[zaloguj się]
[pdf]

DOSKONAŁY (651) ai

Pierwsze o oraz a jasne (w tym w a 12 r. błędne znakowanie); -kon- (61), -kón- (3); -kón- Strum; -kon- : -kón- OrzQuin (2 : 1), Oczko (3 : 1).

comp i sup (81 + 12) -doskonalszy; sup nå- (9), nåj- (3); nå- PatKaz III, WróbŻołtGlab, KuczbKat (2), RejPosWstaw, SkarKaz, LatHar, WujNT, SarnStat; nåj- GornDworz, StryjKron, CzechEp; nå- (7), n(a)- (2).

Fleksja
sg
mNdoskonały, doskonalszy, nådoskonalszy fNdoskonałå, doskonalszå, nådoskonalszå, doskonała, doskonał(a), doskonalsz(a) nNdoskonałe, doskonalszé
Gdoskonałégo, doskonalszégo Gdoskonał(e)j, doskonalsz(e)j, doskonałé Gdoskonałégo, doskonalszégo
Ddoskonałému, doskonalszému Ddoskonalszéj Ddoskonałému, doskonalszému, nådoskonalszému
Adoskonały, doskonalszy, doskonałégo Adoskonałą, doskonalszą, nådoskonalszą Adoskonałé, doskonalszé
Idoskonałym, doskonalszym, doskonałem Idoskonałą, nåjdoskonalszą Idoskonałym, doskonałem
Ldoskonałym Ldoskonał(e)j Ldoskonałym, doskonał(e)m
Vdoskonały Vdoskonałå V
pl
N m pers doskonali, doskonalszy
subst doskonałé, doskonalszé
G doskonałych, doskonalszych
D doskonałym
A m pers doskonał(e), doskonalsz(e)
subst doskonał(e), doskonalsz(e)
I m doskonałymi, doskonalszymi, doskonał(e)mi
f doskonałymi
L doskonałych, doskonalszych

sg m N doskonały, doskonalszy, nådoskonalszy (103). ◊ G doskonałégo, doskonalszégo (25); -égo (2), -(e)go (23). ◊ D doskonałému, doskonalszému (9); -ému (2), -(e)mu (8). ◊ A doskonały, doskonalszy (26), doskonałégo (24); -égo (1), -(e)go (23). ◊ I doskonałym, doskonalszym (59), doskonałem (4); -em MurzNT (2), SkarJedn; -ym : -em BibRadz (2 : 1); -em : -ęm MurzNT (1 : 1), -(e)m (2). ◊ L doskonałym (1). ◊ V doskonały (2). ◊ f N doskonałå, doskonalszå, nådoskonalszå (51), doskonała (2), doskonał(a), doskonalsz(a) (13); (attrib) -å (36); (praed) -å (15), -a (2); -a BudBib; -å : -a SkarŻyw (1 : 1). ◊ G doskonał(e)j, doskonalsz(e)j (33), doskonałé (1) OpecŻyw. ◊ D doskonalszéj (1). ◊ A doskonałą, doskonalszą, nådoskonalszą (26). ◊ I doskonałą, nåjdoskonalszą (12). ◊ L doskonał(e)j (3). ◊ V doskonałå (2). ◊ n N doskonałe, doskonalszé (38); -é (5), -(e) (33). ◊ G doskonałégo, doskonalszégo (23); -égo (3), -(e)go (20). ◊ D doskonałému, doskonalszému, nådoskonalszému (8); -ému (1), -(e)mu (7). ◊ A doskonałé, doskonalszé (23); -é (2), -(e) (21). ◊ I doskonałym (9), doskonałem (2) MurzHist, BibRadz; -em (1), -(e)m (1). ◊ L doskonałym (5), doskonał(e)m (1); -ym :-(e)m. BibRadz (1 : 1). ◊ pl N m pers doskonali, doskonalszy (28). subst doskonałé, doskonalszé (25); -é (3), -(e) (22). ◊ G doskonałych, doskonalszych (34). ◊ D doskonałym (6). ◊ A m pers doskonał(e), doskonalsz(e) (9). subst doskonał(e), doskonalsz(e) (15). ◊ I m doskonałymi, doskonalszymi (17), doskonał(e)mi (5) RejKup (2), Leop (3). f doskonałymi (1). ◊ L doskonałych, doskonalszych (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Mający wszelkie zalety, nieskazitelny, wolny od błędów i uchybień, bardzo dobry, znakomity, wyśmienity, wzorowy, świetny, wybitny, wyborny, pierwszorzędny; wydoskonalony, biegły w swojej umiejętności; perfectus Mącz, Calep, Cn; (omnibus numeris) absolutus, consummatus, rotundus, qui omnes (virtutis) numeros (in se) habet a. continet a. implet a. perdidicit Mącz, Cn; artificiosus Calag, Cn; graphicus Calep, Cn; integer Mącz; accuratus, acutulus, affaber, ambitiosus, amussitatus, argutulus, argutus, artifex, artis plenus, consummabilis, daedalus, elaboratus, elegans, emunctae naris homo, exactus, excuratus, expletus omnibus suis numeris a. partibus, exquisitus, faber, industriosus, ingeniosus, laboratus, lepidus, limatus, morosus, cui omnia ingenia sunt, operosus, quaesitissimus, scitus, scrupulosus, singularis, qui venit ad summum, teres, ad unguem factus Cn (523): HistAl I5; Bo to yeſt doſkonáłe/ czemu áni przydáć áni vyąć nic nyemoże. KromRozm II fv, f2; Doſkonáłey pięknośći ia ieſtem [Perfecti decoris ego sum] Leop Ez 27/3; Doſkonąłą [!] wielmożnośćią oblokł go [induit cum consummatione gloriationis] BibRadz Eccli 45/9; złorzecżoná zyemiá w vcżynku twoim [...] nie da tobie owocu doſkonáłego BielKron 2; Odpráwiono ie [posły polskie] drugi raz do Komiſarzow Papieſkich po doſkonálſze ſwiádectwo. BielKron 362v, 6; KwiatKsiąż Dv, E2v; Mens casta et integra, powſciągliwy y doskonały vmysł Mącz 40c; Habet omnes numeros, Yeſt doskonáły. Mącz 151a, 197d, 203d, 358d, 401a, 432a [2 r.J, 472d; OrzQuin H3, N3; Abowiem kiedy cżłowiek ma przyść w doſkonáły nałog/ á cznoth vźywánie/ máło mu ná fámym przyrodzeniu GórnDworz Ff3; ácżkolwiek niewiem cżemu by kto tym przezwiſkiem dworzánin doſkonáły/ gárdzić miał GórnDworz Kk4v, I2v [5 r.], M2 [2 r.], N3v, X7, Hh4 [2 r.] (33); RejPos 170; Rozſądzże teraz ſobie/ możeli to być takowy przekład doſkonały/ álbo nie. BudBib b2, c4, Sap 9/6; BudNT przedm d2, Luc 6/40; A ponieważ żadna ſztuká/ ták doſkonáła [nihil unquam tam perfectum]/ od żadnego Miſtrzá niewyſzlá/ żeby do niey cżego potomni álbo nie przydáli/ [...] Y to nas ábo kogokolwiek odſtráſzáć niema ModrzBaz 1, 26, 57v [2 r.]; Wizerunk widomégo świátá niewidomy Ieſt nád przeźroczyſtémi niebieſkimi domy: Gdźie formy doſkonáłe wſzytkich rzeczy wiſzą KochBr 151; ActReg 63; Graphicus homo – Człowiek zewſziſtkime [!] godny, doskonały. Calep 463a, 965b; GostGospSieb +4v; WujNT Luc 6/40; SarnStat 667.

doskonały w czym (18): PatKaz III 117v; Boś w vrodzye dobrze doſkonáły BielKom F4; BielKron 455v; Też gdy drugich tego cżegoſmy ſię ſami naucżyli vcżemy/ tedy ſami wtymże doskonalſzy bywamy. KwiatKsiąż L2v; GórnDworz D5v, Ee2, Kk3; Lecż ono co niektorzi mowią/ że zwierzchny Pan wolny ieſt od praw/ zda ſię że to rozumieią o Pánu/ ktoryby był we wſzem doſkonáły [ad perfectum et numeris omnibus absolutum principem respexisse videntur] ModrzBaz 100v, 8v; Oczko A2v. Cf »doskonały w nauce«.

W charakterystycznych połączeniach: doskonały (-a, -e) dworzanin (12), forma, krol, krolestwo, mądrość (4), mistrzyni, mowa, mowienie (2), nałog, natura, nauka (2), owoc (2), piękność, przekład, przyjaźń (2), robota, rzeczpospolita, świadectwo, umysł, wielmożność, wymowca; dobrze doskonały (2), (nie)prawie (9).

Przysłowia: A Hiſtoria iż ieſt naydoſkonálſzą Miſtrzinią/ náuczycielką/ zwierciádłem/ żywym wyobráżenim StryjKron A.

iáko poſpolićie mowią: iedno piſánie/ doſkonáłego piſárzá nie vcżyni. LatHar 665.

Zwrot: »doskonałym (u)czynić; doskonałe czynienie« [szyk zmienny] (7; 1): iż [dworzanin] przyſzedſzy do lat/ ktore rozſądek ludzki oſtrzą/ y doſkonálſzy cżynią/ [...] lepiey tego náucżyć páná/ niż drugi może. GórnDworz Kk4, H5, Kk, Kk2; ácż gdzie co cżynić każę á doſkonáłe cżynienie przepiſuię [illam operum perfectionem praescripsi]/ wiem dobrze/ że y ſam dáleko od tákiey doſkonáłośći ieſtem. ModrzBaz 2, 8v; GórnRozm Gv; LatHar 665.
Wyrażenia: »doskonała cnota; doskonały w cnotach« (3; 1): thák záſię powſcięgliwość ieſt nie práwie doſkonáła cznotá/ bo też ma w ſobie y to/ y owo żądzey. GórnDworz Ff5; then Dworzánin/ kthory páná doſkonáłym w cnotach vcżynić ma/ ſam doſkonálſzym niż on/ bez wątpienia być muśi GórnDworz Kk, Ff6; Bo Krolewſka możność łácno ſię obráca w tyráńſtwo/ niebędźieli porucżoná cżłowiekowi doſkonáłey cnoty [nisi viro perfectae virtutis committatur]. ModrzBaz 75v.

»mąż doskonały« (2): Mąż doſkonáły/ nietylko zbroią/ ále y Státuty ma bydź vzbroiony [virumque integrum ... non modo armorum fortitudine esse decoratum JanStat 145]. SarnStat 49; GosłCast 42.

»doskonały mistrz« (2): Bo y to ná doſkonáłego miſtrzá zależy/ nye wſſyſtkyego rázem vczyć KromRozm II f2; GórnDworz N2v.

»doskonały w nauce, w naukach« [szyk 4 : 4) (5 : 3): WróbŻołt E6v; Był thento lekarz Alexandrow ieſzcże młodzieniec/ á we wſzytkiey náuce lekarskiey dobrze doskonáły HistAl E2v; BielKron 263; Mącz 343a; BudBib I 289 marg, Iob 37/16; SkarJedn 360; Miſtrowny. Vmieiętny/ et w Náuce doskonały. Artificiosus. Calag 320b.

»doskonały rozum« (5): Niemoże prawie doſkonałego rozu⟨mu być kto⟩ ſie w cżyſtoſci nie zachowawa. BielŻyw 97; BielKron 187v, 400v; Piżećię tego twego podobánia/ nie máią kierować zmyſły twoie/ lécz doſkonáły rozum GórnRozm B3; LatHar 130.

Szeregi: »doskonały i dostateczny« (1): Gdyz tedy nauka y vmieiętnoſć duſzę cżłowiecżą cżyni doſkonałą y doſtatecżną. GlabGad A4v.

»godny i doskonały« (1): á to dla Ebreyſkiego ięzyká/ bez ktorego wtey mierze nielza nic godnego y doſkonałego vcżynić. BudBib bv.

»jasny i doskonały« (1): Enuntiatum, Oratio perfecta, Mowa iaſną a doskonała ktorą nieco zbiią albo twierdzij. Calep 364b.

»porządny i doskonały« (1): iáko życząc tego/ iżby kto vczéńſzy y vmieiętnieyſzy/ [...] ták to do ſercá przypuśćił/ iżby co w téy máteryéy/ y porządnieyſzégo y doſkónálſzégo wydał/ w náſzym ięzyku Strum A4.

»stateczny i doskonały« (1): Bo kthora rzecż nie będzye ſłuſzną rádą y roſtropnym rozmyſłem rozważona/ trudno kiedi ma być y ſtátecżna y doſkonáła. RejZwierc 162v.

»nieszczyry ani doskonały« (1): że y przekład/ gdy iy nie zárázem z onego ięzyká cżynią/ w ktorem one kśięgi nápiſano/ ale przez drugi ięzyk bywa przepuſzcżan/ niemoże być ſzcżyry ani doſkonáły. BudBib b2.

»wielki i doskonały« (1): A Miſtrz y Zakon wſzyſtkę nawiętſzą y nadoſkonálſzą pilność vczyni [omnem exactam et extremam diligentiam faciet JanStat 856]: áby Miſtrz Niemiecki w roku więtſzą pieczęć ſwą téy zgodźie wiecznéy záwieśił. SarnStat 1079.

»wyprawny a doskonały« (1): tákći też by záwżdy miáło być mowienie wypráwne á doſkonáłe [si semper exactus sit sermo]/ nie byłoby wdzięcżne. Leop 2.Mach 15/40.

»wielki, trwały i doskonały« (1): Co rozumiéć mamy o Niebie/ kthóré więtſze/ trwálſzé/ y doſkonalſzé ieſt? Oczko 4v.

W przen (1):
Wyrażenie: »doskonałego serca mąż« (1): ALmerykus ſzoſty krol Ierozolimſki/ brát Bálduinow/ ſtały á doſkonáłego ſercá mąż. BielKron 178v.
Szeregi »stały a doskonałego serca« (1): BielKron 178v cf Wyrażenie.
a. W sensie religijnym (393):
α. Bez grzechu, niewinny, pełen łask i cnót, święty, prawy (o Bogu i czlowieku dążącym do Boga); consummatus, perfectus Vulg, PolAnt (169): PatKaz II 58v [3 r.]; PatKaz III 131, 135v; Skąndże Cżarczie to ſmiałoſcz máś Iż ſyę y natakye targaś Ktorzy od Boga wybranij Doſkonałemi przezwanij RejKup z5v; Ieſli chceſz być doſkonałem [Si vis perfectus esse PolAnt Matth 19/21] idź przedái co máſz MurzNT 91 [przekład tego samego tekstu PatKaz III, WujJud, WujNT 79, 81], 108v; KromRozm II f, i4v; KrowObr 60, 216; kożde piſmo od Bogá nátchnione/pożytecżne ieſt [...] ku ćwicżeniu ſprawiedliwośći/ áby cżłowiek był doſkonáły [Vt perfectus sit Dei homo] Leop 2.Tim 3/17 [przekład tego samego tekstu KromRozm II i4v, CzechEp 120, NiemObr 74, WujNT], Philipp 3/12, 15; Iam ieſt Bog wſzechmogący/ żyẃ wedle woley mey/ á bądź mi doſkonáłym [et esto perfectus], BibRadz Gen 17/1; Ile nas tedy ieſt doſkonáłych/ to rozumiemy [Quotquot ergo perfecti] BibRadz Philipp 3/15 [przekład tego samego tekstu Leop, WujJudConf 141, WujNT], 12, I 110v marg [2 r.], Matth 5/48 [2 r.]; GrzegRóżn I4v; SarnUzn C; RejPos 76; BiałKat 91; GrzegŚm 61; KuczbKat 40 [2 r.]; WujJud 143v; WujJudConf 23v [2 r.], 141; Noe mąż ſpráwiedliwy doſkonáły był w wiekoch ſwych [perfectus fuit in generationibus suis] BudBib Gen 6/9, Ps 17/22[24], 36/18, 38[37]; Bądźćie przeto wy doſkonáli/ iáko Oćiec wáſz ktory wniebieśiech/ doſkonáły ieſt [Estote ergo vos perfecti sicut Pater vester ... perfectus est]. BudNT Matth 5/48 [przekład tego samego tekstu BibRadz, WujNT Matth 5/49[48], 375]; CzechRozm 75, 194; SkarJedn 236, 282; Bo wiele ich y ná poły doſkonáłych/ ktorzy w tym ſię do końcá zwyćiężyć nie mogą/ áby o ludzkie o ſobie dobrze [!] rozumienie dbáć nieco niemieli. SkarŻyw 108, 2, 51 [2 r.], 55, 208, [236] (10); CzechEp 120, 249, 254 [2 r.]; NiemObr 35, 46, 74, 88, 116 [2 r.], 137; LatHar 50, 340 [2 r.], 374 [2 r.]; To żyćie ſpołeczne nie obowięzuieć wſzytkich Chrześćijánow [...] Bo o tym nie máſz żadnego Páńſkiego roſkazánia/ ále tylko rádá daná tym/ ktorzy chcą być doſkonáli WujNT [405]; że ty ktore krzczą w kośćiele/ do Biſkupow przywodzą/ á przez ich modlitwę y ręki wkłádánie Duchá S. doſtáią y znákiem Páńſkim bywáią doſkonáli. WujNT 429; A powiedamy mądrość miedzy doſkonáłymi [Sapientiam autem loquimur inter perfectos] WujNT 1.Cor 2/5[6], s. 81, 129, 375 [2 r.], 552, 580 (21); SiebRozmyśl L3v, [M2].

doskonały w czym (20): KromRozm II t2v; LubPs Hv; BibRadz I *4, 323v marg; RejAp 42v; RejPos 89v; GrzegŚm [A4]; Oczko 2v; ále ſłucháćlimię będzieſz/ w boiázni y w ſłuſzbie Bożey doſkonáłym zoſtánieſz SkarŻyw 35, 119; LatHar 325; á kto ſię boi; nie ieſt doſkonáły w miłośći [non est perfectus in charitate]. WujNT 1.Ioann 4/18, 1.Cor 1/10, Eph 6/13, s. 694, Col 4/12, Hebr 13/21, Zzzzz4v. Cf »w cnocie doskonały«.

W charakterystycznych połączeniach: doskonały Bog (8), Chrystus, przełożony, sędzia, sługa (boży), świadek, zbawiciel.

Zwrot: »doskonałym (u)czynić, uczyniony«; aptare, consummare, perficere, perfectum facere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (16 : 1): Abowiem iednąż offiárą/ doſkonáłemi vcżynił [consummavit] ná Wieki the kthore poſwięćił. Leop Hebr 10/14 [przekład tego samego tekstu WujNT], 2/10, 1.Petr 5/10; BibRadz I *4; RejPos 89v, 348v; CzechRozm 94v; SkarŻyw 2; GrabowSet P4v; Przez iednę śmierć Páná Chriſtuſową ieſteſmy poświęceni/ y owſzem y doſkonáłymi vczynieni WujNT 773, Hebr 2/10, 9/9, 10/1, 14, s. 773, Hebr 13/21; Boy ſię Páná Bogá/ á przykazánie iego záchoway/ á to ieſt co cżyni cżłowieká doſkonáłego. WysKaz 48.
Wyrażenia: »doskonały przed (Panem) Bogiem« (2); WujJud 113; Znáć iſz ten cżłowiek [św. Józef] był przez przygány/ á iáko piſmo mowi/ doſkonáły przed Bogiem SkarŻyw 241.

»doskonały w Chrystusie Jezusie« (3): NiemObr 87, 88; ábyſmy wyſtáwili káżdego człowieká doſkonáłym w Chriſtuśie Ieſuśie [ut exhibeamus omnem hominem perfectum in Christo Iesu] WujNT Col 1/28 [przekład tego samego tekstu NiemObr].

»doskonały (-a) chrześcijanin, chrześcijanka« (1; 1): PatKaz III 136v; Apoſtołowie y inni doſkonáli Chrześćijáni/ ktorzy wſzytko dla Páná Chriſtuſá opuśćili/ będą w dźień ſądny świát z Chriſtuſem ſądzić. WujNT 591.

»w cnocie doskonały« (2): ModrzBaz 9v; Ten Noe/ mowi piſmo S. był ſpráwiedliwy cżłek y wcnoćie doſkonáły SkarŻyw 269.

»duch doskonały« (4): Aleśćie przyſzli [...] do Bogá ſędźiego wſzythkich/ y do duchow ſpráwiedliwych y doſkonáłych [et spiritus iustorum perfectorum]. BibRadz Hebr 12/23 [przekład iego samego tekstu (3)]; WujNT Hebr 12/23; SkarKaz 634a, 663b.

»lud doskonały« (4): MurzNT Luc 1/17; aby zgothował Pánu lud doſkonáły [parare Domino plebem perfectam]. Leop Luc 1/17 [przekład tego samego tekstu Murz NT, WujNT]; GrabowSet P3v; WujNT Luc 1/17.

»mąż doskonały« [szyk 4 : 2] (6): Leop Iac 3/2; BibRadz Gen 6/9; HistRzym 97v; KuczbKat 335; BudNT Iac 3/2; Ieſli kto w mowie nie vpada: ten ieſt mąż doſkonáły [hic perfectus est vir]. WujNT Iac 3/2 [przekład tego samego tekstu Leop, KuczbKat, BudNT].

»doskonały mistrz« (3): A yeſli Kryſtus co zbytnyego á nyepotrzebnego vczył/ tedyby nyebył doſkonáłym miſtrzem KromRozm II f, f2; SkarKaz 275a.

teol. »sam w sobie doskonały« (1): ábowiem on [Bóg] ſam w ſobie był doſkonáłem we wſzytkiem BibRadz 323v marg.

Szeregi: »dostateczny i doskonały« (1): A teſz Kryſtus ieſt thák doſtátetzny y doſkonáły Iednatz y przytzyńcá KrowObr 213.

»doskonały i pełny« (1): ábyśćie ſtali doſkonáłymi y pełnymi [perfecti et pleni] we wſzelákiey woli Bożey. WujNT Col 4/12.

»doskonały i pewny« (1): á [msza] was kápłany z wáſzą offiárą doſkonálſze y pewnieyſze być okázuie. KrowObr 189v.

»prawdziwy i doskonały« (1): Abowiem ſam tylko Pan Bog ieſt prawdźiwy ſędźia y doſkonáły/ o rzecżách niebieſkich zbáwiennych. WujJudConf 38v.

»prawy, doskonały« (1): Bo tym ſámym Bog nie byłby práwym doſkonáłym Bogiem: by mu kiedy co przybywáć miáło czego pierwey nie miał. SkarKaz 485a.

»przebrany albo też doskonały« (1): Czoż ty [mnichu] zowieś przebranemi Albo też doſkonałemi Podobno ty czo mnie ċzalie Zawżdy ſluża doſkonálie RejKup z6.

»sprawiedliwy, (i) doskonały« = iustus, perfectus Vulg [szyk 7 : 3] (10): Noe ieſt náleźion doſkonáły y ſpráwiedliwy Leop AAA2 [przekład tego samego tekstu Leop BBB3, BudBib ], BBB3; BibRadz Gen 6/9, Hebr 12/23; BielKron 4v; BudBib Eccli 44/17; SkarŻyw 269; WujNT Hebr 12/23; SkarKaz 634a, 663b.

»sprawny abo doskonały« (1): aby zgotowáł panu lud przyrządzony [plebem expeditam (marg) perfectam (—)] (marg) ſprawny abo doſkonały (‒). MurzNT Luc 1/17.

»świątobliwy i doskonały« (2): Słuſznieby świątobliwſzy y doſkonálſzy [ludzie w zakonach] być mieli/ niż ludźie poſpolićie ſpráwámi świátá tego názbyt zábáwieni WujJud 145v; WujJudConf 145v.

»święty, (i, a) doskonały« (3): RejZwierc 174v; Nád to Páweł ś. chce mieć Diákony máło nie tákże święte y doſkonáłe/ iáko y Biſkupy. WujNT 419, 81.

»doskonały i krom zmazy« (1): doſkonáłym będzieſz/ y krom zmázy z Pánem Bogiem twoim [Perfectus eris et absque macula cum Domino Deo tuo]. Leop Deut 18/13.

»zupełny i doskonały« = perfectus et integer Vulg [szyk 2 : 1] (3): Syn Boży Syn nieurodzónégo/ zupełny y doſkonáły/ od zupełnégo y doſkonáłégo BiałKat b2v; WujNT Iac 1/4.

»doskonały i cały, niwczym niedostateczny« (1): ábyśćie byli doſkonáli y cáli/ niwcżym niedoſtátecżni [ut sitis perfecti et integri in nullo deficientes]. BudNT Iac 1/4.

»skuteczny, pożyteczny a doskonały« (1): on Duch s. iego [...]/ nie ieſtći iśćie prożnuiący/ ále ieſt y s ſpáwámi [!] ſwemi ſkutecżny/ pożytecżny/ á doſkonáły. RejPosWiecz2 93v.

»sprawiedliwy, doskonały i zupełny przed Panem Bogiem« (1): iednák przedśię wiele ſie ich naydźie ſpráwiedliwych/ doſkonáłych y zupełnych przed Pánem Bogiem WujJud 113.

Iron (1): Tedys y ty doſkonáły Bos moy [tj. czarta] y ſkapiczą czały RejKup z6.

β. Miły Bogu, zgodny z wolą Bożą, posiadający wartości boskie, święty (o sprawach i uczynkach); perfectus Vulg, PolAnt (224): BierRaj 22; OpecŻyw 42v, 179v; OpecŻywPrzedm C4v; PatKaz III 136v; wſzakoż to ieſt nadoskonalſzy wykład kthory ſie ſciąga ku panu Chriſtuſowi WróbŻołtGlab A4; abychmy beſpiecznie powſtac mogli zdoskonalą nadzieią w ſwiętem miloſierdziu twoiem RejPs 29, 171; MurzNT 3v; KromRozm II f, fv, f2; náſze ty pilne ſtáránia nie mogą być doſkonáłe/ ieſli ich nam Pan Bog ſwym błogoſłáwieńſtwem poſzcżęśćić nie racży LubPs cc5v, H3, gg3v; Iáko był ná vmyſle ſwym námienił á ſlubił/ thák vcżyni/ ku doſkonáłemu wypełnieniu poſwięcenia ſwego [perfectionem sanctificationis suae]. Leop Num 6/21; BibRadz I 10 marg, 53v marg, 1.Petr 1/13; RejPos 132; RejPosWiecz2 93; y kiedy ten doſkonáły obycżay modlenia ieſt od Páná Chriſtuſá vſtáwion/ tedyc wątpić niemamy/ iż tá Prośbá ieſt iedną miedzy śiedmią Prośbámi. KuczbKat 405, 120, 135, 390; Prawdáć że tu ná świećie ſpráwy ludźi świętych niemogą być ták doſkonáłe/ iáko będą w niebie WujJud 113, 39, 90; WujJudConf 102; RejPosWstaw [213], 22; BiałKaz C4; CzechRozm 4v, 82v, 86, 217, **3; SkarJedn 357; Wielki przykład wdowiey cżyſtośći y vkochánie ſię w tym ſtánie S. ktory doſkonálſzy ieſt niſzli małżeńſki SkarŻyw 143, A5, 2, 3, 56, 74 (13); Iż w ſámym ſłowie Bożym doſkonáła ieſt náuká/ o iedynym prawdźiwym Bogu CzechEp 117 [idem] 117 120 [2 r.], 129, 181, 201, 252, 254; NiemObr 18, 30, 87, 90, 113; Nie lza iedno ſie zá tobą [umarła matko] gotowáć/ Ná doſkonálſze roſkoſzy ſie chowáć WisznTr 16; LatHar 38, 92, 196, 269, 390, 617; KołakCath C3; Toć ieſt nadoſkonálſzy przykład miłośći w náſzym Zbáwićielu/ modlącym ſię zá krzyżowniki ſwe WujNT 292; ktore [zakony] iednák wſzytkie ćiągną ku doſkonálſzemu náſládowániu Páná náſzego. WujNT 705; ále miłość doſkonáła precz wyrzuca boiaźń [sed perfecta charitas foras mittit timorem] WujNT 1.Ioann 4/18; Vczynki dobre przede krztem ácz nie ſą doſkonáłe/ ále przećię dobre. WujNT Cccccc2v, 116, 195, 270, 584, 1.Cor 13/10(18); SiebRozmyśl [M2]v; (marg) Niedoſkonáły Sąd Boży ná ziemi. (‒) Ten też trybunał ieſzcze nie ma doſkonałey ſpráwiedliwośći. SkarKaz 2b, 4a, 5a, 349a, 636a [2 r.].

doskonały w czym (4): ábyſmy w nicżym rozni nie byli od onego pirwſzego á prawdziwego Apoſtolſkiego Koſciołá/ ktory bez wątpienia we wſzytkim był doſkonáły RejPosWstaw [1434]v, [1432]; SkarŻyw 183; CzechEp 132.

W połączeniach szeregowych (3): KromRozm III B6v; ázaż y to nie doſyć iáfna/ iż ták w ſobie ieſt doſkonáłe/ cáłe/ doſtátecżne/ święte/ zbáwienne y ſkutecżne ſłowo Boże/ że do niego nie ma być nie przydawano CzechEp 116, 139.

W charakterystycznych połączeniach: doskonały (-a, -e) chwała, cierpliwość, ćwiczenie, dar, droga (2), kościoł, łaska, mądrość (2), miłość (11), moc, nabożeństwo, nadzieja (4), naśladowanie, nauka (8), obiata, obyczaj (2), ofiara (2), pociecha (2), pokarm, postępek (2), prawo, przybytek (2), przykład (3), przymierze (2), przysposobienie, radość, rozkosz, sąd, spowiedź, sprawiedliwość (4), stadło, szczęśliwość, świątość, wiara (8), wykład, wypełnienie (2), wysłuchanie, zakon (3), zapłata.

Zwrot:»doskonałym (u)czynić« = perficere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8): Vczyń miły panie doskonałe poſzćie moie w drogach twoich [Perfice gressus meos in semitis tuis] WróbŻołt 16/5 [przekład tego samego tekstu] Leop Ps 16/5; BudBib Iob 22/3; SkarŻyw 2; LatHar 50, 353; Trzećie ſą vſtáwy w zakonie ſtárym [...] ktore Moralia zowiem. tych Chryſtus nie zepſował/ ále ie doſkonálſze vczynił SkarKaz 311a, 311a.
Wyrażenia: »doskonałe błogosławieństwo« (4): OpecŻyw 179v; á ćiáło ich czeka w źiemi ſwégo wzbudzenia: y przeto niemáią ieſzcze doſkonáłégo Błogoſłáwieńſtwá. BiałKat 103v, 103v, 158v.

»chrześcijaństwo doskonałe« (1): Ták ſobie wielce ważył [św. Anastazyjus] nie tylo wiárę S. y zakon: ále y znáki powołánia Chrześćiáńſtwá doſkonáłégo. SkarŻyw 75.

»cnota doskonała (chrześcijańska)« [szyk 9 : 6] (15): Prętko ſię w zakonne żyćie y cnoty doſkonáłe w práwił: vboſtwo miłuiąc/ á poſłuſzeńſtwo/ mátkę cnot wſzytkich [...] cżyniąc SkarŻyw 411; Ten do náuk świeckich/ piſma świętego/ y táiemnic Chrześćiáńſkich/ náukę przyłącżywſzy: bárzo ſię chćiwym ſercem/ iął cnot doſkonálſzych Chrześćiáńſkich SkarŻyw 592, 57, 74, 106, 192, 294 (14); LatHar 295.

»doskonały duch« (1): Lecż po nich inni wſtepuiąc Biſkupi/ ktorzy ták doſkonáłego Duchá nie mieli/ im dáley ſię od cżáſow Apoſtolſkich odſadzáli/ tym więcey páſterſtwá y rządu Piotrowego potrzebowáli. SkarJedn 80.

»doskonała łaska« [szyk 2 : 1] (3): A będźiemli to troie cżyſtym ſercem á łáſką doſkonáłą záwżdy offiárowáć/ tedy to otrzymamy od oycá ſyná y ducha ſwiętego. HistRzym 100v; KuczbKat 390 [2 r.].

»doskonały (sam) w sobie« [szyk 2 : 1] (3): Nic nie przydawaymy słowu Bożemu/ boć ieſt doſkonáłe ſámo w ſobie GrzegRóżn [I4]v; CzechRozm 88; CzechEp 122.

»doskonały stan [= stan zakonny]« (1): [gdy Heliasz kapłan] pytał go/ iákobj ſtan ſwoy wieść chćiał? Powiedział iſz zakonnym być [...]. No [!] co rad przyzwolił Heliaſz/ znáiąc go [...] iſz ſię do doſkonáłego ſtanu y do wielkiey ſłuſzby Bożey miał. SkarŻyw 74.

»doskonały uczynek« [szyk 3 : 3] (6): PatKaz III 143v; KuczbKat 5; Cierpliwosć lepak niech ma vcżynek doſkonáły [opus perfectum habeat] BudNT Iac 1/4 [przekład tego samego tekstu PatKaz III, WujNT]; NiemObr 101; WujNT 584, Iac 1/4.

peryfr. »wiek doskonały« = wieczność, nieśmiertelność (1): O Zywe źrzodło/ żywotá wiecżnego/ W ktorym żyć/ wieku rzecż doſkonáłego GrabowSet Xv.

»doskonały (-e) żywot, życie« [szyk 7 : 4] (10 : 1): RejPs 147v; RejPos 210; BiałKat b4v; WujJud 145; y ſzcżodrą rękę Bożą/ [...] ſami ſobie zámykamy/ gdy ſię o więtſzą łáſke [!] iego ku doſkonálſzemu żywotowi nie ſtaramy. SkarŻyw 32, A5, 511; iż Chriſtus pan ieſt żywotem náſzym doſkonáłym NiemObr 107, 109 [2 r.]; WujNT 35.

Szeregi: »cały i (a) doskonały« [szyk 4 : 1] (5): To opánowánie [nad źwierzęty]/ ieſzcze w cáłem á doſkonáłem przyrodzeniu dáne ieſt: ále zginęło przez vpadek człowieczy BibRadz I 1d marg; KuczbKat 125; CzechEp 132, 136; NiemObr 112.

»cnotliwy i doskonały« (1): A tak rychley przydziemy ku ſtopieniowi tznotliwému ij doſkonalemu OpecŻyw 35.

»dobry, (i) doskonały« (19): abowiem w nowym zakonie lepſza y doskonalſza oſiara przyſzła WróbŻołt Q4; WujJudConf 167; To ieſt lepſze y doſkonálſze/ przez ktore ludźie mogą być vſpráwiedliwieni CzechRozm 207v, 71v, 80 [2 r.], 84v, 89, 92v (10); SkarŻyw A4, 516; CzechEp 48; CzechEpPOrz *3, **3v; NiemObr 11; WujNT 80.

»doskonały i dostateczny« (1): wierzyſzli theż iż [nasz zakon] ieſt doſkonáłym y doſtátecżnym? CzechRozm 82.

»jasny i doskonały« (1): á coż rozumiemy o nowym [zakonie]/ ktory ieſt nád on ſtáry y iáśnieyſzy y doſkonálſzy? CzechEp 115.

»dobrze luby, doskonały« (1): oto obyata ſwyαta dobrze lyuba doſkonala w wony ſlotkoſcy. BierRaj 23v.

»nabożny i doskonały« (1): A toć ieſt iedno świąt święcenie: [...] kazánia nabożne y doſkonáłe wyſłuchánie LatHar 122.

»doskonały i bez niedostatku« (1): iż oćiec ma bytność doſkonáłą/ y bez niedoſtátku CzechEp 239.

»doskonały abo nie pomazany« (1): Zakon Iehowin doſkonáły ábo nie pomázány CzechEp 112.

»prawdziwy a (i) doskonały« [szyk 4 : 1] (5): OpecŻyw [192v]; ták że gdybyś tego znáć nie chciał zá prawdziwy á doſkonáły we wſzem Koſcioł Páná Kryſtuſow/ trudnobyś iuż kiedy inſzy poznáć miał. RejPosWstaw [1432], 21v, [1432]; CzechEpPOrz **3.

»skuteczny i doskonały« [szyk 1 : 1] (2): Ták pokłádamy/ że bez nich [ceremonii] Krzeſt doſkonáły y ſkutecżny być może. WujJudConf 168; NiemObr 104.

»sprawiedliwy i doskonały« (1): Abowiem wſzyſtki vcżynki náſze y naywyżſza ſpráwiedliwość ludzka/ Bogu ſie ſtáwić niemoże przed ſądem iego ſpráwiedliwym y doſkonáłym. WujJudConf 101.

»szczery i doskonały« (1): á cżegokolwiek mi y teraz y przedtym nie doſtawáło [...] do ſzcżerey y doſkonáłey ſpowiedźi tu ná źiemi/ niechay łáſká twoiá [...] ták wſzytkiego dołoży LatHar 156.

»(starszy) wieczny (i, a) doskonały (pożyteczny)« [szyk 5 : 4] (9): ábyſmy [...] potym żywoćye z ányoły w nyebye [...] wyeczney á doſkonáłey rádoſći vżyli. KromRozm III B2v; BibRadz Hebr 9 arg; CzechRozm 82v, 86v [2 r.], 87 [2 r.]; SkarŻyw 2, 284.

»wielki i (a) doskonały« (6): BibRadz Hebr 9/11; KuczbKat 120; SkarŻyw A5v, 461, 535; Aleć Chriſtus przyſtąpiwſzy Arcykápłan dobr przyſzłych przez więtſzy y doſkonálſzy przybytek [per amplius et perfectius tabernaculum] [...] przez właſną krew wſzedł raz do Naświętſzego przybytku WujNT Hebr 9/11 [przekład tego samego tekstu BibRadz].

»wysoki i doskonały« (1): vſłyſzy iſz w onym klaſztorze powiádáią o iednym bráćie/ [...] ku wyſokim y doſkonáłym cnotom prętko podnieśionym SkarŻyw 15.

»zacny i doskonały« (1): że nam tym więcey dla tego trzebá pilnowáć ſłowá Bożego/ w nowym Przymierzu podánego/ iż ieſt zacnieyſze y doſkonálſze CzechEp 115.

»doskonały i zupełny« [szyk 1 : 1] (2): A coż ieſt inſzego tá chwałá/ iedno nieiáka doſkonáła y zupełna łáſká KuczbKat 390, 125.

»dobry i przyjemny i doskonały« (1): ábyśćie doświadczáli ktora ieſt wola Boża dobra/ y przyięmna/ y doſkonáła [quae sit voluntas Dei bona et beneplacens et perfecta]. WujNT Rom 12/2.

»pewny, doskonały i możny« (1): Po tobie iuż być nie może. Nádźieiá nigdy pewnieyſza/ Doſkonálſza y możnieyſza. CzahTr Dv.

»święty, doskonały a wieczny« (1): A on ſwięty/ doſkonáły/ á wiecżny żywot iuż gi byłá nędznicżká márnie ſtráćiłá á odſtąpiłá od niego. RejPos 210.

»dobry, nieomylny, doskonały i wieczny« (1): A przeto práwá y vſtáwy yego dobre/ nyeomylne/ doſkonáłe/ y wyeczne ſą KromRozm II b2.

»pewny, nieomylny, doskonały, wieczny« (1): A ták práwo álbo zakon Páná Kryſtuſow/ [...] pewny/ nyeomylny/ doſkonáły/ wyeczny yeſt KromRozm II b3.

Iron (1): iż to oná [katolika rzymska] podobno doſkonálſza ieſt/ niż był Chriſtus CzechEp 45.

W przen (8): [miasto święte Hieruzalem nowe] Yedyna gołębicá/ doſkonáła/ yedyna v mátki ſwey KromRozm III E6v.
Wyrażenia: »doskonałym czyniący« (1): Lecż też ieſt Bogiem y Duch S. pochodzący Doſkonáłe ſercá w nas przed Bogiem cżyniący GrzegRóżn N2v.

»doskonałe serce« [w tym: doskonałem sercem (3)] (7): MurzHist S2; A przeto teraz boyćie ſie Páná Bogá/ á ſlużćie mu doſkonáłym ſercem/ tudzieſz y náuprzyiemnieyſſym [et servite ei perfecto corde atque verissimo] Leop Ios 24/14; Ták że ſię ſpráwuyćie z boiáźnią Páńſką w wierze y w doſkonáłym ſercu [et in corde perfecto]. BibRadz 2.Par 19/9, 3.Reg 8/61, 1.Par 28/9; GrzegRóżn N2v; BudBib 2.Par 15/17.

b. Bez wady fizycznej, zdrowy, czysty (o zwierzętach rytualnych) (6): A ieſli zdrobu dar iego [...] (tedy) ná cáłoſpálenie niech przywiedzie ſámca doſkonałego [masculum integrum appropinquare faciet eum (marg) immaculatum offeret (–); Vulg: absque macula]. BudBib Lev 1/10; A oſmego dniá wezmie dwa bárány doſkonáłe/ y owcę iednę łońſką doſkonáłą [duos agnos integros (marg) immaculatos (–) et agnam unam filiam anni sui integram (marg) anniculam immaculatam (‒); Vulg: duos agnos immaculatos et ovem anniculam absque macula] BudBib Lev 14/10, Num 29/29, 32, 36.
c. Skuteczny (o lekach i leczeniu) (5): Ty kamienie [celideniusowe] maią być wymowany kiedy dzieci Iaſkołcże małe ſthoią na gniazdzie albo w gniazdzie: [...] iżeby były doſkonalſze FalZioł IV 50c.
Wyrażenie: »doskonałe lekarstwo« (2): kthoremu niedoſtátkowi [na kamień i piasek w lędźwiach i męchyrzu]/ ieſt doſkonáłe lekárſtwo/ roſtropne wyięćie SienLek 105; Cieplice doſkónáłé lékárſtwo. Oczko [41].
W przen (2):
Wyrażenie: »doskonałe lekarstwo, zleczenie« (1 : 1): iż ná nierządy y zbytki ćiełeſne/ nie ieſt doſkonałym lekárſtwem S. małżeńſtwo SkarJedn 358; LatHar 677.
2. Ogarniający całość, zupełny, absolutny, kompletny, pełny, doszczętny, gruntowny, wyczerpujący; stały, pewny, prawdziwy; nienaruszony, zdrowy; solidus Mącz, Calep; perfectus Mącz, Cn; finitivus, integer Mącz; absolutus, consummatus, exactus Cn (74): BielŻyw 139; O cżworgu też to powiem/ iże ta licżba ſama ieſt grunt wſzelkiey doskonałey ſtałoſći/ gdyż wſzelka rzecż moczno ſtoi kthora cżtyrzy węgły ma. KłosAlg A2v; KromRozm II bv; KromRozm III E8; Doſkonáłą nyenawiſcyą nye nawidzyałem ich [Perfecto odio oderam illos Vulg Ps 138/22] LubPs eev, Z3; Bo Pan Bog zaſtępow/ vcżyni doſkonáłe popſowanie [consummationem et decisam ... faciens] w pośrzod wſzytkiey źiemie. BibRadz Is 10/23; Boiaźń Páńſka ieſt koroná mądrośći/ ktora z śiebie podawa vſpokoienie/ y doſkonáłe zdrowie [germinans pacem et sanitatem salutis]. BibRadz Eccli 1/16[22], Iob 28 arg, Ps 49/2, II 90v; Perfectus, Participium sive Nomen ex Participio, Zupełny/ cáły/ Doskonáły/ Docziniony. Mącz 116a; Integer, Zupełny/ cáły/ doskonáły/ nieułomny Mącz 171d, 399d; LeovPrzep B3v; á kiedy theż grzechy białegłowy popełnią/ mamy ie zá ták ſmiertelne/ iákoby doſkonáłey zapłáty zá nie ná ſwiecie nie było GórnDworz Z7v, V6v, Ee5; RejPos 131v, 132; iż Chrześciánom bárzo potrzebá/ żeby Krztu doſkonáłe poznánie mieli KuczbKat 120, 60, 100, 125; WujJudConf 66; RejPosWstaw [1102]v; BudBib Ruth 2/12; [ciała ludzkie] yuż w proch obrocone/ ſłowem w ſkrześić/ y do prawdźiwey mocy/ władzey/ cáłośći/ doſkonáłey przywieść/ ták iákie teras ſą. Nie ieſt to ludzka moc. Bial Kaz E2v; SkarŻyw 16, 30, 397; CzechEp [398]; bo kiedyby w nich byłá prawdźiwa wiárá/ [...] nie ſzukáliby od ludźi śmiertelnych cáłey poćiechy/ y doſkonáłego rátunku/ w krewkośćiách y doległośćiách ſwych NiemObr 45, 4, 87, 116; Calep 989h; á licżbá doſkonáła [zboża i każdej żywej rzeczy] ma bydź przed ſámymi żniwy: bo ſie rok końcży. GostGosp 158; áby to święte ćiáłá y Krwie twoiey przyięćie [...] było [...] wyſtępkow moich doſkonáłym ocżyśćieniem LatHar 207; gdźie ty y z Synem twoim y z Duchem S. ieſteś Swiętym twoim świátłośćią práwą/ náſyceniem doſkonáłym LatHar 225, +++2v, 34, 225, 289, 352, 429; Prośćieſz á weźmiećie: áby rádość wáſzá byłá doſkonáła [ut gaudium vestrum sit plenum]. WujNT Ioann 16/24 [przekład tego samego tekstu RejPos 132]; W kośćiele ieſt vſtáwiczna walká miedzy S. Micháłem [...] y miedzy ánioły iego: á miedzy dyabłem y pomocniki iego. Lecz doſkonáłe zwyćięſtwo pokaże ſię dniá oſtátecznego. WujNT 867, 287, Iac 1/25; Ná których wſzytkich rzeczy wiárę y świádectwo ku wiádomośći doſkonálſzéy [In quorum omnium fidem et testimonium evidentiamque pleniorem JanStat 751] ná wieczną moc Pieczęći náſzé ninieyſzému liftu ſą záwieſzoné. SarnStat [994]; iże żadné pręcepta nie ſą ták doſkonáłe, áby ſie w nich wſzyſtki rzeczy miáły zámknąć SarnStat 1264; Iádam pierwſzy rodźićiel ludzki/ miał doſkonáłą wolność/ gdy rozum y wola iego byłá Bogu zupełnie poddána PowodPr 61.

W charakterystycznych połączeniach: doskonały (-a, -e) całość, ciało, dowod, forma (3), jedność, możność, nienawiść (2), pojęcie, posłuszeństwo, powaga, poznanie (uznanie) (6), spojenie, stałość, wesele (4), wiadomość (3), władza (2), wypełnienie, zdrowie (3), zwycięstwo (2).

Wyrażenia: »doskonałe dobro« [szyk 2 : 2] (4): Abowiem on [Pan Bóg] ieſt wſzego dobrá doſkonáłego pocżątkiem BibRadz I *2; KuczbKat 5, 10; GrabowSet X2v.

»prawda doskonała« (1): Witay Pánie IEzu Chryſte/ drogo proſta/ prawdo doſkonáła LatHar 221.

Szeregi: »doskonały a (i) gruntowny« [szyk 1 : 1] (2): GórnDworz Ff5; y dla ſpiſánia doſkonáłégo y gruntownégo iednégo ſtátutu ięzykiem polſkim/ [...] deputuiemy oſoby niżéy opiſáné SarnStat 58.

»gweśny a doskonały« (1): A był ten obycżay z ſtárádawny w ludu Iſráelſkim miedzy krewnemi/ yż yeſli kiedy ieden drugiemu práwá ſwego vſthępował/ áby było gweśne á doſkonáłe zdánie [ut esset firma concessio]/ z zuwał cżłowiek trzewik ſwoy z nogi/ y dawał go krewnemu ſwoiemu. Leop Ruth 4/7.

»najwiętszy i nadoskonalszy« (1): o to śie pilnie ſtárác potrzebá/ áby lud Chrześćijáńſki [...] byłby záchwycon ku onemu naywiętſzemu y nadoſkonálſzemu dobru KuczbKat 5.

»najwyższy i nadoskonalszy« (1): ále też/ ku temu Pánu Bogu/ iáko ku naywyżſzemu y nadoſkonálſzemu dobru/ co naypilniey mogę/ vśiłuię. KuczbKat 10.

»nieporuszony a doskonały« (1): tegoż vczućia pięćioro człowiek ma w nieporuſzonym á doſkonáłym ćiele SienLek T3v.

»pewny, (a) doskonały« [szyk 3 : 1] (4): BielKron 412v; Mącz 128a; y by Geometrowie/ których dowody pewné á doſkónáłé ſą/ chćieli Kśięſtwo z Króleſtwem miárą ſwoią pomierzyć/ nie naydą inák tego OrzQuin Q2; RejPos 112.

»prawy i doskonały« (1): ácż to wſzyſtko w práwym y w doſkonáłym Małżeńſtwie być ma/ iáko wewnętrzne przyzwolenie/ á zewnętrzna ſłowna vmowá/ także y przyrzecżenie KuczbKat 250.

»szczyry a doskonały« (1): ktore tylko ſamo [Pismo św.] do ſzcżyrego á doſkonáłego vznánia Bogá prowádźi GrzegRóżn A3.

»trwały i doskonały« (1): Vyźrzymy zákwitnienie kráiow Podolſkich/ y pokoy trwálſzy y doſkonálſzy. VotSzl B3v.

a. mat. O liczbach dających się podzielić przez trzy (5):
Wyrażenia: »liczba (jest) doskonała« (4): y wſzitki inſze licżby doskonałe (iako ieſt szeſćioro y dziewiećioro etc.) z niey [z trojcy] ſie rodzą. KłosAlg A2v; Dziewięćioro też/ nie ieſt licżba w zacznoſći poſlednieyſza/ bowiem ieſt doskonała gdyż ſie składa z troycze licżby doskonałey trzy kroć wziętey. KłosAlg A4, A3, A4.

»trojca sama w sobie doskonała« (1): Potym ieſt troycza pirwſza licżby nie rowna/ wſzakoż ſama w ſobie doſkonała/ bowiem pocżątek/ ſrzodek y dokonanie w ſobie zamyka KłosAlg A2v.

3. Dojrzały, dorosły; fizycznie w pełni ukształtowany (36):
a. O ludziach; integer aevi Mącz; perfectus Vulg, PolAnt (35): PatKaz I 4; Bo wſzelki co vżywa mleká/ (ieſzcże) nie z proſta z rzecżą ſpráwiedliwośći/ bo niemowniątko ieſt Doſkonáłych lepak ieſt mocne iedło [Perfectorum autem est solidus cibus] BudNT Hebr 5/14; NiemObr 90; Bráćia/ nie bądźćie dźiećmi wyrozumieniem; ále bądźćie dźiećmi złośćią: á wyrozumieniem doſkonáłymi bądźćie [sensibus autem perfecti estote]. WujNT 1.Cor 14/20, Hebr 5/14.
Wyrażenia: »ciało doskonałe« (2): Ktore ćiáło doſkonáłe [Chrystusa w żywocie matczynym] potym do ſłuſznego wzroſtu/ y z ſtrony władzy duſznych/ bráło pomnożenie NiemObr 144; WujNT 195.

»doskonalsze czasy« (1): Kápitulum IIII. Iáko poććiwy cżłowiek przyſzedſzy ku láthom ſwoim ma ſtan ſwoy ſpráwować/ [...] Tákże też ty cżyń moy miły brácie/ á zwłaſzczá iuż w tych ſwych doſkonálſzych cżáſiech będąc poſtánowiony RejZwierc 139.

»lata doskonałe; w leciech doskonały« [szyk 5 : 4] (5; 4): PatKaz III 111v; Potym Romulus wybrał mężow rádnych s Pátricyow ſto/ ktore potym zwáli Rzymiánie Senatem/ ábowiem od ważnośći á mocy byli wezwáni Patres/ á od lat doſkonáłych Senátores. BielKron 99, 372; Integra aevi puellula, Pánná práwie doskonáłych lat albo doskonáła w leciech. Mącz 171d; A ták gdy iuż pan młody przydzie do lat ſwych doſkonálſzych/ tho ieſt/ do lat wieku śrzedniego/ nielza iedno iż ſie iuż muśi ſtáráć kędy dáley ſwe kołá tocżyć ma RejZwierc 30v, 136, 161v; [św. Wojciech] Stal ſię iáko málucżkim iuſz w lećiech doſkonáły: miedzy máłymi bráty kuchnią vmiáta: miſki y nacżynie vmywa SkarŻyw 354.

»mąż doskonały« [szyk 3 : 2] (5): gdy [czart] y w tym/ nye tylko od mężow doſkonáłych/ ále y od byałey płći y od dźyeći/ yeſt zwyćyężon/ záczął rozmáite á przećiwne błędy myedzy krzeſćiyány śiać przez kácerze KromRozm I M4; SkarŻyw A5; gdyż pan Chriſtus záraz po zwiáſtowániu w ſámym pocżęćiu ſwym był doſkonáłym mężem cáłaſz to bayka CzechEp 149, 178 [2 r.].

»doskonały rozum« (2): Dizatkam [!] młodim naprzod dawać miekke a ſłotkie pokarmy to yeſt znoſną aproſta naukę wedluk proſtego rozumu Ludſkiego/ [...] aż przidą ku doſkonałſemu rozumowi RejKupSekl a3v; BielKron 463.

»doskonały wiek« [szyk 1 : 1] (2): á látho czterdźieſne y dźiewiąte/ [...] czyni człowieká doſkonáłego wieku LeovPrzep Iv; A ácżeś W. W. ieſzcże láty á cżáſy do tákiego wieku nie przyſzedł/ ále dáry Bożemi [...] tedyś W. W. ſnadź ze wſzytkiemi ſtány iuż wiekow doſkonáłych nie thylko porownał/ ále ſnadź y dáleko przerownał. RejZwierc 119.

Szereg: »stateczny, poważny, a w leciech swych doskonały« (1): A gdyż iuż ták ſłyſzyſz w iákiey ieſt powadze y poććiwośći cżłowiek ſtátecżny/ poważny/ á w leciech ſwych doſkonáły RejZwierc 136.
W przen (9):
Wyrażenia »mąż doskonały« [szyk 7 : 2] (9): KromRozm III G8; Leop AAA4v; BibRadz Eph 4/13; iż niezáras bywa cżłowiek odrodzony we wſzythkim/ ále naprzod śię rodźi iáko dźiećiątko máłe/ roſtąc vſtáwicżnie w mężá doſkonáłego GrzegŚm 33; KuczbKat 5; RejPosRozpr c [2 r.]; SkarŻyw 328; áżbyſmy ſię wſzyścy ſkupili w iedność wiáry y poznánia Syná Bożego/ w mężá doſkonáłego [in virum perfectum] w miárę zupełnośći lat Chriſtuſowych: Abyſmy więcey nie byli dźiećmi WujNT Eph 4/13 [przekład tego samego tekstu KromRozm III, Leop, BibRadz, KuczbKat, RejPosRozpr],
b. O roślinach (1): Abowiem y rola/ iáko náucża zbáwićiel náſz/ nie záraz doſkonáły kłos rodźi LatHar [249].
4. Rzeczywisty, pełnoprawny, nie dający się zakwestionować, zaczepić (7): [król chrześcijański] nigdy doſkonáłym krolem nie ieſt poki koronowány od kápłáná nie bywa. SkarKazSej 681a.
Zwroty: »[ku czemu] prawem doskonałym należeć« (2): iż źiemiá Podláſka ku Koronie Polſkiéy wiecznie Práwem doſkonáłym [...] należáłá. SarnStat 1037, 1057.

»reprezentować z doskonałą mocą« (1): MY Ian Olbrycht/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ zá ſpólnym y długim porádzeniem z Prełaty/ Pány/ [...] y poddánémi náſzémi wſzytkiémi [...] którzyſmy ſie tu do Piotrkowá zgromádźili/ y którzy tu repraeſentuiemy ćiáło tegoż króleſtwá/ z doſkonáłą mocą/ y tych którzy przytomni nie ſą [ćiáło wſzytkiégo króleſtwá z zupełną mocą nieprzytomnych repręſentuiąc: corpus eiusdem regni cum plena facultate absentium repraesentantibus. JanStat 113] SarnStat 27.

Wyrażenia: praw. »doskonała osiadłość« = posiadłość dziedziczna (1): vſtáwuiemy: áby káżdy Dignitarz y Vrzędnik w ſwym Woiewództwie doſkonáłą á nie zmyśloną ośiádłość miał [sufficientem possessionem haereditariam et non fictam habere debent JanStat 301] SarnStat 72.

»przymierze doskonałe« (1): przeto ſie tám [do Wiednia] niektorzy s Polſki wypráwowáli nád zapowiedź krolewſką/ ponieważ było s Thurki przymierze doſkonáłe. BielKron 422v.

Szereg: »prawdziwy i doskonały« (1): tákowé przedánié y wzdánié tákié wiecznie imienia ſwégo/ choćiaby było ná zmowie ábo zá kondiciámi iákiémi/ ábo téż prawdźiwé y doſkonáłé/ ma w powiećie ſwym właſnym [...] vczynić w ſądźie Ziemſkim właſnym SarnStat 1166.
5. Wykonany, dokonany, załatwiony, spełniony, skończony; absolutus Mącz, Calep; perfectus Calag Calep; consummatus Mącz; exactus Calag (9); Consumatus, Wypełniony/ ſpełniony/dokonány/ doskonáły Mącz 432a, 401a [2 r.]; iedno iż ty przeſzłe troie [księgi]/ były nieco porządniey/ niż ty poślednie piſáne/ y nie thákem wiele w nich popráwiał: przeto on [wydawca] iákoby rzecz doſkonáłą/ tym dokończenim záwárł. SienLek 44; Calag 542a; Calep 9a.
Wyrażenia: fil. »sprawa doskonała« = przyczyna sprawcza (1): Causa efficiens, sprava doskonala BartBydg 25.
a. Ofiarowany na śmierć (2): BudNT Hebr 5/9; á doſkonáłym zoſtawſzy [Et consummatus] (marg) á ofiárowawſzy ſię. G. oboiako ſię rozumieć może. (–)/ sſtał ſię przyczyną zbáwienia wiecznego wſzytkim ktorzy go ſłucháią. WujNT Hebr 5/9 [idem BudNT].
6. Złączony, zespolony (2):
Zwrot: bibl. »być doskonałym w jedno, w jedności« (1 : 1): KromRozm II t2v; Ia w nich/ á ty we mnie: áby byli doſkonáłymi w iedno [ut sint consummati in unum] WujNT Ioann 17/23.

Synonimy: 1. biegły, cały, celny, czelny, cześny, »bardzo dobry«, dostateczny, godny, przedni, umiejętny, wyborny, wysoki, zacny, znaczny; a. cnotliwy, przebrany, sprawiedliwy, świątobliwy, święty; b. czysty, niepokalany, nieułomny; 2. cały, gruntowny, gweśny, nienaruszony, nieporuszony, pełny, pewny, prawdziwy, prawy, szczyry, trwały, zdrowy, zupełny; 3. dorosły, doźrzały; 4. prawdziwy; 5. doczyniony, dokonany, dokończony, dorobiony, skończony, spełniony, wykonany, wypełniony; 6. zjednoczony.

Cf [DOKONAŁY], DOSKONANY, NIEDOSKONAŁY

BC