[zaloguj się]
[pdf]

CZYTAĆ (1755) vb impf

Fleksja
inf czytać
indicativus
praes
sg pl
1 czytåm czytåmy
2 czytåsz czytåcie
3 czytå czytają
praet
sg pl
1 m czytåłem, -em, -m czytåł m pers czytali(s)my, -e(s)my, -(s)my, czytali
f -m czytała m an
2 m czytåłeś, -eś, -ś czytåł m pers czytaliście, -ście czytali
3 m czytåł m pers czytali
f czytała m an
n czytało subst
plusq
sg
3 m był czytåł
fut
sg pl
1 m czytać będę, będę czytåł m pers czytać będziemy
2 m będziesz czytåł, czytać będziesz m pers czytać będziecie
3 m czytać będzie, będzie czytåł m pers czytać będą, będą czytać
n będzie czytać, będzie czytało subst
imperativus
sg pl
1 czytåjmy
2 czytåj czytåjcie
3 niech(åj), niechå czytå niechåj, niech(a)ć czytają
conditionalis
sg pl
1 m bych czytåł, bym czytåł m pers by(s)my czytali, bychmy czytali
2 m byś czytåł, by czytåł ty m pers byście czytali
3 m by czytåł m pers by, oby czytali
n subst by czytały
con praet
pl
3 m pers by byli czytali
impersonalis
praes czytå się
praet czytåno
fut będzie czytáno
con by czytåno
participia
part praes act czytając
part praet act czytåwszy
inne formy
pass inf - czytać się; pass 3 sg - czytå się; pass 3 pl - czytają się

inf czytać (258) (w tym 6 r. błędne znakowanie). ◊ praes 1 sg czytåm (36). ◊ 2 sg czytåsz (35). ◊ 3 sg czytå (62) (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ 1 pl czytåmy (267) (w tym 7 r, błędne znakowanie). ◊ 2 pl czytåcie (13). ◊ 3 pl czytają (106) (w tym 1 r. błędne znakowanie). ◊ praet 1 sg m czytåłem, -em, -m czytåł (39). f -m czytała (1). ◊ 2 sg m czytåłeś, -eś, -ś czytåł (32). ◊ 3 sg m czytåł (92). f czytała (6). n czytało (3). ◊ 1 pl m pers czytali(s)my, -e(s)my, -(s)my czytali (5). ◊ 2 pl m pers czytaliście, -ście czytali (29). ◊ 3 pl m pers czytali (32); ◊ plusq 3 sg m był czytåł (1) BielKron. ◊ fut 1 sg m czytać będę (2) CzechRozm, będę czytåł (2) MWilkHist, ReszPrz. ◊ 2 sg m będziesz czytåł (11), czytać będziesz (9); będziesz czytåł MiechGlab, GroicPorz (2), KrowObr (2), RejAp, StryjKron; czytać będziesz BibRadz, GrzegRożn (2), BudBib (2), CzechRozm; będziesz czytåł : czytać będziesz RejZwierc (4 : 3). ◊ 3 sg m czytać będzie (8), będzie czytåł (5); czytać będzie GliczKsiąż, GórnDworz, HistLan, KuczbKat, ModrzBaz, SkarŻyw, SkarKaz; będzie czytåł KrowObr, Leop, MWilkHist, PaxLiz; czytać będzie : będzie czytåł GroicPorz (1 : 1). n będzie czytać (1), będzie czytało (1) KrowObr (1 : 1). ◊ 1 pl m pers czytać będziemy (1) KuczbKat. ◊ 2 pl m pers czytać będziecie (1) CzechRozm. ◊3 pl m pers czytać będą (5) BibRadz (2), GrzepGeom, RejZwierc, CzechEp, będą czytać (1) BielKron. ◊ imp 2 sg czytåj (419) (w tym 4 r. błędne znakowanie). ◊ 3 sg niech(åj), niechå czytå (31) (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ 1 pl czytåjmy (3). ◊ 2 pl czytåjcie (23). ◊ 3 pl niechåj, niech(a)ć czytają (2). ◊ con 1 sg m bych czytåł (4) BielKron, Mącz (2), CzechEpPOrz; bym czytåł (2) LatHar, KlonFlis. ◊ 2 sg m byś czytåł (11), by czytåł ty (1) Mącz. ◊ 3 sg m by czytåł (20). ◊ 1 pl m pers by(s)my czytali (5) GliczKsiąż, KwiatKsiąż, RejPos, NiemObr, WujNT, bychmy czytali (1) WujJud. ◊ 2 pl m pers byście czytali (1). ◊ 3 pl m pers by, oby czytali (11). subst by czytały (1). ◊ con praet 3 pl m pers by byli czytali (1) BudBib. ◊ pass inf czytać się (6). ◊ 3 sg czytå się (6). ◊ 3 pl czytają się (4). ◊ impers praes czytå się (5). ◊ praet czytåno (26); -åno (22), -ano (1) NiemObr, -(a)no (3). ◊ fut będzie czytáno (1) BielKron. ◊ con by czytåno (5). ◊ part praes act czytając (100) (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ part praet act czytåwszy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Rozpoznawać i łączyć litery w wyrazy; zapoznawać się z treścią pisaną; legere Mącz, Calag, Calep, Cn; lectitare Mącz, Calep, Cn; relegere Mącz, Cn; calcare carmen, lectare, pervolutare libros, regustare, retractare, versare auctores, volvere a. evolvere a. pervolvere a. revolvere libros, in scriptis volutari, sequi scripta oculis Cn (1498): SeklWyzn 3; SeklKat A6; Acz proſczy Czo nieczytaią Kiedy obraży wydaią. Tedy ſobie wſpominaią Czo zdawna otym ſluchaią RejKup k3, dd5; HistAl H3v; KromRozm I B4v; MurzHist Gv [2 r.]; MurzHistSekl ktv; MurzNT 8v, 43v, Matth 21/42, k. 101, 148v; MurzOrt Bv; Lecż dobry obycżay máią/ Rádzi po polſku cżytáią. BielKom A4v, A, A3v [2 r.], B4v; GliczKsiąż B5v, D8v, E, 18, K; GroicPorz B3v [2 r.], n4 [2 r.]; KrowObr 8 [2 r.], 9, 50, 50v, 59v (10); RejWiz 30; A co nápiſano ieſt w zakonie? iáko cżytaſz [quomodo legis] Leop Luc 10/26, Is 34/16, Eph 3/4; RejFig Cc2v, Ee4; RejZwierz 143v; BibRadz I *2, *5v [3 r.], Matth 21/42; OrzRozm D3v [2 r.], Q; BielKron 44v, 51v, 160v [2 r.], 207; BielKronCies 477 [2 r.]; GrzegRóżn N3; KwiatKsiąż G3v, K4v, L4, L4v; Multa lectione exercitatus, Wiele czitáyąc w náukach wyćwyczony. Mącz 14c; Ne legere quidem novit nedum intelligat, Ani czitáć nie vmie á coſzby rozumieć. Mącz 244c, 8d, 154c, 172a, 187b [2 r.], 187c [2 r.] (14); OrzQuin A2, G3, Lv; Prot C3; SarnUzn G; LeovPrzep b3; Bo ſie ieden nie vcży iedno trochę cżyta RejAp [Ff5], 20, [Ff5]; GórnDworz F3v [2 r.], G5, P3, X4, X8, Ff2v; GrzepGeom B3, N2v; Ku themu co cżytał. RejPos 267v, 209v; RejPosWiecz2 92v, 93v; BiałKat 46, 158v, 236, 257, 296 (7); BielSat Dv; GrzegŚm 17, 54; HistLan F4v, F5; KuczbKat 245, 265; Alexánder wielki powiedáią iż ſie nigdy nie vkładł áż pirwey miecż pod poduſzkę włożył/ á z drugiey ſtrony kſięgi/ bo bárzo rad wiele cżytał. RejZwierc 13; Cżytáć ieſt wielką roſkoſz RejZwierc Aaa3, Bv, 23v, 28 [2 r.], 46v, 96v (21); RejPosRozpr c2 [2 r.], c2v; RejPosWstaw [1434]; ále y owſzem ztámtąd pirwey ie [omyłki] obie nápraw/ toż dopiro z Panem Bogiem cżytay BudBib c4, I 1, Is 34/16; Bo ie [te dwa słówka] nie iedno Epiphanius y Tertulianus/ ále y on ſtáry Irenaeus przywodzi/ y we wſzech ſię kśięgach Láćinſkich cżytáią. BudNT c4v; CzechRozm 47v, 49, 63v, 75, 106v (16); PaprPan Ff4, Gg; Tegoſz Bázylego Ceſarzá ſłowá ná tymże zborze rzecżone/ cżytáią ſię tákie SkarJedn 222, 215, 249, 364; Oczko 2v; Calag 334a; SkarŻyw A4, 93, 203, 278, 312 [6 r.] (13); StryjKron 59, 375; CzechEp *3v [2 r.], 55, 64, 115, 119 (17); CzechEpPOrz *4v; wſzák ktorzy cżytáią/ łátwie ſię tego dowiedzą/ ktory Papież/ y kiedy co vſtáwił. NiemObr 76, 78; KochFr 64, 74, 116; ReszPrz 34, 38, 96; ReszList 151; WerGośc 221; PudłFr kt, 4, 16; BielRozm 24; KochWr 39; bo im [posłom] namiotano wiele rzetzi ad opreſsionem az ſtrach tzitaiatz. PaprUp Lv; Calep 589b [2 r.]; GórnTroas [3]; OrzJan 25; LatHar 325, 356, 387, 397, 661; Acz tego wſzytkiego co w piśmie świętym czytamy ná náukę y ná zbáwienie náſze/ z wielką pilnośćią ſłucháćieſmy powinni WujNT 2 przedm, Matth 21/42, 24/15, Mar 13/14, Luc 10/26, s. 324 (10); SarnStat 1154; KmitaSpit A2v; PowodPr 4, 59, 80; CzahTr E3; GosłCast 10; KlonFlis D3v.

czytać czego (1): Támże potym z liſtow/ z rozmow miedzy piſárzmi/ s cżytánia/ á ſnadź więcey z nátury/ iął ſie iuż był przegryzowáć po troſze y łáćińſkiego piſmá cżytáć RejZwierc 274v.

czytać co (521), kogo (104) [w tym: co komu (35), co u kogo (17), co przed kim (5), co na czym (5), co około kogo, czego (2)]: BierEz C2v; OpecŻyw 8, 145; FalZioł II 2c, V 50; BielŻywUng [172]; ktorim [paniom] tilko tego nie doſtawa iż piſma nie cżytáią, á niewiedzą czo ſie w kxięgach naſzycb dzieie. GlabGad A3, A2; MiechGlab 19, 52; SeklWyzn 3, d2v, e4v; RejJóz M2v, Q3v; SeklKat A4, A5, A6 [2 r.], S4, T; RejRozm 400; RejKup 8v; HistAl C7v, D7v, D8, E6v, G8, M7; KromRozm I Av, B4v, L2v marg, N2v [2 r.]; MurzHist B, B4v, G, G3; MurzNT A4, 103v; KromRozm II a2, g4v, i2v, o2v, p4v; KromRozm III L7v; DiarDop 102; BielKom A4; thák też nye wſfytkyego rázem potrzebá dzyecyęcyá vcżyć/ pirwey obyecádłá a b c d e etc. potem ſylábizowáć albo liter ſkłádáć ab ac ad etc. á ná oſtáthek cżytáć zupełną ſentencyą álbo ſlowá GliczKsiąż I8, B7v, O8v; GroicPorz Cv, C3v, f; KrowObr Cv, C4v, 8v, 9, 17 (20); RejWiz A4v, 5v [2 r.], 81v, 133, 150; Leop *A3v, *B4v, Deut 17/19, Ioann 19/20; OrzList b3v, d3; RejZwierz 81v, 123v; BibRadz I *2v, *4, Hab 2/2, Act 8/28, 30 [2 r.], II 135v; OrzRozm B4v, F2, G, H, H4v (20); BielKron 98v, 121v, 143v, 160v [2 r.], 170 (12); GrzegRóżn A2 [2 r.], A3, G2v, L; KwiatKsiąż G3v, L [2 r.], L3v; Non memini me legisse in hoc significatu, Nie pámiętam ábych kiedy czitał to słowo w tym známionowániu/ álbo by go tym ſpoſobem vzywáli skłádácze. Mącz 392b, 75c, 116b, 187b [2 r.], 190b, 238d (11); OrzQuin A2 [2 r.], D4v [2 r.], E3, Fv, O3 (16); Prot A2v; SarnUzn E, E4, G5v [2 r.], G6; SienLek 44, S; LeovPrzep a4v, F3v, I2v; RejAp BB4, BB7, 3, 3v, 105v (10); GórnDworz F3, G4v, G6, G8v, N5v (11); GrzepGeom B4 [3 r.], N2v; HistRzym ktv [2 r.], 40, 49, 135v; RejPos C4v, 67, 141v [2 r.], 209, 209v (8); czytay Ieronymá S. in.Epitaphio Pauloe BiałKat 358v, 113v, 123v, 178v marg, 248v, 278v (14); GrzegŚm A2, 17, 30, 51, 52; HistLan ktv, A2 [2 r.], F4v, F5 [2 r.]; KuczbKat 120, 210, 275; A ſthądże mu oná iego wielką dzielność y ćwicżenie przychodziło/ cżytáiąc ſpráwy onych wielkich krolow y mocarzow RejZwierc 13, A3, 1v, 12, 14v, 15v (33); WujJud 117v, 171, 187, 200v, 201 [2 r.], 240; WujJudConf 24, 42v; RejPosRozpr b3v; Słowo Ebreyſkie Háwoth znácży poſtronek/ ábo powroż/ co ze trzech powroſkow ſpuſzcżáią/ cżytaj Munſtera. BudBib I 142, b, b3, b4v, c3, 8v (13); MycPrz I A4v, C3; BiałKaz C2v, D4v, H4, I2v; BudNT A6, b [2 r.], b2v, b7v, C marg (14); StryjWjaz C4; CzechRozm A8 [2 r.], 6, 9v, 14, 16v (37); CZytałeś tu męſtwo ich y dobre poſtępki PaprPan Ff3v, A4, Gg; A naywięcey te Kśięgi Krolowie cżytáć máią/ ktore ſą piſáne o rządzeniu kroleſtwá y Rzecżypoſpolitey ModrzBaz [16]v, lv [2 r.], [16] [3 r.], 17, 87v, 105v (12); ModrzBazBud ¶5; SkarJedn A3v, A4, 17, 27, 43, 264; Calag 103a; SkarŻyw A3v [4 r.], A4 [2 r.], A5, 74 [2 r.], 76 (39); StryjKron 11, 16 marg [2 r.], 31 marg, 36 [2 r.], 61 [4 r.] (30); CzechEp *4v, 6, 32, 55, 58 (39).; CzechEpPOrz *2, *3v, **v; NiemObr 34, 40 [2 r.], 60, 63 [2 r.], 78 (16); A moię xięgi przy ſkonániu czytay. KochFr 63, 13, 44, 63; Nie ożeleięmy ćię IANIE KOCHANOVVSKI, Poki ćię tu cżytamy o Poéta Boſki. KlonŻal B2; KochWz 135; ReszPrz 6, 26, 45, 61 [5 r.], 68 (16); ReszList 179; WerGośc 209; WisznTr 19; PudłFr kt; BielRozm 7; KochWr 28; PaprUp Cv, C2, E2; ActReg 26, 61, 127, 166; Calep 67a; GostGosp 6; GostGospSieb +3v; GrochKal 7; GórnTroas 5; KochCzJan A2v; GrabowSet A3; LatHar +5, 124, 157, 299, 330 (11); Roſkazánia Páńſkiego/ o mázániu oleiem/ nigdzież nie czytamy WujNT 148; Liſt Páwłá Apoſtołá do Zydow.) Y ten tytuł fałſzuią Nowángelikowie/ opuſzczáiąc imię Páwłá S. choćia ie cżytáią we wſzytkich kśięgách nowego teſtámentu WujNT 753, ktv, 72, 125, Mar 12/10 (37); JanNKarGórn D4; SarnStat *5v, 283, 424, 691, 862; PowodPr 9 [2 r.], 34 marg, 60, 62; y oná [pisana Ewangelia] ięzyká nie ma y mowy/ y nie káżdy iey czytáć vmie/ á rzadki dobrze rozumieć ią może. SkarKaz 118b; y owſzem wſzyścy vczyć chcą/ á nikt ſłucháć y poſłuſznym być/ byle co trochę czytáć vmiał SkarKaz 608b, 80a, 117a, 117b, 155a, 419a (11); CzahTr K3 [2 r.]; SkarKazSej 678b, 697b; SapEpit Bv; SzarzRytJSzarz nlb 2. Cf czytać co do kogo, cum A cum inf, cum A duplice (obiecti et praedicati).

czytać co do kogo (1): Z vſt ſwych cżytał do mnie wſzytkie słowá te [ex ore suo legebat ad me]/ á ia piſałem ná kśięgach/ inkauſtem. BudBib Ier 36/18.

czytać około czego (3), około kogo (1): Kto chce ſzyrzey cżytáć około tego/ cżytay Xenofoná/ Tucitidem/ Herodotum/ Iuſtinum etc. BielKron 121v; SkarŻyw 321, 383; SkarKaz 5b.

czytać u kogo (75): otim ſzerzey czitay v ſwiętego Pawla w wtorey Epiſtołe do Theſalonicenſow SeklKat X3v, O4v, P2, R2v; MurzNT 173v; GroicPorz ii2; KrowObr 143; RejZwierz 123v; OrzRozm Q4v, Vv; SarnUzn D6v, F2; Pytał ich potym Pan/ ieſliżeby kiedy cżytáli ony wirſze v Dawidá [...]/ ktore był ták nápiſał o onym kámieniu RejPos 250v; BiałKat c, 11, 113v [2 r.], 208v, 213v (11); GrzegŚm 52; KuczbKat 205, 385; RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [1433]; BiałKaz B2v, D4v; CzechRozm 52v, 62v, 71v, 109v, 118v (14); StryjKron 11, 110, 380; CzechEp 19, 88, 242, [400]; NiemObr 31, 35, 101, 103, 137; ReszPrz 37, 80; ReszList 185; WerGośc 263; WerKaz 295, 300; PudłFr 33; Wychwalić ſye niemoże Cicero ná niektórym mieyſcu Wiérſzá Enniuſowégo/ który ták ſye v niego czyta KochWr 26; PaprUp Cv, E2; LatHar 57, 124, 135, 244; WujNT 89, 478, 810; SkarKaz 155a.

czytać z kogo, z czego (2): że to [ducha prorockiego] ony miáły s Prorokow Zydowſkich cżytáiąc BielKron 132; DEciuſowie w Rzymie doſyć ſławni byli/ Iáko cżytaſz z Látiny dość ſie mężnie bili. PaprPan Gg3v.

czytać komu [w tym: czytać sobie (59), w imp (40)] (62): FalZioł II 2c; SeklKat E, H3v, O4v, R2v; GroicPorz dd4v; KrowObr 9, 14v, 20v, 29, 107, 122v; RejWiz 5v; Y gdy ſię wroćił śiedząc ná woźie ſwym/ czythał ſobie Ezáiaſzá Proroká [legebat prophetam Esaiam]. BibRadz Act 8/28; OrzRozm B4v, Gv, H2v, H4, Vv; OrzQuin Fv; LeovPrzep I2v; RejAp BB4; GórnDworz Ddv; HistLan A2; A nie cżytay ſobie piſmá ſwiętego iáko fábuł tylko dla roſkoſzy á dla krotofile ſwoiey RejZwierc 206, 24v, 49v, 112v, 160, 198v; WujJud 117v, 201; WujJudConf 125; BudNT Kk3; CzechRozm 7, 126, 177v, 208v, 241; ieſli ſ1epyin/ zoſtánę: przyiaćiel ku mey poćieſze cżytáć mi co będzie SkarŻyw 196; CzechEp 19, 32, 44, 88, 124 (16); ReszPrz 6; WerKaz 295, 298, 300; LatHar 299, 330.

czytać przed kim (5): SeklWyzn 3v; Tedy ſpſalmu ktorzyśię [!] poczyna Miłoſci panſkié/ będę ſpiewáł wiecznie czytáno przed nim [przed Franciszkiem ze Spiery] ten wiérſz MurzHist O2; Tey nocy wſzytkiey krol nie mógł ſpáć/ przeto kazał ſobie przynieść kronikę/ krorą [!] przed nim cżytano BielKron 115; CzechEpPOrz **v; IEſliby w moich xiążkách co tákiégo było/ Czegoby ſię przed pánną czytáć niegodźiło: Odpuść/ móy Mikołáiu KochFr 13.

czytać na czym (4): Gdym ná wáſzych liſciech boiowánia rozmáite cżythał/ niewymowniem ſie zzumiał HistAl M7; MurzHist G; LeovPrzep F2; á oná rzekłá: wy ná moich [książkach] nieumiećie/ ią teſz ná wáſzych cżytáć nieumiem. SkarŻyw 312.

czytać o czym (238), o kim (102): OpecŻyw 48; GlabGad H4, I6v; MiechGlab 52; SeklWyzn e4v; SeklKat E [2 r.], H3v [2 r.], P2, Qv, R2v, X3v; HistAl N5v; MurzNT 21, 81, Matth 22/31, 148v, 173v, 178v; GliczKsiąż Ev, F6v, H; GroicPorz d3v, 14, o2v, dd4v, ii2, kk2; Przeto teſz/ y o Abráhámie tzytamy/ iż Sarę żonę ſwoię właſną ſioſtrą názywał. KrowObr 223v, 8 [2 r.], 9, 17 [2 r.], 101, 104v (14); A o zmartwych wſtániu niecżytáliśćie [De resurrectione autem mortuorum non legistis]/ co ieſt rzecżono od Bogá Leop Matth 22/31; BibRadz I 358v, 366, II 64v, 120v [2 r.]; OrzRozm F2, K4, L, N3v, Q4v (7); BielKron 165v, 333, 338; GrzegRóżn G2v, L; Mącz 161a; OrzQuin K4v, M3, O3, P3V, P4 (9); SarnUzn C6 marg, D2, D6v, G5v [2 r.]; SienLek 44; LeovPrzep a4v, I2v; RejAp 23, 113, 113v, 131v, 179 (7); GórnDworz G4, Mm7; GrzepGeom B2v, N; HistRzym 76v; RejPos 101v; RejPosWiecz3 98v; O wſzyſtkiégo świátá ſtworzeniu czytaſz: On rzekł/ á ſtáło ſye BiałKat 283v, 56, 66, 158v, 178v marg, 201 (11); GrzegŚm A2, A4, 30, 57; RejZwierc 4, 33 [11 r.], 38, 41v, 53 (29); BielSpr 48; WujJud 184; WujJudConf 140v, 200v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [414]v; BudBib I 8v, 194v; MycPrz I C3; BiałKaz B2v, B4v marg, D2v, D3, D3v, E; BudNT a6, b8v, Matth 22/31; StryjWjaz C4; CzechRozm 6 [3 r.], 9v, 12, 45, 48v (44); Do tego co cżytał o Ruſakach y Podolániech. PaprPan Cc4, P, X3v, Y4, Dd3v; ModrzBaz 15, 87v, 130, 130v; Toſz ſię cżyta w żywoćie Báżylego Wielkiego o iedney niewieśćie. SkarŻyw 545 marg, 173, 268, 308, 312, 319 marg (18); StryjKron 11, 16 marg [2 r.], 31 marg, 36 [3 r.] 61 [4 r.] (29); CzechEp 44, 58, 88, 113, 115 (23); NiemObr 22, 60, 104, 109, 137 (7); ReszPrz 101; ReszList 142, 151; WerGośc 262 [2 r.]; WerKaz 295, 296, 298, 300; BielSjem 8; ActReg 26; Phil G, N2, P3; LatHar 57, 124, 135, 244, 286, 377; WujNT 8 przedm, Matth 22/31, Mar 12/26, s. 188, 200 (12); SarnStat 41, 42, 113, 134, 154 (17); PowodPr 9, 34 marg; SkarKaz 45a, 577b; KlonWor 65.

cum A cum inf (1): ponieważ też w piſmie cżytamy być Eccleſiam malignantium, to ieſt kośćioł złoſliwycb ReszPrz 13.

cum A duplice (obiecti et praedicati) (2): których [bałwanów] cześć więtſzą wpogańſkięm, cześć mnieiſzą w świetęm [!] piſmie czytámy MurzNT 73v; Gdy thedy czytaſz/ od początku świátá zábitégo Chryſtuſá/ nie rozumiéy czáſu zábićia: ále rozumiéy czás zbáwienia. BiałKat 296.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (28), co (5), ono (1); iż(e) (69), że (41), co (38), jak(o) (31), (a)by (24), (i)żeby (8), jaki (8) inne wskaźniki (5)] (224): Zażeś onego nie cżytał: Iáką Báehus przypowieść miał. BierEz D3v; OpecŻyw 48, 59v, 73v; BielŻyw 55; GlabGad A2v, H4; SeklKat Ev; Abośćie nieczytali w zákonie [Aut non legistis in lege]/że w ſobboty/ kapłáni wkościele ſobbotę pokálaią a przes winy ſą MurzNT Matth 12/5, Matth 12/3, k. 88v, Matth 22/31, Mar 2/25; KromRozm II m; KromRozm III G8v, K; DiarDop 100 [2 r.], 103 [4 r.], 113; GliczKsiąż Ev, F6v, F7, H, H2; GroicPorz kk2, kk4 [2 r.]; KrowObr 101, 101v, 103v, 104v [4 r.], 107 (20); Leop *B2 [2 r.], Matth 22/31; BielKron 165v, 317; SarnUzn Fv, F2, H6v; RejAp 166v, 182; GórnDworz E7v, G4, H2, H2v, N6; HistRzym 49; RejPos 10, 158, 271v, 272; BiałKat 56, 243v, 263v; GrzegŚm 25, 41; KuczbKat 200, 310, 375, 425; Cżytayże co ſie sſtáło onym ſwowolnym ſynom onego ſwiętego ſtárego zakonu Heli Biſkupá RejZwierc 33, 4, 12, 33 [3 r.], 33v [6 r.], 37v (25); BielSpr 48; gdźie to w piſmie ſtoi/ albo gdźieśćie tho cżytáli/ áby kto názwał Páná Chriſtuſá máteryą świątośći? WujJud 162, 13, 45v, 82, 146, 200v (8); WujJudConf 140v; RejPosRozpr b3v, c2 [2 r.], c2v, c3; BudBib b2, I 445; MycPrz I C3; BiałKaz C, D2v, D4v, E [2 r.]; BudNT b8v, Matth 22/31; StryjWjaz A3v; á wżdy o żadnym z nich tego nie cżytamy/ żeby ich bronić/ gwałtem odbijáć/ ábo ſie tego mśćić mieli CzechRozm 245v, 5, 7, 45, 64v, 109v (16); PaprPan B2v, P, Gg; ModrzBaz 48; SkarJedn 119, 259; Iſz w Rzymie Piotr S. y Páweł vmęcżon/ y tám ćiáłá ich leżą: cżytałeś w Artykule oſmym. SkarŻyw 93, 92, 208, 320, 357, 456 (9); StryjKron 380, 607 marg; CzechEp 88, 119, 126, 191, 282 (11); NiemObr 31, 41 [2 r.], 64, 100, 101 (10); ReszPrz 24, 101; WerGośc 215, 258, 262 [2 r.]; WerKaz 294, 296; PudłFr 33; PaprUp A3v; WujNT Matth 12/3, 5, 19/4, Mar 2/25, s. 143 (19); WysKaz 43; SarnStat 41, 60, 233; PowodPr 49, 57; SkarKaz 45a, 552b; SkarKazSej 680b; KlonFlis C4.

W charakterystycznych połączeniach: czytać ewanieliją (7), historyją (20), kronikę (7), księgi (książki) (60), list (19), miejsce (9), pismo (pisanie) (77), słowo (15), sprawy (7), zakon (5), żywot (św.) (10); czytać na, w księgach (16), w Piśmie (św.) (22), w zakonie (5); czytać pilno, z pilnością (36), rad (16), szyrzej (16).

Szeregi: »(nie) (do)znać i (ani) czytać« [szyk 3 : 2] (5): iż to bez rozſądku czynią/ á zwłaſzcżá ieſzcze tego nie doznawſzy/ ani czytawſzy co gánią BudBib b2; żadnego inſzego/ áni znamy/ ani o nim cżytamy/ ktoryby ſam z śiebie/ y przez ſię/ ták iáko oćiec y Pánem/ y Bogiem był. NiemObr 104, 109; WujNT 2. Cor 1/13 [2 r.].

»mowić i czytać« (1): Wyznánie wiáry S. Athánázyuſzá/ y Kościołá wſzyſtkiego/ przećiwko Aryanom: ktore y w to święto/ y co Nieźielá [!]/ pożytecżnie ſię mowić y cżytáć może. LatHar 371.

»czytać i myślić« (1): coś Boſkiego około Meſyaſzá/ [...] cżytał y myślił w ten cżás pod drzewem śiedząc Náthánáel. SkarŻyw 383.

»czytać a(l)bo (a, i) patrzać (a. przypatrować się)« [szyk 4 : 2] (6): RejAp 51, 166v; ABowiem pátrzay ábo cżythay/ iáko żywot ſwowolny/ [...] był záwżdy v Páná [...] w wielkim omierżeniu. RejZwierc 33; Cżytaymyż y przypátrzmy ſię naprzod temu/ iż o dwu piſmo ś. mowi CzechEp 285; CzechEpPOrz *3; WerKaz 294.

»czytać i (albo, a) pisać« [szyk 5 : 2) (7): A theżći nye potrzebá dzyatek młodych záraz rozumyec náuk vcżyc/ ále tylko na tho ony wyesć/ áby pirwey cżytać y piſáć przez ſię ſámy mogły. GliczKsiąż I8, N2y; BielKron 272v; KwiatKsiąż H; Mącz 341b; RejAp 113; á tym też ſzáfowáli ci Chorążowie/ kthore obierano k themu godne/ ktorzy cżytáć y piſáć vmieli y lidżbę cżynić BielSpr 15.

»czytać i (albo) pytać (się)« (4): RejAp 198v; y owſzem ſmiele cżytay y pytay o tym/ vſłyſzyſz co tu Anthykryſt nábroił y zádźiwuieſz śię. GrzegŚm A4; iż y rad cżytaſz/ y rad ſie pytaſz o káżdey przyſtoyności cżłowieká pooććiwego RejZwierc 210, 143.

»czytać i rozmyślać« [szyk 1 : 1] (2): abyś [...] ſłowo pańſkié pilnié czytáł i rozmyśláł MurzNT A4; CzechEpPOrz *3.

»słychac (a. słyszeć, słuchać), (a(l)bo, i, ani) czytać« [szyk 28 : 18] (46): OpecŻyw 48; MurzHist B; KromRozm II a2; DiarDop 100; I kto kiedy ſlychał/ álbo tzytał otym/ áby Apoſthołowie Páná Kryſtuſowi byli Duchow nietzyſtych záklinátzámi? KrowObr 120v, 9, 17, 33, 103v, 104v (8); Leop Esth 1/22; BielKron 143v, 455v; OrzQuin K4v; RejAp 4, 67v, 131v; RejPos 10, 67, 101v, 271v, 272; GrzegŚm 25; KuczbKat 275; RejZwierc 242; CzechRozm 162v; ModrzBaz [16]; TEn Błogoſłáwiony Ian Iáłmużnik/ bárzo wielkie kochánie w tym miał gdy iákie świętych przykłády y powieści ſłyſzał/ ábo cżytał SkarŻyw 97, 133, 192, 308, 320, 357 (8); CzechEp [412]; NiemObr 22; ReszPrz 26; ReszList 142; WerKaz 296; Calep 67a; Ktorzy nie ſą w kościele powſzechnym/ by nawięcey ſłucháli y czytáli, iednák nic zbáwiennego rozumieć nie mogą. WujNT 139, Apoc 1/3; SkarKazSej 663a.

»czytać i uczyć się« (1): żeś ty y w piſmie ś. biegleyſzy niż on ſławny mąż Eraſmus Roterodam [...] y więcey podobno vmieſz: boś też podobno więcey cżytał/ y pilnieś ſie vcżył? CzechRozm 63.

»czytać i umieć« [szyk 4 : 4] (2): Coż ieſt ná tym iżbyſmy wſzytki hiſtorie y wſzytki piſmá cżytáli/ y vmieli/ [...] á iż tego dobrodzieyſtwá od Páná ſwego ſobie nie zyednamy RejPos 141v; SarnStat *5v.

»czytać, (u-, roz-)ważać« (2): A ták gdy ták cżytáć/ vważáć/ y rozumieć będzieſz/ iuż nie dáremna pracza y cżythánie twoie będzie RejZwierc 199v; [Rzymianie rzucili się do ksiąg] w ktorych były wypiſáne przes Kátoná Cenſoryuſá doſtátecżnie wſzyſtki Spráwy Rycerſkie przodkow ich/ ięli cżytáć/ rozwáżáć/ y obiawiáć poſpolitemu cżłowieku ſprawce ich BielSpr 60v.

»widziec a(l)bo (i) czytać« (6): OrzRozm Vv; HistRzym 49; ModrzBaz 15; CzechEp 331; Dla cżego też widźiemy y z podźiwieniem cżytamy ReszPrz 24; V Diabłáś to widźiał albo czytał żaku PudłFr 33.

»czytać albo wiedzieć« (1): ták będą rádzi [potomkowie nasi] cżytháć álbo wiedziec o ſpráwách ninieyſzych náſzych albo przeſzłych/ nie inácżey iáko my dziś o Alexándrze wielkim BielKron 333.

»czytać i (a, ale też, albo) (wy)rozumieć« (6) : KromRozm I Av; ktoreć [upominania] oto Kryſtus nietylko tzytáć/ ále teſz wyrozumieć każe KrowObr 50v, 224; GórnDworz X4v; HistRzym 40; y kto piſmá iego cżyta á rozumie/ bárzo ſrog Heretykom być może. SkarŻyw 203.

»czytać i śpiewać i modlić się« (1): łzy iego chlebem [się] ſtawáły wnocy y we dnie/ [...] cżytać y ſpiewac y modlic ſię bez nich nie mógł SkarŻyw 291.

W przen [co] (7):

czytać na czym (4): SkarŻyw 312 [3 r.]; Hyacinthe żáłośniey niż pierwey zákwitay/ A płácżliwe litery ſam ná ſobie cżytay. KlonŻal A3v.

Szeregi: »czytać i wiedzieć« (2): bo to co oni [autorzy Pisma św.] na kárcie piſali/ to ci [święci] na ſercach y w vcżynku wyrázili [...] Z tákich ſie kſiąg Ewányelijey Apoſtoł chlubi mowiąc: wy ieſteście liſt y kſięgi náſze/ piſane na wáſzych ſercach ktore wſzyſcy ludzie cżytáć y wiedziec onim mogą. [Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris, quae scitur et legitur ab omnibus hominibus Vulg 2. Cor 3/2] SkarŻyw A4v, A4v.

»znac i czytać« (1) : Liſtem náſzym wy ieſteśćie/ nápiſánym na ſercách náſzych/ ktory znáią y czytáią wſzyścy ludźie WujNT 2.Cor 3/2.

a. Odczytywać, wygłaszać jakiś tekst głośno i publicznie, najczęściej w okołicznościach ważnych i uroczystych, np. w kościele, w sądzie, przed dostojnikami, na scenie itp.; obwieszczać, ogłaszać; recitare Mącz, Calep, Cn; sermones e libello habere Cn (159): wſzedł [Jezus] według zwycżáiu ſwego w dzień Sobbotni do Bożnice: y powſtał cżytháć [legere]. Leop Luc 4/16 [idem WujNT ]; BibRadz 2. Mach 8/23; BielKron 208; Artykuły ktore ſą ſpiſáne cżytaymy/ A wſzem náſzym Rycerkam o nich wiedziec daymy. [...] Eufemia niech cżyta / ieſt dobrey wymowy BielSjem 18; WujNT Luc 4/16, Act 15/21; SarnStat 1158.

czytać co [w tym: co przed kim (23), co komu (6), co z czego (5) co na czym (2), co do kogo (1)] (88): SeklWyzn 3; HistAl C4, C4v, D5v, F5v, G7v; GroicPorz d4, e, ſ3, v3, x3v; KrowObr 120; Leop 3. Esdr 9/49; RejFig Aa5v; BibRadz Deut 31/11, 4. Reg 22/10, Ier 29/29, 1.Mach 10/7; Potym [na koncylium trydenckim] cżytano dekret Papieſki/ ktorym vpomina wſzytki krześćiány/ áby ſie lepszyli/ Bogá ſie báli BielKron 224v, 94v, 193, 196v, 208 [2 r.], 224 (18); HistRzym 125; BiałKat 33v; Thákże gdy Iuliuſá onego cnotliwego Ceſárzá w Rzymie z wielkiemi triumphy koronowano/ przyſzedł też Poetá ieden Poſcenius s kſiąſzkámi cżytáiąc wirſze co o nim przy oney koronáciey złożył. RejZwierc 50, Aaav; WujJud 78; WujJudConf 31v, 78; ONego dnia cżytano kſięgi Moiżeſzowe áby lud słyſzał [In die illo lectum est in libro Moseh in auribus populi] BudBib 2.Esdr 13/1, Ios 8/34, 35, 4.Reg 19/14 [2 r.], Ie 36/6, 8 (12); CzechRozm 126; ModrzBaz 88 [2 r.], 92v; SkarJedn 119, 293; Ktorych [pisarzy Diakonów] piſmá kościoł podziś dźień ma/ y one cżyta/ y wedla nich dni ich święci SkarŻyw A5v, 225, 362, 503; EVANGELIA. Ktorą będźie cżytał Ewángeliſtá/ wſzędy po ſentenciey/ przez wſzyſtek Akt MWilkHist Bv, A2v, B; CzechEp 251; NiemObr 71; ReszHoz 116; BielSen 9 [2 r.]; BielSjem 18; GórnRozm F2v; Czytano Potym Proces przeciwko tym ktorzy przy Maximilianie są ktorych odesłano do Posłow. ActReg 9, 12, 15; GostGosp 6; Phil L3; GórnTroas 64; LatHar 57; WujNT przedm 9, s. 205, 615; WysKaz 41; KmitaSpit B. Cf czytać co między kim.

czytać co między kim (1): gdy co tákiego między ludem ſwym cżytáią: [...] tedy ſwym przewrotnym wykłádem záwieráią fortę prawdy CzechEp 251.

czytać z czego (7) z kogo (1) : GroicPorz ſ3, e; BielKron 119; E scripto recitare, Z piſmá czitác. Mącz 374c; Niebyłoby tey trudności/ gdyby ſędźia z kárty wyrok cżytał/ á piſárzowi nápiſány podał. ModrzBaz 88; á trzeciego [miesiąca] niech wyrok vcżynią: ktoryby z piſmá lepiey cżytáć ModrzBaz 92v, 88; Przy tey tu iuż cżęśći Cżwartey Na mieyſcu Ewángeliey. Będę wam cżytał z Dawidá Y z krześciáńſkiego kredá. MWilkHist D4.

czytać komu (15): GroicPorz d4; Leop 2.Mach 8/23; BielKron 32v, 45v, 94v, 119, 209 [2 r.], 232v; BudBib Ex 24/7; SkarŻyw 503; MWilkHist D4; BielSjem 9; A ma to [naukę] cżytáć Włodárzom y Klucżnikowi záwżdy przy Swięćie/ á nie w Niedźielę. GostGosp 6; Skoro tedy te Woyſká wſzyſtkie popiſano/ Naprzod im práwá zwykłe żołnierſkie cżytano. KmitaSpit B.

czytać przed kim (28): BielŻyw 142; HistAl C4, C4v, F5v, G7v; KrowObr 120; thedy czytáć będźieſz zakon ten przed wſzemi Izráelczyki/ gdźieby wſzyſcy ſłyſzeli [proclamabis (marg) leges (–) legem istam corarm omni Israel in auribus eorum]. BibRadz Deut 31/11; Nád to Sáfán piſarz oznaymił Krolowi iż Helkiaſz kápłan dał mu kſięgi/ Y czytał ie przed Krolem [legitque illum Saphan ad facies regis (marg) coram rege (–)]. BibRadz 4.Reg 22/10, Ier 29/29, 1.Mach 10/7; Y cżytał ty liſty [proroków babilonskich] Zophoniaſz przed Sedechiaſzem przy Ieremiaſzu. BielKron 95; tám [cesarz] przed wſſytkim ſenatem kazał cżytáć ſpráwę kthora ſie przed nimi tocżyłá około wiáry BielKron 208v, 9, 94v, 105, 209 [2 r.], 234v; HistRzym 125; BiałKat 33v; BudBib Ios 8/35, Ier 36/14, 15 [2 r.], 21; SkarŻyw 225; NiemObr 71; BielSen 9.

czytać na czym (5): Leop 2.Mach 8/23; Y vcżynił Baruch ſyn Nerijahow wſzytko iáko mu roſkazał Ieremiaſz prorok/ cżytáiąc ná kśięgach słowá Iehowy/ w domu Iehowy [legendo in libro verba Domini (marg) in (‒) domo Domini]. BudBib Ier 36/8, Ier 36/6, 10, 13.

W charakterystycznych połączeniach: czytać dekret (3), księgi (7), list (14), pismo (św.) (pisanie) (7), pozew, prawa (2), proces, rejestr (2), słowo (7), statut, wirsze, wyrok (2), wyznanie wiary (3), zakon (2), żałobę; czytać na księgach (z ksiąg) (6) z pisma (3); czytać w bożnicy, w kościele (po kościołach) (4), u sądu (przed sądem) (3), we zborzech; kościoł czyta; czytać przed cesarzem, przed krolem (2), przed rycerzmi, przed senatem (przy senacie) (3), przed wszystkimi (wszemi) (6).

Zwroty: »głosem, głośno czytać« [szyk zmienny] (5 : 1): BielKron 232v, 234v; Recito, Głoſem á przeſtwornie czitam. Mącz 53c; Zás wziął kſięgi przymierza/ y cżytał głośno (marg) Właſnie w vſzy. (‒) ludowi [et legit in auribus populi] BudBib Ex 24/7; Ziechawſzy gdzie ná mieyſce/ Wálny Syem położyć/ A ſłuſzne Condycye w Artykuły włożyć. Potym wfzyſtkim poſpołu iáwnie głoſem cżytáć BielSjem 9; Recito ‒ Głoſzem wiliczam, czitam. Calep 899a.

»czytać jawnie, publice« [szyk zmienny] (4 : 2): GroicPorz x3v; Piątego dniá cżytano iáwnie przed wſzemi dekret BielKron 209, 119; BielSjem 9; WujNT 9 przedm; a gdy cżytano publice Conſtitucye tego to Bráctwá WysKaz 41.

»czytać przed uszyma, do uszu, w uszy« (4 : 1 : 1): BudBib Ex 24/7 marg; Y oznaymił iym Micháiehu wſzytkie słowá ktore słyſzał gdy cżytał Baruch ná kśięgach do vſzu ludu [in legendo Baruch in libro in auribus populi], BudBib Ier 36/13; y czytał iy [zwitek] Iehudy przed vſzymá krolewſkimi/ y przed vſzymá wſzytkich kśiążąt/ ktorzy ſtali przed krolem [et legit illud Ihudi in auribus regis et in auribus omnium principum qui stαbαnt iuxta regem]. BudBib Ier 36/21, Ier 36/14, 15 [2 r.].

Szeregi: »napisać a (i) czytać« (2): Przyſyęgá Piſárſka [...] Rzeczy ty ktore ſye przy Sądźie dźieią/ wiernie według niego nawyſzſzego rozumu chcę nápiſáć/ y czytáć ták vbogiemu iáko Bogátemu GroicPorz d4; przed płácżem ſwey rzecży nie będzye mógł powiedzyeć/ ſnádniey mu przydzye nápiſáć powoli á przed ſądem cżytáć. BielKron 9.

»czytać i śpiewać« (2): RejZwierc Aaav; ten [tekst Wulgaty] wſzytcy Chrześćijánie w kośćiele iáwnie czytáli y śpiewáli WujNT 9 przedm.

α. Odczytywać teksty liturgiczne przy sprawowaniu obrzędów religijnych oraz modlitwy kapłańskie i zakonne (46): Cżytáć ſię może tá Ewángelia/ y w dźień Národzenia świętego Ianá Chrzćićielá. LatHar 685; SkarKaz 116b.

czytać co (44): Malo otym wpiſmie mamy Czo wiathyky cżytamy. RejKup 18; MurzNT 28v; (marg) Wino tak tzaruie. (‒) Naprzod Ewánielią Ianá Swiętego tzytaſz/ á Potym záſię ták mowiſz KrowObr 97v, 103v, 120, 123v, 196 [2 r.]; Tegoż czaſu ná Trydeńſkim Seymie duchownym vrádzono/ áby v Kánonikow y w Klaſztorzech cżytano w ſwiętym piſmie Lekcye BielKron 225v; BiałKat 341; Trycezymy cżytano żáłomſzą ſpiewano HistLan E4v; KarnNap B4; SkarJedn 216; SkarŻyw 507 [2 r.]; bo ácżkolwiek ſztucżkę Ewánieliey cżytáno/ wſzákże/ plotkámi/ y wymyſłámi ludzkiemi/ ludźi zábáwiano NiemObr 15; ReszPrz 37; Páſſya S. Máttheuſzá/ ktorą w Kwietną Niedźielę cżytáią. LatHar 688, 356, 687, 688, 715; Zá ktore [dobrodziejstwo] dziękuiąc wierni Chrześćijánie: ná koláná ſwe vpadáią/ gdy te ſłowá v ołtarzá czytáią: ábo one w kredzie; Y sſtał ſię człowiekiem. WujNT 307, przedm 28, s. 109, 282 marg, 376 marg, 615, Vvvvv2v; SkarKaz 116a; SkarKazSej 682a. Cf Zwroty.

czytać przed kim (1): Cyryllus Biſkup Moráwſki/ proſił Papieżá/ áby ſlowáńſkim ięzykiem niebronił ſpiewáć álbo tzytáć przed ludzmi Mſzey tákowey. KrowObr 198v.

W charakterystycznych połączeniach: czytać epistoły (3), ewanjeliją (15), pasyją (6), słowa (2); czytać w kośćiele (4), we (przy) mszy (3), u ołtarza (przy ołtarzu) (3); kościoł czyta.

Zwroty: »[co] jawnie czytać« (2): Aleć v nas ważnieyſze ieſt świádectwo kośćiołá powſzechnego/ ktory te ſłowá iáwnie przy ołtarzu czyta w niedzielę Przewodną. WujNT 827, 342.

»mszą czytać« = odprawiać mszę cichą [szyk zmienny] (11): Wezmi moc Offiárowáć ofiárę Bogu y Mſze tzytáć/ thák zá źywe/ iáko y zá vmárłe/ w imię Páńſkie KrowObr 124, 125, 168, 194v, 198 [2 r.], 198v, Rr2; KuczbKat 245; WujJud 132v; Słuchay/ Lutrze Doktorze przeucżony: wieſz żeś ty przez piętnaśćie lat Mſze cżytał máło nie na każdy dźień? ReszPrz 46. [Kalka lat. missam legere.]

Szereg: »czytać, (i, albo) śpiewać« [szyk 7 : 1] (8): Kredo przy Mſzey tzytáć álbo ſpiewáć Márek Papieſz vſtáwił y roſkazał. KrowObr 196, 168, 194v, 196, 198, 198v; trzebá na iutro przeyrzeć co ſię wkośćiele cżytáć y śpiewáć ma. SkarŻyw 507, 507.
2. Wykładać, uczyć; profiteri Mącz, Calep, Cn; enarrare, legere, publice docere Mącz; docere, explicare scholam, habere scholam de aliquare, praecipere, praelegere Cn (89): BierEz Dv; Cżytáć będzye [nauczyciel] nyechcący/ ále yedno áby odbył a przedſię ſwe págá denári myał. GliczKsiąż L8v; Praecipitur ante omnia ut casti legant, Przed wſziſtkiemi rzeczami to naprzod roskazano/ aby powſciągliwi czitáli. Mącz 36c, 119d.

czytać czego [czasownik w inf występuje w funkcji rzeczownika odsłownego] (2): TO KOLLEGIVM ták fundowáné, Pápiéż Vrban confirmował, zákázuiąc w nim tylko Theologiiéy czytáć [Theologiam praelegi vetat JanStat 216]. SarnStat 196; PAPIEZ BONIFACIVS dopuśćił czytáć Theologiéy [Theologiam concedit JanStat 217]. SarnStat 196.

czytać co (11): KrowObr 50v; BibRadz I 1; poſłan był [św. Augustyn] do Medyolánu/ áby tám cżytał Retorykę BielKron 160v; Hiſzpan też był Quintilianus/ Orator y Philozoph przednie náucżony [...]/ Tám [w Rzymie] cżytáiąc Orátorią/ był doktorem v Włochow wdzięcżnym BielKron 280; WujJud L12; RejPosRozpr cv; CzechEp 210; ReszPrz 12; Calep 855a. Cf »lekcyje czytać«.

czytać komu (4): Praelego, Czitam komu/ vezę kogo wykłádam niekrórego [!] Autora ſtndentóm á vcznióm ſwym, Mącz 188b; WujJud L12; RejPosRozpr cv; ReszPrz 45.

W charakterystycznych polączeniach: czytać katechizmy, oratoryją, pismo (3), retorykę, teologijej.

Zwroty: »czytać jawnie« [szyk zmienny] (2): Hinc Professor, id est, Publicus doctor, Który yáwnie cżyta/ Myſtrs/ Doktor. Mącz 119d; Calep 855a.

»lekcyje czytać« (2): ReszPrz 45; záwſze mi przychodzą na pámięć one ſłowá, ktore mawiał ieden Praeceptor moy lekcie cżytáiąc KlonWor ded **2v.

»w przod czytać« [kalka lat.] (1): Praelego ‒ wprzod czitam. Calep [834]b.

Szeregi: »czytać a (i) uczyć« (2): Profiteri significat Publice docere, Czitáć á vczić w Kollegium. Mącz 119d; RejPos 209v.

»(nie) czytać i (a, ani) wykładać« (6): KrowObr 50v; A przetoż miedźi żydy zákazano było áby iey [pirwszej Kpituły] nikt nie czytał/ ani wykłádał/ przed tym niż mu trzydźieſći lat było BibRadz I 1; Mącz 241a; RejPosRozpr cv; CzechEp 210; Nie záraz tedy zá ſłowo Boże mieyćie/ choć od kogo piſmo Boże vſłyſzyćie/ ále ſię wnet kośćiołá poradźćie/ ktory piſmo y cżytáć y wykłádáć vmie. ReszPrz 12.

a. Interpretować, rozumieć, przekładać tekst biblijny (66): MurzNT 26; A o Anielech mowi: Ktory poſły ſwe cżyni duchy/ á ſługi ſwoie płomieniem ogniá. (marg) Drudzy cżytáią wiátry/ á przez ten płomień rozumieią pioruny y błyſkáwice (‒) BibRadz II 120v, I 28v, II 2, 29v, 90v, 95v (17); Y przeſzedł Abram przez ziemię áż do mieyſcá Sżechemá (marg) Albo do dębu/ ieſlibyś cżytał Allon/ á nie Elon. (‒) BudBib I 6, I 172, 374, 404; BudNT i8; CzechEp 319; LatHar 103 marg, 735 marg; w Láćińſkim ták dobrze czytamy. Pierwſzy człowiek z źiemie źiemſki/ wtory człowiek z niebá niebieſki. A Graeckie wſzytkie/ miáſto tych oſtátnich ſłow/ inſze máią: Wtory człowiek Pan z niebá. WujNT przedm 14; To ieſt nie dopuſzczay nas wwodzić [w pokuszenie]: iáko y Cypryan ś. y Auguſtin czytáią: y iáko rozumie y wykłáda ś. kośćioł powſzechny. WujNT 27; Wſzytkie Láćińſkie texty ták máią/ y Doktorowie Láćińſcy ták zgodnie wykłádáią: y owſzem y Origenes y Chryſoſtom/ Greaccy Doktorowie ták czytáią. WujNT 200, 36, 153, 391, 403, 474 (19); WysKaz 16.

czytać co (10): Przeto ták mamy to mieyſce cżytáć/ Gdy ieſzcże nie wzeſzło było słońce. BudNT c7v, c7v; Bo takie ſłowá cżyta y Ambroży S. lib: de fug: ſec: cap: 7. y Auguſtyn lib: 11. de Gen: cap: 36. [...] y niektorzy inſzy. LatHar 8; Tedy mu rzekł Ieſus: Podź precz (marg) zá mną 4 L.G ále Hieronym tego nie czytał. (‒) ſzátánie. WujNT Matth 4/10, przedm 13, 14, s. 65, 496, 754. Cf czytać co u kogo.

czytać co u kogo (1): Wezm na wzor ono co v Marká ś: wedle Brzeſkich tłumácżow/ ták cżytaſz BudBib cv.

W charakterystycznych połączeniach: czytać dobrze (2), tak (22); czytać w greckim (3), w łacińskim (3); drudzy czytają (11), niektorzy (6); czytać według kogo albo czego (3).

Szereg: »czytać i wykładać« (2): Niektorzy thák czytáią y wykłádáią/ Nie tylko z oycy náſzymi/ ále też y z nami BibRadz I 103v marg; WujNT 754.
α. Zawierać, podawać jakąś lekcję tekstu (o księgαch biblijnych) (9): BudNT N7v; Iáko ono/ iedno Láćińſkie kśięgi czytáią ſnſpiciens, á drugie ſuſcipiens, ále w Graeckie poyźrzawſzy/ ſnádnie poznáć/ że omyłká ieſt ſuſpiciens, á práwe czytánie ſuſcipiens WujNT przedm 18, przedm 4, 13, 24, 30, s. 726.

czytać co (2): tych ſłow/ Przez dobre vczynki/ Graeckie Krolewſkie [księgi] nie máią; ále wſzytkie Láćińſkie y Greackie niektore ſłuſznie ie czytáią. WujNT przedm 13, przedm 18.

W charakterystycznych połączeniach: czytać inaczej, słusznie, tak (4); drugie (księgi) czytają, greckie (5), jedne, łacińskie (2), niektore (2).

3. Studiować (7): Strawiwſſy wſſyſtek wyek ſwoy ná náuce piſmá S. nye tylko ſam przez ſye czytáyąc/ ále y Názánzená S. wyelkyego doktorá ſlucháyąc KromRozm III O4; Oczko A3.
Zwrot: »czytać nauki« (5): FalZioł V 52; BielŻyw Glab nlb 15; RejKupSekl a3v; Cżytał Auguſtyn w Kártáginie náuki ktore zową Retoryká długo BielKron 160v; Zawżdy tedy niechay wiele vcżniowie nauk cżytaią/ ale mało niechay ná kożdy dźień obieraią/ czoby mogłá ich pámięć ſtrawić KwiatKsiąż K4v.
Szeregi: »czytać a w pámięć sobie brać« (1): ktoreyżeto rady nawięcey doſtaniemy, cżytáiąc á wpamięć ſobie bierząc piſma, dzieie, y też mądre nauki takowych przodkow naſzych BielŻywGlab nlb 15.

»obierać się a czytać« (1): [w ten dźień] Cżas przeſpieczny wdrogę iechac, z rozmagitemi ſie navkami obierac a cżytac ie FalZioł V 52.

4. Wróżyć z układów ciał niebieskieh [co na czym] (1): Przetoż z Znákow Niebieſkich ktemu z obrotow ich/ Doznam iſtnośći iáwney/ iuż propoſitiey tych. W tym wziąwſzy Spherę/ bedźie cżytał ná Ecliptice/ znáki niebieſkie wypiſane PaxLiz Cv.
5. Wymawiać (o obcych wyrazach i głoskach) (18): iż W litery niemáią/ przeto miáſto niey V piſzą/ wſzákże ták cżytáią iáko gdyby Polak Ezaw cżytał. BudBib cv, c, I 457v; Solomon (marg) Zydzi cżytáią Sżlomoh. (–) lepak ſpłodził Recháwehámá BudNT Matth 1/7, b7; CzechRozm 129, 144v; Napiſze, votre, á czyta, vtre: Nápiſze, voiele, á czyta voźielle JanNKar C4v, C4v [2 r.]; JanNKarGórn H2; Láćiná Niemiecka/ łatwie ią zrozumieſz iedno cżytay F miáſto V, cżytay B miáſto P, cżytay D miáſto T KlonFlis H2v.

czytać co (1): BudBib c cf »pisać i czytać«.

Szeregi: »pisać i czytać« (1): záś [imiona] nie ták znaiome/ ták ſą położone iáko ie Zjdowie tutecżni piſzą v cżytáią/ iáko ſą Ach-aw/ Chyzkijahu/ Choryw/ Checron/ Cáddok/ Cyion rć. miáſto tego co poſpolićie mowią y piſzą. BudBib c.

»czytać i wymawiać« (1): Przetóż [Francuz] w ięzyku ſwym, ináczéy piſze, ináczéy czyta, y wymawia. JanNKar Ć4v.

6. W erratach (142):
Fraza: »czytaj, masz czytać« = popraw, powinno być (141 : 1): Liſt LXII/ in margine: s przezwiſkow/ czytay/ s przezyſkow. GroicPorz C4v, C4v [5 r.]; Obłędu popráwá. D3 ná drugiey ſtronie kárty XI. Wirſz wſzytki dobre przymioty/ cżytay wſzytki iego dobre przymioty. GórnDworz Mm8; Liſt 152 bv 21. Jozef/ cżytay Jozefow. CzechRozm **8, **7 [12 r.], **7v [31 r.], **8 [40 r.]; Fol. 31. Sacerdos wſzędźie czytay Kápłan. ZawJeft 48, 48 [4 r.]; W Gęśli dźieſiąty kár: 2. wier. 11. ſtoij Themiſz/ cżyt. Themis, RybGęśli A4, A4 [3 r.]; 105. v16. kágáńce. czytay/ lámpy. WujNT Dddddd2, Dddddd2 [32 r.]; Ták maſz czytáć. CiekPotr 92, 91, 92.
Szereg: »odmień a czytaj« (1): 20. 17. od młodośći moiey, odmien á czytay, od dźiećinſtwa mego, CiekPotr 91.

Synonimy: 2. nauczać, uczyć, wykładać; a. rozumieć, wykładać; α. mieć; 5. mowić, wymawiać; 6. odmienić, poprawić.

Formacje pochodne cf CZYŚĆ.

Cf CZYTAJĄCY, CZYTAŁY, CZYTANIE, CZYTANY

BC