[zaloguj się]
[pdf]

NIESŁUSZNY (223) ai

niesłuszny (221), niesłuszen (2).

W pisowni łącznej (185), w rozłącznej (38); -ſzn-, -ſſn-, -ſchn- (220), -sn-, ſn- (3).

e jasne.

comp niesłuszni(e)jszy (2).

Fleksja
sg
mNniesłuszny fNniesłusznå, niesłuszn(a) nNniesłuszné, niesłuszno
Gniesłuszn(e)go Gniesłuszn(e)j Gniesłusznégo, niesłuszniejszégo
D Dniesłuszn(e)j D
Aniesłuszny, niesłusznégo Aniesłuszną Aniesłuszn(e)
Iniesłusznym Iniesłuszną Iniesłusznym, niesłuszn(e)m
Lniesłusznym Lniesłuszn(e)j Lniesłusznym
pl
N subst niesłuszné
G niesłusznych
D niesłuszn(e)m
A m pers niesłuszn(e)
subst niesłuszné
I m niesłusznymi
f niesłuszn(e)mi
L niesłusznych

sg m N niesłuszny (13). ◊ G niesłuszn(e)go (5). ◊ A niesłuszny (4), niesłusznégo (1). ◊ I niesłusznym (5). ◊ L niesłusznym (3). ◊ f N niesłusznå (33), niesłuszn(a) (2). ◊ G niesłuszn(e)j (9). ◊ D niesłuszn(e)j (1). ◊ A niesłuszną (19). ◊ I niesłuszną (7). ◊ L niesłuszn(e)j (1). ◊ n N niesłuszné (17), niesłuszno (2); -é (3), (e) (14). ~ (attrib) -é (7); ~ (praed) -é (10), -o (2); -o BielKron; -o : -é WujNT (1:1). ◊ G niesłusznégo, niesłuszniejszégo (25); -égo (1), -(e)go (24). ◊ A niesłuszn(e) (9). ◊ I niesłusznym (3) GroicPorz, CzechEp (2), niesłuszn(e)m (2) BibRadz, ModrzBaz. ◊ L niesłusznym (3). ◊ pl N subst niesłuszné (14); -é (4), -(e) (10). ◊ G niesłusznych (14). ◊ D niesłuszn(e)m (1). ◊ A m pers niesłuszn(e) (1). subst niesłuszné (23); -é (3), -(e) (20). ◊ I m niesłusznymi (1). f niesłuszn(e)mi (2). ◊ L niesłusznych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. słuszny.

Nie taki, jak być powinien, nie taki, jak należy (223):
a. Pod względem moralnym, społecznym, prawnym: Nieodpowiedni, niewłaściwy; niezgodny z prawem, ze zwyczajem, z przyjętą normą obyczajową; illicitus HistAl, Modrz, JanStat; illegitimus Mącz, Modrz; indignus Modrz, Cn; difforrnis BartBydg; inaequalis, non planus Calep; inconveniens JanStat; flagitiosus, illex Cn (184): gdy położono oſobno Iozefowi a oſobno bracyey y onym ludzyom z Eiptu też oſobno/ bowyem nye ſlużno było ludzyom z Eiptu ieſć zżydy/ y nye ſluſſne to vnieh były gody HistJóz Dv; BartBydg 42; BierRozm 18; LibLeg 11/76v; iz ktoby bez prava a bez Przivilieyv nieſlvſſne na rzekach hamowanie przecziwko volnoſcziąm poddanych naſſych sliachti Korony Polskiei vczyniel zeby zato karanie czirpial. ComCrac 13; De inordinatis citalionibus wſtatuczie, to ieſt o nieſlusnych pozviech. (marg) In antiquis fo. LXXXVIII Ti de Falsariis citationum. (‒) ComCrac 18v; RejJóz 05v; Winy nieſłuſzne bierze/ dr ze/ łupi / dręczy vbogie ludźi/ nieznáiąc Práwá/ áni żadnego Porządku Sądowego/ y nie wiedząc iáką winą kogo á o co káráć/ iáko Spráwiedliwoſć od nieſpráwiedliwoſći rozeznáć. GroicPorz B4; UstPraw F2v; Luter piſał do Leoná Papieża [...] Proſząc też/ áby ieſliby co o nim nieſłuſznego powiedáli/ áby im wiáry nie dawał BielKron 193; Consentaneum et disentaneum contraria. Consentaneum est, ut [...] Godźy ſie ábyſmy [...] Dissentaneum, Rózny/ niezgodny/ niesłuſzny. Mącz 383c; RejAp 41; GórnDworz Cc4v; HistRzym 4; RejPos 213v; RejZwierc 12v; MycPrz I A4v; Z tąd rośćie mierność/ ktora nas od niesłuſznych roſkoſzy odzywa ModrzBaz 8, 44v, 72; iż chcąc nápráwić [...] rząd rozwaonego domv Bożego/ vćieka ſię do śrzodkow nieſłuſznych/ áni od Chriſtuſá Páná/ y Apoſtołow iego záleconych. NiemObr 8, 11, 14; GórnRozm M2v; ActReg 46; Calep 538a, 782b; Bo coż może być nieſłuſznieyſzego/ iáko dobrym vmyſłem rádzącemu ſie złą rádę dáć Phil H3, N2 marg; GórnTroas 59; Ieſli dla wſtydu/ boiáźni/ ábo inſzych nieſłuſznych przycżyn/ zwykłe nabożeńſtwo [...] ábo co dobrego opuſzcża. LatHar 134, 117; WujNT 60, 151 marg, Yyyyy2; NA przypowiáſtowym roku nie ſłużą Exceptię, okromia żeby przewód práwá był nieſłuſzny. SarnStat 544, 404, 768, 861, 897, 1162; Práktyká nieſłuſzna záhámowánia Iuriſdiciey duchownej [...] iáko R. P. ſzkodliwa. PowodPr 24 marg; Trzeci wyſtępek ieſt Peculatus [...] gdy dobrá R. P. ſobie kto/ bądź krádzieżą/ bądź iákim inſzym nieſłuſznym ſpoſobem przywłaſzcża. PowodPr 76, 42.

niesłuszny ku czemu (2): że cie tu Pan Kryſtus roſkázániem ſwoim/ do rzecży niepodobnych/ áni ku wierzeniu nieſłuſznych/ nie przypądza. RejPos 88; á inſzych roſproſzonych (rzecz haniebną y nieſłuſzną ku wypowiedzeniu) ſámiſz Połowcowie zdrayey [...] towárzyſzow wmyny y pomocnikow ſwoich [...] zábijáli StryjKron 260.

W połączeniach szeregowych (6): GliczKsiąż I2v; [prokuratorów, którzy] nie ſłuſzną/ nie zárobioną/ á nie zwyczáyną zapłátę bráli. GroicPorz e4v; Mącz 190c; OrzQuin V3; RejPos 53; A przetoż to zeznáć muśi káżdy/ iż odeymowánie drugiey cżąſtki Sákramentu/ to ieſt kielichá/ ieſt nieſłuſzne/ nieſpráwiedliwe/ niezbożne. WujJudConf 247v.

W przeciwstawieniach: »niesłuszny ... słuszny (3), dobry, poczciwy, prawy a święty« (6): ACżkolwie twarz y cżoło łaczno ſie przemienić może/ á to według wzruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey ku dobrey albo też nie ſłuſzney rzecży GlabGad N3; HistAl G3v; RejWiz 63; RejPos 161; y práwe a święte było to S. Wiktorá roſkazánie/ á nie ſłuſzne Polikrátá [...] zprzećiwienie SkarJedn 125; áby nieſłuſzné [sumy] znieśioné/ á ſłuſzné confirmowáné były. SarnStat 1203.

W charakterystycznych połączeniach: niesłuszny barzo, tak, wielce.

Fraza: »niesłuszna (jest) rzecz« = nie należy, nie godzi się; indignum (est), iniqunm est, res indigna Modrz; non fas est Vulg [w tym: ze zdaniem podmiotowym [w tym: aby (13), iż (1), żeby (1)] (15), cum inf (10)] [szyk zmienny] (25): LibLeg 10/123; Zgładz z źiemie tákowego: boć nieſłuſzna ieſth rzecż/ áby był żyw [bo nie godna áby miał żyć WujBib]. Leop Act 22/22; iż kápłanowi ktory ſwiątośći rozdawa/ nieſłuſzna rzecż żonę mieć BielKron 232v, 20 130, 156, 212, 301v (9); OrzQuin V3; RejPos 42; niesłuſznaby to rzecż [minime hoc ferendum esset]/ áby iednemu cżłowiekowi ktoryby y nie nieumiał/ y námiętnośćiam ábo popędliwośćiam ſerdecżnem dał śię vnośić/ wſzytká ſpráwá Rzecżypoſpolitey miáłá być porucżoná. ModrzBaz 24v, 26v, 47v, 85 [2 r.], 85v, 90v (10); StryjKron 667; PudłFr 73.
Wyrażenie: »niesłuszna rzecz« = illicitum HistAl; iniquum, nefandum Modrz [szyk 26:25] (51): GlabGad N3; HistAl G3v; że vcżony ſlugá ktory z nauki docżyta ſie/ co yeſt przyſtoynego/ á co nye yeſt/ nie podeymowałby ſie nigdy they ſzkárádey poſlugi/ áby páná ſlucháć w rzecżách nyepoććiwych/ nyeſluſſnych/ nyezależáyących/ myał GliczKsiąż I2v; RejWiz 132; BielKron 410; GórnDworz Ee3; RejPos 72 [3 r.], 161; RejZwierc 147; WujJudConf 185v; iż gdy go [Jezusa] [...] ſynowie Zebedeuſzowi o rzecż nieſłuſzną proſili: tedy im nie tylko to zádał/ iż ſámi niewiedźieli ocż proſili: ále też y to k temu przydał/ iż to nie była rzecż iego CzechRozm 203v; ModrzBaz 29, 100v; SkarJedn 186 189; SkarŻyw 319; StryjKron 260, 782; CzechEp 151, 342; NiemObr 105; GórnRozm F3; áby wſzytkié Céchy/ [...] y wſzyſtkié nie ſłuſzne rzeczy [omniaque inconvenientia JanStat 279] któré w nich ku ſzkodźie/ y ku krzywdźie poddanych króleſtwá náſzégo ſą wymyśloné [...] były znieśioné SarnStat 297; CiekPotr 36. Cf Fraza.
Szeregi: »niesłuszny a (i) niepodobny« [szyk 3:2] (5): gdy ná niepodobną y ná nieſłuſzną rzecż Krolá wyciągał/ to ieſt/ wroćić Miſtrzowi Pruſy y Pomorſką źiemię BielKron 410; RejPos 72 [2 r.]; tęnże ie [pozwy] vrżąd rozſeła/ á nikogo ná pozwie nie ſzkáluie/ áni piſze rżeczy nieſłuſznych/ y nie podobnych. GórnRozm F3; że haeretykowie przą ſię prawdy tego Sákrámentu: iż ſię to niepodobno y nieſłuſzno widzi ćieleſnemu ich rozumkowi. WujNT 333.

»niesłuszny albo (i) nieprzystojny« (2): RejZwierc 4v; nápomina [cesarz] kśiężą/ żeby Papieżá ſwego od nieſłuſznych y nieprzyſtoynych obycżáiow y poſtępkow odwodźili. CzechEp 401.

»niesłuszny a niesprawiedliwy« (1): Bo vgodá táką moc ma iáko y dekret/ od ktorego nie áppelluią/ choć by też był nie ſłuſzny á nie ſpráwiedliwy. GroicPorz ſv.

»nikczemny i niesłuszny« (1): iż wſzyſtkié ſpráwy y proceſſy [...] któréby przećiwko temu [...] Dekrétowi [...] były czynioné/ nikczemné y nie ſłyſzné [cf nikczemné y nieſłuſzné JanStat 827] y żadnéy mocy niemáiącé czyniémy SarnStat 1042.

»słuszny i niesłuszny« (2): boy śię Bogá/ który pomni y słuſzne y niesłuſzne rzecży [time Deum memorem fandi et nefandi]/ karze złość/ á nágradza zapłátámi dobroć. ModrzBaz 29; iedno muśi być práwidło ſpráwiedliwośći/ ktorym słuſzna y niesłuſzna rzecż [aequum et iniquum] bywa rozſądzoná ModrzBaz 100v.

»niesłuszny, (ani) zły« [szyk 1:1] (2): wſtrzymawánie ode krwie y od dawionych rzeczy nie było nie ſłuſzne áni złe ſámo z siebie WujNT 462, 309.

αα. W funkcji rzeczownika (5):
»niesłuszna« = rzecz niesłuszna (4):
Fraza: »niesłuszna (jest)« = nie należy, nie godzi się [w tym: ze zdaniem podmiotowym [w tym: aby (1), by (1), żeby (1)] (3), cum inf (1)] (4): Nieſłuſznać Filozofowi/ O ták lekkich rzecżach wiedzieć/ Ktore może vcżeń powiedzieć. BierEz Cv; CzechEp 86; Nieſłuſzną ieſt/ ábyś ty miał záſtąpić moię Mieyſce ZawJeft 43, 43.
»niesłuszne« = coś niesłusznego (1): Bo kto ſie wda w nieſłuſzne/ ſzalonym to zową. RejWiz 91.
α. Niezawiniony, niezasłużony, niesprawiedliwy, krzywdzący; iniquus Vulg, Modrz, Calep, JanStat, Cn; iniustus Vulg, Modrz; iniurius Calep, Cn; malus PolAnt, iniuriosus Calep (68): Zadnemu zle nie cżynić bo gdy kto komu czo nieſłuſznego cżyni ſam na ſię klątwę kładzie. BielŻyw 88, 127; RejPs 22, 184v; náſláduyąc drogi Báláámowey z bozorá/ ktory rozmiłował fye zapłáty nyeſluſſney [mercedem iniquitatis Vulg 2.Petr 2/15; zápłáty niepráwośći Leop; zapłátę nieſpráwiedliwośći WujNT ]/ ále był karan z ſwey nyepráwoſći. KromRozm I D2v, N4v; BielKom C5; GroicPorz c3, gg2v marg; RejWiz 98v, 136v; Leop Eccli 5/1; BielKron 232; KwiatKsiąż G3; Poddánych nie vćiſkay podatkiem nieſłuſznym/ Byś ſnadź złe nie ſzáfował ſwym zbáwieniem duſzny [!] Prot D3v; GórnDworz P6; Aby ten Narod Zenſki/ záchowáły w cnoćie/ Nie był dáley ná świećie/ w nieſłuſznym kłopoćie. BielSat [I4]v; BudBib 2.Mach 14/42; CzechRozm 217v; Káżdy gwałt niesłuſzny/ ták rzecżam iáko oſobam ktorem wyrządzony/ niewiem ieſliby inſzym karániem ſpráwiedliwſzym/ niż gárdłem mogł być ſkarany. ModrzBaz 77v, 89, 124v, 141v; Y poruſzony [Ezaw] nieſłuſznym gniewem ná brátá [...] zábić chćiał Iákobá SkarŻyw 346, 278, 293; StryjKron 180; CzechEp kt, [1], [3], 6 [2 r.], 8 (11); ZapKościer 1584/[492]; BielSjem 15; ActReg 46; Calep 538b; GórnTroas 66; LatHar 117; Lifty ná Cłá máią bydz przeglądáné, á nieſłuſzné niech będą ſkázoné. SarnStat 397, 403, 773, 1196; WitosłLut A4; Biádá tym ktorzy tworzą práwá nieſłuſzne [leges iniquas Vulg Is 10/1; práwá nieſpráwiedliwe Leop; práwá niezbożné WujBib] PowodPr 69, 49 marg.
Wyrażenie: »niesłuszna rzecz« =improbitas Modrz [szyk 5:4] (9): LubPs B2; tedy ſie káżdey rzeczy nieſłuſzney ſtrzedz maſz [cave ab omni re mala]. BibRadz Deut 23/9, Lev 19 arg, I 343d marg; vdáli ſię ná wſzytki złośći ktore mogą być wymyſlone ná świecie nagorſze/ tho ieſt ná hárdość/ pijáńſtwo/ niewſtydliwość/ okrućieńſtwo/ [,..] y wiele innych rzecży nieſłuſznych/ ktore ich ſtanowi duchownemu nie należáły. BielKron 437v, 394v; ModrzBaz 86v; SkarJedn 148; StryjKron 482.
Szeregi: »niesłuszny a ciężki« (1): Ale ná vbożſze niesłuſzne á ćięſzkie [iniquam et gravem] wkłáda niewolſtwo/ y vćiśnienie nieznośne. ModrzBaz 141.

»niegodny i niesłuszny« (1): zá niegodną y nieſłuſzną rzecz poczytáiąc/ Skirgáyłowi nikczemnemu y ſobie w dzielności nierownemu podlegáć StryjKron 482.

»niesłuszny, niepobożny« (1): prokuratorowie in diffugium iustitiae wykręty a potwarzą dla swego pożytku czyniliby dylacyje niesłuszne, niepobożne ku krzywdzie drugiej stronie Diar 93.

»niesłuszny a (i) niesprawiedliwy« (3): tám wnet go [Andronik Onijasza] zábił/ niewſthydząc ſie áni ſobie ważąc ſpráwiedliwośći. Stey przycżyny/ nie tylko Zydowie [...] zá przykre ſobie mieli/ ták nieſluſſną á nie ſprawiedliwą ſmierć ták zacnego mężá [de nece tanti viri iniusta]. Leop 2.Mach 4/35; iż názbyt ſtan ſwoy [tj. szlachecki] miłuią [...] co śię okazáło w niesłuſznem á nieſpráwiedliwem ártykule o mężoboyſtwie [in iniquissima lege homicidaria]. ModrzBaz 24v; CzechEp 102.

»niesłuszny i okrutny« (1): á tj ſię wtjm nieſłuſznjm y okrutnjm rozlewániu krwie ſług moich pohámowáć niechceſz? SkarŻyw 81.

»niesłuszny a straszliwy« (1): Dla niesłuſznego á ſtráſzliwego vcżynku Iudaſzowego. BibRadz II 59v marg.

»szkodliwy a (i) niesłuszny« [szyk 1:1] (2): álbo ſię o ſwe rzecży iednáią/ choćiaż z ſzkodliwemi á niesłuſznemi vmowámi [iniquis conditionibus] ModrzBaz 90v; SkarJedn 184.

»niesłuszny i złościwy« (1): Ieſt to rzecż wielce niesłuſzna/ y złośćiwa [Improbitatis est et iniquitatis summae]/ poćiągáć do práwá onego kogo wieſz być niewinnym ModrzBaz 86v.

β. Nieprawy, nieprawowity (1):
Szereg: »niepewny a niesłuszny« (1): dla nieyákyey ſromoty á zelżenya/ zácyerano rodzice one nyepewne á nyeſluſſne/ á ná Bogi ſkłádano. Co był vcżynił Pitheus/ pusćił tę był flawę miedzy ludzie o Thezeuſye bękárcie żeby myał być ſynem Neptunuſowym. GliczKsiąż B5v.
b. Pod względem logicznym, rozumowym: niezgodny z racjami rozumowymi; niezgodny z rzeczywistością, z prawdą, fałszywy; absurdus Mącz, JanStat; ineptus HistAl; irrationabilis, irrationalis Mącz; sine ratione Vulg (28): Na to gdzie myeny ze po ſchpyegierſtwye a nye po kupieczthwye yezdza thakowa obmową cziny. ze Mathis Rayeczki wthem ye falſchiwye pomowya. I kladzye przicziną nyeſluſchnego ych pomowyenya o tho thą LibMal 1548/144v; iże nas ſtego karzeſz dla dobrey woley ktorąſmy twoim krewnim vkazáli/ nie ſluſzną myſlą ieſtes poruſzon [ineptae eogitationi tuae moveris; glvpyey myszly thwoyey porvszasz HistAl 1510 186] HistAl E6v; (nagł) Winá zá fáłeſzne piſánie. (–) PIſarz kthoryby nápiſał nieſłuſzny Zapis álbo Liſt/ rękę tráći/ ktorą go nápiſał GroicPorz d4v, q3; Piſzą drudzy iżby zárázem przed kościołem złącżenie vſtáwił/ co ieſt nie ſłuſzno. BielKron 150, 385v; Ne quid ores abs re, id est nihil absurdum, Nie żąday nic nieſłuſznego Mącz 1b, 347c; RejPos 149v; CzechRozm 138, 191, 198v, 260, 266; SkarJedn 277; StryjKron 497; nie słuſzne rzecży iedney ku drugiey przystoſowanie. CzechEp 163 marg, 163, 164, 323; Zkąd my tákowy zwyczay iáko prawdźie przećiwny/ y rozumieiąc zá nieſłuſzny vſtáwiamy SarnStat 653.

W charakterystycznych połączeniach: niesłuszny barzo, dosyć, nie do końca.

Wyrażenie: »rzecz niesłuszna« (3): CzechRozm 14; CzechEp 6; Weſtfalus záſię ma to zá rzecż bárzo nie przyſtoyną/ y nie ſłuſzną/ áby ſłowko Surſum ktore mamy nápiſáne in Symbolo, to ieſt wzgorę/ ták miáło być wykłádáne ReszPrz 86.
Szeregi: »niesłuszny ani naczesny« (1): y będzie wyciągał białągłowę ná ták niepodobne rzecży/ iż prze on iego nieſłuſzny/ áni nacżęſny [!] vpor/ w ohyzdę do niey przydzie GórnDworz Cc6.

»niesłuszny i nieprawdziwy« (1): iż ieſt ten dowod y przyſtoſowánie nieſłuſzne y nieprawdźiwe/ łácno to káżdy pozna/ ſkoro w zámknienie tego podobieńſtwá weyźrzy. CzechEp 168.

»nieprzystojny i niesłuszny« (2): Bo to mieli zá rzecż nie przyſtoyną y nie ſłuſzną prosić cżego od dáru/ á nie rácżey od tego ktory dar dáie. CzechRozm 14; ReszPrz 86.

»niesłuszny i niesprawiedliwy« (1): nieſłuſzne y nieſpráwiedliwe przyſtoſowánie (marg) Przystoſowánie pobożnych christian do złośliwego Achabá. (‒) CzechEp 165.

α. W funkcji rzeczownika: »niesłusżna« = niesłuszna rzecz (1): Bo mi ſię nie ſłuſzną widzi [sine ratione enim mihi videtur]/ poſłáć więźnia/ á nie oznaymić obwinienia przećiw iemu. WujNT Act 25/27.
c. Pod względem fizycznym: nieprawidłowy, niezgodny z prawem przyrodzonym, z naturą (11): Zaſię nad przyrodzony obycżay rodzenie. Naprzod cżaſu nieſłuſznego FalZioł V 16d; Bywa theż nieſłuſzne rodzenie tym obycżaiem: iże dziecię vda ſie nogami ku wyſzciu z żiwotá FalZioł V 21b, V 16b, d, 17c, 2Od; BibRadz I 68d marg; gdy Witołtowi pierwſza Anná żoná [...] vmárłá/ poiął drugą Xiężnę Vłianę Wdowę pierwſzey żony Ciotkę rodzoną/ ktore małżeńſtwo iż było nieſłuſzne/ niechciał im ſlubu dáć Piotr Biſkup Wilenſki. StryjKron 547; WujNT 204.

W charakterystycznych połączeniach: niesłuszny(e) czas (2), małżeństwo (3), rodzenie (obyczaj rodzenia) (3), wychodzenie z żywota.

Szeregi: »zakazany a niesłuszny« (1): Incestus, Niecziſtość/ Zákazáne á nieſzłuſzne [!] małżeńſtwo miedzi krewnémi ſobie perſonami Mącz 50b.

»zbytni a niesłuszny« (1): z inych trzech wilgośći/ ktoré ſye iednák w nas mnożą/ z iedzenia y z pićia miernie y dobrze z miernégo: złé záśię z zbytniégo á nieſłuſznégo żyćia SienLek V3.

Synonimy: a. bezprawny, nieodpowiedni, niewłasny; α. bezbożny, krzywdzący, niegruntowy, nieprawy, niesprawiedliwy, niesprawny, złościwy; b. fałszywy, nieprawdziwy; e. nieprzyrodzony.

Cf SŁUSZNY

KK