Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DYSCYKCYJA]

Następne hasło: DYSCYPLINANT »

DYSCYPLINA (31) sb f

disci- (22), dyscy- (6), discy- (2), discj- (1).

Fleksja

	sg	pl
N	dyscyplina
G	dyscypliny
A	dyscyplinę	dyscypliny
L	dyscyplinie

sg N dyscyplina (13). ◊ G dyscypliny (9). ◊ A dyscyplinę (5). ◊ L dyscyplinie (1). ◊ pl A dyscypliny (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Karność, rygor; niepuszczanie płazem, karanie; ustalony porządek, podporządkowanie się przepisom (24)
- a. Osoba dramatu (2)
2. Bicie, biczowanie, biczowanie się w celu umartwienia się, pokuty (5)
3. Pletnia, bicz, rózga (oba cytaty niezupełnie jednoznaczne i można je ewentualnie interpretować jako należące do znaczenia 2. lub nawet 1.] (2)

1. Karność, rygor; niepuszczanie płazem, karanie; ustalony porządek, podporządkowanie się przepisom [disciplina ‒ karanie Mymer¹ 9, Mymer² 8v; ‒ karność, karanie, składność BartBydg; nauka..., wychowanie, ćwiczenie, dobry przykład a dobre zachowanie, obyczaje dobre Mącz 90b; – nauka, ćwiczenie Calep; karanie, kaźń; karność, kara ‒ disciplina Cn] (24): WujJud L18v, 156v [2 r.]; BudNT b7v; GórnRozm M [2 r.]; Gdyż też ſtárzy ludźie Duellum zá część diſcipliny poczytáli. SarnStat 439, 305.

dyscyplina na kogo (1): Diſcipliná ná przeſtępcé. SarnStat 81.

Zwrot: »dyscypliny przystrzegać« (1): Niemieyćieſz tedy zá złe Prełatom náſzym/ że Diſcipliny od Apoſtołow y ſtárſzych ſwoich kośćiołowi podáney przýſtrzegáią WujJud 156v.

Wyrażenia: »wyjęty od dyscypliny« (2): tedy y Woiewodowie nie ſą wyięći od diſcipliny. SarnStat 305.

»dyscyplina zborowa, kościelna« (4 : 2): WujJudConf 156v; Dla cżego Páweł Apoſtoł/ gdy miał dyſcyplinę zborową exequowáć/ [.,.] ſię wſzytkiemu zborowi/ w imię páńſkie zgromádźić kazał, NiemObr 39, 38, 39; Diſciplina kośćielna SarnStat 1307, 166.

»dyscyplina żołnierska« (1): O kárnośći w woyſcze. Opátruiąc porządek y diſciplinę żołniérſką/ wáruiemy y poſtánawiamy SarnStat 434.

Szeregi: »dyscyplina albo (i) karność« [szyk 3 : 1] (4): WujJudConf 156v; A iże żadné práwá przez diſcipliny álbo kárnośći nie ſą mocné SarnStat 305, 224; Zginęłá w tym kroleſtwie kárność y diſcipliná. SkarKazSej 659a.

»dyscyplina i porządek« [szyk 1: 1] (2): nápráwuiąc diſcyplinę y porządki oſłábionych obycżáiow y żyćia zakonnego/ wielką pracą podiął [Antoniusz]. SkarŻyw 411; SarnStat 434.

W przen (1):

Wyrażenie: »dyscyplina kapice« (1): ábo wezmićie [bracia] na ſię tę diſcjplinę kápice y pokuty mniſkiej: abo z Kánonii y vrzędow kośćielnych dziś vſtąpćie. SkarŻyw 510.

a. Osoba dramatu (2): Oſoby rozmawiáiące w tey Komediey. [...] Kárność/ diſcipliná. BielKom nlb 8, D4v.

2. Bicie, biczowanie, biczowanie się w celu umartwienia się, pokuty; disciplina, verberatio sui ipsius voluntaria Cn (5): (marg) Diſcipliny wniemocy prośił. (–) (...) prośił dla Bogá żeby był diſcyplinowan/ to ieſt rozgámi bit. SkarŻyw 293.

Zwrot: »dyscypliny czynić« (3): powroſkámi cżęſte diſcypliny cżynił SkarŻyw 411; Dyſcypliny to ieſt bicżowánia cżyniłá [święta Małgorzata] z innymi poſpołu: ále gdy drugie odeſzły/ ſamá dłużey na nich trwáłá. SkarŻyw 160, 545.

Szereg: »biczowanie abo (to jest) dyscypliny« [szyk 1 : 1] (2): Bicżowánie ábo dyſcypliny w proceſſyách ludzie zá niego cżynić pocżęli SkarŻyw 545, 160.

3. Pletnia, bicz, rózga (oba cytaty niezupełnie jednoznaczne i można je ewentualnie interpretować jako należące do znaczenia 2. lub nawet 1.]; flagellum (ex loris, funiculis, pilis equinis), flagrum, verber Cn (2): (did) Kárność z miotełką (‒) Słyſzę tu mowiąc przeſpiecżnie/ [...] Młodość płochą á niekárną/ Niewſtydliwą w mowie márną/ [...] Weźmieſz miotłą wſzetecżnice/ Wywroćiwſzy cie ná nice/ Trzebać młodym diſcipliny/ Nie przepuſzcżáć żadney winy BielKom E3; [Karność mówi do Młodości] Będzyeſz po tym dzyękowałá/ Ześ diſciplinę poznáłá. BielKom E4.

Synonimy: 1. karanie, karność, nauka, wychowanie; 2. bicie, biczowanie, chlustanie, chłosta, chostanie, cięga, raz.

WK, BC