[zaloguj się]
[pdf]

NIEPORUSZONY (47) part praet pass pf

nieporuszony (46), nieporuszon (1).

W pisowni łącznej (42), w rozłącznej (5).

e oraz pierwsze o jasne. ◊ W formach złożonych drugie o jasne, w formie niezłożonej z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
sg
mNnieporuszony, nieporusz(o)n fNnieporuszonå, nieporuszon(a) nNnieporuszon(e)
G Gnieporuszon(e)j, nieporuszoné Gnieporuszon(e)go
Anieporuszony A Anieporuszoné
Inieporuszonym Inieporuszoną Inieporuszonym
L L Lnieporuszonym
V Vnieporuszonå V
pl
N m pers nieporusz(e)ni
subst nieporuszon(e)
A subst nieporuszoné
I m nieporuszonémi
V m pers nieporusz(e)ni

sg m N nieporuszony (11), nieporusz(o)n (1); ~ (attrib) nieporuszony (1); ~ (praed) nieporuszony (6), nieporusz(o)n (1) BudBib. ◊ A nieporuszony (1). ◊ I nieporuszonym (1). ◊ f N nieporuszonå (3), nieporuszon(a) (3). ◊ G nieporuszon(e)j (2) PatKaz II, PatKaz III, nieporuszoné (1) OpecŻyw. ◊ I nieporuszoną (2). ◊ V nieporuszonå (1). ◊ n N nieporuszon(e) (1). ◊ G nieporuszon(e)go (1). ◊ A nieporuszoné (2). ◊ I nieporuszonym (1). ◊ L nieporuszonym (1). ◊ pl N m pers nieporusz(e)ni (2). subst nieporuszon(e) (3). ◊ A subst nieporuszoné (5); -é (2), -(e) (3). ◊ I m nieporuszonémi (2). ◊ V m pers nieporusz(e)ni (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: nieporuszony czym (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. poruszony.

Zwykle w funkcji przymiotnika (47):
1. Nieruchomy (3): Rigentes oculi, Wytrzeſzczone/ nieporuſzone oczy. Mącz 356b; Vnbeweglich. Niegibky. Nieporuſzony. Immobilis. Calag 522b.

W porównaniu (1): [chorążowie] pilnowáli/ iákoby woyſko głowne w cáłośći iáko máćicá ſtało w ſpráwie ſwey nie poruſzone/ ále napierwey od lekko zbroynych ludźi bitwę zácżynáli BielSpr 14v.

2. Mocny, trwały; immobilis Mącz, PolAnt, Vulg; immotus, inconcussus Cn (21): KromRozm III D6v, Nv, O6; A ktho ſie ná niey [opoce] buduie á funduie/ then ieſt budowániem żywym á nigdy nieporuſzonym v Páná ſwego. RejPos 338; Rzecżćie miedzy narody/ Iehowá kroluie/ y vtwierdzon będzie świát aby nieporuſzon [ne nutet (marg) commoveatur (‒)]/ ſędzić będzie narody w práwośći. BudBib Ps 95/10; Pan przez którego krąg nieporuſzony Ziemſki ſtworzony. KochPs 140; GosłCast 20.

nieporuszony od czego (1): ieſliże więc trwaćie w wierze vgruntowáni y vtwierdzeni/ á nie poruſzeni od nádźieie Ewángeliey WujNT Col 1/23.

nieporuszony w czym (2): RejPos 61; Nápomina [św. Juda Apostoł] k temu Kátholiki/ áby byli ſtáteczni y nieporuſzeni w Apoſtolſkiey wierze WujNT 832.

W porównaniu (1): Ktokolwiek mocnie vfa pánu ſwemu/ Nieporuſzony ſtoi: Siońſkiemu Wirzchowi rowien/ którégo niemogą Gwałtowné wiátry pożyć żadną trwogą. KochPs 189.

Szeregi: »duży, nieporuszony« (1): A ták bráćia moi mili/ duży bądzćie/ nie poruſzeni [stabiles estote, immobiles] BudNT 1.Cor 15/58.

»mocny, nieporuszony« (1): Ták człowiek/ gdy ná ſkálny prąd nienáwątlony Tráfi/ á plec ſwóy mocny nieporuſzony/ Stáwi ná ſczekotliwé á odlotné wáły/ Ten fam mężny Bohátyr y mąż doſkonáły. GosłCast 42.

»pewny a nieporuszony« (1): iż ápoſtolſka ſtolicá/ to yeſt Rzymſka/ vſtáwyoná yeſt od bogá pewnym á nyeporuſſonym grunthem álbo vtwirdzenim/ á nayáſnyeyſſym napiſem kápłanów yego KromRozm III P4.

»stały a nieporuszony« (2): Co y ſwyętobliwoſć bądź ze krwye páná Kryſtuſowey/ bądź też z ſta⟨ł⟩ego á nyeporuſſonego záchowánya náuki á zakonu yego/ wnich [u Rusi i Greków] ſye okázuye KromRozm III L5v; A tak bráciſzkowie moi mili bądźcie ſtali á nieporuſzeni [stabiles estote, immobiles PolAnt 1.Cor 15/58] w wierze ſwoiey RejPos 61.

»stateczny a (i) nieporuszony« (2): A ták bráćia moi mili/ bądźćie ſtáteczni á nieporuſzeni [stabiles et immobiles] WujNT 1.Cor 15/58, s. 832.

a. Obojętny (5): Immobilis, Nieporuſzony/ nievżyty/ twárdy. Mącz [234]a, [234]a; Suſzy twé ſerce teraz płomień niezgáſzony/ Biią ná ćie teſknice/ iam nieporuſzony. GosłCast 16, 34, 56.
3. Nienaruszony, bez uszczerbku, cały (22): KromRozm II i; KromRozm III N8v; Bo którekolwiek rzecży wiárá chrześćijáńſka/ która błądźić nievmie/ prziymuie/ y przez ták wiele wieków nieporuſzone záchowuie/ teć nie ſą płonne WujJud 239v.

W połączeniach szeregowych (3): y [przywileje] mocné/ trwáłe/ nie wątpliwé/ nieporuſzoné [inviolata JanPrzyw 55]/ á nieodmienné mieć chcemy ná czáſy wieczné. SarnStat 13, 1061, 1190.

Szeregi: »cały i nieporuszony« (1): [aby Jego Królewska M.] y wolnośći/ doſtoieńſtwá/ prȩrogátywy/ vrzędy wſzyſtki oboygá narodu/ cáłé y nieporuſzoné záchował SarnStat 1021.

»nieporuszony a doskonały« (1): tegoż vczućia pięćioro człowiek ma w nieporuſzonym á doſkonáłym ćiele/ iáko ieſt Widzenié/ ſłuch/ wonia/ ſmák/ y dotknienie SienLek T[tt]3v.

»święty to jest (jakoby) nieporuszony« (2): yáko mury myeyſckye álbo práwá y vſtáwy ſwyętymi zową/ zwłaſſczá łáćinnicy/ yákoby nyeporuſſone/ Dla tego/ iż nyeodmyennye á nyeporuſſenye od wſſech ludźi dźyerżany y tćyony być máyą KromRozm III D6v; nyebył ſwyęty/ to yeſt/ nyeporuſſon/ on [żydowski] koſcyoł. KromRozm III D6v.

»wieczny a (i) nieporuszony« (3): Iákóż ná wieczné á nigdy nieporuſzoné vżywánie tych wſzech wysſzéy miánowánych rzeczy ſwobód y wolnośći [...] dawamy [...] ten liſt SarnStat 1064 [idem] 1193; że pieniądze twoie ktoreś wydał, Rosflarzył, wieczne były y nieporuſzone, Iże záwſze zoſtáwáć ćáłe [!] miáły CiekPotr 33. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

a. Dziewiczy; niepokalany (9): archą z drzeua nyeprochnyeyączego czo ſyą rozumye o pannye maryey przeſz grzechu {nyeporuſzona}. PatKaz I 7.
Wyrażenie: »panna nieporuszona« [szyk 5:1] (6): Panno nieporuſſoná/ dziewitzo wybrana/ wezrzy na placż ſlugi twégo OpecŻyw 18; panna boga pocżęla Kriſtuſa porodzila/ panna nieporuſſoná. OpecŻyw 21v, 21; [i jął myślić Symeon] to yeſt rzecz nyepodobna aby panna nyeporuſzona myala począcz PatKaz II 60v, 60; PatKaz III 104.
Szereg: »czysty, (i) nieporuszony« (2): OpecŻyw 91v; y porodzyſyą ſyn nayuyſſego boga ſczyſtey panny nyeporuſſoney zadnem grzechem PatKaz II 57v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Immotus [...] Immobilis, fixus, stans. Nieporuſzony. Calep 509a.

Synonimy: 1. niegibki; 2. mocny, niestrzęsiony, trwały; a. nieużyty; 3. cały, doskonały, niezgwałcony; a. czysty, dziewiczy, niepokalany, niepomazany, niewinny.

Cf [NIEPORUSZLIWY], NIEPORUSZNY, PORUSZONY

MF