a.
Pod względem moralnym, społecznym, prawnym: Nieodpowiedni, niewłaściwy; niezgodny z prawem, ze zwyczajem, z przyjętą normą obyczajową;
illicitus HistAl, Modrz, JanStat; illegitimus Mącz, Modrz; indignus Modrz, Cn; difforrnis BartBydg; inaequalis, non planus Calep; inconveniens JanStat; flagitiosus, illex Cn (184):
gdy położono oſobno Iozefowi a oſobno bracyey y onym ludzyom z Eiptu też oſobno/ bowyem nye ſlużno było ludzyom z Eiptu ieſć zżydy/ y nye ſluſſne to vnieh były gody HistJóz Dv;
BartBydg 42;
BierRozm 18;
LibLeg 11/76v;
iz ktoby bez prava a bez Przivilieyv nieſlvſſne na rzekach hamowanie przecziwko volnoſcziąm poddanych naſſych sliachti Korony Polskiei vczyniel zeby zato karanie czirpial. ComCrac 13;
De inordinatis citalionibus wſtatuczie, to ieſt o nieſlusnych pozviech. (marg) In antiquis fo. LXXXVIII Ti de Falsariis citationum. (‒) ComCrac 18v;
RejJóz 05v;
Winy nieſłuſzne bierze/ dr ze/ łupi / dręczy vbogie ludźi/ nieznáiąc Práwá/ áni żadnego Porządku Sądowego/ y nie wiedząc iáką winą kogo á o co káráć/ iáko Spráwiedliwoſć od nieſpráwiedliwoſći rozeznáć. GroicPorz B4;
UstPraw F2v;
Luter piſał do Leoná Papieża [...] Proſząc też/ áby ieſliby co o nim nieſłuſznego powiedáli/ áby im wiáry nie dawał BielKron 193;
Consentaneum et disentaneum contraria. Consentaneum est, ut [...] Godźy ſie ábyſmy [...] Dissentaneum, Rózny/ niezgodny/ niesłuſzny. Mącz 383c;
RejAp 41;
GórnDworz Cc4v;
HistRzym 4;
RejPos 213v;
RejZwierc 12v;
MycPrz I A4v;
Z tąd rośćie mierność/ ktora nas od niesłuſznych roſkoſzy odzywa ModrzBaz 8,
44v,
72;
iż chcąc nápráwić [...] rząd rozwaonego domv Bożego/ vćieka ſię do śrzodkow nieſłuſznych/ áni od Chriſtuſá Páná/ y Apoſtołow iego záleconych. NiemObr 8,
11,
14;
GórnRozm M2v;
ActReg 46;
Calep 538a,
782b;
Bo coż może być nieſłuſznieyſzego/ iáko dobrym vmyſłem rádzącemu ſie złą rádę dáć Phil H3,
N2 marg;
GórnTroas 59;
Ieſli dla wſtydu/ boiáźni/ ábo inſzych nieſłuſznych przycżyn/ zwykłe nabożeńſtwo [...] ábo co dobrego opuſzcża. LatHar 134,
117;
WujNT 60,
151 marg,
Yyyyy2;
NA przypowiáſtowym roku nie ſłużą Exceptię, okromia żeby przewód práwá był nieſłuſzny. SarnStat 544,
404,
768,
861,
897,
1162;
Práktyká nieſłuſzna záhámowánia Iuriſdiciey duchownej [...] iáko R. P. ſzkodliwa. PowodPr 24 marg;
Trzeci wyſtępek ieſt Peculatus [...] gdy dobrá R. P. ſobie kto/ bądź krádzieżą/ bądź iákim inſzym nieſłuſznym ſpoſobem przywłaſzcża. PowodPr 76,
42.
niesłuszny ku czemu (2): że cie tu Pan Kryſtus roſkázániem ſwoim/ do rzecży niepodobnych/ áni ku wierzeniu nieſłuſznych/ nie przypądza. RejPos 88; á inſzych roſproſzonych (rzecz haniebną y nieſłuſzną ku wypowiedzeniu) ſámiſz Połowcowie zdrayey [...] towárzyſzow wmyny y pomocnikow ſwoich [...] zábijáli StryjKron 260.
W połączeniach szeregowych (6): GliczKsiąż I2v; [prokuratorów, którzy] nie ſłuſzną/ nie zárobioną/ á nie zwyczáyną zapłátę bráli. GroicPorz e4v; Mącz 190c; OrzQuin V3; RejPos 53; A przetoż to zeznáć muśi káżdy/ iż odeymowánie drugiey cżąſtki Sákramentu/ to ieſt kielichá/ ieſt nieſłuſzne/ nieſpráwiedliwe/ niezbożne. WujJudConf 247v.
W przeciwstawieniach: »niesłuszny ... słuszny (3), dobry, poczciwy, prawy a święty« (6): ACżkolwie twarz y cżoło łaczno ſie przemienić może/ á to według wzruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey ku dobrey albo też nie ſłuſzney rzecży GlabGad N3; HistAl G3v; RejWiz 63; RejPos 161; y práwe a święte było to S. Wiktorá roſkazánie/ á nie ſłuſzne Polikrátá [...] zprzećiwienie SkarJedn 125; áby nieſłuſzné [sumy] znieśioné/ á ſłuſzné confirmowáné były. SarnStat 1203.
W charakterystycznych połączeniach: niesłuszny barzo, tak, wielce.
Fraza: »niesłuszna (jest) rzecz« = nie należy, nie godzi się; indignum (est), iniqunm est, res indigna Modrz; non fas est Vulg [w tym: ze zdaniem podmiotowym [w tym: aby (13), iż (1), żeby (1)] (15), cum inf (10)] [szyk zmienny] (25): LibLeg 10/123; Zgładz z źiemie tákowego: boć nieſłuſzna ieſth rzecż/ áby był żyw [bo nie godna áby miał żyć WujBib]. Leop Act 22/22; iż kápłanowi ktory ſwiątośći rozdawa/ nieſłuſzna rzecż żonę mieć BielKron 232v, 20 130, 156, 212, 301v (9); OrzQuin V3; RejPos 42; niesłuſznaby to rzecż [minime hoc ferendum esset]/ áby iednemu cżłowiekowi ktoryby y nie nieumiał/ y námiętnośćiam ábo popędliwośćiam ſerdecżnem dał śię vnośić/ wſzytká ſpráwá Rzecżypoſpolitey miáłá być porucżoná. ModrzBaz 24v, 26v, 47v, 85 [2 r.], 85v, 90v (10); StryjKron 667; PudłFr 73.
Wyrażenie: »niesłuszna rzecz« = illicitum HistAl; iniquum, nefandum Modrz [szyk 26:25] (51): GlabGad N3; HistAl G3v; że vcżony ſlugá ktory z nauki docżyta ſie/ co yeſt przyſtoynego/ á co nye yeſt/ nie podeymowałby ſie nigdy they ſzkárádey poſlugi/ áby páná ſlucháć w rzecżách nyepoććiwych/ nyeſluſſnych/ nyezależáyących/ myał GliczKsiąż I2v; RejWiz 132; BielKron 410; GórnDworz Ee3; RejPos 72 [3 r.], 161; RejZwierc 147; WujJudConf 185v; iż gdy go [Jezusa] [...] ſynowie Zebedeuſzowi o rzecż nieſłuſzną proſili: tedy im nie tylko to zádał/ iż ſámi niewiedźieli ocż proſili: ále też y to k temu przydał/ iż to nie była rzecż iego CzechRozm 203v; ModrzBaz 29, 100v; SkarJedn 186 189; SkarŻyw 319; StryjKron 260, 782; CzechEp 151, 342; NiemObr 105; GórnRozm F3; áby wſzytkié Céchy/ [...] y wſzyſtkié nie ſłuſzne rzeczy [omniaque inconvenientia JanStat 279] któré w nich ku ſzkodźie/ y ku krzywdźie poddanych króleſtwá náſzégo ſą wymyśloné [...] były znieśioné SarnStat 297; CiekPotr 36. Cf Fraza.
Szeregi: »niesłuszny a (i) niepodobny« [
szyk 3:
2] (
5):
gdy ná niepodobną y ná nieſłuſzną rzecż Krolá wyciągał/ to ieſt/ wroćić Miſtrzowi Pruſy y Pomorſką źiemię BielKron 410;
RejPos 72 [2 r.];
tęnże ie [pozwy] vrżąd rozſeła/ á nikogo ná pozwie nie ſzkáluie/ áni piſze rżeczy nieſłuſznych/ y nie podobnych. GórnRozm F3;
że haeretykowie przą ſię prawdy tego Sákrámentu: iż ſię to niepodobno y nieſłuſzno widzi ćieleſnemu ich rozumkowi. WujNT 333.
»niesłuszny albo (i) nieprzystojny« (2): RejZwierc 4v; nápomina [cesarz] kśiężą/ żeby Papieżá ſwego od nieſłuſznych y nieprzyſtoynych obycżáiow y poſtępkow odwodźili. CzechEp 401.
»niesłuszny a niesprawiedliwy« (1): Bo vgodá táką moc ma iáko y dekret/ od ktorego nie áppelluią/ choć by też był nie ſłuſzny á nie ſpráwiedliwy. GroicPorz ſv.
»nikczemny i niesłuszny« (1): iż wſzyſtkié ſpráwy y proceſſy [...] któréby przećiwko temu [...] Dekrétowi [...] były czynioné/ nikczemné y nie ſłyſzné [cf nikczemné y nieſłuſzné JanStat 827] y żadnéy mocy niemáiącé czyniémy SarnStat 1042.
»słuszny i niesłuszny« (2): boy śię Bogá/ który pomni y słuſzne y niesłuſzne rzecży [time Deum memorem fandi et nefandi]/ karze złość/ á nágradza zapłátámi dobroć. ModrzBaz 29; iedno muśi być práwidło ſpráwiedliwośći/ ktorym słuſzna y niesłuſzna rzecż [aequum et iniquum] bywa rozſądzoná ModrzBaz 100v.
»niesłuszny, (ani) zły« [szyk 1:1] (2): wſtrzymawánie ode krwie y od dawionych rzeczy nie było nie ſłuſzne áni złe ſámo z siebie WujNT 462, 309.
αα.
W funkcji rzeczownika (5):
»niesłuszna« = rzecz niesłuszna (4):
Fraza: »niesłuszna (jest)« = nie należy, nie godzi się [w tym: ze zdaniem podmiotowym [w tym: aby (1), by (1), żeby (1)] (3), cum inf (1)] (4): Nieſłuſznać Filozofowi/ O ták lekkich rzecżach wiedzieć/ Ktore może vcżeń powiedzieć. BierEz Cv; CzechEp 86; Nieſłuſzną ieſt/ ábyś ty miał záſtąpić moię Mieyſce ZawJeft 43, 43.
»niesłuszne« = coś niesłusznego (1): Bo kto ſie wda w nieſłuſzne/ ſzalonym to zową. RejWiz 91.
α.
Niezawiniony, niezasłużony, niesprawiedliwy, krzywdzący;
iniquus Vulg, Modrz, Calep, JanStat, Cn; iniustus Vulg, Modrz; iniurius Calep, Cn; malus PolAnt, iniuriosus Calep (68):
Zadnemu zle nie cżynić bo gdy kto komu czo nieſłuſznego cżyni ſam na ſię klątwę kładzie. BielŻyw 88,
127;
RejPs 22,
184v;
náſláduyąc drogi Báláámowey z bozorá/ ktory rozmiłował fye zapłáty nyeſluſſney [mercedem iniquitatis Vulg 2.Petr 2/15; zápłáty niepráwośći Leop; zapłátę nieſpráwiedliwośći WujNT ]/ ále był karan z ſwey nyepráwoſći. KromRozm I D2v,
N4v;
BielKom C5;
GroicPorz c3,
gg2v marg;
RejWiz 98v,
136v;
Leop Eccli 5/1;
BielKron 232;
KwiatKsiąż G3;
Poddánych nie vćiſkay podatkiem nieſłuſznym/ Byś ſnadź złe nie ſzáfował ſwym zbáwieniem duſzny [!] Prot D3v;
GórnDworz P6;
Aby ten Narod Zenſki/ záchowáły w cnoćie/ Nie był dáley ná świećie/ w nieſłuſznym kłopoćie. BielSat [I4]v;
BudBib 2.Mach 14/42;
CzechRozm 217v;
Káżdy gwałt niesłuſzny/ ták rzecżam iáko oſobam ktorem wyrządzony/ niewiem ieſliby inſzym karániem ſpráwiedliwſzym/ niż gárdłem mogł być ſkarany. ModrzBaz 77v,
89,
124v,
141v;
Y poruſzony [Ezaw] nieſłuſznym gniewem ná brátá [...] zábić chćiał Iákobá SkarŻyw 346,
278,
293;
StryjKron 180;
CzechEp kt,
[1],
[3],
6 [2 r.],
8 (
11);
ZapKościer 1584/[492];
BielSjem 15;
ActReg 46;
Calep 538b;
GórnTroas 66;
LatHar 117;
Lifty ná Cłá máią bydz przeglądáné, á nieſłuſzné niech będą ſkázoné. SarnStat 397,
403,
773,
1196;
WitosłLut A4;
Biádá tym ktorzy tworzą práwá nieſłuſzne [leges iniquas Vulg Is 10/1; práwá nieſpráwiedliwe Leop; práwá niezbożné WujBib] PowodPr 69,
49 marg.
Wyrażenie: »niesłuszna rzecz« =improbitas Modrz [szyk 5:4] (9): LubPs B2; tedy ſie káżdey rzeczy nieſłuſzney ſtrzedz maſz [cave ab omni re mala]. BibRadz Deut 23/9, Lev 19 arg, I 343d marg; vdáli ſię ná wſzytki złośći ktore mogą być wymyſlone ná świecie nagorſze/ tho ieſt ná hárdość/ pijáńſtwo/ niewſtydliwość/ okrućieńſtwo/ [,..] y wiele innych rzecży nieſłuſznych/ ktore ich ſtanowi duchownemu nie należáły. BielKron 437v, 394v; ModrzBaz 86v; SkarJedn 148; StryjKron 482.
Szeregi: »niesłuszny a ciężki« (
1):
Ale ná vbożſze niesłuſzne á ćięſzkie [iniquam et gravem] wkłáda niewolſtwo/ y vćiśnienie nieznośne. ModrzBaz 141.
»niegodny i niesłuszny« (1): zá niegodną y nieſłuſzną rzecz poczytáiąc/ Skirgáyłowi nikczemnemu y ſobie w dzielności nierownemu podlegáć StryjKron 482.
»niesłuszny, niepobożny« (1): prokuratorowie in diffugium iustitiae wykręty a potwarzą dla swego pożytku czyniliby dylacyje niesłuszne, niepobożne ku krzywdzie drugiej stronie Diar 93.
»niesłuszny a (i) niesprawiedliwy« (3): tám wnet go [Andronik Onijasza] zábił/ niewſthydząc ſie áni ſobie ważąc ſpráwiedliwośći. Stey przycżyny/ nie tylko Zydowie [...] zá przykre ſobie mieli/ ták nieſluſſną á nie ſprawiedliwą ſmierć ták zacnego mężá [de nece tanti viri iniusta]. Leop 2.Mach 4/35; iż názbyt ſtan ſwoy [tj. szlachecki] miłuią [...] co śię okazáło w niesłuſznem á nieſpráwiedliwem ártykule o mężoboyſtwie [in iniquissima lege homicidaria]. ModrzBaz 24v; CzechEp 102.
»niesłuszny i okrutny« (1): á tj ſię wtjm nieſłuſznjm y okrutnjm rozlewániu krwie ſług moich pohámowáć niechceſz? SkarŻyw 81.
»niesłuszny a straszliwy« (1): Dla niesłuſznego á ſtráſzliwego vcżynku Iudaſzowego. BibRadz II 59v marg.
»szkodliwy a (i) niesłuszny« [szyk 1:1] (2): álbo ſię o ſwe rzecży iednáią/ choćiaż z ſzkodliwemi á niesłuſznemi vmowámi [iniquis conditionibus] ModrzBaz 90v; SkarJedn 184.
»niesłuszny i złościwy« (1): Ieſt to rzecż wielce niesłuſzna/ y złośćiwa [Improbitatis est et iniquitatis summae]/ poćiągáć do práwá onego kogo wieſz być niewinnym ModrzBaz 86v.
β.
Nieprawy, nieprawowity (1):
Szereg: »niepewny a niesłuszny« (1): dla nieyákyey ſromoty á zelżenya/ zácyerano rodzice one nyepewne á nyeſluſſne/ á ná Bogi ſkłádano. Co był vcżynił Pitheus/ pusćił tę był flawę miedzy ludzie o Thezeuſye bękárcie żeby myał być ſynem Neptunuſowym. GliczKsiąż B5v.
b.
Pod względem logicznym, rozumowym: niezgodny z racjami rozumowymi; niezgodny z rzeczywistością, z prawdą, fałszywy;
absurdus Mącz, JanStat; ineptus HistAl; irrationabilis, irrationalis Mącz; sine ratione Vulg (28):
Na to gdzie myeny ze po ſchpyegierſtwye a nye po kupieczthwye yezdza thakowa obmową cziny. ze Mathis Rayeczki wthem ye falſchiwye pomowya. I kladzye przicziną nyeſluſchnego ych pomowyenya o tho thą LibMal 1548/144v;
iże nas ſtego karzeſz dla dobrey woley ktorąſmy twoim krewnim vkazáli/ nie ſluſzną myſlą ieſtes poruſzon [ineptae eogitationi tuae moveris; glvpyey myszly thwoyey porvszasz HistAl 1510 186] HistAl E6v;
(nagł) Winá zá fáłeſzne piſánie. (–) PIſarz kthoryby nápiſał nieſłuſzny Zapis álbo Liſt/ rękę tráći/ ktorą go nápiſał GroicPorz d4v,
q3;
Piſzą drudzy iżby zárázem przed kościołem złącżenie vſtáwił/ co ieſt nie ſłuſzno. BielKron 150,
385v;
Ne quid ores abs re, id est nihil absurdum, Nie żąday nic nieſłuſznego Mącz 1b,
347c;
RejPos 149v;
CzechRozm 138,
191,
198v,
260,
266;
SkarJedn 277;
StryjKron 497;
nie słuſzne rzecży iedney ku drugiey przystoſowanie. CzechEp 163 marg,
163,
164,
323;
Zkąd my tákowy zwyczay iáko prawdźie przećiwny/ y rozumieiąc zá nieſłuſzny vſtáwiamy SarnStat 653.
W charakterystycznych połączeniach: niesłuszny barzo, dosyć, nie do końca.
Wyrażenie: »rzecz niesłuszna« (3): CzechRozm 14; CzechEp 6; Weſtfalus záſię ma to zá rzecż bárzo nie przyſtoyną/ y nie ſłuſzną/ áby ſłowko Surſum ktore mamy nápiſáne in Symbolo, to ieſt wzgorę/ ták miáło być wykłádáne ReszPrz 86.
Szeregi: »niesłuszny ani naczesny« (
1):
y będzie wyciągał białągłowę ná ták niepodobne rzecży/ iż prze on iego nieſłuſzny/ áni nacżęſny [!] vpor/ w ohyzdę do niey przydzie GórnDworz Cc6.
»niesłuszny i nieprawdziwy« (1): iż ieſt ten dowod y przyſtoſowánie nieſłuſzne y nieprawdźiwe/ łácno to káżdy pozna/ ſkoro w zámknienie tego podobieńſtwá weyźrzy. CzechEp 168.
»nieprzystojny i niesłuszny« (2): Bo to mieli zá rzecż nie przyſtoyną y nie ſłuſzną prosić cżego od dáru/ á nie rácżey od tego ktory dar dáie. CzechRozm 14; ReszPrz 86.
»niesłuszny i niesprawiedliwy« (1): nieſłuſzne y nieſpráwiedliwe przyſtoſowánie (marg) Przystoſowánie pobożnych christian do złośliwego Achabá. (‒) CzechEp 165.
α. W funkcji rzeczownika: »niesłusżna« = niesłuszna rzecz (1): Bo mi ſię nie ſłuſzną widzi [sine ratione enim mihi videtur]/ poſłáć więźnia/ á nie oznaymić obwinienia przećiw iemu. WujNT Act 25/27.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}