[zaloguj się]
[pdf]

CZYRWONOŚĆ (50) sb f

czyrwoność (39), czerwoność (11); czyrwoność GlabGad (4), RejAp (2), RejPos; czerwoność HistAl, GliczKsiąż, Mącz (3), Calep (2), PaxLiz; czyrwoność : czerwoność FalZioł (30 : 1), RejWiz (1 : 1), SienLek (1 : 1).

Wszystkie samogłoski jasne (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl
N czyrwoność czerwoności
G czyrwoności
D czyrwoności czyrwoności(a)m
A czyrwoność czyrwoności
I czyrwonością
L czerwoności

sg N czyrwoność (8). ◊ G czyrwoności (3). ◊ D czyrwoności (3). ◊ A czyrwoność (14). ◊ I czyrwonością (14). ◊ L czerwoności (1). ◊ pl N czerwoności (1). ◊ D czyrwoności(a)m (1). ◊ A czyrwoności (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVII w.

Kolor czerwony albo zbliżony do czerwonego; rubor Mącz, Calep, Cn; rubedo Cn (50): FalZioł I 146d, IV 48d; Gránat wſzytki pochodnie ogniſthe ſwą iáſnoſcią przewyſzſza/ y wſzytki inſze kámienie cżerwonoſcią przechodzi HistAl G3v; Co ſwiadcży Mieſiąc/ gwiazdy/ y iáſność ſłonecżna [...] Pátrząc na iego zorze w piękney cżerwonośći/ Gdy wynika z morſkich wod á gor wyſokośći RejWiz 2v; Vźrzał áno iábłuſzká piękney cżyrwoności RejWiz 177; Mącz 359a, 367a; Cżyrwoność álbo bláſk Sárdiow známionował wielmożnośc iego ſwiętą zápáláiącą każdego wiernego ſwego. RejAp 47v, 63v; Calep 929b; Záśię kto páznogietek/ zechce mieć rumiány/ [...] Z ráná także y ná noc/ cegłą práwie świeżą/ Trzeć mocno/ do tąd: áż weń cżerwonośći wbieżą. PaxLiz D3.
Zestawienie: »czerwoność gorna« (1): Sandix [...] genus coloris ex Sandaracha Cerussa factus Nieyáka fárbá cżerwonośći górney/ á z bleywáſu tákieſz z czerwoney glinki vcziniona. Mącz 367a.
W przen (1): Pomyſliwſzy też ſobie/ iż nośimy cżyrwoność grzechow twoich/ iáko oná nędzna niewiaſtká/ vſtáwicżnie ná nędznym ſumnieniu ſwoim RejPos 258.
α. Na oznaczenie intensywności koloru lub kolorów łączonych (6): Tak iż cżirwone [paznochty] daią znać kolerę dobrze ſprawioną, á gdi z cżyrwonoſcią maią nie iaką ſinoſć znamionuią krewne panowanie. GlabGad D4v.
Zwroty: »mieć się k czyrwoności« (1): SPicaceltica/ ieſt ſpika rzymſka kthora roſcie w ſirigiy/ ieſt ciepła y ſucha/ ma liſtý długie ktorej barwa ma ſie k cżirwonoſci FalZioł I 138a.

»ściągać się ku czyrwoności« (1): Tho thak cżyń ieſtliby vrina tego chorego zciągała ſie ku cżyrwonoſci. FalZioł II 17b.

Wyrażenia: »białość zmieszana z czyrwonością« (1): bowiem iey [tucyjej] dym ieſt miernie biały/ á białoſć zmieſzana z cżyrwonoſcią: powciąga cżyrwonoſci/ á będzie żołte. FalZioł IV 48d.

»czarny z czyrwonością zmieszany« = kolor ciemno-czerwony (1): Barwę ma korzeń tey paproczi cżarny s cżyrwonoſcią zmieſzany FalZioł I 55 d.

»ku czyrwoności skłonny« (1): Agreſt ktory ieſt pożołciały ku cżyrwonoſci ſkłonny/ ieſt kruwki cierpniączy y barzo kąſaiączy w ięzyk FalZioł I 155c.

a. O rumianej skórze, zaczerwienionych oczach i rudych włosach człowieka (31): Też gdy by pierſi białey głowie chciały owrzodziec/ á kiedy by ſie iuż cżyrwonoſć vkhazała z gorącoſcią/ zmieſzać paięcżynę z rożanym oleykiem á tym obłożyć. FalZioł I 149c; Na wrzody/ na bolącżki na złe kroſty/ na piekielny ogień/ na ociekliny gorącze, na zapalenie ran s cżyrwonoſcią albo ſinoſcią Na ty wſztki [!] rzecży ieſt barzo pożytecżna [psinkowa wódka] FalZioł II 9b; Mleka też tego pomazanie/ zęby vzdrawia j cżirwonoſci ocżu y bielmo: oddala FalZioł IV 6c; Iako na bolenie cięſzkie/ na przeciw zachodzeniu ćmą y bielmem/ y naprzeciw cżyrwonoſciam y rzezaniu pod powiakami [!]. FalZioł V 58, ‡3c, e, I 1c, 70d, 95b (23); Bowiem cżyrwonoſć włoſow ieſt też ich niedoſtatek, gdyż włoſi takie pochodzą z materiey barzo mgłey GlabGad Bv; Tak zaſię nos zawſze cżyrwony poſiniały, albo też cżyrwonoſcią zepſtrzony, vkazuie cżłowieka vcżćywego GlabGad N8v; GliczKsiąż K4; SienLek 68 [2r.]; Ophthalmia – Czerwonoſcz woczach, y znich czieczenie. Calep [732]b.

W charakterystycznych połączeniach: czyrwoność oczu (2), włosów, czyrwoność w oczach (3).

α. Na oznaczenie kolorów łączonych (2): Ręka iaſna á trochę rumiana cłowieka dobrych obycżaiow znamio. Ieſtli więcey cżyruona niżli biała tedy vkazuie krwie mnoſtwo, ieſtli ona cżyrwonoſć ciągnie ku ſmiadoſci, zapaloną krew vkazuie. GlabGad P2v.
Wyrażenie: »zsiniała czyrwoność« (1): Też gdy ſię komu noga zapali z ſiniałą cżyrwonoſcią/ thedy tym kwaſem okładay FalZioł III 42d.

Synonimy: purpura, rumianość, szarłat.

Cf [CZERLONOŚĆ], CZERWIEC, CZERWIEŃ

ZZa