[zaloguj się]
[pdf]

NIEPOKALANY (147) part praet pass pf

niepokalany (146), niepokalan (1).

W pisowni łącznej (129), w rozłącznej (18).

e oraz o jasne; -kål- (130), -kal- (13); -kal- Leop (8), BibRadz, KarnNap, PaxLiz; -kål- : -kal- Mącz (6:1), SkarJedn (12:1); -an- (139), -ån- (5); -ån- RejPosWstaw; -an- : -ån- SkarŻyw (29:1), LatHar (34:2), SiebRozmyśl (3:1).

Fleksja
sg
mNniepokalany fNniepokalana nNniepokålan(e)
Gniepokalan(e)go Gniepokalanej Gniepokålanégo
D Dniepokalan(e)j Dniepokålan(e)mu
Aniepokalany, niepokålan(e)go Aniepokalaną Aniepokålané
Iniepokalanym, niepokålanem Iniepokålaną Iniepokålanym
Lniepokalanym Lniepokålan(e)j Lniepokålanym
V Vniepokålanå, niepokålan(a) Vniepokålan(e)
pl
N m an niepokålani
subst niepokålan(e)
G niepokålanych
A m pers niepokålan(e)
I m niepokålan(e)mi
L niepokålanych

sg m N niepokalany (15). ◊ G niepokalan(e)go (9). ◊ A niepokalany (8), niepokålan(e)go (8). ◊ I niepokalanym (2) SkarŻyw, WujNT, niepokålanem (2) MurzHist, RejPosWstaw; ~ -em (1) -(e)m (1). ◊ L niepokalanym (1). ◊ f N niepokalana (6), niepokalana (1); ~ (attrib) -å (6); ~ (praed) -a (1). ◊G niepokalanej (20); -éj (1), -(e)j (19). ◊ D niepokalan(e)j (1). ◊ A niepokalaną (15). ◊ I niepokålaną (6). ◊ L niepokålan(e)j (1). ◊ V niepokålanå (5), niepokålan(a) (1). ◊ n N niepokålan(e) (9). ◊ G niepokålanégo (10); -égo (2), -(e)go (8). ◊ D niepokålan(e)mu (1). ◊ A niepokålané (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I niepokålanym (2). ◊ L niepokålanym (2). ◊ V niepokålan(e) (2). ◊ pl N m an niepokålani (cum sb barankowie) (1) KrowObr 67v. subst niepokålan(e) (1). ◊ G niepokålanych (7). ◊ A m pers niepokålan(e) (2). ◊ I m niepokålan(e)mi (3). ◊ L niepokålanych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

W funkcji przymiotnika (147):
1. Niewinny, bezgrzeszny; nieskazitelny, pozbawiony wszelkiej ułomności moralnej, doskonały; immaculatus Vulg, PolAnt; impollutus, incontaminatus Vulg, Cn; incoinquinatus Vulg, Cn; incoinquinatus Vulg; sincerus Mącz; intemeratus Jan Stat; illutus, integer Cn (125): á wiek ſtárośći/ żywot niepokálány. Leop Sap 4/9; ludźie bez wiáry/ bez ſumnienia/ [...] náplugáwili nam w Polſzcze onę niepokaláną wiárę/ kthorą nam oycowie náſzy mili po fobie ſpadkiem zoſtáwili OrzList h3v; Y innych wiele rzecży w te kśiąſki ten Blemmidá zebrał ku ſzcżyrośći wiáry/ y nie pokaláney náuki ſtolicy Rzymſkiey/ ſłużące. SkarJedn 264; Złość ludzka/ nigdyć tego błogoſłáwieńſtwá Chryſtuſowego wydrzeć tobie nie mogłá: áby ten poſag twoy odięty tobie był/ á twoie dziewiſtwo niepokaláney náuki zoſtáć ſię nie miáło. SkarJedn 396, A4v, A5, 107, 164, [218] (9); [na sądzie bożym] pytáć będą/ ieſliś wiárę niepokaláną záchował/ y piecżęć nie náruſzoną/ y ſuknią nie z mázáną SkarŻyw 120, 4, 50, 394; GrabowSet B3v, P3v; [święta panna] wielkiey zapłáty miedzy pocztem duſz niepokalánych/ y męczeńſtwem ſławnych doſtáłá. LatHar 462; Doday mi ratunku y pomocy/ przez [...] niepokaláne wćielenie twoie/ przez cżyſte národzenie twoie LatHar 586; ábyſmy z cżyſtym ćiáłem tobie ſłużyli/ y niepokalánym ſercem tobie ſię podobali. LatHar 618, 92, 215, 242, 636, 679; WujNT Hebr 9/14; SiebRozmyśl E3v, G4v; SkarKaz 515a; Gdyż vcżćiwy małżeńſtwá zwiążek záchowány/ Iuż ſie ſtáie przybytek/ nic nie pokálány. PaxLiz Ev; o rzeczy świeckie do biſkupá dopuścił áppellácyey mówiąc: (iż żaden ſąd pewnieyſzy być nie może/ iáko ten ktory od człowieká przeświętego z ſumnienia niepokalánego pochodźi.) SkarKazSej 700b.

niepokalany od czego (1): Prawdziwe/ [...] nabożeńſtwo v Bogá y Oycá to ieſt/ [...] záchowáć ſámego ſiebie ⟨n⟩iepokalanem od ſwiátá [immaculatum se custodire ab hoc saeculo Vulg Iac 1/27]. RejPosWstaw [1434].

W połączeniach szeregowych: (4): LatHar 555; [Bóg] odrodźił nas ku nádźiei żywey/ przez zmartwychwſtánie Ieſuſá Chriſtuſá/ ku dźiedźictwu nieſkáźitelnemu/ y niepokalánemu [incorruptibilem, et incontaminatam]/ y nie zwiędłemu/ na niebieśiech prze was záchowánemuWujNT 1.Petr 1/4, Col 1/22, Hebr 7/26.

W charakterystycznych połączeniach: niepokalany(-i, -a, -e) człowiek (ludzie) (3), dusza (4), dziedzictwo, kapłan, kościoł (7), nabożeństwo (2), nauka (3), przybytek (2), serce (5), stan, stolica rzymska, sumnienie (3), wiara (6), żywot (5).

Wyrażenia: bibl. »(arcy)kapłan, biskup niepokalany« = Chrystus (2:1): GrabowSet O3; Tákiegoć nam przyſtało mieć Biſkupá/ świętego/ niewinnego/ niepokalánego/ od grzeſznych wyłącżonego [Talis enim decebat ut nobis esset pontifex sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus Vulg Hebr 7/26]/ á nád niebioſá wyżſzym vcżynionego. LatHar 555; WujNT Hebr 7/26.

»niepokalane ciało (i krew) (Pana)« [szyk 3:1] (4): Vżyway niepokalánego ćiáłá Páná twego w wierze zupełney SkarŻyw 119, 119; (nagł) Czwartá [modlitwa] świętemu Bázyliuſzowi przypiſána. (–) ZNamći ia Pánie to/ żem ieſt niegodny vczeſtnictwá/ niepokalánego Ciáłá twego/ y Krwie drogiey LatHar 210, 196.

bibl. »łoże, łożnica niepokalana(-e)« = cubile immaculatum PolAnt; torus immaculatus Vulg [szyk 6:1] (6:1): SeklKat K4v; Vtćiwe małżeńſtwo we wſſytkich/ á łoże nyepokaláne [Hebr 13/4]. Ale kurewniki y cudzołożniki będźye Bog ſądźił. KromRozm I C2; BibRadz Hebr 13/4; otoſz maſz z Chryſtuſem zmowę/ bądzże iego oblubieńcą/ ábyś godná byłá łożnice niepokaláney iego. SkarŻyw 224, 363; ArtKanc V2v; WujNT Hebr 13/4.

»niepokalane narodzenie« = pochodzenie z prawego łoża (1): Polak cztérzy rzeczy właſné ma/ którymi hárdym y wſpániłem człowiekiem [...] ná świećie ieſt. Naprzód Mátką/ którą Státutem ſrogim de Turpiloquo, obwárował ſobie Polak/ pilnie ſtrzegąc niepokalánégo národzenia ſwégo. OrzQuin Q2v.

»niepokalana oblubienica Chrystusowa (a. Krystowa)« [o Kościele] [szyk 3:1] (4): OrzQuin Y2v; y tę niepokaláną oblubienicę Chryſtuſowę kośćioł S. Rzymſki zpotwarzoną/ w poháńbienie/ tobie narodzie Ruſki/ podáli. SkarJedn 230, 219, 242.

»niepokalana(-e) ofiara, poświęcenie« [szyk 4:3] (5:2): WujJud 237v [3 r.], 239v; Odpráwiwſzy Krzeft/ pomázuie mu [dziecku] Kápłan wierzch głowy Krzyżmem świękym [!]/ [...] iżby ſie y modlitwy ſwoie ofiarowáło niepokáláną y wdźięcżną ofiárą Pánu Bogu/ záwżdy świątobliwie żyiąć KarnNap Cv; Záſie chleb y wino w ćiáło y krew [...] lezuſa Chryſtuſa niepokalánym poświącenim przemieniwſzy: wſtąpił ná kázálnicę SkarŻyw 511; O Przenaświętſza Troyco/ rácż przyiąć tę (niepokaláną á máieſtatowi twemu Boſkiemu dźiwnie przyięmną) ofiárę LatHar 106.

»poczęcie niepokalane [= wolność od grzechu pierworodnego] Panny (Maryjej) (a. Bogarodzice)« [szyk 2:2] (4): Psal: 45 Poránne porátowánie/ pięknie wyraża Pánny tey pocżęćie niepokaláne. LatHar 414 marg. Cf Zestawienie.

»niepokalany sakrament« = Komunia święta (1): A potym mu dał niepokalány á ożywiáiący Sákráment/ y obiáśniłá ſię twarz Theophilá SkarŻyw 173.

»niepokalane tajemnice (Zbawiciela)« = Komunia święta (4): yżeś iuſz przez pięć niedziel do niepokalánych táiemnic zbáwićielá náſzego nie przyſtępowáłá. SkarŻyw 35, 442; LatHar 209, 211.

Zestawienie: »(Bogarodzice) Niepokalane Poczęcie (Błogosławionej Panny Maryjej), dzień Niepokalanego Poczęcia Błogosławionej Panny Maryjej« = święto katolickie obchodzone 8 grudnia [szyk zmienny] (2:1): W dźień niepokalánego pocżęćia B. Pánny Máryey. (marg) 8. Dniá Grudniá (–) LatHar 414, ++6v; SkarKaz Ooooa.
Szeregi: »czysty i (a) niepokalany« [szyk 6:1] (7): Nabożeńſtwo cżyſte y niepokaláne v Bogá y Oyca to ieſt/ śieroty y wdowy w ich vćiſkach náwiedzáć [Religio munda et immaculata apud Deum et Patrem haec est: visitare pupillos et viduas in tribulatione corum. Vulg Iac 1/27]. KuczbKat 300; ofiárá którą nowi Kápłani mieli ofiárowáć/ miáłá być cżyſta á niepokalána/ y ná káżdym mieścu świátá, WujJud 237v; pocżułá z cżyſtych á niepokalánych onych cżłonkow/ ktore ſię ták dawną ſłuſzbą Boſką poświęciły/ moc y wonność nieiáką duchowną SkarŻyw [237]; ArtKanc V2v; LatHar 264; WujNT Iac 1/27; SiebRozmyśl E3v.

»niewinny a (i) niepokalany« [szyk 1:1] (2): TAk niewinną á niepokaláną Oblubienicę Chryſtuſowę zpotwarzywſzy [...] nic nie opuśćili co ku wiecżnemu rozdziałowi od kośćioła [...] ſłużyć mogło. SkarJedn 242; CzahTr A4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»święty (a, i) niepokalany« ‒ tam sanctus tam sincerus Mącz; sanctus et immaculatus Vulg (11): KromRozm I N4; iako Piotr święty napominá abyſcie świętem a niepokálanem żywotem ſérca waſze panu bogu kościołęm czynili MurzHist S; KromRozm III C7, Dv; Mącz 437a; SkarŻyw 119, 136; áby ſam ſobie wyſtáwił kośćioł chwálebny/ ktoryby nie miał zmázy/ ábo zmárſku/ ábo czego tákowego: ále iżby był święty y niepokalány (marg) nienágániony. (–) WujNT Eph 5/27 [przekład tego samego tekstu KromRozm I KromRozm III (2)] Eph 1/4, s. 669, Cccccc3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»zupełny i niepokalany« (1): tęż [wiarę] też zupełną y niepokaláną/ áż do śmierći ſtátecżnie á mocnie zá Bożą pomocą trzymáć y wyznáwáć będę WujJud 27.

α. W funkcji rzeczownika (1): na wieki koronowána [pamiątka czystego rodzenia] pánuie/ niepokálánych boiowánia zapłátę wygrawáiąc. Leop Sap 4/2.
a. Dziewiczy, nie grzeszący przeciw szóstemu przykazaniu (39): Tá Konſtáncya záchowáłá pánieńſtwo aſz do śmierći/ z wiela innych Bogu poſlubionych/ pánienek, ktore na przykład lágnieſzki S. y teraz w Rzymie ſtan niepokalány wiodą SkarŻyw 71; niech ia pierwey pod miecż idę/ [...] bo tobie cżyſtośći wziąć niemogą/ á mnie mogą. niech niepokálaná do Chryſtuſa oblubieńca idę. SkarŻyw 342, 4, 51, 124, 183, 283, 411; Szcżęśliwa/ práwi/ niepłodna y niepokalána [felix est steriłis et incoinquinata Vulg Sap 3/13]/ która nie vznáłá łożá w grzechu WerKaz 293.

W połączeniu szeregowym (1): Niepokalána/ nieſkáżona/ przecżyſtá dziewico/ mnie złoſliwego grzeſznika nie odmiátay proſzę SkarŻyw 120.

W wyrażeniach dotyczących Matki Boskiej (26): »niepokalana Bogarodzica« (1): Chwalmy Pána Bogá ktory ták miłośćiwie grzeſzące przyimuie/ ktorzy go przez tę niepokaláną Bogarodzicę proſzą. SkarŻyw 173.

»niepokalana dziewica (Maryja a. Matka Boża)« (6): Poznay wnim prawdziwą náturę ludzką/ y ćiáło nie zniebá przynieśione [...] y ze krwie nie pokalaney dziewice/ bez ſpráwy męſkiey vcżynione SkarŻyw 2; gdy ſię przed obrázem niepokaláney dziewice Mátki Bożey modlił/ z iey S. przycżyny y pomocy zlecżonym zoſtał SkarŻyw 319, 120; LatHar 466; WujNT 293; SiebRozmyśl G4.

»(święte) niepokalane(-a) dziewictwo, niewinność (Panny Maryjej)« (2:1): O ſzwyąte a nyepokalane dzyeuycztwo twoye [...] abouyem zwyecznoſzczy czyſta ſyą ftala nyſch anyely PatKaz II 22; Y potym zawołał/ Sancta et immaculata virginitas. O święte á niepokaláne dziewictwo/ mátki Bożey wzywáiąc SkarŻyw 414; LatHar 73.

»niepokalana Maryja« (1): O prawdzyuye naczyfthfza anyepokalana marya O prawdzyuye vyelebna pany nad gwyazdy pouyſſona PatKaz I 18.

»niepokalana matka, rodzicielka« [szyk 2:1] (2:1): Na koniec/ wyznawa Bogá w Troycy iedynego/ á iż imię iego zniepokáláney mátki/ ćiáło wzieło y z ſtáło ſię poyśrzednikiem náſzym. SkarJedn 308; SkarŻyw 112; LatHar 514.

»niepokalana panna (boża rodzicielka, a. matka, a, Maryja)« [szyk 12:1] (13): O święta á niepokalána Pánno/ Boża rodźicielko Márya/ Mátko Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ rácż ſię zá mną przycżynić LatHar 40, 7, 155, 220, 232, 402 (12); ku chwale wſzechmogącégo Bogá/ y niepokalánéy Panny Máriiéy [et intemeratae virginis Mariae gloriosae JanStat 863] chwalebnéy y wſzytkiéy rzéſzy niebieſkiéy SarnStat 1086.

peryfr. »święty a niepokalany Syna bożego przybytek« (1): Ták y dźiſieyſzy kacyrze żądło ſwoie iádowite/ ná Pánnę naświętſzą [...] obroćili/ łáiąc/ [...] on święty á niepokalány ſyná Bożego przybytek ReszPrz 43.

Szeregi: »cały i niepokalany« (1): Bog moy z miłośierdzia ſwego/ záchował mię do tego cżáſu cáłą/ y niepokaláną. A Sędzia rzekł: ofiáruyże Bogom gdyś ieſt w dziewictwie SkarŻyw 444.

»czysty a niepokalany« (3): PatKaz I 18; LatHar 155; A iákoś zoſtáłá czyſtą á niepokaláną dźiewicą ták przed porodzeniém/ iáko przy porodzeniu/ tákże téż y po porodzeniu: áby mię téż raczył czyſtą á niewinną vczynic SiebRozmyśl G4.

W przen (1): Szłá męcżennicá ná śmierć/ iáko inne do tańcá/ [...] vcżyniwſzy modlitwę/ rádá z chęćią ſzyię niepokaláną śćiągnęła/ á ono cżyſte ćiáło ná ofiarę Bogu ſwemu/ ná on ołtarz podáłá. SkarŻyw 152.
2. Pozbawiony wszelkiej wady cielesnej, zdrowy; immaculatus Vulg (16): KrowObr 67v; Siemd [!] dni będzieſz ofiarował kozłá zá grzech ná kożdy dźień: y ćielcá z ſtádá/ y Báraná ćoby [!] byli nie pokáláne będą offiárowáć. Leop Ez 43/25, Num 6/14 [2 r.], Ez 43/22, 23 [2 r.]; weźmicie kozłá ná ofiárę zá grzechy/ á cielcá y báránka rocżnego niepokalánego/ to ieſt zdrowego/ ná obiátę BielKron 37v.

W charakterystycznych połączeniach: niepokalany(-a) baran(ek) (8), cielec (2), kozioł (2), owca.

Wyrażenie: »baran(ek) (boży) niepokalany ((Pan) Chrystus a. Jezus)« [szyk 3:3] (6): KrowObr 182; WujJud 238; NiemObr 119; á práwie doſkonále omyłá [grzechy]/ nieprzepłácona krew/ niepokalánego Báránká Bożego/ Páná Iezuſá/ zá grzechy świátá wſzytkiego wylana. LatHar 132; IA ná káżdy dzień ofiárę cżynię/ nie z dymu kádzenia/ áni z wołow rycżących mięſá: ále báránká niepokalánego co dzień ná ołtarzu krzyżá ofiáruię LatHar 194, 112.
Szeregi: »nienaganiony i niepokalany« (2): iż nie rzecżámi káżącymi fię/ śrebrem/ ábo złotem/ wykupieni ieſteśćie [...] ále drogą krwią báráná nienágánionego/ y niepokalánego Chriftuſá [sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi et incontaminati Vulg 1.Petr 1/19]. NiemObr 119; WujNT 1.Petr 1/19.

»niepokalany, niepomazany« (1): Wykupieni ieſtheśćie/ [...] nadroſſſzą krwią/ iáko báránká niepokaláneg⟨o⟩ n⟩iepomázánego [sanguine quasi agni immaculati et incontaminati Vulg 1.Petr 1/19] Kryſtuſá. KrowObr 182.

»niewinny i niepokalany« (1): grzechy twoie wſzyſtkie/ iáko ieden niewinny y niepokalány báran/ na ſie wźiął CzechRozm 209v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Illibatus, Niepokáláni/ Czyſty Mącz 192b; Incontaminatus, Niepokalány/ cziſty Mącz 439b, 165b, 168b, 439d, 442d.

Synonimy: 1. czysty, niewinny, niezgwałcony, niezmazany, ślachetny, święty; a. cały, czysty, dziewiczy, niedotkniony, nienaruszony, niepomazany, nieporuszony, nieskażony, niesplugawiony, nietykany, panieński; 2. niepomazany, niesplugawiony, zdrowy.

Cf NIEPOKALONY, POKALANY

AK