Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEZGWAŁCISTY

Następne hasło: NIEZIARNIONY »

NIEZGWAŁCONY (18) part praet pass pf

W pisowni łącznej (10), w rozłącznej (8).

o oraz o jasne, a pochylone.

Fleksja

sg
m	N	niezgwåłcony	f	N	niezgwåłconå	n	N	niezgwåłconé
	G			G			G	niezgwåłconégo
	A			A	niezgwåłconą		A	niezgwåłconé
	I			I	niezgwåłconą		I	niezgwåłconym
	L			L	niezgwåłcon(e)j		L

pl
N	subst	niezgwåłconé
A	subst	niezgwåłconé

sg m N niezgwåłcony (4). ◊ f N niezgwåłconå (1). ◊ A niezgwåłconą (1). ◊ I niezgwåłconą (1). ◊ L niezgwåłcon(e)j (1). ◊ n N niezgwåłconé (2); -é (l), -(e) (1). ◊ G niezgwåłconégo (2). ◊ A niezgwåłconé (1). ◊ I niezgwåłconym (2). ◊ pl N subst niezgwåłconé (1). ◊ A subst niezgwåłconé (2); -é (1), -(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. zgwałcić.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej: Który nie został naruszony, który jest bez uszczerbku (9)
- a. Nieskalany (3)
II. W funkcji przymiotnika (9)
- 1. Taki, którego nie należy naruszać (5)
- 2. Taki, którego nie da się naruszyć (3)
  - W przen (1)
- ** Bez wystarczającego kontekstu (1)

I. W funkcji właściwej: Który nie został naruszony, który jest bez uszczerbku; inviolatus Mącz, Cn (9): Mącz 498b; OrzJan 25; [przywileje] ſpráwiedliwé/ ſłuſzné/ doſtáteczné/ ſłuſznie y wedle rozumu wydáné/ y w żadnéy ſwéy częśći niezgwałconé [in nulla sui parte vitiata JanStat 797]/ niepodeyźrzáné potwiérdzamy/ vmocniamy/ pochwalamy przez ninieyſzy liſt. SarnStat 1054.

W połączeniach szeregowych (2): Gdyżći też tho [Pan] opowiedzyał/ iżbyś prawdziwego Duchá ſłuchał/ á potym iego probę znał/ iż iedno ten ieſt prawdziwy/ kthory tobie do vſzu przynośi prawdziwe á w nicżym nie zgwałcone á nie omylne ſłowá ie^go. RejPos 241; liſt Párgáminowy potwiérdzenia Przywileiu [...] zdrowy/ cáły/ niezgwałcony/ niepomázány [sanam, salvam et integram, non viciatam, non cancellatam JanStat 1017]/ áni w żadnéy częśći ſwéy niepodeyźrzány SarnStat 951.

Szereg: »cały a niezgwałcony« (1): Co wſzyſtko/ by było cáłé á nie zgwałconé/ y by ſie pod płaſczykiem przymiérza świętégo ten gwałt/ y té zdrády nie táiły iego/ nigdy to pewna/ nie byłby był Papież powodem do tákiéy woyny OrzJan 119. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Nieskalany; intemeratus Cn (3): RejZwierz 44v; á to iákoby mogli [biskupowie święci] niezgwałconą rzecz poſpolitą Chrześćiáńſką nam przez ręce podáć/ wyczyśćiwſzy ią od błędów/ iáko złoto od brudu. BiałKat 36; GrabowSet M4.

II. W funkcji przymiotnika (9):

1. Taki, którego nie należy naruszać (5): Dla tego ná wieki vſtáwiamy/ y ſkázuiemy ſkazániém ſwym nigdy nie zgwałconym [inviolabili prohibemus decreto JanStat 562] SarnStat 593, 993, 1068, 1086; Wiárę ſwoię wſpomionął/ vrząd/ niezgwałconé Loże małżeńſkié. [...] Kłádąc iéy wſtyd przed oczy/ cnoty záchowánié/ Zyczyć by to woláłá/ nád ſwoié kochánié GosłCast 59.

2. Taki, którego nie da się naruszyć (3):

W połączeniu szeregowym (1): áby były [prawa, przywileje] wieczné/ niewątpliwé/ niezgwałconé/ mocné [perpetuas, indubitatas, inviolabiles, firmas et validas JanPrzyw 42]/ ná wieczné czáſy. SarnStat 942.

Szereg: »mocny i niezgwałcony« (1): [Jeremiasz] Vkázuie przymierze/ ktore kośćioł ma przez Kryſtuſá iż ma być mocne y nie zgwałcone. BibRadz Ier 32 arg.

W przen (1): Abowiem tu ſłyſzyſz iáko Pan wierne ſwe ſprawce mocno dzierży w oney żadną mocą nie zgwałconey ręce ſwoiey. A kthoż ie będzie mogł wydrzeć s tey mocney ręki iego RejAp D.

** Bez wystarczającego kontekstu (1): Inviolabilis ‒ Nie zgwalczoni. Calep 559b.

Synonimy: I. cały, nienaruszony, nieporuszony, nieskażony, nieuszkodzony; a. niepokalany.

Cf NIEZGWAŁCISTY, ZGWAŁCONY