Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOKONAN

Następne hasło: 2. DOKONANIE »

1. DOKONANIE (87) sb n

Pierwsze o jasne; -kon- (18), -kón- (1) BiałKat; a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie); e pochylone.

Fleksja

	sg
N	dokonanié
G	dokonaniå
D	dokonaniu
A	dokonanié
L	dokonaniu

sg N dokonanié (29); -é (3), -(e) (26). ◊ G dokonaniå (16); -å (13), -(a) (3). ◊ D dokonaniu (2). ◊ A dokonanié (22); -é (4), -(e) (18). ◊ L dokonaniu (18).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. dokonać.

Znaczenia

1. Dokończenie, położenie kresu, koniec, doprowadzenie do końca (70)
- a. Skonanie, zakończenie życia (28)
  - α. Personifikacja śmierci (1)
2. Wypełnienie, wykonanie, urzeczywistnienie, spełnienie, doprowadzenie czegoś do skutku (13)
3. Zwalczenie, zniszczenie, dobicie (4)

1. Dokończenie, położenie kresu, koniec, doprowadzenie do końca; absolutio, perfectio Calep, Cn; finis BartBydg, Cn; confectio, consummatio, peractio Cn (70): BartBydg 58b; Exodium Skończenie Dokonánie/ Wysćie/ też piesń á ſpiewánie nieyákie Mącz 111b; Perfectio – Dokonanię, dokonczenie. Calep 779a, 9a.

dokonanie czego (27): OpecŻyw 149; FalZioł V 44v; GlabGad E5, F4v; A gdyż dokonanié walki każdej nie jest w mocy tego, kto zacznie, jedno komu Pan Bog poszczęścić będzie raczył Diar 23; GroicPorz e, aa4v; BielKron 240; SkarŻyw 396; To było tey gry ſławney dokonánie/ Práwie nád wſzytkich ludzi domnimánie. KochSz C3v; SarnStat 55, 1087. Cf Wyrażenia.

W przeciwstawieniu: »przodek ... dokonanie« (1): Acż rzecż ma przodek ſmutny/ ále weſołem dokonánim ochłodzi cżytelnika. SkarŻyw [236].

Wyrażenia: »dokonanie mowy, w mowie« = conclusio Mącz (1 : 1): Nec caput nec pes. Ani początku áni dokonánia nie znáć w tey mowie. Mącz 37c; Conclusio, vel Cumulus, et Peroratio, Oſtáteczna część rzeczi/ Zámknienie álbo dokonánie mowy. Mącz 106c.

»dokonanie świata« [szyk 7 : 1] (8): Iáko tedy kąkol zbieráią y palą gi w ogniu/ ták będźie w dokonániu świátá tego [sic erit in consummatione saeculi]. BibRadz Matth 13/40 [przekład tego samego tekstu WujNT], Matth 13/39; ArtKanc K14v; Obiáwienie lepák Ianá S. ma w ſobie proroctwá áż do ſkończenia tegoż kośćiołá/ ktore będzie przy dokonániu świátá. WujNT przedm 31, Matth 13/39, 40, 49, 24/3.

»dokonanie wieku« = koniec świata (3): Iezu kthorys nie cżas: ale znamiona przyſzcia twe^go/ y dokonanie wieku twogim zwolennikom obiawił. TarDuch B7v; MurzNT 131 marg; Tákći będźie w dokonániu wieku [Sic erit in consummatione saeculi]/ wynidą Aniołowie/ y wyłączą złe z pośrzodku ſpráwiedliwych. BibRadz Matth 13/49.

peryfr. »dokonanie żywota« = śmierć [szyk 2 : 1] (3): y yákie było nędzne dokonánie żywotá iego/ ták iż robacy pádáli z márnego ciáłá iego. RejPos 27; SkarŻyw 114; PaprUp K.

Szeregi: »(nie, jaki) początek (srzodek), (i, ani, takie itp.) dokonanie« (14): Mąż mądry nie tilko o pocżątek praczuie ale y o dokonanie. BielŻyw 169; GlabGad E5, F4v; Potym ieſt troycza pirwſza licżby nie rowna/ wſzakoż ſama w fobie doſkonała/ bowiem pocżątek/ ſrzodek y dokonanie w ſobie zamyka KłosAlg A2v; HistAl H2v; GroicPorz e, aa4v; KrowObr 57v; Mącz 37c; Wieczny bez początku/ Y bez dokónánia. Z Oycem y Synem ſtworzyćiél. BiałKat c3v; BielSpr b3v; PaprPan Ffv; Po tych Ariſtoteles/ Cicero/ Xenophanes/ Auerrois/ etć. Swiát być wieczny bez początku/ y bez dokonánia wywodzili StryjKron 1; ActReg 32.

»zamknienie i (albo) dokonanie« (2): Mącz 106c; y z témi którzy po nich będą wiecznégo pokoiu y niezgwałconégo przymiérza zámknieniu y dokonániu wybraliſmy/ wźięli/ przyięli SarnStat 1087.

a. Skonanie, zakończenie życia; exitus Mącz (28): Tego żalmu napoly ſpiéwawſſy/ przeſtál/ bo w ten cżas ſtál ſie iakoby w dokonaniu na wálce OpecŻyw 102v; BielŻyw nlb 15; Exitialis exitus, Mizerne dokonánie. Mącz 105a, 327c; HistRzym 58v, 98; Máła roſkoſz docżeśna ieſli złe dokonánie. RejPos 30v marg; RejZwierc 136v; WujJud B3; długą w ſurowośći żywotá pracą męcżąc cżłonki ſwe/ [...] dobrym/ świętym dokonánim pozyſkáłá zbáwienie ſwoie. SkarŻyw 441, 178; Wſpomożyſz nas Kryſte Pánie/ á day dobre dokonánie ArtKanc S18, S18; PudłDydo B6.

dokonanie kogo, czyje (12): We wſſytkich tedy rzecżách cżlowiecże/ patrzáy na twoie dokonanijé OpecŻyw 191; RejPs 56v; proſzę cię Roxana miła moiá/ áby nikt nie wiedział dokonánia niego. HistAl N2; MurzHist D4v, I3v, L4v; O grzechach/ [...] o śmiáłośći ięzyká odſzcżepieńcá/ o dokonániu grzeſſnych Leop Eccli 21 arg; RejPos 123v; RejZwierc 131v; SkarŻyw 180 marg, 261; á to było dokonánie y pogrzeb ſławnego Xiążęćiá Kieyſtutá. StryjKron 467.

W charakterystycznych połączeniach: dokonanie dobre (2), fortunne, mizerne, nędzne, ostatnie, święte (2), złe.

Szereg: »dokonanie to jest śmierć« (1): Ale by cżłowiek pátrzał ná ſwe dokonánie/ tho iest ná śmierć/ [...] tedyby ſie oddalił odewſzego vcżynku złego. HistRzym 60v.

α. Personifikacja śmierci (1): Będątz tedi [on młodzieniec] v tego goſpodárza/ pocżnie wielmi trudźien byćz/ a iuż ledwy oddicháł. owá on nie ochotny/ a wſzetocżny/ ij tuławy: ien wſzędy muśi być/ zową gij Dokonanijé ForCnR E2.

2. Wypełnienie, wykonanie, urzeczywistnienie, spełnienie, doprowadzenie czegoś do skutku; executio Mymer¹, Mącz; effectus Mącz, Calep; absolutio Mącz, Cn (13): Mymer¹ 12; Imienie, doſtoienſtwo [...] ani złe rzecży ani dobre ſą. Tak y żony y na złym y na dobrim dokonaniu zależą. BielŻyw 101; Mącz 115b, 401a; Pámiętaycie ná przełożone wáſze ktorzy do was mowili ſłowo Boże/ ktorych wy obacżywáiąc dokonánie y záchowánie ſwięte náſláduycie wiáry ich [Vulg Hebr 13/7]. SarnUzn G6v; Calep 351a.

dokonanie czego (5): Także on przeprawiwſzy ſie przez morze nazwane Helleſpontu^m iako chytry á obłudny dokonanie walki przewłacżał. MiechGlab 66; GroicPorz b; BielKron 243v; Po ſzcżeſliwym/ powiáda/ dokonániu tego ná co ſię było ták wielkie zebránie (ná Synodzie Kálcedońſkim) kápłanow ſtáło SkarJedn 187; WujNT Hebr 13/7.

Szereg: »dokonanie, (i) wypełnienie« [szyk 4 : 1] (2): Rzecży ktorem chceſz miec richłe dokonanie y wypełnienie: pocżynay. FalZioł V 49v; Mącz 385c.

3. Zwalczenie, zniszczenie, dobicie; consummatio Vulg, PolAnt (4): To ſie im ſtanie w gniewie dokonania ich [in ira consummationis] á więci ich nie będzie WróbŻołt 58/14; á rzecżeſz Noż/ noż wyięt na rzez/ wytárt ieſt dla dokonania [limatus ut consumat]/ dla tego (ma) bláſk. BudBib Ez 21/33[28]; Lecż gdy potop przyidzie dokonanie vczyni mieyſcu iego/ á ná nieprzyiaćiele ſwe nápuśći ćiemność. BudBib Nah 1/8, Is 28/22.

Synonimy: 1. dokończenie, granica, kończenie, kres, skończenie, wyjście, zamknienie; a. śmierć; 2. efekt, spełnienie, sprawienie, wypełnienie, wyprawa.

Cf DOKONAĆ, [DOSKONANIE]