grzechu niewinien«.

niewinien od kogo, od czego (6): Piłat [..,.] wźiąwſzy wody/ omył ręce przed tłuſzczą/ rzeknąc/ niewinięnęm iá krfie [innocens sum a sanguine] tego ſprzawiedliwego [!] MurzNT Matth 21/24; BielKron 67. Cf »od grzechu niewinien«.

niewinien komu (8): RejPs 100, 147v; RejZwierz 119 [2 r.]; Iż ieſliże ia zle co mowię/ day o thym/ [...] ſwiádectwo ſwoie: á ieſlimci nic nie winien/ á cżemu mie bijeſz ábo przeſláduieſz? RejPos 336, 168; RejZwierc 47v; Nie pátrz ná wyſtępki/ bo wſpomniſzli złośći/ Ktoż niewinnym będźie/ twey ſpráwiedliwośći? GrabowSet Dv.

niewinien przeciwko komu (1): Thedy ma prziſzyancz s szyeſczyą szwyathkow, yako thego przeczywko panu ſzwemv nyevynyen LibLeg 6/116.

niewinien w czym (15): LibLeg 10/155v; RejJóz O3v; Ego conscia mihi sum a me culpam esse hanc procul, To wiem dobrze żem w tym nic nie winná. Mącz 373a, 71b [2 r.], 218b, 252a, 429c; gdyż białegłowy nic w they ſwey niedoſkonáłośći niewinny GórnDworz X5v, N4; Iżeś w tey rzeczy niewinien/ o ktorą ćię ten Krześcianin winuie SarnStat 264; CzahTr A4; GosłCast 33. Cf »w niczym niewinny«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że] (2): Iam nie winien/ że żywę w chudobie PudłFr 49; GórnRozm A4v.

W połączeniu z imieniem [w tym: imię + niewinny (11), niewinny + imię (9)](20): a niebáli ſie zabitz ſyna bożégo/ Iezuſa niewinnégo OpecŻyw 83, 118, 124; BielKron 93; RejAp 30v; RejPos 2v, 26v, 27, 50, 56v (10); RejZwierc 204v [2 r.]; SkarJedn 219; Iam y ná onego świádká Chryſtuſowego niewinnego Szcżepaná/ ſrogą śmierć/ zezwalał SkarŻyw 81; GosłCast 4.

W połączeniach szeregowych (14); Ten cżlowiek [...] ieſtci owſſeyki niewinny ij przyiáciéł boży/ a wielki ſwięty OpecŻyw 133, 48v; PatKaz II 19v; Iedno tylko ſam Iezus Kryſtus ieſt ſpráwiedliwy/ ſam ſwięty/ ſam niewinny/ ſam niepomázány/ ſam od grzeſznych odłątzony/ y nád niebo podwyſſzony/ iako duch ſwięty mowi. KrowObr 210v; Mącz 203h, 248d; RejPos 2, 101, [108]v; CzechRozm 210v; SkarŻyw 88; LatHar 555; WujNT Hebr 7/26.

W przeciwstawieniach: »niewinny ... winny (9), grzeszny, niecnotliwy, zakażony, zuchwały« (13): Ten ktory był mlodzienietz nániewinnieyſſy/ [...] wywolán był na okrutną ſmiertz iako winny OpecŻyw 134v; BielŻyw 55; GroicPorz ii4v; okazowałlibym ſie niewinnym/ dowiedźie tego żem ieſt niecnotliwym. Leop Iob 9/20; BibRadz I 291b marg; BielKron 34v; RejPos 181; BudBib Ex 34/7, Nah 1/3; CzechRozm 217; KarnNap D4v; ModrzBaz 79v; GórnRozm 70.

W porównaniu (1): LubPs B6v cf »niewinny a jeszcze sący«.

W charakterystycznych połączeniach: niewinne(-y, -a, -i) bostwo, ciało (10), człowieczeństwo (5), człowie(cze)k (ludzie) (129), dusz(yczk)a (duch, duszyca) (44), lud (7), mąż (2), męczennicy, miesto, miłość, myśl (3), narod (4), nędzni(cze)k (2), nieborak (nieboras) (2), poczęcie (9), przyrodzenie, serce (28), stworzenie, sumnienie, żywot; niewinny w młodości; uciskanie niewinnych.

Wyrażenia: »niewinni Ablowie« = ludzie zamordowani mesłusznie [szyk 1:1] (2): RejZwierc 186v; iáko wiele krwie Ablow niewinnych źiemia tá w ſię przyięłá y przyimuie SkarKazSej 704a.

»anjoł(ek) niewinny« (2): á vſtáwicżnie iáko Anyoł niewinny będzye ſtał w nádzyei ſwoiey przed wielmożnym Máyeſthatem Bogá Oycá twoiego RejPos 266, 343.

»(by)namniej niewinny« = culpa haec a me procul est, nullam de his rebus culpam commeruit Mącz (3): Mącz 71b, 218b; Prżyiáciele zábitego/ ábo ſyn/ ábo brát/ vczyni proteſtatią ná mężoboyce/ y położy complices śiłá/ ludźi dobrych/ y namniey nie winnych. GórnRozm Iv.

»chłopiątka niewinne« (1): przedawáią Zydom Dziatki [..,] Ktorzy tocżą y cedzą chłopiątek niewinnych Z żyłek z ſercá/ żywą krew KlonWor 29.

»niewinne(-a) dziatki, dzieci(ę), dziateczki, dzieciątko, dziecina« [szyk 23:19] (33:4:2:2:1): OpecŻyw 21v; Infans [...] Nyewynne dziećyę co yeſcze mowyć dobrze nyeumye Murm 45; LubPs B6v, C; KrowObr 82v, 233v, 236; (marg) Herod wielki. (–) á then niewinne dzyatki pobił ſzukaiąc Kryſtuſá BielKron 139v, 24v, 311, 465v; GórnDworz Y3; RejPos 2v, 25, 25v, 26, 26v (12); RejZwierc 255v; SkarJedn 200; KochPs 173; SkarŻyw 194; KochDz 105; ArtKanc C14; ZawJeft 43; GrabowSet R2; OrzJan 136; LatHar 191, 355, 445, 538, 649; święto tych niewinnych dziatek záwſze kośćioł święćił y obchodził WujNT 9; SkarKaz 517b; Gdyż tám dźiatki niewinne pánienki vcżćiwe/ Iedne poſzły pod ſzáble drugie pod zelżywe. Niewole ſą poddáne CzahTr E4v; KlonWor 9.

»od grzechu, grzechu niewinien« [szyk 4:2] (4:2): yſch cryſtus myal matką od kozdego grzechu nyeuynną PatKaz I 13v; PatKaz III 96, 137v; WróbŻołt H8; BiałKat 253v; iż tho ieſt thák ſwięty cżłowiek iż then żadnego grzechu zá żywotá ſwego nie winien RejZwierc 175.

»nic niewinien« (28): RejPs 86v, 100, 147v; LibLeg 10/155v; RejJóz M7; RejKup aa3; RejZwierz 119; ábowiemem ieſt ránion ſtrzałą choćiażem nic nie winien [absque praevaricatione]. BibRadz Iob 34/6, 2.Reg 3/28; Gwilfordus/ y z żoną Ioánną byli pośćinani/ z żáłośćią wiele ludzi/ bo Ioánná nic niewinna byłá BielKron 238, 16v, 231; Mącz 71b, 252a, 373a, 429c; GórnDworz N4, X5v; RejPos 168, 327, 336; Y cżemuſz ty karzeſz moy miły Pánie coć nic nie winni? RejZwierc 47v; ieſliżeś nic nie winien/ tedy to lepiey thu ludziom okázáć/ niżli w złym mnimániu zoſtáć. RejZwierc 55v, 80, 92v, 126, 135, 238v.

»w niczym, ni w czym niewinny« (1:1): RejJóz Hv; telko o niewinne dziatki proſzę/ [..,] bo the nie thelko wnicżym niewinne/ ále áni wiedzieć mogły łotroſtwá oycowſkiego. GórnDworz Y3.

»niewinne niemowiątka« (1): cżemu záraz [X.K.] nie wymáże ze Mſzałow y z Agend cżártow záklinánia/ y wyrzucánia? nie tylko z niewinnych niemowiątek: ále też y z źioł CzechEp 296.

»niewinny jako owca« (1): Iam ieſt ktorym zgrzeſzył/ ći ſą niewinni iáko owce [cf Ego sum qui peccavi, ego inique egi: isti, qui oves sunt quid fecerunt? Vulg 2.Reg 24/17] BielKron 73v.

»niewinny Pan, Krystus« [szyk 9:1] (9:1): á tám rádá wſzcżętá/ Przećiwko Pánu Bogu sſercá vpornego/ Y przećiw niewinnęmu Kriſtuſowi iego. LubPs B2; Smętek wielki/ żechmy dáli przycżynę ták ſrogiey śmierći temu niewinnemu Pánu ſwemu. RejPos 110, 104, 104v, 107 [2 r.], [108]v [3 r.]; LatHar 316.

»paniątka niewinne« (1): Choćia Pan z przyrodzenia cnotliwy y ćichy. Przeformuie [dworak] ná ſwoy kſztałt paniątká niewinne KlonWor 57.

»synaczki niewinne« (1): O iáka byłá żáłość rodzicom/ gdy po ich komorkách y piwnicách y wſzytkich ćiemnych kątách/ ſzukano/ y brano ſynacżki niewinne niá zgubę. SkarŻyw 478.

»na wszem niewinny« (1): (marg) Roſkoſz ſpołku przyacielſkiego. (–) Nuż gdy vſłyſzy ieden iż gdzie v práwá drugiego wołáią [...] A ieſli prawdá/ to onę rzecż [drugi] pięknemi ſłowy obmawia á iáko może zdobi/ á kędy może nadobnemi obmowkámi ſwemi ná wſzem go niewinnym cżyni. RejZwierc 90v.

Szeregi: »anjelski a niewinny« (1): iego [św. Chryzostoma] Anielſki á niewinny żywot potępili SkarŻyw 89.

»niewinny a cnotliwy« (1): Cżemu niewinne á cnotliwe ludzie bijećie niepobożnicy? SkarŻyw 70.

»czysty, (i, a) niewinny« [szyk 5:3] (8): PatKaz II 21v, 66 [2 r.], 79v, 81v; RejPos 266; vczynże mię téż czyſtą á niewinną/ kiedy przed ſrogi twóy ſąd ſtánę SiebRozmyśl C2, G4.

»dobry, (a) niewinny« (3): BielKron 198; Praeclara conscientia sustentor. Dobrym niewinnym ſumnieniem ſie cieſzę. Mącz 448c; á iſz wam zádáią/ iákoby Symon był cżłek dobry á niewinny SkarŻyw 436.

»niewinny i przez grzechu« (1): pan bog uczynyl ſwą moczą czworakye rodzayouy ludzkyemu nyeuynne y przeſz grzechu począczye PatKaz II 71v.

»maluchny (a. maluczki, a. maluśki) a (i) niewinny« [szyk 2:1] (3): ij komus ty tzo zlégo vdzialál/ iż cie tak niewinnégo ij ieſſcże maluſkiégo przeſladuią. OpecŻyw 28v; RejPos 19v; LatHar 191.

»niewinny a niepokalany« (1): TAk niewinną á niepokaláną Oblubienicę Chryſtuſową [Kościół] zpotwarzywſzy y wzgárdziwſzy Grekowie SkarJedn 242.

»niewinny i nie niezasłużony (a. ktory tego nie zasłużył)« (2): Krolom y inym zwierzchnym Panom/ [...] ábo folguią/ ábo wżdy mnieyſzey ſrogośći nád nimi vżywáią niżli zásłużyli/ choćia przycżyną woyny byli. á niewinni y ktorzi tego niezásłużyli [Insontes autem et immerentes]/ ktorzi żadney przycżyny woyny niedáli/ ſrodze tego przypłacáią ModrzBaz 107v; Phil E3.

»poćciwy a niewinny« (1): ktoby ſie miał tárgnąć ná poććiwego á niewinnego cżłowieká iſcie też ten ſtoi zá pſá ná łáńcuchu. RejZwierc 135v.

»prosty a niewinny« (2): Bo to ich [heretyków] właſny obyczay/ przez ſłodkie namowy y wydworne ſłowá zwodzić ſercá proſtych á niewinnych ludzi WujNT 645, 31.

»niewinny a jeszcze sący« (1): A ták koſcioł ſwięty á zebránie wiernych/ kthorzy tu ſą ná ſwiecie/ ſą práwie iáko niewinne á ieſzcże ſące dzyatki LubPs B6v.

»sprawiedliwy i (a) niewinny« (5); HistRzym 88; WerGośc 257; Ale żeby kto oſoby ſpráwiedliwéy y niewinnéy [iustam et innocentem JanStat 589]/ o tákowy álbo inny wyſtępek potwárnie nie winował SarnStat 506 [idem (2)] 711, 933.

»święty (a. prześwięty), (a, i) niewinny« [szyk 17:7] (24): a twą ſwiętą a niewinną duſſę wprowadzę w chwálę tobie zgotowaną od pocżątku ſwiata. OpecŻyw 173v, 21v, 37, 53v; atedyczyem bylo yey [Marii] przenayczyſthſze czyalo y przenayſzwyąthſze y naynyeuynnyeyſze yey począczye PatKaz II 69; KrowObr 73; RejWiz 86; iż y ſwięći á niewinni ludzye lękali ſie thák wielkiego Máyeſtatu Páńſkiego. RejPos 177, 25, 100v, 103, 104v, [105]v (14); RejZwierc 127v, 267v; LatHar 174; SkarKazSej 663b.

»wierny a niewinny« [szyk 7:3] (10): RejAp 39; ábychmy ſie cżynili niewinnemi/ á wiernemi rycerzmi Páná tego RejPos 27v, 52v, 53, 54v, 160, 164v, 282; SkarŻyw 119; LatHar 196.

W przen (99): Też ćirpliwoſcz niewinna zawzdy ma ſwe mieſtcze Rad więcz pan Bog nagradza kogo ſzcżęſcie treskcze RejJóz G2; Przepłacáiąc powinność/ przepłacáiąc cnotę/ Przywodząc ná wſzytko złe niewinną proſtotę. RejWiz 106v; RejAp 39; [czart] poſiewa gi [świat] dziwnym kąkolem nieſpráwiedliwośći á vćiſkow iégo/ ták iż ono niewinne naſienie/ wielki vćiſk á wielkie zátłumienie ćirpi RejPos 54v; á położ mu ná ofiárę/ nie gromnicżkę áni błáżeyká/ ále onę niewinną śinogárlicżkę/ nędzną duſzycżkę twoię RejPos 58; Pámiętayże iáko Prorok woła ná ty naiemniki nędzne a fáłſzywe páſterze ſtádá tego Páńſkiego niewinnego RejPos 123; wypłocż też ty ſiatki ſwoie z onego márnego błotá/ plugáwośći/ á omylnośći ſwoich/ ktoremiś omacmie á potáiemnie łápał á záwodził ty niewinne rybki Páná ſwoiego RejPos 176v, 20 [2 r.], 52v, 53, 54v [2 r.], 84v (20); Gdyby ná woynie dárł ieden drugiego/ Lecż báráná drą wſzędy niewinnego. Dwá ſporni wilcy o ſię ſie nie kuſzą/ Owiecżki nędzne ty wełnę dáć muſzą. RejZwierc 228v, 192; BudBib Iob 22/30; niewiem z iákim ſumnieniem [ksiądz kanonik]/ będąc ták krwie niewinnych owiecżek Chriſtuſowych prágnącym CzechEp 21.
Wyrażenia: »baranek niewinny« = Chrystus [szyk 37:32] (69): bo ieſſcże z mlodu będątz barankiem niewinnym/ dzieciątkiem mlodem/ ktory grzechu niepoznál/ za nás grzeſſneé iako dzijs wielką boleſtz cirpiál. OpecŻyw 22; O Iezu baranku niewinny/ ienżes przed Piłáta przywiedzion OpecŻyw 120v, 126; KromRozm I [L3]; KromRozm III E6; LubPs Z3v; KrowObr 67, 141v, 182; OrzRozm M3; OrzQuin N; ni w kim zbawienie y żywot wiecżny/ iedno w tym Báránku niewinnym/ kthorego nam Ian ſwięti pálcem vkazał RejAp 144v, 52, 52v [2 r.], 55, 67v, 103 [2 r.] (14); tego Páná á zbáwicielá náſzego/ [...] ktorego piſmo y Prorocy wſzędy niewinnym báránkiem zowie, RejPos 102v; iż miał [Bóg] zeſłáć to vlitowánie ſwoie/ á tego to niewinnego báránká á ſynacżká ſwoiego/ ná odkupienie nędznego narodu ludzkiego. RejPos 159, 6 [2 r.], 11, 13, 14, [77]v (30); SkarJedn 237; SkarŻyw 4; ReszHoz 122; ArtKanc D11v, D17, E9v, F6v; LatHar 318, 329, 609; co zacz były wodzenia/ Ná ſąd nieſpráwiedliwy/ przed złośliwé ſędźié/ Niewinnégo Báránká SiebRozmyśl A3, C, C2, Dv.

»niewinna Gęś« = Jan Hus (1): Iż możecie mnię nędzną gęś do cżáſu zátráćić/ ále śiłá Lábęći po mey ſmierći náſtánie [...] Iákoż potym y ták ſie sſtáło/ śiłá Lábęciow było náſtáło po tey niewinney Gęśi RejAp 94v.

»niewinny wąż« = Chrystus (w nawiązaniu do prefiguracji Chrystusa w postaci węża miedzianego ze Starego Testamentu) (1): A poki nie wierzymy á nie weźrzymy ſtałą wiárą ná onego niewinnego wężá ná náſzego zbáwicielá/ [...] żadna pomoc/ [...] nas wybáwić nie może RejPos [154].

»niewinny wiek« = dzieci (1): iż chłopiec chłopcá zábił v Piotrkowá. [...] O kwierze niepodobna okrutnośći: ktorey ſię niewinny wiek [aetas innocens] vcży od ludźi winnych ModrzBaz 144.

Przen (248):
a) O zwierzętach lub rzeczach traktowanych antropomorficznie (39): Bowiem ieſt [baranek] miedzy wſzytkiemi ziemſkiemi zwierzęty niewinny/ y napokornieyſzy/ gdyż nikogo nie vraża/ ani zębem/ ani rogiem ani piętkhą FalZioł IV 1c; iáko oná wędká [...] Ktora niewinne rybki záwżdy zdrádnie niſzcży RejWiz 27v, 138; Ziemię tłucze niewinną Prot C2v; Iż ieſli ſie nádemną dzyeie to okrućieńſtwo męki moiey iáko nád niewinną á nádzyeloną roſzcżką/ ktora záwżdy kwitnęłá w niewinney zyelonośći ſwoiey RejPos 106, 220 [3 r.]; Pátrzayże ieſliże to ieſt podobny żywot [człowieka] kn żiwotowi źwirzątká niewinnego/ ktore y ſkorę y ciało ſwe nośi ku potrzebie á ku żywnośći temu tho krolowi ziemſkiemu/ á roſzki ſwoie záwżdy porzucić muśi pod nogi iego kiedy on iedno każe. RejZwierc 156v; BielSen 6 [2 r.]; Co ſobie gárdłá oſtrzą ná niewinné piwo Rydzem/ śledźiem / ogórkiem: niewiém co im krzywo. KochPieś 21; (marg) Káwká/ Kruk. (‒) z oney wielkiey chući/ Drobiątku niewinnemu do gárdłá ſię rzući KlonWor 5.
Wyrażenia: »baranek, baran niewinny« [szyk 17:5] (20:2): OpecŻyw [79], 109v; Iezu ktorys iako Baranek niewinny miedzy wilki naſmiewany y bithy na drodzes był. TarDuch C2; KrowObr 67v; RejAp 67v; áby káżdy wedle narodow ſwoich wzyął báránká niewinnego á niepomázánego/ á krwią iego áby náznáczył podwoie ſwoie RejPos 103, 100, 103 [2 r.] 107, 122v, 130v (13); CzechRozm 24, 209v; ktore ſobie Chryſtus iáko niewinne baránki ná ofiárę w młodych lećiech poświęćił SkarŻyw 180; LatHar 278.

»owca (a. owieczka) niewinna« [szyk 2:1] (3): Owcá nyewinna/ ták ſye rychło/ á ſnadź rychley/ złego á yádowitego/ yáko dobrego źyela imye/ ÿ nyechcąc ſye záráźi. KromRozm I N2; RejWiz 138; CzechEp 21.

b) Należący do niewinnego człowieka (206): OpecŻyw 19, 141; Ale mámy nędzniku byś rozumiał práwie/ Iáki ieſt ſrogi ſędzya przy niewinney ſpráwie. RejWiz 122v; RejZwierz 44v; Mącz 40c; Bo ſłyſzałeś gdy zábił Kaim Ablá/ iż Pan powiádał/ głos z ziemie niewinny woła do mnie. RejAp 61; RejPos 78v, 289v; Dziwna to ieſt rzecż kiedy ſie dwá wſcieką/ Głowy niewinne by kápuſtę ſieką. RejZwierc 228, 27, 186v, 244v, 260; ArtKanc D17, El4v; ZawJeft 31; GrabowSet B3v; LatHar 213; GosłCast 710.

W charakterystycznych połączeniach: niewinny(-a, -e) głos (3), głowa (2), łkanie, łzy (2), ręka (5), umysł, usta, wymowność.

Zwrot: »ręce niewinne (a. rękę niewinną) zachować« = nie popełnić żadnego grzechu ani przestępstwa [szyk zmienny] (2): Ruben chcyał go [Józefa] wybáwitz zych rąk/ y mowił/ [...] ale go wrzutzmy wten doł ſtáry ktory ieſt ná puſſtzy/ á ręce ſwoye záchowaycye nyewinne [manusque vestras servate innoxias Vulg Gen 37/22] HistJóz A2; KochPs 33.
Wyrażenie: »krew niewinna« = sanguis innoxius a. innocens, a. iustus Vulg, PolAnt; crux innocens Mącz [w tym: krew niewinna leje się (3), wylewa się (3), jest wylana; rozlana krew niewinna; krwie niewinnej przelanie, roźlanie (7), wyl(ew)anie (2); krwie niewinnej roźlewca (2), wylewacz; krew niewinną przel(ew)ać (7), rozl(ew)ać (19), wyl(ew)ać (18), lać (3); wylewając krew niewinną; niewinną krwią oblany (2), polany] (szyk 112:72] (184): Zgrzeſſylem wydáwſſy ij zdradziwſſy krew niewinną [Peccavi tradens sangiunem iustum Vulg Matth 27/4] OpecŻyw 118; a oglądáy cżlowieka albo mlodzieńtza nádobnégo/ niewinną krwią oblánégo OpecŻyw 131v, 99, 100v, 118v [2 r.], 121v, 128 (10); PatKaz II 66v; WróbŻołt S5v; iż y dzieći ſwoie ofiárowáli báłwánom ich wylewáiąc krew niewinną ná ofiárę martwem hogom pogáńſkiem. RejPs 158, 194; RejJóz A7v, A8; SeklKat 113v, I3, I4v, Z; RejKup ee2; LubPs A4, C2, C2v marg, D2, G2 (12); GroicPorz pp2v; Iż dwá hárdzi powſtáną/ á bez wſzey przycżyny/ Leie ſie kreẃ niewinna/ ták práwie bez winy. RejWiz 172, 70; Leop Prov 6/17, Ier 22/17, Ez 16/38, Ioel 3/19, 2.Mach 1/8; KochZuz A4v, A5; BibRadz 2.Reg 21/16, Ps 105/38, Ier 7/6, 22/3, Ez 22/2 (10); cżemu grzeſzyſz cbcąc rozláć kreẃ niewinną [Vulg 1.Reg 19/5] tego który wyſwobodźił lud Izráelſki BielKron 66, 19, 59, 67, 69v, 87 (17); Mącz [274]a; Otho kreẃ niewinna z ziemie do mnie o pomſtę woła RejAp 93v, 102v, 108v, 109, 127, 129v (10); GórnDworz Y6v; HistRzym 19v [3 r.]; RejPos 7, 26v [2 r.], 27v, 30v, 47v (28); KwiatOpis B; RejZwierc [28]v, 41v, 42, 135, 141 (13); BudBib Deut 27/25, 1.Reg 19/5, 3.Reg 2/31, Ps 105/38, 1.Mach 1/39; CzechRozm 171v, 254; SkarJedn 325; KochPs 13, 16, 162; SkarŻyw 2, 62, 263, 478, 535; MWilkHist F3; CzechEp 16, 20, 27, 57, 59 (9); KochJez A4; KlonŻal C4; KochWz 139; ArtKanc N15v; BielRozm 7; GrochKal 17; GórnTroas 22; GrabowSet E2; LatHar +2v, 112, 697; WujNT 117, 120, 121; SiebRozmyśl H2; KlonKr D3; PowodPr 30; SkarKaz 315a; iáko kreẃ niewinna niekarána/ wſzytkę źiemię y kroleſtwo plugawi SkarKazSej 704a, 704a [2 r.]. Cf »święty, (a) niewinny«.
Szeregi: »cnotliwy, niewinny« (1): Która [zazdrość]/ mówię/ na dźięćinné Látá cnotliwé niewinné/ Ięzykiem śmiertelnym śiecze ZawJeft 23.

»czysty, niewinny« (1): a yſz bog ſtal ſyą czlouyekyem [...] przyąwſzy plecz z yey czyſtey nyeuynney krwy PatKaz II 66v.

»święty, (a) niewinny« [zawsze: święta a niewinna krew] (10): RejAp 116v; Abowiem then ſwięty á niewinny báránek dał wylać zá grzechy náſze onę ſwięthą á niewinną kreẃ ſwoię. RejPos 103, 88, 102v, 104 [2 r.], [105] (9).

c) Nie będący powodem niczego złego (2): Tákżeć kołniérz nie winien/ kiedy Vſarz błądźi: Iáko y káptur/ gdy ſye téż Mnich źle w nim rządźi. PudłFr 54; Prawo/ powieſz/ nic w tem nie winno/ ále winni Stároſtowie/ ktorzy exequutiy nie czynią. GórnRozm I2v.
d) Bardzo młody (1): gdiż pán iezus ieſſcże będątz niewinny cirpiál pokutuiątz za cię wielkié cięſſkoſcij ij niedoſtatki. OpecŻyw 29.
a. W funkcji rzeczownika (187): BierEz 113, R3v; OpecŻyw 59v, 119; MetrKor 40/818; Kto niewinnego potępia ſam ſiebie rani, bo dla tego ſumnienie iego będzie gryſć zawżdy. BielŻyw 77, 37, 55; WróbŻołt 25/6, I; czáſem [Bóg] dopuſći vćiſnąć niewinnego RejPs 150v, 52v, 55, 92v, 123, 140, 143v; prżygoda thrapi y niewinnego RejJóz G6 marg, H7; RejKup C; dźiś podczas i niewinne/ panowie wieſzą leda przyczynkę na nie włożywſzy MurzNT 58v, 53v; DiarDop 108; LubPs B6v, C3, G2, O2v, S5, ee2; ma być ſkaran co záſłużył wedle Práwá: A niewinny zárázem ma być wolno puſzczon. GroicPorz m4v, z4; RejWiz 124, 138 marg, 139v, Dd; Leop Iob 9/23, 2.Mach 4/47; RejZwierz aa2, 21v, 119, 122; BibRadz Gen 20/4; BielKron 231; A u boga niewinnych ważne proźby wſzelkie. KochSat C; Mącz 40d, 56d, 261d, [305]d, 400d; Lecz niewinni ná świećie dźis nie máią miru/ Przećiw nim káżdy piſze/ bo doſyć pápiru. Prot A4v; á iż ſie pomśćił krwie niewinnych ſwoich. RejAp 156, 150, 156v; HistRzym 28, 85v, 86 [2 r.], 86v [3 r.]; RejPos 26v, 27 [4 r.], 51 [2 r.], 82v, 127v; RejZwierc 191, 201; BudBib Iob 22/19; CzechRozm 217v; PaprPan Hh2; A iż to ieſt rzecż niesłuſzna/ áby niewinny [innocentem] y iednę godzinę trapion być miał ModrzBaz 85, 85; SkarJedn A6v; Którzy przećiw cnotliwym práktyki kuią/ A niewinné nád práwo iáwné ſkázuią. KochPs 142, 15, 19, 52, 81, 91 (10); SkarŻyw 130; CzechEp kt, 1, [3], 17, 19 (11); CzechEpPOrz *3v; NiemObr ktv; ReszList 178; ArtKanc D11, E14v; Y náydźie ſąd niewinnego niewinnem. GórnRozm Iv, Iv, I2; PaprUp 14; ZawJeft 40; GrochKal 28; GrabowSet H3v; Ze nád niewinnym czáſem zły przewodźi. KochFrag 16; LatHar 318; Bo by mieli ráczey vmrzeć/ á niżli żywot odiąć niewinnemu WujNT 121, Matth 12/7; JanNKar A3; SarnStat 566; KlonKr C4v; Lecz niewinny á ſpotwarzony/ ſądu prágnie SkarKaz 8a, 422b; GosłCast 70; SkarKazSej 702b.

W przeciwstawieniach: »niewinny ... winny (25), zły (8), złościwy (3), możny (2), okrutnik (2), grzesznik, ku śmierci osądzony, uporny« (43): niechcecieli go [Chrystusa] puſcitz iako niewinnégo/ daruycie go ale ſwiętu/ iuż ku ſmierci oſądzonégo OpecŻyw 124, 39, 134; MetrKor 40/818; WróbŻołt gg8; RejPs 142v; ComCrac 16, 16v, 19; KromRozm III N4; GliczKsiąż F7v; Grzeſſnik dziś nyewinnego kędy może gubi LubPs C2v; GroicPorz c4v; KrowObr 44; RejWiz 127v; RejZwierz bb4v, 122; A on [Scewola] rzekł/ nie godná tá ręká być przy moim ciele/ gdy niewinnego zábiłá á okrutniká chybiła BielKron 106, 203; KwiatKsiąż Iv; Mącz 224b; RejPos 49v, 266v; KuczbKat 340; RejZwierc 79v, 225, 226 [2 r.], 228v, 255v; BiałKaz M4v; CzechRozm 243; ModrzBaz 95 [2 r.]; lepiey iż dźieśięć winnych vydą kaźni zá ſwe wyſtępki/ niśliby iedęn nie winny miał bydź ſkarány. GórnRozm C4, D2; KochProp 6; Phil L3, N4; LatHar 268; SarnStat 1170; KmitaSpit B3; SkarKazSej 665a.

W charakterystycznych połączeniach: niewinnego krew (4), pomsta, pomściciel, prześladowca, serce, śmierć, upadek (2); niewinnego bronić (6), cieszyć, drapać, dręczyć (3), (wy)gubić (3), (s)karać (3), mordować (2), naleźć (3), obwinić, na śmierć osądzić (2), potępi(a)ć (6), psuć w sądziech, wolno puścić (3), sądzić, skazować (2), strzelać, tłoczyć, trapić (utrapienie) (3), uciskać (ucisnąć, ścisnąć) (8), umorzyć (2), uznać, wybawić (wybawienie) (3), zabi(ja)ć (6), zniszczyć; niewinnemu czynić przykrości, odjąć żywot, szkodzić; osądzić niewinnym; pastwić się nad niewinnym; skazać za niewinnym.

Przysłowie: BielŻyw 38; Fortuná cżęſtokroć niewinnego opuſzcża/ ále dobra nádzyeiá nigdy. BielKron 102v.
Wyrażenia: »krew niewinnych« (2): przeklęcié ij pomſta krwie niewinnych OpecŻyw 77; RejPos 314v.

»krzywda niewinnego« (3): RejPs 215; iż yeſt Bog co mśći krzywdy nyewinnego LubPs O3v; RejZwierc 27.

»łzy niewinnego« = lacrimae innocentis Vulg (5): RejWiz 124 marg, Cc7; Leop Eccle 4/1; BielKron 80; (marg) Eccle: 3. et 4. (‒) Widźiałem potwarzy ktore ſię pod ſłońcem dźieią/ y łzy niewinnych ktore poćiechy żadney nie máią SkarKaz 2a.

»niewinność niewinnego« (1): byle niewinność niewinnego (możnali rzecż [!] wedle Bogá) [...] ták znácżne było: żeby [...] on też twoiey niewinnośći świádectwo máiąc/ sſtąd ſię poćieſzyć mogł. CzechEp 4.

»niewinny pański« (2): á podſzcżuwáią możnieyſze ſwiátá tego ná niewinne Páńſkie RejPos 266v, 266v.

»płacz niewinnych« (1): Widźiałem potwarzy/ ktore ſię pod ſłońcem dźieią/ y płácz niewinnych [lacrimas innocentium Vulg Eccle 4/1] ktorych żaden nie ćieſzy SkarKazSej 703b.

Szeregi: »baczny a niewinny« (1): y cżęſtokroć niektorzy [obrońcy] (bácżnych á niewinnych wyimuię) ták ſobie w domach ich [bronionych] pocżynaią/ iż wielokroć ták vtrapione głoſy do Bogá o nieprzyiáćielá Pogáńſkiego wołáią. PowodPr 63.

»dobry abo (i) niewinny« (2): PowodPr 6; iż moc Bożą máią ná gubienie złych/ y ná ożywienie dobrych y niewinnych SkarKazSej 665a.

»niewinny i niepobożny« (1): iż niewinnego y niepobożnego [innocentem et impium] on [Bóg] zniſzcża. Leop Iob 9/22.

»niewinny i pobożny« (1): Dobry Sędzia [...] ná mieyſcu Bożym záſiada/ ku karániu złych/ á bronieniu niewinnych y pobożnych Phil L3.

»niewinny a pokorny« (1): kto śláchectwem ábo możnośćią wiele może/ niech zwierzchność y możność ſwą obráca ná bronienie niewinnych á pokornych [innocentibus et humilibus]. ModrzBaz 68v.

»niewinny a skruszony« (1): y komu opowiáda miłoſierdzie Bogá Oycá ſwego niehieſkiego/ nie żadnemu inſzemu wymyſlácżowi ſwiátá tego/ iedno niewinnemu/ á ſkruſzonemu/ á ktory vpadek ſwoy vznawſzy/ vciecże ſie do ſwiętego miłoſierdzia iego. RejPos 121v.

»spokojny a niewinny« (1): práwo/ ktore roſkázuie mężoboyſtwo pieniądzmi okupić/ niema być pocżytáne zá práwo/ ále zá Rzecżypoſpolitey zmázę/ [...] iáko wiele złego ztey ſkázy vrosło? [...] ktora ſpokoyne á niewinne [qietos et innocentes] ná niebezpiecżność iákoby ná rześ wydawa ModrzBaz 79.

»niewinny a (i) sprawiedliwy« (3): RejPs 142v; niewinnego y ſpráwiedliwego [innocentem et iustum] nie zábiyay BibRadz Ex 23/7; RejPos 331.

»niewinny a święty« (1): á roſkoſzuieſz ſobie w oney zwirzchnośći ſwoiey/ á cżáſem y we krwi niewinnych á ſwiętych iego RejPos 314v.

»wierny a niewinny« (1): á wierny á niewinny Páńſki/ wedle nieomylnych obietnic iego/ [...] nigdy zapłátá iego nie zginie. RejPos 266v.

2. Taki, który jest nieświadomy zła (3): Pan záwżdy błędnych á nyewinnych pilnieyſzy. RejPos 183 marg.
Szereg: »niewinny, (a) zwiedziony« (2): Iż táki ſługá złośćiwy/ ktory wie á rozumie wolą Páńſką/ ſrozſzemi plagámi będzye karan/ niżli on niewinny á zwiedziony od niego RejPos [340]v; SkarŻyw 89.
3. Zachowujący dziewictwo, dziewiczy; immunis Vulg (7): Bo nie vććiwa rzecż ieſt v Aſsyriycżykow/ gdyby niewiáſtá pośmiewáłá ſie z mężá/ tho cżyniąc áby od niego wyſſlá niewinną będąc. Leop Iudith 12/11; BielKron 43; y dziewictwoś pánience niewinney odiął SkarŻyw 510; KlonWor 58.
W przen (1): Bo co ieſt iż kto piſał Wenuſowe błędy/ Kupidowe zaſtrzały Paryſowe ſądy. [...] Nie iedno tym pomáże niewinne młodośći/ Ktorzy ieſzcże nie ználi żadney wſzetecżnośći. RejWiz 5v.
Przen: Taki, w którym lub na którym jeszcze nikt nie był (1): Helikon dźiewicży/ dźiewicżą śmierćią żáłośnie Poſkromił niewinną gorę/ niewinną krwią ſprośnie. KlonŻal C4.
a. W funkcji rzeczownika (1): A cżemuſzby niewinne/ o ktorych żadney wątpliwośći niemáſz/ miáły być Almámi zwáne ſłowem im nieprzyſtoynym CzechRozm 130.
4. Niesłuszny, niezawiniony (85): RejPs 210; Więcżey by mnię nędznemu ſercze truchleć miało Za niewinną przygodą gdy tak ſzcżęſcie chciało RejJóz Gβv; BielKron 109v; wypiſuie ſie nam śmierć á niewinne zginienie onego Proroká wielkiego Ianá s. RejPos 320, [105]; SkarŻyw 89; ArtKanc E15v; Nuż ná mordy [...] obwinienia niewinne o rány/ [.,] tęn komuby ſię dáłá/ do pewnego czáſu abſoluta poteſtas, nálaſłby táki munſztuk GórnRozm L; CzahTr F2.
Wyrażenia: »niewinna męka« [szyk 33:7] (40): botz nitz nieieſt bogu milému tak przyiemnégo/ [...] iako cżęſté obiéranie w nie winné męce námileyſſego ſyna bożégo. OpecŻyw 160, 99, 154, [162]v; FalZioł V 66; SeklKat P; LubPs 24; RejPos 32v, 47v, 87, 87v [2 r.], 89 [3 r.], 90 (20); ArtKanc D11v; O iákom wiele duſz/ przenadrożſzą krwią twoią/ y niewinną męką twoią odkupionych y ożywionych/ zgorſzył LatHar 144, 256, 352, 386, 643, 644; SiebRozmyśl Av [2 r.], B2, Fv, L2, M.

»płacz niewinny« (2): OpecŻyw 22v; Co tam płaczu niewinnego Przed uciskiem sprawce złego. BierRozm 15.

»niewinne roźlanie (a. wylanie) krwie« [szyk 6:1] (7): á okaż możnoſć twą nád niewinnem rozlianiem krwie ſlug twoich RejPs 119; RejPos 87v, 89, 106v, 107v; RejZwierc 196v; SkarKazSej 707b.

»niewinna śmierć« [szyk 22:5] (27): OpecŻyw 134; KromRozm III Bv; BielKron 145; á ni o cżym więcej nie myſląc/ iedno/ iákoby ſie ſmierći niewinney iego/ ſławnie pomśćić mogłá GórnDworz Y6; iż iuż oną niewinną śmiercią ieſth vbłagan gniew Bogá oyca niebieſkiego RejPos 119, 27v, 87v [5 r.], 88 [2 r.], 100v, 103v (18); SkarŻyw 262, 305; ArtKanc D13; LatHar 70, 92.

Szeregi: »ciężki a niewinny« (1): maiącz zawżdy na bacżnoſci iego cięſzką á niewinną mękę FalZioł V 66.

»gorzki a (i) niewinny« (2): O gorzkiey á niewinney męce Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá. LatHar 256, 644.

»niewinny a okrutny« (1): kthory był vfárbowan ſwiętą á ſláchetną á przenadroſzą krwią iego/ to ieſt/ niewinną á okrutną mękę [!] iego. RejPos 103v.

»srogi a niewinny« (1): ktore [niewiasty] płákáły idąc zá nim/ [...] dziwuiąc ſie oney ſrogiey á niewinney męce iego. RejPos 100.

»święty, (a, i) niewinny« (8): LubPs Z4; to ſzyrzey naydzyeſz przy roſpámiętywániu tey ſwiętey á niewinney męki iego. RejPos 87, 87v, 88, 89, 104v [2 r.]; LatHar 352.

5. Taki, który nie jest obowiązany, który nie powinien; non obligatus JanStat (12): Acz ſyn oycu wiele winien: ále duſze niewinien. SkarKaz 421a.

cum inf (9): Zaż ćię nie ſrom vpomináć/ Cżegoćiem ia niewinná dáć. Ná onćiem cżás obiecáłá/ Iżem śię wilká lękáłá BierEz N2v; RejWiz 189v; BielKron 224, 306v; ktoremu piſmu zgołá wierzyć winien/ á ktoremu niewinien. BudNT przedm d3; KochOdpr B4; SarnStat 1276; Przetoż my Kátholicy nie winniſmy wiáry náſzey cudámi potwierdzáć. [...] y niewinni kápłani y káznodźieie náſzy ná to/ iż ie Bog poſłał ná náukę ludzką/ áby im ludźie wierzyli cudow vkázowáć. SkarKaz 417b.

Wyrażenie: »nikomu nic niewinien« (2): WujJud 114; Ale to ma bydź rozumiano o kmiećiach y poddánych/ którzy ſobie ſą wolni/ y nikomu nic niewinni [non obligatis JanStat 237] SarnStat 215.
6. Taki, który nie ma do spłacenia należności, długu [czego] (8): Iakom ya nyevinyen polkopka pyenyadzi groschi polskich osthatka viny glovy zabithey ZapWar 1540 nr 2600, 1542 nr 2499; Podymnégo kto niewinien. SarnStat 929 marg, 401.

niewinien komu za co (2): yako nyebosczyk pan yakvb szobynsky pisszarz y pothkomorzy Cirsky nyevynyen Mykolayovy baryczcze szwarszevy dwdzyestv kop y polsyodmy kopy y pyaczy grosi zapewną kvpya na pothrzebą kszyaszyaczya wsyathą ZapWar 1507 nr 1988, 1542 nr 2499.

Wyrażenie: »długu (nic) nie winien (nikomu)« (2): [ziemianin] Práwá nie ma/ nie walcży/ długu nic nie winien RejFig Aa; Niechay nie igra z ſzcżęśćiem/ kto ma w domu Swoy chleb/ á długu nie winien nikomu/ Może nie pływáć KlonFlis D3.
7. Taki, który nie zasługuje na coś złego, którego nie powinno dotykać coś złego [czego] (3): Klaudia ktorą ludzye mieli zá zbytnią niewiáſtę [...] záwzyęłá z łodzyą ták iż iey kilká ſet ludzi nie mogło ſciągnąć/ poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewinna ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſciągnioná byłá. BielKron 25; Po vſpráwiedliwieniu iużechmy niewinni gniewu bożego WujJud 101v marg, Nn5v.

Synonimy: 1. bezgrzeszny, cnotliwy, cny, czysty; 2. bezgrzeszny, cnotliwy, cny, czysty, niepokalany, nieporuszony, obyczajny, powściągliwy, święty, wstydliwy; 3. czysty, dziewiczy, panieński; 4. niesłuszny, niezasłużony; 5. niedłużny, niepowinny.

Cf BEZWINNY, NIEWINOWATY, WINNY

JB