[zaloguj się]
[pdf]

DUMAĆ (63) vb impf

Fleksja
inf dumać
indicativus
praes
sg pl
1 dumåmy
2 dumåsz
3 dumå dumają
praet
sg pl
3 m dumåł m pers dumali
f dumała m an
fut
sg
3 m będzie dumåł
conditionalis
sg pl
1 m m pers by(s)my dumali
3 m by dumåł m pers by dumali

inf dumać (10). ◊ praes 2 sg dumåsz (5). ◊ 3 sg dumå (8). ◊ 1 pl dumåmy (1). ◊ 3 pl dumają (19). ◊ praet 3 sg m dumåł (3). f dumała (1). ◊ 3 pl m pers dumali (4). ◊ fut 3 sg m będzie dumåł (1). ◊ con 3 sg m by dumåł (2). ◊ 1 pl m pers by(s)my dumali (1). ◊ 3 pl m pers by dumali (1). ◊ part praes act dumając (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Myśleć, rozmyślać, sądzić, mniemać, utrzymywać; twierdzić; zamyślać, zamierzać; cogitare, defigere a. intendere animum in aliquid, figere mentem, occupare animum in aliqua re Cn (54): LeovPrzepSamb b4v; Co ácżkolwiek żydowie zgołá do Sálomoná ćiągną/ iednák to Sálomonowi nie może być przypiſano/ ták iáko oni dumáią. CzechRozm 177, 87, 110v, 115, 141; CzechEp 16, 303; ZbylPrzyg A3v.

dumać co (3): Ktore mieyſcá tego/ właſne ieſt wyrozumienie: choćiaż o nim co inſzego X. K. duma. CzechEp 305; NiemObr 118. Cf »dumać co cielesnego«.

dumać wedle czego (2): Coś też zacnieyſzego y ſzcżęſliwſzego piſánim ſwym znácży/ niźli oni wedle zdania ſwego dumáią. CzechRozm 118v, 115.

dumać z czego o czym (1): iż on ſyn Boży/ (o ktorym oni z Filozofiey/ á nie z ſłowá Bożego dumáli: ktory by to tám miał być/ niż ſię Iezus Chriſtus z Duchá ś. pocżął [...]) CzechEp 242.

dumać czym (2): GlabGad C5; Tymi ſłowy Páweł ś. wſzytkie ludzkie dumy/ ktoremi o inſzym fundámenćie dumáią/ zbija NiemObr 33.

dumać z kim (3): ForCnR C2; Abo Więc muſzą dumáć z Stánkárem y z Zydmi/ że proſthy cżłowiek Kryſtus ieſt nam dan. GrzegRóżn B3v; CzechRozm 37.

dumać o czym (14), o kim (10) (24): tám ná on cżás nie widział Moyżeſz áni ſyná Bożego/ o ktorym ty dumaſz/ áni Bogá ſámego CzechRozm 50, 48v, 57, 65v, 134v, 167, 236; Ktore mieyſcá tego/ właſne ieſt wyrozumienie: choćiaż o nim co inſzego X. K. duma. CzechEp 305, 190, 197, 218, 225, 241 (11); [oni ojcowie pierwszy nigdy] o iednákiey cżći/ chwale máieſtaćie Oycá z ſynem nie dumáli NiemObr 127, 33, 41, 103, 118, 119.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: jakoby (1), że (2), żeby (5)] (8): GrzegRóżn B3v; y ták ſobie dumáli żeby on Ian ponurzyćiel nim [Eliaszem] był CzechRozm 147v, 65v, 174, 218v; Muśi podobno complety ſwe poſtne niedbále odpráwowáć: ábo ták dumáć/ żeby cudzoźiemći nie byli ćiáłem iego? CzechEp 59, 197, 222.

Zwroty: »cielesnego co dumać« (1): Ale więc choć by tám chćiał kto ćieleſnego co dumáć/ iednák tu gdzie ták mowi Prorok/ niewiem co wyduma. CzechRozm 119v.

»głupie dumać« (1): cześć obrázu Páná Chriſtuſowego ieſt cześć P. Chriſtuſowá/ á nic nie vymuie czći y chwały iego: iáko głupie dumáią odſzczepieńcy. WujNT 869

»dumać sobie, z sobą« (7 : 2): Zęby [wilk] ze krwią wypluwáiąc/ Mowił táko ſobie dumáiąc. BierEz L2v, I; Y ijmię [młodzieniec] s ſobą dumaćz: Czo iá mam ſie radźicz takowych ludźi? ForCnR C2; CzechRozm 147v, 218v; CzechEp 190; Nie zákázuieć Pan tymi ſłowy ſądzić vrzędowi/ [...] (iáko ſobie dumáią Nowokrzczeńcy) WujNT 30, 607; Ták ſobie dumał/ y ták oknem ſię wychylił/ Tuſząc że nie wyſoko KlonWor 43.

»dumać na swym umyśle« (1): A coż yeſſcże o złothy yeden álbo kilkádzyeſiąt/ zápámyętałby ſie podobno [Polak] y wpádłby w roſpácz/ dumáyąc ták tho ná ſwym vmyſle/ a cożby to zá nakład [na naukę dzieci] myał być GliczKsiąż M2v.

Szeregi: »dumać a mnimać« (1): Bowiem mocz duſzna kthorą ona duma á mnima, ieſt wyſſzey w głowie nad cżłonkiem vkuſzenia. GlabGad C5.

»dumać abo rozumieć« (1): kto ſię tey rzecży/ to ieſt/ budowániu zboru páná Chriſtuſowemv/ pilnie przypátrzy/ [...] nie będźie ták głupim/ áby miał/ o iákim inſzym fundámenćie dumáć ábo rozumieć/ nád Iezuſá Chriſtuſá NiemObr 33.

»dumać i twierdzić« (1): A coſzby to był zá dowod iego? vkázowáć zácność tego nád Anioły/ ktory ieſt Aniołow ſtworzyćielem? iáko ty y z drugimi dumaſz y twierdziſz. CzechRozm 37.

2. Wymyślać, knować; machinari, moliri ModrzBaz (8):

dumać co (6): ten mi ſię zda być winien obráżenia máieſtatu/ kto przećiwko Pánu/ ábo przećiwko Vrzędowi [...] vcżynił co złą zdrádą/ [...] áby co tákiego dumał [molitusve fuerit]/ ſkądby teráznieyſzego Rzecżypoſpolitey poſtánowienia/ ábo zwątlenie/ [...] ábo ku gorſzemu odmiáná vrość mogłá. ModrzBaz 82; CzechRozm 117. Cf Zwroty.

dumać komu (1): Dumał ſobie táko mowiąc: Iużći mam ná Pánią drogę BierEz C3.

Zwroty: »niepewne rzeczy dumać« (1): Bo kto tráći co w ręku ma/ A niepewne rzecży duma: Tákiemuć zmyſłu nie sſtawa BierEz H3.

»co nieprzyjacielskiego [przeciwko komu] dumać« (1): á nietrzebá ſię tego nigdy dopuſzcżáć/ áby mieli [ludzie postronni] przycżynę iáką/ dla ktoreyby co nieprzyiaćielſkiego przećiwko nam dumáli [aliquid hostilemoliendi]. ModrzBaz 102v.

»dumać sobie, z sobą« (1 : 1): Ezop idąc z ſobą dumał/ Iákby to rządnie ſpráwić miał BierEz C4v, C3.

»dumać złość, co złego« (1 : 1): á ono iáko rozumieſz iż tá máſzkárá dawa wſzytkim ludźiam złośćiwym wolność/ dumać co złego [machinandi aliquid mali] á ná zdrádźie táiemnie co cżynić? ModrzBaz 36; BudBib Prov 14/22.

3. Zamyślać się, zastanawiać się; zwlekać [co] (1): Tákże mowi Anániaſz do Páwłá: Teraz ieſzcże co dumaſz [quid moraris PolAni Act 22/16v]? wſtań á ponurz ſie CzechRozm 257v.

Synonimy: 1. mnimać, rozumieć; 2. knować, knuć, wymyślać.

Formacje współrdzenne: podumać, wydumać, zadumać się.

Cf DUMAJĄCY, DUMANIE

KN