[zaloguj się]
[pdf]

FAMILIJA (155) sb f

Pierwsze a jasne, końcowe pochylone (w tym w końcowym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N familijå familij(e)
G familijéj, familiji familij(e)j, familij
A familiją familij(e)
I familiją
L familij(e)j familijach

sg N familijå (35). ◊ G familijéj (41), familiji (3); -i Calep, CzahTr; -éj :-i ActReg (2 : 1); ~ -éj (5), -(e)j (36). ◊ A familiją (8). ◊ I familiją (2). ◊ L familij(e)j (1). ◊ pl N familij(e) (11). ◊ G familij(e)j (24), familij (3); -ij ActReg; -(e)j : -ij Leop (15 : 1), PowodPr (1 : 1). ◊ A familij(e) (7) [w tym: -e (2)]. ◊ L familijach (20); -ach (14), -åch (6); -ach GórnRozm; -ach: -åch Leop (13 : 6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ród, ludzie jednego nazwiska wywodzący się od jednego przodka, dom, rodzina; natales Calep; cognatio, domus, familia, gens, gentilitas, genus, natio, origo, progenies, propago, prosapia, sanguis, semen, stemma, stirps Cn (149): Oyćiec y Mátká iedney Familiey [errata: Oyćiec y Syn iednego domu álbo rodzáiu] mogą poiąć w Małżeńſtwo mátkę y Corę iey drugiego rodzáiu GroicPorz gg4; Then ieſt rod Danow według fámiliey ich [hae sunt cognationes Dan per familias suas]. [...] Synowie Aſerowi licząc po rodzinách ich: Iemná/ od ktorego fámilia Iemnáitow [...] Brye od ktorego fámilia Bryeitow. Leop Num 26/42, Num 2/2, 11/10, 26/38, 41, 50 (21); KwiatKsiąż A3v; y tám leżał [weneckie książę] przez wſzytek obyad iego/y od tego cżáſu potym pſem go zwano y fámilią yego. RejAp 114; BudBib B2; Pan Czechowſki dziſieyſzy z iego [Spytka z Melsztyna] Familiey potomek vkázował [okop] StryjKron 587, A, 309; káżda familia/ y Herbowni z oſobná w kupię pod ſwą chorągwią/ Herbem ſwem ozdobioną/ ſtawáli GórnRozm B2; y przetoż iáko baczyſz/ śiłá fámiley iednego Herbu vżywáią/ nie dla tego/ żeby ſię z iedney krwie rozrodźili/ ałe [!] że ſię do Herbow dla potęgi kupili. GórnRozm B2, B2; oni ſwieci Senatorowie/ Tecenſci/ Ritwianſci/ Zgorkowie/ Tzarnkowſci/ Oſtrorogowie/ Koſcieletzci y inſich familiei Mezowie zacni PaprUp G, K3v; Iako wiele Familyi zinąd do nas przyszła. Łabęciowie. Gostinscy z Wierzbna y inszy. ActReg 24, 5, 5v, 55, 107, 109; Natales ‒ Familia zktoregeſmi [!] poſzli. Calep 689a, 204b; nie naydźiećie nigdźiéy/ áni narodu/ áni ludu żadnégo/ áni fámiliéy żadnéy/ naoſtátek áni człowieká/ którégoby tym imięniem przezywano. OrzJan 26; LatHar 685; SarnStat 1024; áby przednia młodź Rycerſtwá Koronnego/ nievważnym ſzáfunkiem/ y ſámá śiebie/ y dobr/ y Fámiliey ſwey/ z niemáłą ſzkodą R. P. nie záwodźiłá y nie gubiłá. PowodPr 58; CzahTr H3; PAnná moiá LIZYDE imieniem názwána/ W cnoćie y w Fámiliey/ v wſzech záwołána. PaxLiz C.

W połączeniu z nazwą osobową [w tym: z G pl m pers (22)] (27): A ſynowie Effráimowi według rodzin ſwoich/ ći byli: Suthala/ od ktorego fámilia Sutháláitow: Becher/ od ktorego fámiliá Becherytow Leop Num 26/35; Synowie Beniámin/w pokoleniách ſwoich: Belá/ od kthorego fámilia Beláitow [...] Hufám/ od kthorego dom Hufámitow. [...] A ći ſą ſynowie Beniáminowi według fámiliy ſwoich Leop Num 26/38; Synowie Neptálimowi według pokolenia ich: Ieſſyhel/ od kthorego fámilia Ieſſyhelitow: Guni/ od kthorego dom Gunitow Leop Num 26/48, Num 26/35 [2 r.], 36, 39, 40 [2 r.], 42 (27).

Fraza: »familija zeszła (a. musi zejść), zeszła [part]« (2 : 1): WerKaz 288; Fámilia zeſzłá tá/więc ſię dźiwićie? Co zá nowiná/ máłoli tego widźićie. KołakCath C3v; widząc w náſzey Polſzce wiele fámiliey zeſzłych ábo podupádłych/ ktore poſzły z zacnych przodkow [...] łacnoby ſię przycżyny tego vpadku doráchowáć PowodPr 49.
Wyrażenia: »dom familijej« (1): Ci ſynowie Lewi/ podług domow fámiliey ich. Leop 1.Par 24/30.

»hetman familijej« = głowa rodu (1): ſtáło ſie że offiárowáli Kxiążęthá Iſráelſcy/ y Hetmani Fámiliey [głowy familij Wuj; capita familiarum]/ ktorzy byli nád káżdym pokoleniem/ [...] dáry przed Pánem Leop Num 7/2.

»familija krolewska, krolow« (1 : 1): zápomniawſzy ſwoiey przeſławney Familiey Krolewſkiey/ zápomniawſzy też wolnośći/ ktorey do onego czaſſu przy Kroleſtwie Polſkim vżywáli / gruntownie ſie przekinęli [książęta śląskie] do Iana Krolá Czeſkiego StryjKron 407, 667.

»książę familijej« = glowa rodu (6): Przykazał tedy Moiżeſz Eleázárowi kápłanowi/ y Iozue ſynowi Nun/ y Kxiążęthom fámiliey pokolenia Iſráelſkiego [książętóm domów Wuj; principibus familiarum] Leop Num 32/28; A za dni Ioácimá ći byli Kápłani/ y Kxiążęthá fámiliey [przedniejszy domów Wuj; principes familiarum] Leop 2. Esdr 12/12, 1.Par 24/31, 2.Par 1/2, 2.Esdr 12/22, 23.

»familija można« (2): áto maſz zdawna Pani z Panow y familiei moznich Sini/ yakoſz ſie tam Pan oſzukac mial naradzie tak zacnei/ takze rzec poſpolita na Siniech tak godnich y vtzonich. PaprUp C, I3.

»nędzna familija« (1): chroncie ſie vbogiego Pana Znedznei famileijei [!]/ bi mial naipieknieiſza cerwona tzapke PaprUp L3.

»nowa familija« (1): Pius cżwarty Medychin [...] nie z tey fámiliey ktorą theż zową Medyces/ z domu Florentyſkich/ ále ieſt z nowey fámiliey z Medyolanu z proſthego narodu/ z oycá álbo ieſzcże z dziádá lekárzá BielKron 239.

»przedni(ejsz)a familija« (2): A iáko z Eneaſſem z Troiey do Włoch/ ták też z Palemonem álbo P : Libonem do Litwy miedzy oną 500. Sláchty Rzymſkiey/ cztery przednieyſze Familie wyſzły StryjKron 72; PowodPr 20.

»rakuska familija« (1): Rakuska Familia exosa apud omnes Principes Germanie y formidabilis propter potentiam Regis Hispaniarum ActReg 5.

»sławna familija« (1): pan Bog Wáſze K: M z ſteyże ſławney fámiliey/ y z temiż zacnemi Tytuły y z tákąż obroną pobudzić/ á máłemu ſwemu y ſtrwożonemu ſtádu/ opiekunem y obrońcą dać racżył. BudBibKaw A3.

»starodawna, dawna, starożytna, stara familija; starodawność familijej« = prosapia vetus Cn [szyk 8 : 1] (3 : 2 : 2 : 1; 1): Strum A4v; Xiążę też Mázowieckie Iánuſz ſádził ſię ná Kroleſtwo/ iáko ten ktory z ſtárożytney Fámiliey Krolow Polſkich narod wiodł StryjKron 667, 265; ReszList 171; PaprUp E3; gdźieby mogł [jakiś pogański krasomowca] żagle Rhetoryki ſwoiey beſpiecżnie roſpuśćić/ chwaląc y wyſławiáiąc tę zacną oſobę/ iuż od ſtárodawnośći Fámiliey/ iuż też y od ſamych onych poſtępkow/ tego to przeſławnego Kśiążęćiá. WysKaz 40, kt, 40; CzahTr F4v.

»familija szlachecka« (1): wſzyſtkié Práwá/ Sądy/ wyſady/ ſtany Kśiążęcé y Familie Szlácheckié przerzeczonych narodów/ vchwały ſądowné/ [...] záchowáć káżdému ſtanu mocnie y nieporuſzenié. SarnStat 1021.

»familija wielka« [szyk 2 : 2] (4): Strum A4v; Nuſz dźieleniem bráćiey/ máiętnośći po Oycu/ iáko familie wielkie drobnieią y niſczeią GórnRozm K3v, K3v marg; PaprUp G3v.

»zacna familija; zacność familijej« = nobilis domus Cn [szyk 8 : 3] (9; 2): Strum A4v; BiałKaz I2; y oná [rzeczpospolita] tego zdawná ćierpi/ dáiąc zdawná wſzelákich narodow vcżćiwym y zacnych fámiliey ludźiom/ v śiebie plác y mieyſce. CzechEp 62; ReszList 171; Druga zacnosc Familiey wm gdyż natakie vrzędy ludzie domow pierwszych zawzdy bywali obrani. ActReg 47; PaprUp G3v, I3; tá zacna Fámilia w Ruſkiey záwſze religiey byłá. WysKaz 42, kt; moi rodzeni y powinowáći, fámiliiéy zacney Wáſzéy X. M. długi czás byli ſługámi. SarnStat 168; PaxLiz A4v.

»familija znaczna, znamienita« [szyk 2 : 1] (2 :1): Tu w PoIſzcże/ tákże w Litwie/ w Ruśi domy zacne/ Iáko ſię teſz wywiodły Fámilie znácżne. KołakCath C4; PowodPr 49 marg; ZNAMIENITEY Fámiliey/ y oſobliwey dźielnośći Pánięćiá/ Iego Mośći Páná Andrzeia Krotoſkiego/ Woiewedźicá [!] Inowłocłáwſkiego [...] WITANIE. RybWit [A2v].

Szeregi: »dom i (abo) familija« = domus et familia Vulg, JanStat [szyk 6 : 2] (8): Leop Num 1/45; BiałKaz I2; nie ſámi tylko rodźicy ále y ich wſzyſtká familia ábo dom przez rodźice rozumian być może. CzechRozm 160; GórnRozm K4; LatHar 483; SarnStat 192; PowodPr 49; nie tylo domy y fámilie: ále y Kroleſtwá y Monárchie wielkie vſtáią y vpadáią SkarKazSej 664a. Cf »narod, familija i dom«, »rodzaj, familija i dom«.

»(dom) herb, (i) familija« [szyk 1 : 1] (2): WerKaz 288; tedy ſię potykáli nie rotámi/ iáko teraz/ bo w tęn czas rotmiſtrzow nie było/ ale po fámiliách y Herbach/ ták iż káżda familia/ y Herbowni z oſobná [...] ſtawáli GórnRozm B2.

»narod albo (i) familija« (2): Leop Num 1/47; bacząc ták wielką wſzytkich poddánych náſzych przećiwko nam y Naiáſnieyſzy naród náſz/ álbo fámilią [serenissimam familiam nostram JanStat 10]/ wiárę/ życzliwość/ y wſzeláką vczćiwość: [... ] ſkázuiemy SarnStat 10. Cf »narod, familija i dom«.

»narod, familija i dom« (7): Z ſynow BENIAMIN/ po narodziech/ fámiliách/ y domach rodziny ſwoiey [per generationes et familias ac domos cognationum suarum]/ náliczono każdego ſwym imieniem od dwudzieſtu lat y wyſſey Leop Num 1/36, Num 1/28, 30, 32, 34, 40, 42.

»pokolenie i familija« = tribus et familia Vulg (1) : áby los źiemie dzielił między pokolenia y fámilie. Leop Num 26/55.

»rodzaj, familija i dom« (1): Z ſynow DAN po rodzáiach/ fámiliách/ y domách przyrodnych ſwoich [per generationes et familias ac domos cognationum suarum]/ náliczono ich imieniem ſwym káżdego Leop Num 1/38.

»rodzina a familija« (1): ná kthore kolwiek pokolenie los pádnie/ przyſtąpi po rodzinách (á fámiliách) ſwoich/ á rodziny (przyſthąpią) według domow/ á dom po iednym mężu [accedet per cognationes suas, cognatio per domos, domusque per viros; a którekolwiek pokolenie los najdzie, przystąpi według plemion swoich a plemię według domów a dom według mężów Wuj]. Leop los 7/14.

W przen (1):
Szereg: »familija to jest kościoł boży« (1): wżdy ſie w tych kochaymy/ ktorzy ſą ták święći y ták zacni iż z nich familia náſzá/ to ieſt kośćioł Boży y my ſami ozdobę wielką mamy. SkarŻyw A4 przedm.
a. Nazwisko, zawołanie (9): GórnDworz Y7v; A iáko v nas nie ieden tego imienia Piotr álbo Páweł/ y nie ieden tey Familiey Piotrowſki/ Rzepecki StryjKron 59, 155; PaprUp B4.

W połączeniu z nazwą osobową (5): Przełożon był [Józef] ná Senáctwo w Rzymie od Weſpezyaná/ á dárowan Fámilią Fláwią/ ná ktorey piętnąſcie [!] lat żył z tymi Ceſárzmi. BielKron 147v; Iáko Sláchćic ieden Floręnczki z Fámiliey Strozzi wywołánym ze Floręncziey będącz/ wſkazał do Kozmuſá Kſiążęciá Floręnckiego GórnDworz Q5v; StryjKron 81; Przinim Prokop Pekoſlawſky familijei abdank. PaprUp K3v, K3v.

Szereg: »berb i familija« (1): DORſprungus Iulianus też Palemonow Towárzyſz Patricius álbo Oyczyc z Xiążąt Rzymſkich z Herbu y z Familiey Centauruſſow álboKitauruſſow y z Rożey [...] oiągnął dáley z ludem ſwoim nad Swiętą Rzeką StryjKron 81.
2. Społeczność domowa wraz z czeladzią i służbą gospodarczą [familia – czeladź Mymer1 12] (3): iego [obywatela] ſámego beſpieczeńſtwo/ potomſtwá iego/ y wſzyſtkiey Fámiliey/ záwiera ſie w thym/ gdy beſpiecżna y ſpokoyna Oycżyzná będzie Phil B3; Goſpodárſtwá częśći. Familia, Paſzé. Drzewá. SarnStat 552.
Szereg: »familija albo dom« (1): Bo imieniem Rzecżypoſpolitey iedná familia, álbo dom ieden nie bywa názwan/ gdyż ieſt rzecż oſobna/ iednemu należąca/ ktorą właſnym imieniem zową/ Rzecżą domową/ álbo goſpodárſtwem/ á do tego należy/ áby oná cżeladz y wſzytcy domownicy weſpołek żyli ModrzBaz 2v.
3. Zakon, bractwo, zgromadzenie duchownych lub świeckich osób o charakterze religijnym (3): y ſam S. Fránćiſzek przodek téy fámiliiéy [tj. zakonu Franciszkanów] nie był poważnieyſzy OrzJan 120.

familija czyja (1): kto nád Cápiſtraná z fámiliiéy Fráńćiſzká S. lepſzy? OrzJan 120.

Szereg: »bractwo i familija« (1): Zá bráctwá/ y fámilie ktorekolwiek. LatHar 630.

Synonimy: 1. dom, pokolenie, rod, rodzaj, rodzina; a. herb; 2. dom; 3. bractwo, zgromadzenie.

TZ