[zaloguj się]
[pdf]

DRAPIEŻNY (119) ai

-ż- (113), -z- (4), -ſz- (1).

a pochylone (w tym 4 r. błędne znakowanie), e jasne.

comp dråpieżni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNdråpieżny fNdråpieżnå nN
Gdråpieżn(e)go G Gdråpieżn(e)go
D Ddråpieżn(e)j D
Adråpieżn(e)go, dråpieżny Adråpieżną A
Idråpieżnym Idråpieżną I
Vdråpieżny V V
pl
N m pers dråpieżni
m an dråpieżni, dråpieżni(e)jszy, dråpieżné
subst dråpieżn(e)
G dråpieżnych, dråpieżnym
A m pers dråpieżn(e)
m an dråpieżn(e)
I m dråpieżnymi, dråpieżnémi
L dråpieżnych

sg m N dråpieżny (19). ◊ G dråpieżn(e)go (2). ◊ A dråpieżn(e)go (6), dråpieżny (1). ◊ I dråpieżnym (6). ◊ V dråpieżny (2). ◊ f N dråpieżnå (1). ◊ D dråpieżn(e)j (1). ◊ A dråpieżną (1). ◊ I dråpieżną (1). ◊ n G dråpieżn(e)go (2). ◊ pl N m pers dråpieżni (9) ◊m an dråpieżni, dråpieżni(e)jszy (24), dråpieżné (2) Mącz, KochJez; -é (1), -(e) (1). ◊ subst dråpieżn(e) (1). ◊ G dråpieżnych (14). ◊ D dråpieżnym (5). ◊ A m pers dråpieżn(e) (7). m an dråpieżn(e) (6). ◊I m dråpieżnymi (4) RejPos, WujJud, ArtKanc, WujNT, dråpieżnémi (4) RejAp, RejZwierc (2), GosłCast; -émi (1), -(e)mi (3). ◊ L dråpieżnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Napadający na inne zwierzęta, żywiący się mięsem innych zwierząt (o zwierzętach); rapax Vulg (71): BierEz M4; WIdamy też miedzi ptaki iż im dłuſſze paznochty albo krapcie miewaią tim theż drapieżnieyſzy ſą GlabGad P3v; Harpiae vel Harpyiae monstrosae et rapaces pelagi volucres, Morskie ptaki pánieńską twarz máyące á żadnym obyczáyem nigdy nie náſicone a przeto wielmi drapieżne. Mącz 153b; KochJez A2; GórnRozm Nv [2 r.].

W porównaniach (9): obſtąpiwſſy go żydowie iako wilcy drápieżni a wſciekli zgrzytaiątz zęby ku panu Iezuſowi rzekli OpecŻyw 65, 124v; Rozdziewili nademną vſta ſwoie/ iako lew drapiężny á rycżączy. TarDuch A3; SeklKat Q3; Iuż on drugi ich ſrogi á okruthny pan/ á práwie iáko wilk drapieżny/ á iako Lew rycżący/ roſciąga nád nimi chorągwie ſwoie RejPos 344v, 30, 189 [2 r.]; KochOdpr B.

Wyrażenia: »lew drapieżny« (3): TarDuch A3; KochPs 47; Gdźie róznogłośni wilcy ze lwy drapieżnémi/ Krwáwym obłowem żyią. GosłCast 52.

»drapieżny sęp« [szyk 1 : 1] (2): poſłano ná gory/ Y po Sępy drapieżne KmitaSpit A4v; GrabowSet R4v.

Zestawienia: »ptak drapieżny« [szyk 3 : 1] (4): MiechGlab 63 [2 r.]; Albo weźmi kurzey żołći/ [...] Sępiey/ kániey/ iáſtrząbiey/ y wſzelákich drapieżnych ptakow/ co mięſem żywą SienLek 65; GrabowSet Xv.

»zwirzę drapieżne« (5): FalZioł IV 13a; Perpetua y Felicytás [...] miedzy źwirzętá drapieżne wrzucone były BielKron 150v, 1v, 21v, 445.

W przen (43):
Wyrażenia: »lew drapieżny« (1): [wołali Prorocy iżeście] lud ſſalony/ bękárći/ wilcy/ niedzwiedzie/ liſſki/ lwi drapieżni/ y rytzący ſmokowie KrowObr C2v, 242.

»sęp drapieżny« (1): Chciwem zyſkow ſzkárádych zowią cię ſąsiedzi. Drudzy ſępem drapieżnym CiekPotr 8.

bibl.

»wilk drapieżny« = fałszywy prorok, zły duszpasterz [szyk 34 : 5] (39): RejKup m7v; Wilcy drapyeżni w owcżey ſkorze. LubPs D4 marg; KrowObr 1v, 2v, 21v, 37, 60 (9); RejWiz 140; iż dobry páſterz tylko ſtrzyże owce/ Iedno to Wilk drapieżny/ łupi ie iáko chce. RejZwierz 30, 109; BielKron 18v; SienLek T4v; RejAp [13]v; O nędzny Proroku á marny wilku drapieżny/ cożći thák bárzo záſmákowáło ná tym márnym á omylnym ſwiecie RejPos 189, 23v, 166v, 186v, 198 (9); RejZwierc 40v, 130v, 186v; WujJud ktv, 148; BiałKaz H3v; CzechRozm 114v; Odżeń naiemniki z drapieżnymi wilki/ Fáłszywe Proroki z ich náśládowniki ArtKanc K14; Iać wiem po odeſzćiu moim wnidą miedzy was wilcy drapieżni [lupi rapaces] WujNT Act 20/29, Matth 7/15, s. 483; PowodPr 20; CzahTr E3v.

Zestawienie: »drapieżny źwirz« (1): Zowie drugie záſię ktore thu ná vrzędy ſwe [...] do owiecżek ſwoich wyſádził/ pſy niememi [...] ktorzy ſzcżekáć nie vmieią áni mogą/ áby odganiáli drapieżny źwirz od ſtádá iego. RejZwierc 130v.
2. Skłonny do grabieży, zdzierstwa, grabiący; chciwy, okrutny, zaborczy (o człowieku) (37): MiechGlab 32; Elżbietá [...] porucżyłá [...] zamki niekthorym Cżechom drápieżnym BielKron 304, 231, 340v, 375; Turek mocarz drapieżny tego świátá BiałKaz H3, K4v, L3; StryjKron 195; PowodPr 31.

W połączeniach szeregowych (3): Cżlowiek bywa gniewliwy barzo/ nie ludzki/ niezgodny/ pragnączy zwady, y ſmierci ludzkiey/ gwaltownik/ nieſromiezliwy/ drapieżny/ walecżny, ſmiały FalZioł V 51; GlabGad P4; Tátárzyn brzydliwy/ Drapieżny/ krwie prágnący/ chytry/ niewſtydliwy/ Leie krew KlonWor 30.

Wyrażenia: »drapieżni ludzie« [szyk 1 : 1] (2): LubPs ee6 marg; POłowcy byli drapieżni ludzie BielKron 350v.

»łotr, łotrzyk, zbojca drapieżny« [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): Mácko Borkowicz [...] był poiman [...] o to iż przechowawał zboyce drapieżne BielKron 375v, 68, [852].

»drapieżny żołnierz, rycerz« [szyk 2 : 1] (2 : 1): thakież iego [Machometa] rycerze drapieżni nigdyby iey [wiary] nam nieſtrzymáli BielKron 248v; SkarŻyw 571; VotSzl C4.

Szeregi: »gwałtowny i drapieżny« (1): Ieden Sláchćic [...] bárdzo gwałtowny y drapieżny [...] był nápominan od Mnichow StryjKron 350.

»okrutny (srogi), (i) drapieżny« [szyk 2 : 1] (3): [Miesław Stary] okrutny/ ſrogi y drapieżny był ná poddáne ſwoie BielKron 355v; BiałKaz H3, H3v.

»porządny a nie drapieżny« (1): A tá [obrona]/ [...] naylepſza y naypotężnieyſza mogłáby być/ przez porządnego á nie drapieżnego żołnierzá VotSzl C4.

W przen (4): Abowiem [księgi] niemrucżą/ nie ziaraią nie ſą drapieżne/ nieobżarliwe KwiatKsiąż H.
Wyrażenie: »ręka drapieżna« (2): StryjKron 370; Wpuśći [złodziej] rękę drapieżną przezedrzwi do śieni KlonWor 42.
Szereg: »okrutny a drapieżny« (1): A vbodzy kmiotkowie/ [...] z rąk onych okrutnych á drapieżnych Hárpiy [de harpyiarum illarum manibus = Panów] wſzytkiego pátrzyć muſzą. ModrzBaz 34v.
a. W funkcji rzeczownika: człowiek chciwy, skłonny do grabieży, drapieżca; raptor Vulg (8): [Połowcy] Imię maią od łowu albo polowania, [...] ale Rus ie zowie Połowcze iakoby drapiezni MiechGlab 2.

W połączeniach szeregowych (5): MurzNT Luc 18/11; BibRadz Luc 18/11; RejPos 199v; Piſałem wam w liśćie/ ábyśćie ſię nie mieſzáli z wſzetecznymi. á niezgołá z wſzetecznymi ſwiátá tego/ ábo z łákomymi/ ábo z drapieżnymi [aut rapacibus]/ ábo z báłwochwálcámi WujNT 1.Cor 5/10, Luc 18/11.

Szeregi: »łupieżca a drapieżny« (1): [mieszkali tam Gotowie] ktore poſtronni ludzie Połowcami zwali, co ſie wykłada z Słowienſkiego, Ruſkiego/ y Moſkiewſkiego ſłowa iakoby Lupieżce á drapieżni MiechGlab 35.

»nieposłuszny i drapieżny« (1): Ceſarz mu [Woiewodzie Reńskiemu] powiedział/ iż go nie ieſt táyno/ że on z vrzędu ſwego muſi káráć niepoſłuſzne y drapieżne/ kthorzy Bogá áni przełożonych nieſłucháią. BielKron 226.

3. Drapiący, kłujący; mający kolce (o roślinach), tu: w przen (1): á [szalony] ſnadźby wyrozumiał co ieſt lepſzego/ ieſli ták błogoſłáwionego żywotá vżywáć [...] cżyli być tym głogiem drapieżnym álbo tym drzewem nikcżemnym á ſprochniáłym RejZwierc 131v.
4. Właściwy drapieżnikowi; cechujący się drapiestwem, rozbojem; rozbójniczy, zbójecki, złodziejski (o przedmiotach abstrakcyjnych); praedatorius Cn (7): [orzeł] Drapieżnegoć przyrodzenia BierEz Iv; RejZwierc 131v; BiałKaz H3; [Ścibor] Sądecką burzył włość drapieżną ſzkodą. StryjKron 537.
Wyrażenie: »drapieżnym obyczajem« = jak zbójcy (2): thowáry Polſkie iego gośćiom [króla polskiego] Lubcżánie obycżáiem drapieżnym pobráli. BielKron 408v; NiemObr 157.
Szereg: »drapieżny a złodziejski i krwie pragnący« (1): Chwaląc nas powieda że náturá náſzá Polſka ieſt drapieżna á złodźieyſka y krwie prágnąca. OrzRozm K4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Populabundus, Drapieżny/ puſztoſzący. Mącz 312d, 317c, 346a.

Synonimy: 2. chciwy, gwałtowny, okrutny, srogi, złodziejski; 3. drapający, kolący.

Cf DRAPIEŻLIWY

KN