[zaloguj się]
[pdf]

CZYTANIE (267) sb n

a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg pl
N czytanié czytaniå
G czytaniå
D czytaniu
A czytani(e) czytaniå
I czytanim, czytani(e)m
L czytaniu

sg N czytanié (50); -é (3), -(e) (47). ◊ G czytaniå (102); -å (96) [w tym 2 r. błędne znakowanie], -(a) (6). ◊ D czytaniu (27). ◊ A czytani(e) (19). ◊ I czytanim (6) BielKom, BielKronCies, OrzQuin, SkarŻyw, PaprUp, SkarKazSej, czytani(e)m (4) HistLan, ReszPrz, LatHar (2). ◊ L czytaniu (47). ◊ pl N czytaniå (8). ◊ A czytaniå (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. czytać.

1. Rozpoznawanie i łączenie liter w wyrazy; zapoznawanie się z treścią pisaną; lectio (litterarum) Mącz, Calep, Cn; pertractatio (poetarum) Mącz, Cn; evolutio (poetarum) Cn (237): BierEz P4; SeklKat A6; RejKupSekl a5v; HistAl kt; KromRozm I N2; MurzHist A2; KromRozm II o2v; KromRozm III A3; Niektorzy ſie w cżytániu kocháią/ A drudzy to zá przymowki máią BielKom Av, A3v; GliczKsiąż I8; Leop *A3v; BibRadz I *4v, 4.Reg 22/8; OrzRozm P4v; powiádał tám ſłowo boże Ambroży Blaurerus ktory był mnichem/ á potym z Luterſkiego cżytánia poiął żonę BielKron 205, 82, 90v, 160v, 455; BielKronCies Mmmm3 [2 r.]; KwiatKsiąż G4, H, K4v, L4v [2 r.]; Lectio, Czitánie lekciya. Mącz 187b, 316a; RejAp AA7, 3v marg, Ff; KSyążki ty Czytelniku miły/ [...] potrzebuią pilnégo cżytánia. GrzepGeom B4; HistLan F5; A wſzákoż y w cżytániu/ y w káżdey ſpráwie ſzkodá przyrodzeniu gwałtu cżynić RejZwierc 15, 12v, 13, 172v, 173 marg, 199v (16); Strum A3v; SkarJedn A6v, 122; Do ktorego [Pisma św.] wyrozumienia [...] więcey potrżebá ſkruchy/ niſzli świeckiey mądrośći [...] więcey modlitwy/ niſzli cżytánia SkarŻyw 47, 76, [197], 201, 335, 566 (11); ábowiem ſłowo Boże nie w cżytániu/ ále w rozumieniu należy. ReszPrz 11; Wſzyſtko ſtobą vćichło/ nieſłyſzeć śpiewánia [...] Iuż nie ſłycháć ważnego z káżdym rozmawiánia: Ani w ſtátućie Bożym pilnego cżytánia. WisznTr 14; wiedzac to na was ze ſie tzitanim nieradzi bawicie PaprUp A2v; Calep 589b; GostGosp 156; GostGospSieb + 2, + 4v; LatHar + 3v, 57; RybGęśli A4; WujNT 629; bo to /Z/ kazy Polſką|mowę/ y trudne cytanie polſkie ćyni. JanNKarOrz F3v; SarnStat 715; PowodPr 85; SkarKaz 82b.

czytanie czego (78), kogo (13) : Przeto oni [...] bronią im cżitania piſma głębokiego, chyba modlitw á paciorkow. GlabGad A2v; SeklKat A6; HistAl A3; KromRozm I N2v, N3; MurzHist A3v; MurzNT kt, A4, 8v, 78v; MurzOrt B; KromRozm II n2v, o; BielKom A4; BibRadz I *3v, *4, *4v; OrzRozm P3v; Hiſtorykowie álbo ludźie roſtropni wychwaláią cżytánie hiſtoriy BielKron 333v, 333v; KwiatKsiąż L, L4, P4v; Poetarum pertractatio, Vſtáwicznie cżytánie poetow. Mącz 462a, 187b, 342a, 433a [2 r.], 433b, 507a; RejAp BB7v, 1, 2 żp, 5v; RejZwierc 19; BudBib Ier 51/63; CzechRozm 84v, 150v; ModrzBaz 15, 17; obacżył w nim oſtry rozum/ a iſz ſię wcżytániu dekretu/ to ieſt/ praw kośćielnych kochał. SkarŻyw 411, A2, 47 [2 r.], 56, 74 [2 r.], 257 [3 r.] (31); CzechEp 134, 374; Druga y tho też ſmáku y chęći ku cżytániu Patreſow nie cżyni CzechEpPOrz **2v, *2 [2 r.],*4, **2v [2 r.J; ReszPrz 101; GostGospSieb +4v; LatHar 114, 666, 737; A ten lepak ná piaſku buduie/ ktory vfa w wierze/ ábo w cżytániu y vmieiętnośći piſmá WujNT 218; Abowiem áż do dźiśieyſzego dniá táż zaſłoná w czytániu ſtárego Teſtámentu trwa nie będąc odkryta [idipsum velamen in lectione veteris testamenti manet non revelatum] WujNT 2.Cor 3/14, 787; SarnStat 1224; KlonKrGum Av; PowodPr 51; SkarKazSej 660a.

czytanie komu (3): MurzHist V2; Piotr s. widząc lud ktemu przychylny/ zákłádawſzy kośćioły/ rozdał do nich piſmo ſwięte ku cżytániu poſpolitemu cżłowieku. BielKron 142v; Abyś ani zámykał ani piecżęthował tych kſiąg/ ále áby ták otworem á iáſnie ku cżythániu káżdemu były RejAp 191 v.

W charakterystycznych połączeniach: czytanie autorow (2), historyjej (6), ksiąg (10), patresow (ojcow) (5), pism(a) (św.) (19), poetow (4), (starego) zakonu (3), żywotow (św.) (16); czytanie pilne (5).

Przysłowia: á przez cżęſte cżytánie cżłowiek mądry bywa BielŻyw 171.

A kto ſie kocha w cżytániu/ Bywa z duchem w rozmawániu. BielKom Av.

Wyrażenie: »czytanie u stołu« = czytanie pobożnych tekstów praktykowane w czasie wspólnych posiłków w klasztorach itp. (1): Cżytánie vſtołu. SkarŻyw 292 marg.
Szeregi: »badanie i czytanie« (1): Każdy to baczy że pyſmo polſkie ieſt trudne ku czitaniu [...] y dlategom rzec od [ba]dania y cżitania bukſtabow pocżął SeklKat A6.

»czytanie, (a) gadanie« (2): Czytánye á gadánye o wyerze KromRozm I N2 marg; ArtKanc N4v.

»czytanie i księgi« [szyk 1 : 1] (2): Z czytánia y z kśiąg rośćie mądrość. SkarKazSej 662b marg, 662b.

»modlitwa, (i) czytanie« [szyk 4 : 1] (5): KrowObr 47; oſtátek nocy na modlitwie y cżytániu tráwił. SkarŻyw 309, 193, 291, 354.

»czytanie i nauka« [szyk 1 : 1] (2): SPRáwá Rycerſka [...] ku cżytániu y Náuce Ludźiom Rycerſkim pożytecżna. BielSpr kt; w wielkie ſię náuki y kśiąg cżytánia niewdawáł SkarŻyw 56.

»czytanie a obaczenie« (1): iż s cżytania a obacżenia ſtaradawnych dzieiow roſtą nam wielkie pożytki y krotofile. HistAlHUng A3.

»(albo, tak) czytanie, (i, albo, ani, jako) pisanie« [szyk 6 : 2] (8): MurzNT kt; ORTHOGRAPHIA POLSKA. To ieſt nauka piſaniá i czytaniá ięzyka polſkiégo MurzOrt B, B; GliczKsiąż H5, I7v; KwiatKsiąż G3v; żem był na ocży záchorzał/ nie będąc ſpoſobny/ do cżytánia áni do piſánia. NiemObr 24; JanNKar E2v.

»czytanie, (i, ale i) rozmowa« [szyk 3 : 1] (4): KromRozm I N2; Abowiem to ieſt wielki przyſmák y w cżytániu y w rozmowach RejZwierc 15v, 15v; LatHar [249].

»czytanie, (i) rozmyślanie« [szyk 4 : 2] (6): Nawiętſze iego kochánie było wcżytániu y rozmyślániu piſmá świętego SkarŻyw 507, 371, 527, 546; WujNT 770; PowodPr 51.

»(nie) czytanie, (albo, ale, i) słuchanie« (5): RejAp 5v [2 r.]; A ták będzie nie dáremne cżytánie albo ſłuchánie twoie. RejZwierc 205; LatHar 114; A nie tylo z czytánia/ ále z ſłuchánia mamy nábywáć mądrości. SkarKazSej 662b.

»czytanie i uważanie« (3): SkarŻyw A2; NiemObr 64; Zámknienie Modlitw y náuk przerzecżonych/ przez pobudkę do cżytánia y vważánia ich LatHar 737.

a. Głośne, publiczne odczytywanie lub wygłaszanie jakiegoś tekstu, najczęściej w okolicznościach ważnych i uroczystych; obwieszczanie; recitatio Mącz, Calep, Cn (31): UstPraw Cv; Recitatio, Verbale, Cżytánie. Mącz 53c; Gdy ſię cżytánie [listu z wyznaniem wiary] dokonáło/ wſzyſcy ſię do obłápiánia y cołowánia [!] ſpolnego Grekowie z Lácinniki rzucili. SkarJedn 293; I ſtąd Popi wáſzy/ gdy co w Słowieńſkim chcą rozumieć do Polſkiego ſię vdáć po tłumáctwo muſzą: ábo Więc tylo vſty á wcżytániu doktormi ſą. SkarJedn 361; SkarŻyw 67, 362; Calep 899a; Poki nie przyidę/ pilnuy czytánia/ nápominánia/ náuki [attende lectioni, exhortationi et doctrinae]. WujNT 1.Tim 4/13, 125; od czytánia téż któré będą czynić v ſądu/ nic práwie nie máią bráć [Pro lectura vero, quam fecerint in iudicis, nihil penitus exigere debebunt. JanStat 499]. SarnStat 911 [idem (2)] 804, 816.

czytanie czego (8): BielKron 97; którégo [Jeremiasza] Kśięgi/ zá trzećiéy albo czwartéy kárty czytánim/ ſpalóno było ná Seymie w Hierozolymie OrzQuin Z3v; WujJudConf 227; Iáko ſię z cżytánia liſtu Adryanowego ná tym Zborze pokázuie. SkarJedn 211; SarnStat 1158. Cf czytanie czego z czego.

czytanie czego z czego (3): A gdy drugie dwie Niedźieli wynidą/ Opráwy ſobie czynią obiedwie Stronie po cżytániu s Kſyąg oney ſpráwy GroicPorz ſ3, q2, ſ3.

α. Odczytywanie tekstów liturgicznych przy sprawowaniu obrzędów religijnych (11):iáko wy teſz w tym Wiátyku/ Iezu Kryſtá Syná Bożego/ rok od roku/ vſtáwitznie bluznićie/ gdy właſnemu tzytániu wáſzemu zbáwienie y obronę przypiſuiećie KrowObr 161v, 161v.

czytanie czego (8): Wezmi moc ku tzytániu Ewáuieliiey [!] w kośćiele Páńſkim/ ták zá żywe iáko y zá vmárłe w imię Páńſkie. KrowObr 123; Swiętey Ewánieliey tzytánie/ niechay nam będzie zbáwienie/ y wietzne obronienie KrowObr 161v, 161v [3 r.], Rr3v; WujNT 614.

Wyrażenie: »czytania mszy św.« = odprawianie cichej mszy (1): Potym bądź tego pewien/ że y z cżytánia y z ſłuchánia iey [mszy św.]/ niewyſłowiony pożytek wiernym Chryſtuſowym rośćie. LatHar 75.
Szeregi: »czytanie i powiedanie« (1): ktory [Chrystus] nam bywa podawan w tzytániu y w powiedániu ſlow Ewánieliey Swiętey KrowObr 161v.

»czytanie i słuchanie« (1): LatHar 75 cf Wyrażenie.

»czytanie abo śpiewanie« (1): Tákże też y koſcioł ſwięty w cżytániu ábo w ſpiewániu ſwoim poſpołu ie [apostołów Filipa i Jakuba] też wſpomina. RejPos 291v.

b. O recytacji wierszy (3): Rozne w ſobie máią [wiersze] záchowánie/ Kto nie bacży nie tráfne cżytánie Ale kto z ich miáry nie wykrocży/ Dobrze ſie wierſz w cżytániu potocży BielKom nlb 7; Przeto licżbá przy nich vkázuie/ Wiele ktory ſylab záwięzuie/ Poſpolicie ſie to záchowuie/ Złym cżytánim dobry wierſz zepſuye BielKom nlb 7.
2. Wykładanie, nauczanie; praelectio Mącz, Cn; professio Mącz (24): Professio, Wyznánie/ Oznaimienie też cżitánie w Kollegium. Mącz 119d; Praelectio, Czitánie/ vczenie. Mącz 188b.
a. Lekcja, wersja, interpretacja (tekstu biblijnego) (22): Y inney ſzkoły [popi] chybá na cżytánie [Pisma św. w jęz. słowiańskim] niemáią. Y to ich wſzytkiey náuki/ ná wſzycki duchowne ſtany doſkonálſtwo. SkarJedn 361; y wſzytkie tákie mieyſcá/ ktore varias lectiones, ábo rożne czytánia w rożnych kśięgách máią/ ſámiż Kátholicy ludźie vczeni /[...] z pilnością zebráli y ſpiſáli WujNT 5 przedm; Ktore cżytánie Hieronym S. gáni y odrzuca WujNT 14 przedm; ále w Graeckie poyźrzawſzy/ ſnádnie poznáć/ że omyłká ieſt ſuſpiciens, a práwe czytánie ſuſcipiens WujNT 18 przedm; Drugi przypadek ieſt: kiedy w Lácińſkich exemplarzách/ rożne ieſt czytánie/ á wątpimy ktore ieſt pewnieyſze/ tedy ſię do Graeckiego źrzodłá vćiekſzy/ obaczymy że to ieſt prawdźiwſze/ ktore ſię z nim zgadza. WujNT 18 przedm; Lecz Iánſenius dowodzi/ że wtore cżytánie ieſt nalepſze. WujNT 391, przedm 4 marg, 23, 28, s. 391 marg, 593 marg (18).

czytanie czego (2): Troiákie iednego mieyſca cżytánie BudNT b2v marg; WujNT 391.

czytanie z czego (1): Rożne czytánia z Bibliey Plántinowey. WujNT przedm 23 marg.

W charakterystycznych połączeniach: czytanie lepsze, obłędne, prawe, rożne (12).

3. Oczytanie, erudycja (3):
Wyrażenie: »wielkie czytanie« (3): BielKron 46v, 150v; iż to co ſye drugdy mówi álbo piſze/ ia mam nie ták z wielkiégo czytánia/ álbo z iákiéy oſobliwéy náuki/ [...] iáko z vſtáwicznégo myślenia/ y z boiáźni wielkiéy OrzQuin Y3v.
Szeregi: »czytanie i (albo) nauka« [szyk 1 : 1] (2): Piſze Kornelius Agripá/ cżłowiek wielkiey náuki y cżytánia / iż ná tych náukach młodość ſwoię vtrácił BielKron 46v; OrzQuin V3v.

»czytanie i pisanie« (1): Orygenes tego cżáſu był w Alexándriey Doktor vcżony Krześćiáńſki/ wielkiego cżytánia y piſánia BielKron 150v.

4. Tekst, pismo, lektura (3): Cżytátze álbo tzytelnicy máią tzytáć to co maią powiedáć/ y tzytánie ſpiewáć KrowObr 120; á zwłaſzcżá iż w Polſkiem ięzyku ták pożytecżnego do wſzelkiey pobożności cżytánia/ nie było. SkarŻyw A2.
Szereg: »czytania i księgi« (1): Przes ten tedy cżas (gdy ſię namniey około poſpolitich rzecży nieobieramy) cżitania/ y Xięgi pożytecżne/ máią być pilno przegłądane KwiatKsiąż Gv.

Synonimy: 1. lekcyja; 2. uczenie; 3. nauka; 4. księga.

Cf 1. CZCIENIE, CZYTAĆ, NIECZYTANIE

BC