[zaloguj się]
[pdf]

CUDZOŁOŻNIK (131) sb m

c- (124), cz- (1), c- a. cz- (6); c- : cz- WujNT (5 : 1).

Pierwsze o jasne; -łoż- (130), -łóż- (1) KochPieś (Cn oba o jasne).

Fleksja
sg pl
N cudzołożnik cudzołożnicy
G cudzołożnika cudzołożników
D cudzołożnikowi cudzołożnik(o)m
A cudzołożnika cudzołożniki
I cudzołożniki(e)m cudzołożniki, cudzołożnikami
L cudzołożniku cudzołożnikach
V cudzołożnicy

sg N cudzołożnik (21). ◊ G cudzołożnika (3). ◊ D cudzołożnikowi (1). ◊ A cudzołożnika (13). ◊ I cudzołożniki(e)m (14). ◊ L cudzołożniku (1). ◊ pl N cudzołożnicy (23). ◊ G cudzołożników (14); -ów (1), -(o)w (13). ◊ D cudzołożnik(o)m (5). ◊ A cudzołożniki (22). ◊ I cudzołożniki (6), cudzołożnikami (4); -i WróbŻołt, Leop, BibRadz, SkarŻyw, WerGośc; -ami WujJud, CzechRozm; -i : -ami CzechEp (1 : 2). ◊ L cudzołożnikach (2); -ach (1) CzechEp, -åch (1) RejPosWstaw. ◊ V cudzołożnicy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Mężczyzna popełniający cudzołóstwo, mający stosunek cielesny z cudzą żoną; adulter, moechus Mącz, Calag, Calep, Cn; fornicarius, fornicator Mącz; corruptor, cucullus, fur nuptiarum, infamis in nurum, nobilitatus adulterio, obsessor a. subsessor alieni matrimonii, stuprator, stuprosus Cn (131): Drudzy mowili/ aby byl tzudzolożnik/ bo ſie z niewiaſtami tulál OpecŻyw 112; WróbŻołt 49/19; czudzolozniki będzie ſądził pan Bog SeklKat K4v; Mąż gdy Cudzołożniká záſtánie co ma czynić. GroicPorz oo4v, kk3v, kk4 [2 r.], kk4v [4 r.], ll [4 r.], llv, oo4v; KrowObr 227; Leop Ps 49/18, Prov 6/32, Sap 3/16, Is 57/8, Ier 9/2; MIeſzcżánie gdy ſie poſcie Księdzu ſpowiádáli/ Iż ſą cudzołożnicy/ wſzyſcy powiedáli. RejFig Ccv; BibRadz Ps 49/18, Sap 3/16; BielKron 160; Depraehendi pro moecho. Być poyman miáſto cudzołożniká. Mącz 318b, 3d, 134c, d; RejAp 118v marg, 179v marg, Ee4; HistRzym 115v; RejPos 43v; BiałKat 58v; KuczbKat 350; WujJud 210v; BudBib Prov 6/32; CzechRozm 216v; PaprPan Ff4v; ModrzBaz 57v; SkarJedn 358; Calag 140a; KochPs 75; SkarŻyw 341; Kto ieſt cudzołożnikiem/ ten dla niedoſtátku ſercá/ ſtráći duſzę ſwoię WerKaz 295; Boday był w ten czás/ gdy do Spárty płynął/ Ten cudzołóżnik ná morzu záginął KochPieś 19; Wſzetecżne cudzołożniki, Pan Bog potym ſądźić będźie ArtKanc V3; Calep 29b, 668b; WujNT 262; SkarKaz 351b; GosłCast 65, 68; KlonWor 61.

W połączeniach szeregowych (39): SeklWyzn d2v; SeklKat L3v, X2v; HistAl I8; Dawid cudzołożnikyem y mężoboycą był. KromRozm I C3v; MurzNT Luc 18/12; GroicPorz b3v, h, ii4 marg, kk4; I iako ma wierny ſlugá Boży/ názwáć złodzieiá/ iedno złodzieiem? iako łotrá/ iedno łotrem? iáko cudzołozniká/ iedno cudzołoznikiem? KrowObr C2v; Leop Mal 3/5; Dáley Pan thu wſpomináć racży plugáwce á cudzołożniki. RejAp 179v, 177v, 178v, 193, 193v, Dd3v; RejPos 50v, 145, 166v, 199v; RejPosWstaw [413]v; BudBib Mal 3/5; áni báłwochwálcy/ áni cudzołoznicy/ áni pieſzcżotliwi etc. nie odziedzicżą kroleſtwá Bożego CzechRozm 7v, 220v; ModrzBaz 77; Tám iáko ktory grzeſzył/ ták karan będzie: inacżey cudzołożnik/ inacżey porobnik/ inacżey złodziey/ inacżey mężoboycá/ inacżey pijánicá/ inácżey mátácż/ inácżey krzywoprzyśięſzca. SkarŻyw 121, 391; CzechEp 63; A widźiſzże iáko pijánice z ſzkortatory/ z gwałtowniki/ z báłwochwálcy/ z cudzołożniki/ y z ſodomcżyki związał WerGośc 212, 212, 268; WujNT Luc 18/11, 1.Cor 6/9, s. 790; PowodPr 71; SkarKaz 351b.

Wyrażenie: »jawny cudzołożnik« (3): iako ſą iawni czvdzołożniczy/ mężoboicze/ Lifniczy SeklWyzn d2v; SeklKat X2v; RejPos 166v.
Szeregi: »cudzołożnik i cudzołożnica« (7): Przetho Pan Bog w Stárym Zakonie cudzołożniki y cudzołożnice śmierćią káráć roſkazał mowiąc. GroicPorz kk3v, kk3v, llv; Cudzołożnicy y cudzołożnice [Adulteri]/ za niewiećie że przyiaźń tego ſwiátá/ nieprzyiaćiołką ieſt Bożą? Leop Iac 4/4; BiałKat 58v; WerKaz 298; WujNT Iac 4/4.

»gamrat i cudzołożnik« [szyk 2 : 2] (4): Sláchetneć yeſt záwżdy małżeńſtwo/ ále friyerze/ gámraty/ y cudzołożniki záwżdy pan Bog karze GliczKsiąż P2; KrowObr 222, 228v [2 r.].

»cudzołożnik, jawnogrzesznik« (1): Cudzołożniki/ iáwnogrzeſzniki z onych dekretow wywodził/ ktore ná nie vſtáwione były RejPos 10.

»kurewnik i (też) cudzołożnik« [szyk 2 : 1] (3): Ale kurewniki y cudzołożniki będźye Bog ſądźił KromRozm I C2; Gallicus morbus, Fráncá/ Oſpice álbo niemoc kurewników y cudzołożników. Mącz 142b, 228d.

»nieczysta dziewica i cudzołożnik« (1): A was nietzyſte dziewice/ y cudzołożniki/ będzie Bog ſądził KrowObr 227.

»(ani) cudzołożnik, (a, i, ani) nieczysty (człowiek)« [szyk 5 : 4] (9): Czvdzolożniki/ a niecżyſte lvdzie/ będzie ſrogoſądził pan bog. SeklWyzn f3v; SeklKat K4v; GroicPorz kk4; KrowObr 64v; á niecżyſthe y cudzołożniki [fornicatores enim et adulteros] oſądzi Bog. BibRadz Hebr 13/4; KuczbKat 320; SkarŻyw 442; WerKaz 300, 301.

»cudzołożnik i wszetecznica« (1): A wy przyſtąpćie ſám ſynowie wrożki naſienie cudzołożniká y wſzetecżnice [semen adulterum, quorum mater fornicata est] BudBib Is 57/3.

»wszetecznik (a. wszeteczny), (i) cudzołożnik« [szyk 3 : 2] (5): Bo nie mamy towárzyſzyć z tymi/ co názywáiąc ſię bráćią/ ſą cudzołozniki/ y wſzetecżniki. CzechEp 40, 61, 79, [408]; wſzeteczniki y cudzołożniki [fornicatores enim et adulteros] Bog będźie ſądźił. WujNT Hebr 13/4.

Przen: Odstępca od prawdziwej wiary (4): kthory nietylko/ iż nie ieſth godzien być wezwan kośćiołem/ ále podobniey go názwáć/ nietzyſtą cudzołożnicą/ ktora [...] przyſtáłá do rozmaitych cudzołożnikow KrowObr A3v; CzechEp 131, 173; ReszPrz 108.

Synonimy: fryjerz, gamrat, kurewnik, nałożnik, nieczysty, porobnik, sprosnik, szkortarz, szkortator, wszetecznik.

Cf CUDZOŁOŻĄCY, CUDZOŁOŻCA

AL