Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOŁUMAN

Następne hasło: DOMA »

DOM (7018) sb m

dóm (191), dom (84), dom- (182), dóm- (15); dóm ForCnR, BiałKat (6), Strum, KochMarsz, KochPieś (4), KochWr (2), SiebRozmyśl (2), GosłCast (2); dom KlerPow, KochTr, KochFr (5), KochDz (2), OstrEpit (2), JanNKar, JanNKarKoch; dóm : dom OpecŻyw (4 : 28), MurzNT (1 : 3), Mącz (139 : 1), OrzQuin (1 : 3), KochPs (1 : 10), KochWz (1 : 2), KochMRot (1 : 1), ZawJeft (2 : 2), KochFrag (2 : 5), SarnStat (20:14); dóm- Strum; dom- : dóm-, BiałKat (9 : 6), KochPieś (12 : 1), PudłFr (8 : 2), GórnTroas (14 : 3), KochFrag (11 : 1), SarnStat (130 : 1).

Fleksja

	sg	pl	du
N	dóm	domy
G	domu, dom	domów	domu
D	domowi, domu	domóm
A	dóm	domy
I	domem	domy, domami
L	domu, domie	domiech, domach, domoch
V	domie, domu

sg N dóm (655). ◊ G domu (2548), dom (9) [z przyimkiem: do dom (forma właściwa G pl; tutaj w funkcji G sg)]; do dom GrabowSet I3; do domu : do dom OrzQuin (5 : 1; B3v), ZapKościer (2 : 1; 1584/52v), PudłFr (2 : 1; 33), ActReg (5 : 1; 103), PaxLiz (2 : 3; Bv, C4, E4v), KlonWor (6 : 1; 25). ◊ D domowi (167), domu (33); -u ZapWar, LibMal, RejRozpr, RejJóz, RejKup, HistRzym (3); -owi : -u BierEz (2 : 2), BielKom (1 : 1), Leop (13 : 1), BielKron (7 : 8), Mącz (1 : 4), SkarŻyw (3 : 2), ZapKościer (9 : 3), ActReg (2 : 1), GórnTroas (1 : 1), SiebRozmyśl (2 : 1), CiekPotr (3 : 1). ◊ A dóm (1176). ◊ I domem (268); -em (25), -ęm (2), -(e)m (243); -em : -ęm SkarJedn (3 : 1), SkarŻyw (12 : 1). ◊ L domu (1288), domie (29); -e SapEpit; -u : -e BierEz (22:1), KromRozm III (8 : 2), GliczKsiąż (2 : 1), Leop (64 : 4), BibRadz (90 : 1), BielKron (44 : 3), Mącz (46 : 1), OrzQuin (1 : 1), BiałKat (9 : 1), RejZwierc (23 : 1), WujJud (3 : 1), BudBib (67 : 3), SkarŻyw (45 : 3), ZapKościer (42 : 1), KochPieś (5 : 1), WujNT (51 : 2), PaxLiz (3 : 1). ◊ V domie (19), domu (2) CzechRozm, LatHar. ◊ pl N domy (89). ◊ G domów (330); -ów (51), -ow (5), -(o)w (274); -ow OpecŻyw (2), MurzHist; -ów : -ow MurzNT (1 : 1), SarnStat (32 : 1). ◊ D domóm (10); -óm (1) KochWz, -(o)m (9). ◊ A domy (222). ◊ I domy (15), domami ModrzBaz (2). ◊ L domiech (103), domach (41), domoch (11); -ech LibMal (2), HistJóz, FalZioł (2), BielŻyw, BierRozm (3), RejPs, LudWieś, HistAl, KromRozm I, KrowObr (3), RejWiz, UstPraw (2), RejZwierz (2), GórnDworz (2), BielSpr, BudBib (5), MycPrz, BudNT (2), ModrzBaz (5), KochPs, WerGośc, PudłFr, GostGosp (5), LatHar, GrabowSet, WujNT (7); -ach GliczKsiąż (3), WujJudConf, BiałKaz, SkarJedn, SkarŻyw (2), StryjKron, GórnRozm (3), ReszPrz (2), PowodPr (5), SkarKaz, SkarKazSej, KlonWor; -och RejZwierc; -ech : -ach Diar (3 : 1), Leop (8 : 10), Mącz (3 : 1), NiemObr (2 : 1), ReszHoz (1 : 1), SarnStat (16 : 3); -ech : -och LubPs (6 : 1), BibRadz (5 : 3), RejPos (2 : 4); -ach : -och HistLan (1 : 1); -ech : -ach : -och BielKron (3 : 1 : 1); ~ -éch (18), -(e)ch (85); -ach (26), -åch (14), -(a)ch (1); -ach Mącz, WujJudConf, BiałKaz, SkarJedn, StryjKron, NiemObr, ReszHoz, ReszPrz (2), GórnRozm (3), SarnStat (3), SkarKaz, SkarKazSej, KlonWor; -åch BielKron, HistLan; -ach : -åch GliczKsiąż (1 : 2), Leop (5 : 5), SkarŻyw (1 : 1), PowodPr (1 : 4). ◊ du G (cum nm) domu BielKron 74.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Budynek, najczęściej budynek mieszkalny; mieszkanie, stałe miejsce zamieszkania (3771)
- Przen (182)
  - a) Niebo, raj jako mieszkanie Boga, przyszłe mieszkanie wieczne człowieka (129)
  - b) Serce, dusza, ciało człowieka jako mieszkanie Boga lub Ducha świętego; ciało jako mieszkanie duszy (57)
2. Budynek przeznaczony na jakiś cel; zakład, instytucja (1031)
- a. Świątynia, miejsce modlitwy (885)
  - Przen: Kościół jako instytucja, ogół wiernych (114)
3. Rodzina, mieszkańcy domu, ognisko domowe; gospodarstwo; majętność, posiadłość (971)
4. Ród, dynastia; pochodzenie (1011)
5. Strony rodzinne; kraj, ojczyzna, siedziba (208)
6. Klasztor, dom zakonny (7)
7. W dawnej astrologii pewna część nieba w stosunku do odpowiedniej części Ziemi (17)
8. n-loc (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Budynek, najczęściej budynek mieszkalny; mieszkanie, stałe miejsce zamieszkania; domus Murm, Mymer¹, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; aedes Murm, BartBydg, Mącz, Cn; aedificium Murm, Mącz; tectum Mącz, Cn; casa BartBydg; contubernium, domicilium, magalia, palatium, villa Mącz; penetrale Calep; nidus, oecus Cn (3771): a nym porąbyl dw yesyenyv y szesczy olszy anym ych wvyoszl do domv szvego do regul gwalthem vasnosczy yako cztherdzyesczy groszy ZapWar 1505 nr 2006; ysz my myal vysvolycz polvloky roley y sdomem y szogrodem ZapWar 1506 nr 1976; Ia kom ya nyeszbil robothnego Iana Rishkj przeth domem yego ZapWar 1532 nr 2542, 1504 nr 1914, 1507 nr 1980, 1520 nr 2182, 1521 nr 2270, 1532 nr 2579 (112); Dobrzeciem rozſądźił miedzy dwiemá ſwowolnymá niewiáſtomá/ ktore wyednym domu vdáwiły dźyęcyę. March¹ A3; March¹Wiet A2; Liſzká w dom byłá wbieżáłá/ Gdzie kokoſz chora ſiedziała BierEz L3; Wilcy ze pſy nádchadzáli/ Dziurámi do domu náglądáli. BierEz P2v, B2v, B3, B3v, B4 [2 r.], C (62); Ale gdy do domu ſwego przyſſla/ w vboſtwie mieſſkala OpecŻyw 13; Dziewitza maria w ten cżas przed domem Kaijfáſſowym ſtála OpecŻyw 113, 10, 10v [2 r.], 13, 21 [2 r.], 24 [2 r.] (53); OpecŻywSandR nlb 3; ForCnR C2, D2; PatKaz II 63, 64v; PatKaz III 104v, 153v; Insulae etiam dicuntur domus in urbe ab aliis separatae, Domy wmyeśćyech ná oſobni ſtoyące. Murm 19, 130 [2 r.], 131; Mymer¹ 30, 30v; a wy iedzcye a dowyeſcye zboże do domu waſzego coſcie kupili HistJóz C2v, A3 [3 r.], A3v [2 r.], B3v [2 r.], C3v, C4v [2 r.] (15); BartBydg 75b, 221b; MetrKor 57/115v, 59/77, 77v, 273, 61/35v [2 r.]; TarDuch B5, B8; A gdyby ktho vſuſzywſzy iego [osła] płucze kurzył po domowi/ na węgle ſypiąć/ tedy wſzytki węże y gadzinę iadowitą wypędzi. FalZioł IV 4d, I 2c [2 r.], 9c, 41d, 42d, IV 56b (34); A gdy ſie [Diogenes] w nieiakiey kadzi przewalał chwalił ſie iakoby on nalepſzy dom miał. BielŻyw 70, 4, 22 [2 r.], 24, 32, 47 (18); Takież y wiatr wielki domy przewracza á kominy zoſtawia. GlabGad H3v, B3v, K4, L4v; MiechGlab *5v, k. 9, 30, 33, [89] [2 r.]; BierRozm 6, 24; Czuſz abowiem ktorzy niepobożnie domow niepobożnie nabywaią skłonili ocży ſwe kn ziemi a nie ku niebu. WróbŻołt Z6v, 103/17, 127/3; y pokvpyl sobye moym skarbem domj kamyenne welwowye LibLeg 10/123, 10/58v, 11/47, 64 [2 r.], 89v, 165, 182v; RejPs 24, 85v, 86, 147v, 163 (8); ZapMaz VS 2/332v; ComCrac 16v; Potim on czlowiek zwarſchewi poiachal nazad ku domu ſzwemu. LibMal 1543/67; koſſulką nyewyąſczyą ſplothv zyall za yednym domem. LibMal 1545/94v; thamże chlop stal wedlye domu ſkrzethuſkyego wuliczi LibMal 1552/171; 1543/67, 70, 72 [5 r.], 75v, 1544/81v [2 r.] (112); Y mądry gdy dom buduie Co rychley końcá pilnuie. RejRozpr F4v, H2, Kv; ConPiotr 32v [2 r.]; RejJóz A6v, C6v, F3v, F4, G3 (12); SeklKat L, M, M4 [2 r.], N [2 r.], Q3v, Z2 [2 r.], Z2v; A nam zaplaċ poidzyem gdomu A niepowieday nikomu. RejKup f8, d7v, e4, k3v, n8; igry ſthroiſz/ iákoby myſz w domu HistAl C3v, B7v, B8v, C [3 r.], I7, I8, K2v, Lv; KromRozm I Gv [2 r.]; MurzHist C4, C4v, Dv, D3, S (8); MurzNT Matth 9/6, 7, 10/12, k. 43v, 146 (10); MurzOrt Bv, B2v; Gdźye pan nye zbuduye domu/ nádáremno robyą ći/ ktorzy ij buduyą KromRozm III G2v [przekład tego samego tekstu LubPs cc5v], C7v [2 r.], E5v, E6, E6v, F6v [3 r.], G7v, M4v; Diar 54, 67, 95; Nie ledá ſkim w towárziſtwie chadzaj Nie podłego w domu zá ſtoł ſadzay BielKom F4, A2, B5v, B6; GliczKsiąż E8, G4v, G6, H2, I (11); LubPs N3, Z, Z6, aa3v, cc2v, cc5v, cc6v; Ktoby przedał dom w Mieſćie/ może go odkupić poki rok nie przeminie GroicPorz 14v, mv, m3v, p2v, p4v, cc4v (15); Vłom łáknącemu chlebá twego/ y vbogie/ y tułáiące ſie/ w prowadz do domu twego KrowObr 62v, 4, 18v, 73, 79, 100 (21); RejWiz 54v, 65v, 68, 73 [3 r.], 74 (17); Alić oto mieſſcżánie tego miáſtá/ obſkoczyli dom w ktorymem miał goſpodę [domum in qua manebam] Leop Iudic 20/5, Gen 15/5, Ex 8/21 [2 r.], 24, Deut 6/9, 11 (110); OrzList i3; Ciągnąc ná woynę żadny niema ſtać w domu áni ná wśi/ iedno polem UstPraw D2, C4v, D4v, F4v, H3v, I3 [3 r.]; KochZuz A2v, A3, A3v; RejFig Aav, Aa4v, Aa5 [2 r.], Aa8, Bb5 (17); Tá rzekłá/ nie day Boże/ bych w dom twoy plugáwy/ Miáłá iść/ zá twoie ty/ niecnotliwe ſpráwy. RejZwierz 46, 10v [2 r.], 15v, 19v, 23v, 25 [2 r.] (16); Lot dawa goſpodę Anyołom w domu ſwoim. BibRadz Gen 19 arg, Gen 12/15, 19/2, 3, 4, 9 (124); Goski 13v; Gdy ten dom Cieślá budowáć miał naypierwey myślił o dáchu OrzRozm Fv, B2v [2 r.], B3, B3v, Dv [2 r.], E3 [2 r.] (14); Nákupiłem ſług doſyć y dzyewek/ wolnych y niewolnych/ domowych y krom domu [PolAnt: servos et ancillas et filii domus Eccle 2/7]. BielKron 79v; [gdy się urodził Aleksander] ſiedzyeli ná wirzchu domu dwá Orły BielKron 122v; Przyſzliſmy ná drugi wyſep/ gdzieſmy náſzli dwádzieśćia domow ná kſztałt dzwonow poſtáwione BielKron 447, 4, 11 [2 r.], 12 [4 r.], 13 [2 r.], 14 (190); GrzegRóżn F4; Przedſiem uſzedł za boga wony dawne cżaſy/ A to moy dom był zawżdy/ gdzie nagęſtſze laſy. KochSat A2, A4v [2 r.]; KwiatKsiąż Ev, Gv; Arcus, Luk/ też skliep/ álbo podſienie yáko w mieściech przed domy bywayą. Mącz 15a; Intus nemo est, Niemaſz nikogo domá/ álbo w domu. Mącz 173d; W dóm do ſwego mężá idę/ Przeprowádzam ſie. In domum viri transeo. Mącz 252c; Tota domus perpluit, Wſzitek dóm przecieka od deſzczu. Mącz 306d; Inscribere aedes, Dáć wywołáć dóm ná przedánie/ y cenę yego pomienić. Mącz 375b, 3b, 9c, 11a, b, 22b (183); Ale witayćiéſz Pánowie Mázurowie/ czemuż ták rychło z Wárſzáwy pielaćie do dom? OrzQuin B3v, Zv, Aa5; Prot C3, D3v; SarnUzn D8v; SienLek 2v [2 r.], 124v [2 r.], 157, 159v, 189; LeovPrzep Samb b3v; RejAp 31v, 35v, 52, 67v, 128, 134v, 135, 157v; GórnDworz B6v [2 r.], H7 [2 r.], K, P, P3 (27); Ieſt dom w ſzáty nie vbogi gośćie y goſpodarz w nim nági [w zagadce o łaźni] HistRzym 24; Tedy oni posłowie ſzukáiąc Grzegorzá/ nocowáli w domu onego rybitwá HistRzym 38, 6v, 12, 16v [2 r.], 18v, 24 [4 r.] (63); Więc ieſzcże ktemu iákieś dziwne ziołá ná thy wymyſlone ſwiętá ſwięćili/ po domoch wieſzáli RejPos 304v; Iż dobry goſpodarz/ gdyby wiedzyał ktorey godziny miał by podkopáć złodzyey dom iego/ iżby káżdy był pilen ná ſtraży ſwoiey. RejPos 346, 35v, 36v, 42v, 45, 46v (86); BiałKat 61, 138v, 236, 326, 333v, 373v; Nie dawno ſie wyucżył/ iuż dom/ ogrod/ kupił BielSat C2, C2, C4v, D3 [2 r.], D4, N2; Iedno mi wżdy gdzie wolny daycie kąćik w domu HistLan Bv, A4 [4 r.], A4v [2 r.], B [3 r.], C2, C3 (24); KuczbKat 260, 345, 435; tedy ſie to prętko iáko dym álbo popioł przed dom wyſypány rozleći kiedy gi wicher roſpłoſzy. RejZwierc 145, 16, 17v, 26v, 55v, 56 (63); BielSpr 67; KochMon 21, 22, 23, 24, 27, 33, 34; Takież Apoſtołowie zaſz nie opuśćili wſzyſtkiego/ domow/ żon/ przijaćioł/ máiętnośći WujJud 143v, 181, 225v, 226v; RejPosWstaw [41³], [143³]v, [143⁴]; To mowi Pan wſzechmocny/ dom [domus] wáſz ſpuſtoſzony ieſt BudBib 4.Esdr 1/33, Gen 29/13, 41/10, 44/8, 14, 47/24 (116); HistHel B2, B2v, C2v; MycPrz I C3v; Strum Iv, K4v; BiałKaz C3 [2 r.], C4, E4v, I; BudNT Matth 12/28, 29, 23/38, Mar 2/11, Luc 6/48 (26); CzechRozm 148v [2 r.], 168, 176, 212v, 241v; PaprPan O3v, Hhv; KarnNap B [2 r.]; Lecż o tem co ſie w domu [in privatis aedibus] ſtáło/ podobno Vrząd niewiedźiał ModrzBaz 31; A dla tego też rzadko śię w Polſzce tráfi táki dom [aedes]/ ktoryby przez trzydźieśći lat w cáłośći trwał ModrzBaz 35v, 2v [2 r.], 31 [3 r.], 31v, 32v, 35 [2 r.], (55); SkarJedn 289, 291, 295, 345, 380; KochOdpr A4v, B2v, B4, C2v; Calag 266b, 267a [2 r.], b, 280b; KochPs 72, 73, 126, 150, 191; Ia ſługá Chryſtuſow Philip/ ćiáłá tych świętych w domem moy porwał y pogrzebł. SkarŻyw 566, A3v, A4v, 26, 27, 30 (106); Item ſpolowice domu dziećiom wedlug ſzacunku ieſt marc 40. ZapKościer 1579/1v; Pierwſze dzieci zostaly przy domu naroznym alias Posadowſkim ZapKościer 1580/6v, 1579/3 [4 r.], 3v [3 r.], 1580/4 [3 r.], 5v, 6v [3 r.] (158); Tyś zá wſzyſtki mówiłá/ zá wſzyſtki śpiéwáłá/ Wſzytkis w domu kąćiki záwżdy pobiegáłá. KochTr 9, 3, 8, 9; MWilkHist Kv; StryjKron 26, 51, 155 [3 r.], 160 [2 r.], 161, 162, 597; CzechEp 41, 114, 184, 204, 224 (10); CzechEpPOrz *3; KochJez A3v; Papieſkáć to dumá/ domy poświęcáć/ ábo rácżey nád nimi kuglárſtwá ſtroić. NiemObr 22, 22 [4 r.], 23, 33, 153; KOźieł/ kto go zna/ piwſzy do północy/ Niemógł do domu tráfić o ſwéy mocy. KochFr 47, 13, 22, 45, 51, 78 (10); KochDz 104; KochMarsz 155; KochWz 137, 140 [2 r.], 142; KochMRot Bv; ReszPrz 23, 54, 113; ReszHoz 118, 119 [3 r.], 126 [2 r.], 131; ReszList 162, 171, 172, 173 [2 r.], 174; WerGośc 219 [2 r.], 229, 235, 242, 256; Wſzyſtko záraz vpádło/ ſzcżyre puſtki w domu/ Niemáſz śmiele potrzebek oznáymić nikomu. WisznTr 14, 4, 7 [2 r.], 10, 14 [3 r.]; BielSjem 22, 37; Lepiéy polnych Tátárów dawny zwyczay nieśie/ V których káżdy ſwóy dóm woźi ná koleśie KochPieś 1, 29; KochSob 64; PudłFr 6, 17, 25, 26, 32, 33, 71; ArtKanc B3, C13v [2 r.], D10, N13v, S18; BielRozm 7, 18, 23, 28, 30 [2 r.]; GórnRozm A4, B4 [2 r.], B4v, C2, Dv, D3v [2 r.] (29); KmitaPsal A3v; KochWr 24, 38 [2 r.]; PaprUp I3; ZawJeft 3, 6, 19, 21, 26, 32, 35; Wczora tedy iadac z Zamoscia dodomu widziałem się z Panem Gniezninskim ActReg 107, 7, 14, 53, 54, 59 (10); Impluvium ‒ Okno w dachu, ktorim ſwiatło w dom puſzczaſz Calep 512b, 37a, 122b, 218b, 265b, 275b (18); Pcżoł vlewnicż áby przy domiech nie ſtáwiáli/ dla ogniá. GostGosp 167, 18 [2 r.], 20 [2 r.], 22, 24, 28 (23); GostGospPon 170 [3 r.]; GostGospSieb +2, +3, +3v [2 r.]; GrochKal 28; Phil C3, I4v, M3; GórnTroas 9, 35; GrabowSet L2, N3, Yv; KochAp 10, 13; KochFrag 41, 44 [2 r.], 45, 46; OrzJan 29, 136; WyprPl C3; Wyſzedł záſię przed dom Piłat/ y rzekł do nich. LatHar 732, 71, 80, 81, 205, 217 (18); KołakSzczęśl kt, B3v, C3v; RybGęśli A2; Gdyż ktorzykolwiek mieli role ábo domy/ przedawſzy przynośili zapłátę zá ono co przedáli. WujNT Act 4/34, Matth 2/11, 7/24, 25, 26, 27 (123); WysKaz 6, 48; JanNKar D3v, F2; JanNKarGórn G4; JanNKarKoch Fv; GHcemy/ áby żaden w domu Zydowſkim nie ſtawał. SarnStat 255; GDźie cztérzy filary dom iáki ná ſobie noſzą, tám muśi bydź dom tęn mocny y trwáły. SarnStat 550, 128, 158, 178, 204, 205 [2 r.] (60); SiebRozmyśl Fv, G; ZapMaz II G 97/792; GrabPospR K3v, L4v, M3, M4; KmitaSpit A3 [2 r.]; PowodPr 10 [3 r.], 22, 26, 38, 51 (11); Nie bądź iáko lew w domu twoim SkarKaz 422a; nie miáłáś w domu miedzy ludźmi mieyſcá SkarKaz 489b, 41a, 43a, 207b, 209a, 279b (39); Dom iuſz przedał y połknął CiekPotr 34, 1, 2 [4 r.], 9, 10, 11, 14 (44); CzahTr [D]v, D3v, Ev, K4, L2v, L4; Teraz ćię o to proſzę/ chćiéy mię w tym poſłucháć/ Pódźmy w dóm/ nieday ná ſię tym wiátrom złym dmucháć. GosłCast 63, 33, 51 [2 r.]; PaxLiz A2, A2v, Bv [2 r.], C4, D (10); Pierwey rzadki miał piwo w domu: á teraz winem piwnice wáſze woniáią. SkarKazSej 666b, 657b, 667a, 668a, 682b, 683b [2 r.], 701b, 702b; KlonFlis C2v, D, D4, Ev, F3, H3v; SkorWinsz ktv; Więc też tylko ruchome rzecży złodźiey krádnie: Bo kráść grunty y domy barzo mu nie ſnadnie. KlonWor 4; Cáły dźień go nie vyźrzyſz: w wiecżor ſię vkaże/ Kiedy iuż ſwemu ſłudze Woyt do domu każe KlonWor 74, 19, 21, 22, 25 [3 r.], 36 (18); PudłDydo A2, B2; Ale teraz ináczey/ mam niewiáſtkę w domu Przeto mi ſię nie godźi zalecáć nikomu. ZbylPrzyg B4v.

W przytoczeniach i omówieniach pierwszego i dziewiątego przykazania (25): Niepoząday domu bliżniego twego [Vulg Ex 20/17]. SeklKat B2v, B3, M3v, M4; KrowObr 155v; Pan Bog náſz ſam wywiodł nas y oyce náſſe z źiemie Egyptſkiey/ z domu niewoli [de domo servitutis] Leop Ios 24/17, Ex 20/2, Deut 6/13; BibRadz Deut 5/6, 13/5, 10, Mich 6/4; BielKron 32; BiałKat 43v; KuczbKat 270, 345, 351; BudBib Ex 20/2, 17, Deut 8/14; StryjKron 125; ArtKanc M6, M6v, M7; KołakSzczęśl B.

W charakterystycznych połączeniach: strzec domu (11); do domu iść (111), odejść (5), pojść (24), przyjść (75), wchodzić (8), wejść (46); z domu iść (7), wynosić się, wyprowadzić się; dom kupić (15), opuścić (8), pobudować, przedać (15), założyć (2), (z)budować (66); w dom iść (12), pojść (4), przyjść (26), wchodzić (9), wejść (64); dom bogaty (2), kamienny, letni, murowany (6), (po)budowany (9), prywatny, sąsiedzki (2), stary (4), własny (24); dozorca (3), przykrycie (2), wirzch (6), (z)budowanie domu (3).

Przysłowia: Niewiáſtá mądrá/ buduie ſobie dóm/álé ſſalóná/ zbudowány káźi rękámi [Vulg Prov 14/1]. March¹ A3; March³ V; BielKom B8; Leop Prov 14/1; BudBib Prov 14/1 [ogółem 5 r.]

Przedſie zoną płochą rádą Ná chromem do domu iádą RejRozpr D2, K; RejWiz 163; RejZwierz 131v; RejZwierc 228; Ow ná zdrowym do tárgu/ ná chromym do domu: Cżáſem o frymárku Twym nie powie nikomu. KlonWor 68 [ogółem 6 r.].

Kiedy wiátr ſpołnocy wieie/ wyſoki dom ſie tedy chwieie. March¹ A4 [idem] March³ V4.

niedom goſpodarza ale cznotliwy goſpodarz dom ochędaſza SeklKat A2.

Iáki goſpodarz/ táki dom. RejPos 245v marg.

Pozno dom zły goſpodarz wſpiera gdy vpádnie. CiekPotr )?( 3.

Ták ná świećie nie máſznic/ właſnego nikomu: Dziś to moie/ á iutro będzie w inſzym domu KochDryas A3.

Opuśćiwſzy ſwoy dom/ cudze śćiány poćieráć SkarŻyw 244.

Páni gniewliwa/ panowká/ dziurawa wdomu/ zła rzetz ieſt. March³ V4v.

Gdźie ſię dom pięknie świeći/ Tám kożdy ptak rad leći. CzahTr H4v.

A ieſli dom wątły bywa/ náźiemię ſie rad vrywa. March¹ A4.

Fraza: »dom otworem stał« (1): Tribunus plebis, Woyski poſpólſtwá ku obronie poſpolitego człowieká obrány/ którego dóm w nocy y we dnie otworem ſtał Mącz 463d.

Zwroty: »do (swego) domu, w swoj dom brać« = gościć, przyjmować do towarzystwa, żenić się [szyk zmienny] (5 : 1): áby cię Pan Bog racżył pomnożyć s tą niewiáſtą ktorą bierzeſz do ſwego domu BielKron 53v; OrzQuin G2v; A gdy cżáſem łożnic nie doſtawa/ [...] do ſwych domow [ludzie pobożni] ie biorą/ áby żaden bez ſwego wcżáſu nie był. ReszList 168, 167, 172, 173.

»gościem w domu być« [w tym: czyim (3), u kogo (1)] [szyk zmienny] (5): Dziś oto k temu prziydziemy/ Gośćmi w tym domu będziemy. BierEz D4; LibMal 1547/131v; BielKom E7v; GórnDworz B7v; KochOdpr B4v.

»by(wa)ć w domu« = mieszkać, przebywać u siebie; intus esse, esse domi Mącz [szyk zmienny] (23): OpecŻyw 67v; LibMal 1546/110v; RejKup e4; y bylichmy poſpołu/ ták iż żaden iny niebył z námi w domu/ chyba nas dwie. Leop 3.Reg 3/18, 4.Reg 4/4, Matth 5/15; UstPraw I2v; BibRadz Ios 6/17, Dan 4/1, Luc 11/7; KochSat B3v; Mącz 173d, 428c; SienLek 164v; Z Choryntem być Ian S. w iednym domu niechćiał. SkarŻyw 59 marg; WujNT Matth 5/16, Mar 2/1, 9/33, s. 194, Luc 11/7, Ioann 11/31, 20/26; á Pángraczá ſám ieſliże iest w domu Záwołayćie. CiekPotr 90.

»by(wa)ć w domu« [w tym: czyim (33), u kogo (8)] = gościć, przebywać; vivere in contubernio Mącz; esse in domo a. domi Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (45): Gdy przez trzy mieſiące w domu Zachariaſſowym byla/ roſkoſſnie a miernie tam vżywala/ iako v pana bogate^go OpecŻyw 13, 73v; ZapWar 1527 nr 2374; HistJóz A3v; WróbŻołt 16/2; bywall theſz wdomv yego po wywolanyv ſzwym z zyemye ſzila razow. LibMal 1546/112, 1544/80, 1546/117, 123 [2 r.], 1553/173v, 1554/187; RejJóz K5v; MurzNT Matth 26/6; Leop Ex 20/10; RejZwierz 10v; BibRadz 2.Reg 9/4, Dan 13/6; BielKron 369; Vixit in contubernio aulae obsequentissime, Powolniuchnym był każdemu poki był w domu v Babki ſwoyey. Mącz 385d; HistRzym 84v, 125; RejPos 8v, 224, 306, 307v, 309, 310; RejZwierc 81v, 154v; BudBib 2.Reg 9/2, 4; BudNT Matth 11/8, 26/6; ReszList 174; Bo niechceli bydź y ſam wywolánym/ muśi prżyśiądz/ że v niego wywołániec/ álbo czći odſądzony w domu nie był GórnRozm I3v; LatHar 689, 704; RybGęśli B2v; WujNT Matth 11/8, 26/6, Mar 14/3, Luc 9/61, Act 16/32, Philem 2.

»w domu chować (u. przechowywać), chowany, chowanie« = utrzymywać, żywić [szyk zmienny] (19 : 2 : 1): yakom ya nyechowal Czlowyeka nyesnayomego szczudzey szyemye (w) wszwoyem domu y naszwem Chlebe ZapWar 1508 nr 2053, 1505 nr 1995; BierEz N; FalZioł IV 25c; cżemu ſocrates Xantipę żonę ſwarliwą w domu chował BielŻyw 47; Diar 52, 53, 56; GliczKsiąż Lv; KrowObr 233v; BielKron 261, 382; HistRzym 85; HistLan A3, B; Ale gdyby z náſzymi chciał ſie poráchowáć/ Muſiałby w ſwoim domu mnieyſzy orſzak chowáć PaprPan T; SkarŻyw 451; ReszHoz 128; Nieucżćiwych niewiaſt w domu chowánie LatHar 116; SarnStat 268; GrabPospR N4v; KlonWor 59.

»gwałt domowi uczynić, dom zgwałcić; zgwałcenie, gwałtownik domu« = violentiam domesticam facere, domum violare, invasio domestica, violatio, violalor domus JanStat [szyk zmienny] (4 : 3; 3 : 2): O zgwałceniu domu y w nim rániéniu SarnStat 505; [ten który ukrzywdzon jest ma] pokázáć/ iż obwiniony ten gwałt/ y ſzkodę domowi iego vczynił. SarnStat 1169, 505, 506 [2 r.], 647 [2 r.], 648, 649 (12).

»w domu leżeć« = nie zajmować się sprawami publicznymi (1): Publico abstinere, W domu leżeć/ nie vkázowáć ſie ná wiátr. Mącz 446d.

»domu (swego) nie mieć« = być bezdomnym; carere domo Mącz [szyk zmienny] (9): Vbácżcie ijżetz Iezus pán wſſego ſtworzeniá/ miaſta anij domu niemá ſwé^go/ gdzieby ſie z ſwymi zwoleniki ſklonil. OpecŻyw 87, 87 [2 r.], 147v, 157v, 158v; Mącz 38c; Y ſtáło ſie rychło potym/ że on rycerz w Eipćie przyſzedł ku wielkiemu vboſtwu ták że áni domu/ áni żadney rzecży ſwey miał. HistRzym 85, 86.

»nająć, najęty dom; nająć domu« = locare domum, conducta domus Mącz (1 : 1; 1): Dom ſobie był náiął blecharz BierEz 12; Mącz 96b, 196c.

»najechać, najazd, najechanie na dom, domu itp.« = invadere domum, invasio domus JanStat [szyk zmienny] (42): Iakom ya nyenayechal na dom Robothnego Iana Rossi samothrzecz ZapWar 1523 nr 2155; y czi drudzy wpozwiech nayachaly go do domu y vranili ZapWar 1550 nr 2674, 1508 nr 2044, 1510 nr 2079, 1521 nr 2270, 2271, 1527 nr 2394 [2 r.] (21); LibLeg 11/82; LibMal 1546/111, 111v; Diar 66; GroicPorz i4v; Gdy kto náiedźie ná dom gwałtem/ y zábije álbo ráni okrutnie kogo/ táki gwąłt ma być oświádczon UstPraw Bv; GórnRozm A4, A4v, B3v, B4, B4v [2 r.] (10); SarnStat 439, 505, 528, 911; ktory [sąsiad] go w tey wolnośći ná dom náiezdża/ y zábija SkarKazSej 692a.

»na(j)ść, najście na dom, (do) domu itp.« = in domum a. aedes invadere Modrz, JanStat; assistere domui Vulg, PolAnt; impetum facere in domum Modrz [szyk zmienny] (44): yakom ya nyenasethl Samotrzecz nadom Sliachathnego Stanislava do volunyna a nym go sbil ZapWar ca 1536 nr 2519, 1505 nr 1959, 1513 nr 2126 [2 r.], 1521 nr 2272, 1529 nr 2357, 1530 nr 2397 (21); y náſzedſzy ná dom Iaſonow/ chćieli ich [Pawła i Sylasa] wywieść do ludu. Leop Act 17/5 [przekład tego samego tekstu BudNT, WujNT]; BudNT Act 17/5; ModrzBaz 31, 36, 84v; Wiem też iednego kogo náſto ná dom/ y vrąbano. GórnRozm Hv, H, L3; WujNT Act 17/5; á Ian zna śie iż to vczynił/ ále ztéy przyczyny: iż zbroyną ręką ná dom mu náſzedł SarnStat 505, 293, 499, 506, 507 [2 r.], 647 (14).

»(na)wrocić (się) (a. wracać się), wracanie, wrocony itp. do domu, w dom itp.« = redire a. reverti in domum Vulg, PolAnt; ascendere in domum Vulg; domuitio Calep [szyk zmienny] (102): any szye then tho stanyslaw szyn moy po thakowym gwalcze wroczyl w dom moy do czeczothk ZapWar 1527 nr 2394, 1504 nr 1961, 1508 nr 1991, 1527 nr 2349, 2384, 2395 (10); BierEz O4, S; OpecŻyw 12v [2 r.], 40, 151v, 158, 174v, 176v; OpecŻywSandR nlb 2; potym gdy ſyą do domu wroczyly mlodzyenyecz wczyſtym byalem odzyenyu ym ſyą ukazal PatKaz III 153v, 106; RejKup h8v; MurzHist N4v; LubPs hh6v; KrowObr 224; Leop Iudic 19/28, l.Reg 15/34; KochZuz A4v; BibRadz Ruth 1/8, 3.Reg 22/17, 2.Par 19/1, Luc 1/52; BielKron 13, 63v, 64, 83 [2 r.], 124, 420v; Adventorium prandium Vives vocat Prziwitána vcztá który ſie náwróći do domu. Mącz 481b, 36b, 96a [2 r.]; GórnDworz P5v, S5v, Y8v; HistRzym 38, 42, 68, 72v, 123v, 128v; RejPos 245v, 330v, 343; BielSat B3; WujJud 89v; BudBib Iob 7/10; BudNT przedm a4; CzechRozm 161 [2 r.]; ModrzBaz 26, 54v, 75, 79; SkarJedn 251; Potym do domu ſię wroćiwſzy/ dáleko ſię gorętſzą ku Pánu Bogu ſtáłá SkarŻyw 13, 15, 134, 165, 166, 244 (14); NiemObr 171; Calep 339b; A gniewem opływáiąc/ Do dom ſię wroćił/ śiebie przeklináiąc. GrabowSet I3; WujNT Luc 1/56, 7/10, 8/39, Ioann 7/53, Act 21/6; SarnStat 43, 520, 647, 783, 1102, 1237; SiebRozmyśl F4, K3; GrabPospR N; PowodPr 4, 62; z łáſki Bozey popráwiwſzy ſwoiey Chudoby, nie z gołymi rękámi do domu Wroćiłem ſię CiekPotr 90, 11.

»w domu (prze)mieszka(wa)ć, mieszkanie, mieszkający; mieszkacz domow« = in domo habitare Mącz [szyk zmienny] (51 : 2 : 1; 1): Iż w iednym domu mięſzkáły/ Ták ſobie ſpołem zaźrzáły BierEz Mv, N, P3v, Rv; ZapWar 1522 nr 2268; BielŻyw 7; Racży weyzrzeć miły Panie na teſtamenth twoy/ Na obietnieę Ewangeliey twoiey. boć złoſćiwi mieſzkacże domow na źiemi napełnieni ſą ciemnoſci [qui obscurati sunt terrae domibus iniquitatum]. WróbŻołt 73/20; LibMal 1549/150, 1551/161v, 1553/172v; RejKup d5; MurzNT Luc 8/27; LubPs N2; Leop Deut 19/1, 3.Reg 3/17, 2.Par 26/21, Is 42/11, Luc 19/5; BibRadz Deut 5/14, 2.Reg 13/20, 4.Reg 15/5, Os 11/11, Luc 8/27; BielKron 70, 76v, 158; In domo quae mihi haereditate obvenit habito, W tym domu którymi ſie z oyczyſtego dziedźictwá doſtáł mieſzkam. Mącz 483b, 96b; SienLek 10; RejPos 348; HistLan A3v, D3; RejZwierc 49; BielSpr 53v; BudBib 2.Reg 13/20, 1.Par 17/1, 5, Prov 7/11; CzechRozm 151v; ModrzBaz 48, 109v; Calag 89b; SkarŻyw 125; Calep 547a; WujNT Luc 8/27, 10/7, s. 337, Ioann 8/35; SarnStat 593, 920; SkarKaz 455a, 579a; Zono winſzuy, żeby nam w tym domu mięſzkánie Zdrowiem, ſzcześciem, y z káżdey miáry ſię nádáło. CiekPotr 5, 3, 68.

»przyjąć (a. przyjmować), przyjęty, przyjęcie itp. w dom (swoj), do domu (swego)« = ugościć, podejmować; accipere a. excipere a. recipere hospitio Mącz [szyk zmienny] (45:20): Gośćie rad przyymuy do domu: Nie ſtaw ſie przykrym nikomu BierEz G; OpecŻyw 60, 62 [2 r.], 158v; ForCnR E2; SeklKat Q3v; LibMal 1551/163; GroicPorz mm3v; KrowObr 62v; Leop Luc 10/38; Abráhám prziymuie Anioły do domu ſwego. BibRadz Gen 18 arg, I 10b marg [2 r.], Luc 10/38; BielKron 25v, 52v [2 r.], 70v, 260, 342v; Aliquem Mensa Lare, Prziyąc kogo w dóm ſwóy y do ſtołu. Mącz 36a, 25d, 35c; HistRzym 29v, 37v, [39], 40v, 84v, 124v [2 r.]; RejPos 113, 163, 193, 211, 347v; KochMon 26; BudBib Iudic 19/18, Eccli 29/30; KarnNap D2v; SkarŻyw 59, 436, 441; CzechEp 117; KochFr 5; Inhospitalitas – Nie ludskosć do prziięczią czudzich ludzi w dom. Calep 537a, 490a, 537a, 781a; LatHar 466, + + +; WujNT przedm 38, s. 233, Luc 10/38, 16/4, s. 262, 274 (12); SarnStat 304, 1219.

»siedzieć (a. sieść), siedzący w domu« = accumbere a. discumbere a. sedere in domo Vulg, PolAnt; habitare a. inhabitare in domo PolAnt [szyk zmienny] (27 : 1): OpecŻyw 62v; O ktorych oni nie wiedzą. Ktorzy w małych domiech siedzą. BierRozm 4; RejPs 97v; MurzNT Matth 9/10; Leop Deut 6/7, 11/19, Matth 9/10, Luc 7/37; BibRadz 4.Reg 6/32; RejPos 255v, 308v, 324, 353v; BiałKat 158v; BudBib 1.Par 17/1, I 289a marg, Is 44/13, Ier 36/22; BudNT Luc 7/37; Iż ſpokoynie ták żywie ſiedząc ſobie w domu/ A wſzák krzywdy ni ſzkody nie cżyni nikomu. PaprPan K3v; KochPs 81; CzechEp 114; PudłFr 20; WujNT Mar 2/15, Luc 7/37; SkarKaz 315b; GosłCast 63; KlonWor 44.

»dom stawi(a)ć« = aedificare Mącz [szyk zmienny] (10): W Bliźniętach Dobrze walkę zacząć/ kupować/ przedawać/ ſługi iednać/ domy ſtawiać a do nich ſie prowadzić Goski *3, *2v, *3, *3v, *4 [2 r.], *4v [2 r.]; BielKron 429; AEdificare de exemplo alterius. Ná ten xtałt dóm ſtáwić. Mącz 78b.

»w inszy dom się udać i przeprowadzić« = szukać innego opiekuna, protektora (1): Wtory raz ná świát idźie ten Flis/ [...] przetoż ſię teraz w inſzy dom/ ſzcżęśćia ſwego ſzukáiąc: vdáć y przeprowádźić muśiał. KlonFlis Bv.

»wniść pod dach (a. przykrycie) domu« [szyk zmienny] (3): Iżem ia nie godzyen moy miły Pánie/ ábyś ty wſzedł pod dách domu moiego [ut intres sub tectum meum Vulg Matth 8/8] RejPos 243 [przekład tego samego tekstu] 46v; BiałKat 28v.

»z domu wychylić (a. wychylać) się« = venire in publicum Mącz [szyk zmienny] (5): Perraro venit in publicum, Bárzo ſie rzadko z domu wychyla. Mącz 347a, 38c, 329b; SkarŻyw 252; a my ſię dla niego [Pana Jezusa] y wychylić z domu lenimy? LatHar 197.

»wyganiać (a. wygnać), wypędzać, wyrzucić, wypychać, pozbyć się itp. z domu« = extrudere (ex) aedibus, penatibus exturbare, extra tecta proturbare, quatere foras Mącz; excludere foras, expellere domo Calag [szyk zmienny] (56): a nath thy krzywdy Iam go szdomu yego nyegonyl anym go myal voley bycz ZapWar 1507 nr 1980, 1505 nr 2004, 1508 nr 2042, 2043, 1520 nr 2251, 1529 nr 2352; Nátożeś ſługę nápráwił/ Iżby mię był z domu pozbył. BierEz C4v, B4v, K2v, S2v; I owſzem dym vcżyniony w domu/ wypądza gad ſthego domu FalZioł I 90b, I 2c, 10b, 24b, 41d, 42d (14); BielŻyw 132; RejJóz C6v; RejKup Dv, d4v, g6v; Cżemu tedy ſwoie dziećię z domu wypychaſz? KrowObr 149, 149v; RejFig Aa5; Mącz 338d, 346c, 467a, 469c, d; RejPos 42; HistLan Bv, D, F4v; Owa cáły dźień będzie dyabły z domu wyganiał. RejZwierc 106v; BudBib Eccli 29/23; Calag 46b; KochPs 43; SkarŻyw 332, 413; KochMRot C2v; LatHar 76; WujNT 424; SarnStat 514, 526, 587, 1159; CiekPotr 9; KlonWor ded **3v.

»wyjść (a. wychodzić a. wyniść a. wychadzać), wyszcie z domu« = abire domo, egredi ex domo, exire foras Mącz [szyk zmienny] (66 : 1): Iakomy othem dobrze vyemy ys hon nyewisedl sdomw swego samotrzecz sobie rownemy ZapWar 1545 nr 2634, 1504 nr 1961, 2018, 1507 nr 2025, 1508 nr 1991, 2053 (14): OpecŻyw 97, 113; Rozmocż białego chleba w małmazijey kielko kęſow/ á niżli zdomu wynidzieſz: z iedz. FalZioł V 72v, V 62v, 72v, 73; Gdy chceſz z domu wynidz, pirwey ſie rozmyſl czo maſz cżynić. BielŻyw 17; LibMal 1547/135v, 1549/148, 1554/194 [2 r.]; MurzNT Matth 10/14; GroicPorz h2; RejWiz 90; Leop 2.Reg 11/8, Ier 38/8; BibRadz Matth 10/14; OrzRozm A3v; BielKron 31, 51 [2 r.], 52v, 62v, 207 (9); Dixeram me domi praesto fore, Obiecałem był domá być/ nigdzey z domu niewychodzić. Mącz 319b, 94c, 105a, 113d, 148a, 155a (9); OrzQuin M3; HistRzym 116, 131; HistLan B4; BudBib Eccli 50/5; ModrzBaz 55, 78; KochOdpr B3; KochPs 191; SkarŻyw 496; WerGośc 230; LatHar 82; WujNT Matth 10/14, 13/1; CiekPotr 76; SkarKazSej 668b; Sumnienie bárzo płoche: nie vfa nikomu: Pátrzy kto idźie we drzwi/ kto wychodźi z domu. KlonWor 37.

»w (do) domu (za)chować (a. przechowywać), przechowanie« = ukrywać, chronić, gromadzić; abscondere in domo Vulg [szyk zmienny] (14 : 1): Nykolay zmalego parznyewa poczesnye zywye vsyemy mazovyeczkyey any zyvye zeslodzyeymy any onych wdomu swym przechovyual ZapWar 1522 nr 2269, 1524 nr 2160; ForCnR A2; MiechGlab [89]; RejJóz N6v; goſpodarzs dawal yemu przechowanye wdomu ſwoym LibMal 1547/135, 1546/110, 1553/174, 1554/187; LubPs X3 marg; Leop Tob 12/12; UstPraw I3v; BielKron 47v; RejZwierc 188; Bezecni ſą/ którzy zbóyce y złodźieie w domu przechowywáią. SarnStat 150.

»dom swoj zakazać [komu]« = zabronić wstępu do domu (1): A yſz then tho goſpodarzs obrazony thakovym bluznyerſtwem dom ſwoy yemv zakazal LibMal 1554/188.

Wyrażenia: »biały dom« (1): Villa urbana, Budowanie to w którym ſám goſpodarzá dziedźic onego ymienia ſiedział/ páński álbo biały dóm może być zwan Mącz 496c.

»dom biesiady, godowny« = domus convivii Vulg, PolAnt (1 : 1): A do domu godownego nie wchodź/ byś miał ſnimi ſiedzieć Leop Ier 16/8 [przekład tego samego tekstu] BibRadz Ier 16/8.

»dom biskupi« = domus episcopalis JanStat (2): przeto Krol w miáſtecżku w domu Biſkupim ſtánął. BielKron 306v; SarnStat 1078.

»cesarski dom« (1): Pozdrawiáią was wſzyścy święći: á zwłaſzczá ktorzy ſą z Ceſárſkiego domu [caesaris domus]. WujNT Philipp 4/22.

»chłopski dom« (1): Magalia, Wśi/ folwárki/ chłopskie domy. Mącz 203d.

»dostateczny (a. dostatni) dom« [szyk 3 : 2] (5): Domus omnibus rebus instructa et apparata, Wielmi doſtateczny dóm/ y przipráwny. Mącz 279d; GórnDworz Ii7; wſzytká ſię ná ſłuſzbę Bożą vdáłá: ono bogáctwo domu ſwego wielce doſtátecżnego/ ná vbogie obracáiąc SkarŻyw 139, 346; GostGosp 10.

»dom dziekański« [szyk 1 : 1] (2): [Król czeski] będąc w domu Dziekańſkim w Ołomuńcu w iedney koſzuli zábit nie wiedzieć od kogo. BielKron 369, 326.

»kanoniczy dom« (2): ten [Przemek] kſiążętom Głogowſkim miaſto Poznańſkie wydał/ kościoł wielki oſadził Kanonicże domy popalił BielKron 370v, 393.

»kmieci (a. kmiecy) dom« = domus rustica, villa Mącz [szyk 3 : 1] (4): Villa, Wieś/ kmieći dóm/ wieyski dworzec/ podworze álbo folwárk. Mącz 496c, 362b; GórnDworz Bb2; A któryby Szláchćic drugiégo ſzláchćicá gwałtem nádſzedł w domu kmiecym/ [ma być sądzon] SarnStat 1169.

»dom krolestwa« = stolica (1): Iedzże tám chleb/ y prorokuy tám y w Bethel niechćiey więcey prorokowáć: Bo poświęcenie Krolewſkie ieſth/ y dom kroleſtwá [domus regni] iego. Leop Amos 7/13.

»książęcy dom« = domus principis Murm; domus regia BartBydg (3): Aula domus principis Kxyążęcy dom. eyn furſten hoff. Murm 131; BartBydg 17; SarnStat 984.

»dom mądrości, rozumu« = szkoła (2 : 1): Yáko kosćioł dom modlitwy ták ſzkołá dom mądrosći y ſpráwyedliwosći yest. GliczKsiąż L marg, L [2 r.].

»dom miejs(c)ki« [szyk 5 : 1] (6): Aedes, Stad haus Dom myeſczky Murm 26; BartBydg 46; BielKron 36; przeto domy mieyſkie [civium aedes] porządkiem niech będą ſpiſáne ModrzBaz 83v; SarnStat 744, 1152.

»dom mieszkania« (3): iuż y dom modlitwy twey/ y dom mieſzkánia twego pewnie poświecon y vbłogoſłáwion będzye RejPos 351v; ActReg 18; A zażby on miły Candidat/ [...] zbieráiąc pieniądze ná drogę y dom włáſny opuśćiwſzy/ w gośćinieby przemieſzkawał/ wiedząc że gdźie iedźie ieſt dom mieſzkánia iego WysKaz 6.

»pałac domu swego« (1): Ieſliż ia wnidę w przybytek á w páłace domu mego [Si introiero in tabernaculum domus meae Vulg Ps 131/3] LubPs dd2v.

»pański dom« [szyk 2 : 1] (3): y naſchala ym wyącz kolaczi do panſkiego domu LibMal 1544/92; Mącz 496c; Calep 124b.

»dom płaczu, smętku« = domus luctus PolAnt (4 : 1): Myſl ludźi mądrych ieſth w domu płáczu/ ále ſzalonych w domu weſela. BibRadz Eccle 7/5, Eccle 7/3, Ier 16/5; BielKron 80v; BudBib Ier 16/5.

»dom pogański« (1): bo to za ſilny grzéch ſobie mieli/ wnidz w dom pogańſki. OpecŻyw 117v.

»pospolity [= wspólny] dom« (1): [mają przysiąc] o pyethnasczie kop grossy ktore daly rodzoney syestrze Catharzinye Piorunowskyey s pospolithego domv ZapWar 1550 nr 2666.

»dom rodzicow (a. rodziny)« (5): OpecŻyw 147v; CzechRozm 33, 230v; SkarŻyw 134; Przyydzie mi klucze położyć/ ſáméy precz iecháć/ Domu rodźiców ſwych miłych wiecznie zániecháć. KochTr 7.

»dom rzeczniczy [= adwokata]« (1): Ale [kmiotek] wźiął cielcá tłuſtego/ Szedł do domu rzecżnicżego. BierEz Sv.

»dom szlachecki« = domus militis JanStat (8): ZapWar 1548 nr 2669; y ná ten cżás [rycerscy ludzie] w Rzymie z kośćiołow y z domow ſlácheckich wiele pobráli/ y wynieſli ReszHoz 139; tedy nie w domu ſzlácheckim/ ále v Włódárzá/ álbo v Wóytá pozew niech będźie położón SarnStat 575, 514, 526, 921, 1232; SkarKaz 456b.

»dom ubogi« [szyk 4 : 1] (5): Wſzedſzy tedy w dom vbogi/ Nie byłći tám narząd drogi BierEz M3v, M3v; SkarŻyw 597; Klinoćie drogi/ Móy dom vbogi Oddány tobie/ Vlubuy ſobie. KochFr 118, 99.

»dom wesela« = domus convivii a. laetitiae PolAnt (3): Lepiey ieſt idź do domu płáczu/ niż do domu weſela BibRadz Eccle 7/3, Eccle 7/5; BielKron 80v.

»wie(j)ski dom« = casa BartBydg, Mymer¹; domus rustica Mącz [szyk 2 : 1] (3): Casa, vyessky dom, prosty domek BartBydg 23b; Mymer² 31; Mącz 362b.

Zestawienia: »dom apostolski« = stolica papieska (1): A Sobocki zatym. O nieważna to wtym domu Apostolskim ano tez Piotr wzywe oczy przysięgał ze Pana nieznał ActReg 142.

»dom krolewski« = domus regis Vulg, PolAnt [szyk 45 : 3] (48): gwiázdo ty náſſ wodz pewny/ dowiedz nás wdom krolewſki OpecŻyw 21; BielŻyw 114; HistAl G4v; A Athália zábithá ieſt mieczem w domu Krolewſkim. Leop 4.Reg 11/20, 2.Reg 11/8, 15/35, 3.Reg 9/10, 4.Reg 11/6, 20/13 (14); BibRadz 4.Reg 7/9, 2.Par 23/15, 20, 28/21, Ier 52/13 (8); BielKron 69v, 77v, 78, 83, 114v, 137v, 268v; Palatium, Páłac/ króliewski dóm. Mącz 273b; RejPos 8v, 280v; BudBib 4.Reg 12/8, 16/8, 2.Par 2/1, 16/2, Esth 4/12, Is 22/15, Ier 36/12; BudNT Matth 11/8; SkarŻyw 283, 304, 480; WujNT Matth 11/8; prośił tenże Ezechiaſz P. Bogá/ áby ono złupienie domu krolewſkiego/ y pobránie w niewolą ſynow iego/ nie przychodźiło zá czáſow y dni iego. SkarKazSej 706b.

»dom rzymski« = nazwa ratusza we Frankfurcie nad Menem [kalka z niem. Roemer] [szyk 3 : 1] (4): Záthym Ceſarz ze wſzytkimi kſiążęty nowego Rzymſkiego krolá/ ná dom Rzymſki/ to ieſt ná Ratuſz prowádzili BielKron 331, 330, 331, [332⁴].

Szeregi: »dom, (i) budowanie« (3): To tedy niechay będźie o Dozorcách domow y budowánia [de aedilibus]/ y o ich vrzędźie. ModrzBaz 36, 35; SkarŻyw [282].

»dom od domu, (od, z) domu do domu« [w tym: chodzić dom od domu (6), chodzić (a. przechadzać się) (od) z domu do domu (3)] = ostiatim Mącz, Calep, Cn; domesticatim Mącz (8 : 8): dom od domu chodzi zapálaiątz ſie goſpody proſſątz/ a nikt iey niechce przyiątz OpecŻyw 15, [34], 84v; FalZioł V 50v; GliczKsiąż G6v; GroicPorz ee3v; KrowObr 142v; BielKron 464v; Ostiatim, Od drzwi do drzwi/ od domu do domu. Mącz 271b, 94c; BudNT Luc 10/7; Synowie dom od domu chlebá niech proſzą KochPs 168; Calep 339b, 742b; Nie przechadzayćie ſię z domu do domu [de domo in domum]. WujNT Luc 10/7 [przekład tego samego tekstu BudNT ], 1.Tim 5/13.

»jawnie i po domiech« (2): NiemObr 86; iákom nie opuśćił nic pożytecznego/ żebych wam oznaymić nie miał/ y náuczyć was iáwnie y po domiech [publice et per domos] WujNT Act 20/20 [przekład tego samego tekstu NiemObr 86].

»dom, kamienica« (1): domy, kamienice drogie, pirwey oglądane bywaią niżli ſie kupi BielŻyw 109.

»(tak) kościoł, (i, a, jako itp.) dom« = templum et domus Vulg, JanStat [szyk 9 : 8] (17): á gdy tam [Tatarzy] ludu nie nalezli [...] tedy koſcioły y domy popalili MiechGlab 8; WróbŻołt V7; LudWieś B4; KromRozm II xv; KromRozm III G2v; Láta 1531/ było wielkie trzęſienie zyemie w Portugáliey/ ták iż w Liſſybonie piętnaſcie ſet domow vpadło y kościoły BielKron 190v, 78, 259v, 260, 462; Mącz 125c, 220d, 289d; ReszHoz 139; WujNT Act 5/42, s. 424; iuż wiele ich nietylko w domiéch/ ále y w kośćiołách nie ſą przeſpieczni. SarnStat 607.

»dom i (a, a(l)bo) mieszkanie« (4): Dom tedy álbo mieſzkánie nie ma być ná mieyſcu bágniſtym bliſku Ieźiorá SienLek 2v; RejPos 293v; BudBib Lev 25/29; Ná co wyrzucánie okrutne zdomow y z mieſzkánia ſtárodawnego [ex domibus et sedibus vetustis]? ModrzBaz 141.

»pałac, (albo, i) dom« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 273b; Calep 124b; Wſtydźił ſię ſam śiebie Dawid/ gdy ſobie dom y páłac koſztowny zbudował z cedrowych drogich drzew SkarKaz 455b.

»dom i (albo) pole« [w tym: (tak) w polu abo (jako w domu (2), nie w domach ale po polach (1)] = ager aut domus PolAnt [szyk 3 : 3] (6): Dla cżego y ten obycżay był/ że dzieći nye w domach/ ále po polach myedzy zyelſki ſypyáły/ nic w głowy ny kłádąc GliczKsiąż E5; UstPraw B2; RejZwierc 192; BudNT Act 4/34; Przetoż go więc ſzukáią w polu ábo w domu KlonWor 30, 39.

»tak w domu jako i w radzie« (1): ták w domu iáko y w rádźie [et in foro, et in Senatu]/ y gdźie iedno mogą/ wſcżynáią miedzy ſobą ták wielkie waśni/ iż śię zda iákoby ieden drugiemu ná gárdło ſtał. ModrzBaz 27.

»siedlisko i dom« (1): Vawrziniecz swiathczyl mną pytayącz mnie okolo occupovanya tego siedliska y domv tego. ZapWar 1550 nr 2664.

»tak w domu jako i na stronie« (1): ták w domu iáko y ná ſtronie [nec domi nec foris] nie mogą być bezpiecżni od tych/ ktorzi im zádźiáłáli. ModrzBaz 96v.

»dom i ulica« [w tym: w (po) domu (i) na ulicy (3)] = nunc fori nunc in plateis PolAnt; domi et foris Modrz [szyk 3:1] (4): BielKron 430; BudBib Prov 7/12; O iáko wiele ieſt ludźi pobitych zá náſzey pámięći/ w domu y ná vlicách ModrzBaz 79v; ReszHoz 118.

W przen (34): mądroſzcz boſka zbudoual ſobye dom [aedificavit sibi domum] zwyecznoſzczy boſtwa ſwego [Vulg Prov 9/1] PatKaz II 42 [przekład tego samego tekstu BibRadz ], 40v, 42 [2 r.]; BielŻyw 145; Leop Iob 30/23, 38/20, Os 9/15; BibRadz Prov 2/18, 9/1; Przeto miáſtu ſwoiemu ſwiętemu dom ku mieſzkániu ſynowi ſwemu w iey przybytku obrał. BielKron 136v; HistRzym 117v; RejPos 183v; BudBib Iob 30/23.

W charakterystycznych połączeniach: wejść do domu; zbudować dom (3); dom odpoczywania.

Zwrot: »utaić w domu« = zatrzymać dla siebie (1): Mądry/ gdy co nie kmyśli/ vtái to w domu: Co pożytek przynośi/ nie tái nikomu. GosłCast 36.

Wyrażenia: »domy boskie« = miejsca święte (1): takież y laſſi, rycerſthwu ſwemu kazał porębać kthore Zmodz w wiekiey czci miała, iako domy Boſkie MiechGlab [89].

»dom boży« (2): Oto yeſt dom bozy ktory duch ſzwyąty poſzwyączyl przebyuacz ſynu bozemu PatKaz II 42, 40.

peryfr. »dom bez gruntu« = łódź (1): Lodzia ieſt pracza na morzu/ dom bez gruntu/ zdrowie nie yſte BielŻyw 137.

»dom kłopotu« (1): Niewiaſta ieſt męſkie zhanbienie, nienaſiczone zwierzę, [...] dom kłopotu, zrządzenie pſoty BielŻyw 136.

»dom wiecznej mądrości« = N. P. Maria (1): y poſzwyączyl yą bycz domem vyeczney mądroſzczy PatKaz II 41v.

»dom nauki« = skarbnica wiedzy (1): od niegoż [Platona] takową miłoſć odzierżał y naukę wſzitkę tak iż Ariſtoteleſa domem nauki nazwał. BielŻyw 87.

»dom pogrzebu« = miejsce grobów, cmentarz (1): ále miáſto y miłá Oycżyzná moia/ y dom pogrzebu Oycow moich [domus sepulcrorum patris meis] ſpuſtoſzał/ y brány iego wypalone ſą [Vulg 2.Esdr 2/3]. SkarŻyw 115.

»dom świata tego« (1): Wyſzedł od Oycá wiecżnego/ wſzedł do domu świátá tego/ zá zbroię wźiął ćiáło z pánny ArtKanc A19v.

»dom ucieczki« (2): LubPs H2; Bądz mi Bogiem obrońcą/ y zá dom vćiecżki [domum refugii] Leop Ps 30/3.

»w domu« = w ukryciu, potajemnie (1): Intra parietes, W domu/ nie yáwnie. Mącz 278b.

»dom żywota« (1): yego vyelmoznoſzcz ſtąpyla naſzwyath wdom zyuota tey czyſtey panny PatKaz II 42.

Szeregi: »(nie) dom i (ale, ni) gospoda« [szyk 2 : 1] (3): Bo ten ſwiát nie ieſt náſz dom/ ále ieſt goſpodá/ Ktora tu nam z vrzędu ieſt daná od Bogá. RejWiz 105; Iuż ſczęśćié v nas nié ma domu ni goſpody GórnTroas 32; SkarKaz 422b.

»dom i odpoczywanie« (2): przeto poſwyączyl maryą [...] gotuyącz yą bycz mathką ſynu bozemu a ſwym namylſzem domem y odpoczyuanym PatKaz II 40, 40.

»dom abo pałac« (1): Iż cżłowiecżeńſtwo było domem ábo páłacem ſyná Bożego wiecżne^go. CzechEp 142.

»dom i przebytek« (1): [syn boży wybrał sobie Maryję na matkę] y poſzwyączyl yą yako dom y przebythek ſwoy PatKaz II 40.

Przen (182):

a) Niebo, raj jako mieszkanie Boga, przyszłe mieszkanie wieczne człowieka (129): WróbŻołt 91/14, 121/9, qq3, 133/1; Będą ták nápoyeni wyerni w obfitośći/ W domu Pánye twey ſwyętey á wyelkyey hoynośći LubPs I4v, N5, Z5; Leop Ps 64/5, Ioann 14/2; BibRadz Iob 20/28; HistRzym 87; W tymżeć to domu pothym iuż ták w nierozmierzonym ſą ony wſzytki wiecżne błogoſłáwieńſtwá iego RejPos 293v, 128, 159 [2 r.], 160 [2 r.], 183, 183v, 185v, 227v; KochPs 51, 126, 144, 145, 172; ArtKanc K8; GórnRozm E2; GrabowSet N3v; O niebo [...] dome^m ieſteś rádośći y roſkoſzy nieuſtáiącey. SkarKaz 245a, 122b, 246b, 517a, 549a, b (12).

W charakterystycznych połączeniach: do domu iść (5), pojść, wniść; dom bogaty.

Zwroty: »brać w dom swoj« = kryć, osłaniać (1): Krijeſz ie [panie] przy ſwéy twarzy przed ludźmi ſrogimi/ Bierzeſz ie przed ięzyki w dom ſwoy wſzetecznymi. KochPs 43.

»mieszkać, mieć mieszkanie w domu (twym)« [szyk zmienny] (9 : 1): WróbŻołt 112/9; Błogoſłáwyeni ktorzy w domu twym mieſſkáyą/ A co ná wyeki wyecżne tobye chwałę dáyą. LubPs S6v, F3, S6v; KochPs 33, 37; Bo z wielkiey chući duſzá ma k nim prágnie/ áby miáłá w twym domu mięſzkánie/ á ſpołecżne obcowánie. ArtKanc K7v, K7v, Q6v; LatHar 52.

»przebywać w domu« [szyk zmienny] (3): KochPs 92; O błogosłáwieni/ ktorzy przebywáią/ w domu twym ná wieki ArtKanc N19v, K8v.

Wyrażenia: »dom boży« = domus Dei a. Domini Vulg (8): Vweſeliłem ſie z thych rzecży ktore mi rzecżono iże w dom boży mamy wniſc. WróbŻołt 121/1, 22/6, 121/3; OrzRozm M4v; BielKron 14v; ſyn Boży z ſthąpił z niebá/ y odkupił go właſną krwią/ á w wiodł do domu Bożego gdyż piekło złupił. HistRzym [89]v, [89]; SkarŻyw 32.

»jasny, najjaśniejszy dom« (2 : 2): KwiatKsiąż I3v; Słyſz prośby moie/ któré w káżdéy dobie Poſyla człowiek żáłoſny ku tobie/ Z płáczem podnoſząc ręce ku iáſnému Domowi twému. KochPs 39; LatHar 600; WitosłLut A6v.

»niebieski dom« (1): ZAchoway mię/ ó ſprawco niebieſkiego domu/ Prawdy niemáſz ná źiemi/ niemáſz vfáć komu. KochPs 17.

»dom obiecany« [szyk 4 : 2] (6): iż beſpiecżnie á práwie tráfiſz do onego wiecżnego z dawna tobie obiecánego domu ſwego. RejPos 184v, 182v, 183v [2 r.], 184, 186v.

»dom ojca (niego) [=Boga Ojca]« = domus patris Vulg, PolAnt (15): OpecŻyw 95v; W domu Oycá moiego wieleć ieſt mieſzkánia BibRadz Ioann 14/2 [przekład tego samego tekstu RejPos 292, 292v, 294, WujNT, SkarKaz 549a, b [2 r.], 551a]; SarnUzn C7v; Słuchayże pilno iáki to ieſt dom tego Oycá niebieſkiego RejPos 293v, 291v, 292, 292v, 293v, 294; WujNT Ioann 14/2; SkarKaz 549a, b [2 r.], 551a, 552b.

»dom Pana (a. pański)« = domus Domini Vulg (12): Bo ći co ſą wſſcżepyeni w domu Páná [plantati in domo Domini] tego/ Rozkwitną ſye w páłacoch Bogá wſſechmocnego [Vulg Ps 91/14]. LubPs V2, aa2; Potym rycerz z Báldáchu/ to ieſt Adam/ ieſt przenieſion do ráiu w dom páná náſzego iezu Kryſta. HistRzym 87; RejPos 85, 183v, 184, 222v, 293v [2 r.]; KochPs 78; ZawJeft 5; LatHar 52.

»dom przyszły« (2): RejZwierc 177v; Domem przyſzłym y końcem drogi náſzey iáko ſię ćieſzyć. SkarKaz 551a marg.

»dom święty« = domus sancta Vulg [szyk 5 : 1] (6): LubPs G2v; Leop Bar 2/16; RejPos 159v; Y będę mieſzkał w twym świętym domu/ Nie vſtępuiąc láty nikomu. KochPs 33, 92; ArtKanc K8v.

»wdzięczny dom« [szyk 8 : 2] (10): Wnidę moy Pánie do domu twoiego wdzyęcżnego LubPs B4, aa2; Iż wſzyſcy s kwápieniem poydziemy/ á będzyem ſie ćiſnąć do wdzyęcżnego domu Páńskiego RejPos 183v, 182v, 183v, 184 [2 r.], 184v, 185v, 186v.

»dom wiecżny (a. wiekuisty)« = domus aeterna Vulg, Modrz [szyk 9 : 3] (17): Bo cżłowiek poydzye do domu ſwego wiecżnego BielKron 82; RejPos 183v [3 r.], 184v, 185v, 186v, 293v, 352; RejZwierc 177v [2 r.], Aaa3v; BiałKaz D3v; Mamy przeto vdźieláć rzecży docżeśnych tym/ ktorzi nas do wiecżnych domow przyiąć máią. ModrzBaz [38]; WujNT 2.Cor 5/1; SkarKaz 3b, 384a.

Szeregi: »dom to jest (a) krolestwo« (6): WróbŻołt qq2; RejAp 158; A to napirwey pomni/ iż chodziſz po puſzcży tego nędznego ſwiátá/ [...] á ſzukaſz drogi do domu ſwego/ to ieſt/ do kroleſtwá iego ſwiętego. RejPos 186, 184, 185, 186.

»dom, (i) niebo« [szyk 2 : 1] (3): RejZwierc 177v marg, Aaa3v; O Pánie wſzech rzecży [...] Dla niego ś [!] niebá y dniem wiecżnym iáſne domy Puścił WitosłLut A6v.

»dom a ojczyzna« (3): áby nie vſtał á nie obłądził ſie do tego obiecánego domu ſwego/ á do oney wdzyęcżney oycżyzny ſwoiey RejPos 183v, 183v, 184.

b) Serce, dusza, ciało człowieka jako mieszkanie Boga lub Ducha świętego; ciało jako mieszkanie duszy (57): HistAl 17; O miły Pánie sſtąṕ do domu moiego/ á rátuy/ á wſpomoż RejPos 244, 43v, 114v marg, 194v, 198, 343v, 351v [2 r.]; SkarŻyw 36; ArtKanc Q8v; SkarKaz 3b, 160b, 458b [2 r.]; Ten náſz dom Ciáło/ dla zbiegłych lubośći/ Niebácznie záyźrząc duchowi zwierzchnośći/ Vpáść ná wieki żądáć nie przeſtánie. SzarzRyt A2.

W charakterystycznych połączeniach: iść do domu; (z)budować dom (3); iść w dom.

Zwroty: »mieszkać w domu« (1): y my co pierwiaſtki Duchá ś. mamy/ ſtękáć muśim/ noſząc ták mizerne ćiáło/ y mieſzkáiąc w ták ſkáżonym domu SkarKaz 205b.

»przyjąć (a. przyjmować) w dom (serca swego)« (2): Iáko maſz przyiąć w dom ſwoy Páná ſwego. RejPos 112v marg; WujNT 274.

»wrocić się, wracający się do domu« (4 : 1): RejPos 77; RejPosWiecz³ 98v; A gdy nieczyſty duch wynidźie od człowieká/ chodźi po mieścách bezwodnych ſzukáiąc odpoczynienia/ á nie náyduie. Tedy mowi: Wrocę ſię do domu mego [revertar in domum meam] ſkądem wyſzedł. WujNT Matth 12/44 [przekład tego samego tekstu RejPos 77, RejPosWiecz³ 98v], Matth 12 arg, Luc 11/24.

Wyrażenia: »dom boży« (3): ábyſmy pátrząc na omywánie ćiał dziećinnych/ śięgáli wiárą oney ſpráwy oſobliwey Duchá S. ktory ie mocą ſwą cżyśći wewnątrz ná duſzy/ y poświąca/ żeby ſie sſtáli domem Bożym/ y Troyce S. przybytkiem. KarnNap B; SkarŻyw 354; SkarKaz 457a marg.

»docześny dom« [szyk 2 : 1] (3): O nędzneſz to tu docżeśne ty domy náſze/ dla ktorych błądzimy y vſtáwamy ná tey mizerney drodze ſwoiey RejPos 183v, 293v, 352.

»dom Ducha świętego« (1): niech y ciáłá Chrześcijáńſkie domy Duchá ś. [...] potrzeby do vczćiwośći ſwey máią. SkarKaz 386a.

»dom duszy« (1): z orſzakiem rozlicżnych pokus ſwoich/ nie ták łatwie gośći tych z domu duſze twoiey zbędźieſz. LatHar 2.

»przybytek domu« (2): BibRadz 2.Cor 5/1; pewnie możeſz iść do przybytku domu ſwego/ to ieſt do ſercá á do ſumnienia ſwoiego RejPos 245.

»dom serca, serdeczny« [szyk 8 : 1] (8 :1): Izali oná [Maryja] buduie domy ſerc náſzych? KrowObr 153v, 152; HistRzym 53v; RejPos 198, 351v; CzechEp 242; WujNT 274; Bog ſam ſobie dom ſercá náſze^go przypráwuie. SkarKaz 457b marg, 457a.

»dom sumnienia« (4): á ſzedwſzy do domu ſumnienia twe^go/ y wycięgni ćiáło vmárłego/ to ieſt grzechy ktoremi ciáło twe od drogi prawdziwey błądziło. HistRzym 57, 120v; A ieſli ſię grzechow ſtrzeżeſz/ ábo cżęſto miotełką ſpowiedźi świętey dom ſumnienia twego vmiátaſz y ocżyśćiaſz/ nie wiele ſię trwożąc/ to powiedz/ co po oſtátniey ſpowiedźi pámiętaſz. LatHar 137, 132.

»dom ziemski« [szyk 3 : 2] (5): ZAiſte wiemy/ iż ieśli przybytek tego źiemſkiego domu [terrestris domus] náſzego będźie ſkáżon/ zbudowánie mamy od Bogá BibRadz 2.Cor 5/1 [przekład tego samego tekstu (4)] WujNT 2.Cor 5/1, s. 633; SkarKaz 384a, 635a.

Szeregi: »dom i budowanie« (1): Y ták co dáley lepiey poſtępuiąc/ záłożył w ſobie oſnowánie pokory/ ná ktorey inne cnoty ſzcżeśliwie poſtáwił/ y zſtał ſię domem y budowániem Bożym. SkarŻyw 354.

»dom a kościoł« (1): iákie ieſt ſrożſze rozgniewánie nád tym domem á koſciołem Duchá iego ſwiętego/ nád tym nędznym cżłowiecżeńſtwem náſzym RejPos 194v.

»dom a (abo, i) przybytek« (3): Gdyż ſerce twoie/ thák iáko ie piſmo zowie/ ieſt dom á przybytek Duchá s. RejPos 351v, 198v, 347v marg, 348, 349v, 351v [2 r.]; KarnNap B.

2. Budynek przeznaczony na jakiś cel; zakład, instytucja; domus BartBydg, Mącz (1031): Leop 4.Reg 20/13; Argentina taberna, Warzſtát/ álbo/ Dóm kędy myńce odmieniáyą. Mącz 15d; Exposita domus cupiditati et voluptatibus, Dóm ná roskoſzy y roſpuſtnośći vdány/ álbo potemny dóm ku wſzém roſpuſtóm. Mącz 310d, 16c, 38a, 200a, 270b, 272c (11); BudBib I 179d marg, Is 14/17, Os 9/6; Amphitheatrum ‒ Okrągli dom wrzimian [!] do grania. Calep 64a, 96b, 169b, 844b, 953b, 1063a; [ustawiamy aby] żaden w dóm/ gdźie ſądy Ziemſkié bywáią ſądzoné [in domum, ubi iudicia Terrestria celebrantur JanStat 511]/ z zbroią [...] nie śmiał wchodźić. SarnStat 782 [idem 495, 932], 495, 782, 932.

Wyrażenia: »dom burmistrzow« (1): ále oddawánié podwód Komornikom/ [...] w domu Wóytowym/ Burmiſtrzowym/ álbo Láwniczym bydź ma SarnStat 973.

»dom kollegijacki« (1): Domu Kollegiáckiégo wybudowánie y libertácia. SarnStat 205.

»dom kowalski« = kuźnia (1): Myſz w dom kowálſki wbieżáłá: Pożywienia tám ſzukáłá: A iednoż piłę nálázłá BierEz Rv.

»dom kupiecki« (2): OpecŻyw 73: Wynieśćie to ſtąd/ á nie czyńćie domu Oycá niego domem kupieckim [domum negotiationis]. WujNT Ioann 2/16 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 73].

»dom ławniczy« (1): SarnStat 973 cf »dom burmistrzow«.

»dom nauki« = szkoła (2): BudBib I 460a marg; Y nie zowie Pan IEZVS kośćiołá onego domem náuki SkarKaz 455b.

»dom ogrodniczy« (1): [siostry] pogrzebły go [Kaligulę] gdzye thám były wielkie ſtráchy w onym domu ogrodnicżym/ áż muſiano ten dom ſpalić BielKron 141.

»dom starościny« (1): Gdy ią wiedziono [św. Dorotę]/ z domu Stárośćinego: piſarz ieden y ſekretarz Stárośćin/ [...] żárty z pánienki ſtroiąc rzekł do niey SkarŻyw 126.

»dom wojtowski (a. wojtowy)« = praetorium Mącz [szyk 2 : 1] (3): [Łoktek] tych wſzytkich ktorzy byli tego przycżyną pobrał y ſamy pośćinał/ á z domu Woytowſkiego zamek założył BielKron 370v; Mącz 319d; SarnStat 973.

Zestawienia: »dom barwierski« [szyk 1 : 1] (2): Murm 185; Tonstrina, Postrzigádlnia też bárwierski wárſtát álbo dóm. Mącz 458a.

»dom chorujących, chorych« (1 : 1): BielKron 288; Nosocomium, Dóm choruyących/ Szpitał tych którzy ſie lieczą. Mącz 251b.

»dom ciemnice, więzienia« (1 : 1): Y dałem ćie zá przymierze ludu/ zá ſwiátłość Narodom: ábyś othworzył ocży ſlepych /á wywiodł więzniá z zámknienia/ y z domu ćiemnice [de domo carceris] Leop Is 42/7; BudBib Ier 52/11.

»czeladny dom« (1): W cżeládnych domiech y w gośćinnym złożeniu ſkobli ſtrzedz y podwoiu/ áby nie pſowano GostGosp 22.

»dom farbierski« (1): Bamphia [!], taberna tinctoria, Dóm farbierski. Mącz 23b.

»gościnny dom« = hospitium Mącz, Calep, Cn; diversorium, stabulum, taberna Mącz, Cn; xenodochium BartBydg; meritorium Mącz; diversoriolum, diverticulum, hospitiolum, pandochium Cn [szyk 19 : 2] (21): Nosocomium, Goſćynny dom dlya nyemocnych Murm 137 [idem BartBydg 98b], 137; BartBydg 98b, 175; BielKron 141v, 260; Hospitium, Goſpodá/ Gośćiniec/ Gośćinni dóm Kárczmá. Mącz 159a, 158d, 159a, 218a, 275b, 411c, 437c [2 r.]; HistRzym 59; KuczbKat 35 [3 r.]; Boć ie z tąd gośćinnemi domámi [diversoria] zową/ że do nich z drogi gośćie z ſtępuią. ModrzBaz 36v; Calep 489b; GostGosp 22.

»kurewski (a. kurwi a. kurew) dom« = domus meretricum, ganea a. ganeum, lupanar a. lupanarium, prostibulum Mącz (6): Prostibulum, Nierządnych małp á kurew poſpolitich dóm/ Zántus. Mącz 411c, 90d, 142c, 200a, 319a; Y ſtháło ſie że Kſiąże tego miáſtá/ [...] przyſzedł do onego kurwiego domu/ á poiąwſzy Thárſią zá rękę y wwiodł ią do komnáty. HistRzym 21.

»łotrowski dom« (1): Officina nequitiae et diversorum. Lotrowski dóm. Mącz 115d.

»dom nierządny, nierządnych niewiast, nieczystości« = domus meretricia, fornix, lustrum Mącz; ganea, lupanarium Modrz; prostibulum Vulg [szyk 13 : 13] (21 : 4 : 1): GroicPorz p4v; Leop Ioel 3/3; Fornix, Nierządnych niewiaſt poſpolity dóm/ Zántus. Mącz 134c, 200c [2 r.], 218a; WujJud 262v; W wielu mieśćiech bywáią nierządne domy iáwnie poſtánowione ModrzBaz 53v, 31v, 54, 54v; Y wiedzioná ieſt ná ludzki pośmiech y ſromotę do domu niecżyſtośći. SkarŻyw 341, 69 [3 r.], 107, 341 [4 r.], 342, 443, 444 marg, 445; ReszPrz 61; PowodPr 41.

»dom nieuczciwy (a. niepoczciwy)« = dom nierządny (2): Iſch w domu nyepoczcziwem wKrakowye, welwowye wprzemyſzlyu [...] bibla LibMal 1547/129v; SkarŻyw 106.

»dom niewieści« = domus a. triclinium feminarum Vulg [szyk 1 : 1] (2): niechże by ie [dzieweczki] przywieźiono do miáſtá Suſán/ a oddano do niewieśćiego domu pod rękę Eggeuſſá komorniká Leop Esth 2/3, Esth 2/13.

»pastuszy dom« (1): Magale, magalia, Pastyrznya, pastuszy dom, mapalia BartBydg 85.

»pielgrzymny (a. pielgrzymski) dom« = xenodochium Murm, Mącz (2): Murm 137; Xenodochium, Gośćinny ſzpitał/ pielgrzymny dóm/ gdzie pielgrzymy przimuyą. Mącz 512b.

»piwny dom« = oenopolium Murm, BartBydg (2): Murm 138; oenopolium, vynny, pywny dom BartBydg 49.

»dom pospolity [= użyteczności publicznej]« = aedes publica Modrz [szyk 4 : 2] (6): Diversorium, pospolyty dom, gospoda BartBydg 44; Mącz 134c; áby y domy poſpolite były im [ludziom ubogim] poſtánowione ModrzBaz 37v, 35; ReszHoz 126; WujNT 425.

»pożyteczny dom« = lupanar [?] (1): Aliquando Ironice dicitur, Frugi aedificium Pożyteczny dóm. Mącz 138a.

»radny dom« = buleuterion, conciliabulum, curia Calep [szyk 3 : 1] (4): GDy iezuſa przywiedli ku Pilátowi/ ſami nieſſli na radny dom OpecŻyw 117v; Calep 142a, 232a, 279a.

»robotny dom« = officina Murm, BartBydg (2): Murm 137; Officina, locus, ubi exercentur officia, robothny dom, varstat BartBydg 101.

»dom rzemieślniczy« (1): [do tego niechby była] pśiárnia namniey w pułmilu: zegar wierny ná domu: dom rzemieślnicy GostGospPon 170.

»dom sądow(n)y (a. sądny)« = forum Mymer¹, BartBydg; basilica, praetorium, regia Mącz, curia Modrz [szyk 7 : 5] (12): Mymer¹ 12; forum, thark vel sądny dom BartBydg 60; ZapWar 1532 nr 2414; UstPraw H3; Basilica, Latine, Regia, Sądowny dóm/ álbo/ Dwór. Mącz 23c, 319d; CzechRozm 166; niechayby ſędziowie przybili v domu ſądowego tablicę [in albo curiae suae] ModrzBaz 90; A żołnierze wprowádźili go do śieni ratuſzney/ (marg) ktora ieſt ratuſzem. G. ábo ſądowym domem. (–) WujNT Marci 15/16; A ieſliby który [...] w domu ſądowym wołánié czynił/ tedy ma bydź ná nim ſkázána winá ſowita cztérnaśćie grzywien SarnStat 870, 857, 1029.

»dom sirotny, sierotkow« = brephotrophia Mącz; curotrophium Calep [szyk 1 : 1] (1 : 1): Brephotrophia, Sirotny dóm/ álbo/ Szpital dziećinny. Mącz 26d; Calep 280a.

»spokojny dom« (1): Asylum, spokoyny dom BartBydg 15.

»starych ludzi dom« (1): Gerontocomion, Stárych ludźi dóm gdzie ſtáre chowáyą. Mącz 145c.

»szynkowny dom« = caupona Murm, BartBydg; oenopolium Mącz [szyk 5 : 1] (6): Murm 138; BartBydg 25; KSiądz iedęn ſzedł rániuchno/ ſnadź też gdzieś dopijał/ Dom ſzynkowny gdzie drudzy pili idąc mijał. RejFig Ee3v; Mącz 260c; WerGośc 223, 229.

»trędowatych dom« (1): Hieracomeion, Trędowátych dóm/ Szpital. Mącz 156a.

»dom wikaryjski« (1): dom thenze vicaryſky poczal gorzecz LibMal 1552/170.

»winny dom« = oenopolium Murm, BartBydg (2): Oenopolium, Wynny dom álbo pywny. Murm 138; BartBydg 49.

»zbojcy morskich dom« (1): Piratecium, Zboycy morskich dóm/ Kárczmá á ſchadzká łotrowská. Mącz 301a.

»zły dom« = lupanar Vulg (4): v Zidow pyerzyne vkradl, thą dall wezlym domu nyewyaſtham LibMal 1545/98, 1545/97v; Leop Ez 16/31, 39.

»żebraczy dom« (1): Ptochodochium, Zebráczy dóm/ Zebráczy gośćiniec. Mącz 329a.

a. Świątynia, miejsce modlitwy; domus, idolium, oratorium Mącz (885): OpecŻyw 73, 158v; PatKaz I 7v; PatKaz II 40, 40v; TarDuch A6; Panie [...] vmiłowałem okraſę domu twoiego y mieſtcze mieſzkania chwały twey. WróbŻołt 25/8, Iv [2 r.], 67/7; RejPs 111 marg, 190v; RejRozpr B3; SeklKat Q3 [2 r.], Z2; KromRozm I M3v; KromRozm III G5 [2 r.], K6v, O4; LubPs G2, P3v, P6v, S6v, X3, cc3v, dd4; KrowObr 186 [4 r.], Ss2, Ss2v; á tenże mi przykazał/ ábym mu zbudował dom [ut aedificarem ei domum] w Ieruzálem/ ktore ieſt w źiemi Iudſkiey Leop 2.Par 56/23, 2.Reg 12/8, 4.Reg 11/11, 1.Par 17/42, 47, 2.Par 7/1 (41); Zátym wſzedł Iehu y Ionádáb ſyn Rechábow do domu Báálowe^go BibRadz 4.Reg 10/23; Iudic 9/46, 3.Reg 6/6, 7, 8, 9 (88); [Litwini] Láſy mieli zá domy Swiętych. BielKron 382, 33 [2 r.], 33v [3 r.], 35, 37 [3 r.], 37v (21); Mącz 164c; RejAp 41; RejPos 22v, 24 [3 r.], 139v, 157v [2 r.], 160v (17); BiałKat 18, 138v [4 r.], 233v marg; RejZwierc 236v; WujJud 20v, 117v, 181v; WujJudConf 119v; A ten dom był przed tym zbudowány [aedificabatur haec domus] zdáwná od niektorego wielkiego y możnego krolá Izráelſkiego. BudBib 3.Esdr 6/14, 3.Reg 5/18, 6/2, 3, 4, 5 (150); CzechRozm 177; PIſmo święte zowie kośćioł Boży domem SkarJedn 6, 3, 8, 9; KochPs 36, 95, 109, 126, 197; [Chrześcijanie] Ná káżdym mieyſcu gdzie mieſzkáią/ máią domy ná modlitwę poświęcone SkarŻyw 362, 2, 88, 142, 374; CzechEp 156, 289, 297; ále do kilku ſet lat poty^m wierni Chriſtyánie/ domow ná chwałę Bogu/ oſobliwych nie budowáli NiemObr 23, 22; ArtKanc K8; GrabowSet G4y; KochFrag 19; LatHar 246, 368, 474; WujNT Matth 21/13, Mar 11/17, Luc 19/46, Ioann 2/17, Act 7/47 (9); SiebRozmyśl G; PowodPr 53; ZAchowuymy kośćioły Bożé w wielkiey czći/ iáko domy ſámemu Bogu ná mieſzkánie oddáne SkarKaz 456a, 84b, 205b, 453a, 454a, 455a (18).

W charakterystycznych połączeniach: (z)budować dom (boży) (65); mieszkać w domu (9); dom bałwański (2), bałwochwalski, Boga (25), chwały (7), duchowny, Jehowy (54), kościelny, majestatu, mieszkania, nieprawości, Pana (5), pasterzowy, ubłagania; naczynie (8), okrasa (4), ozdoba (5), posługa (5), sługa (3), stroż domu (2).

Wyrażenia: »dom (do) modlitwy (a. modlenia), ku modlitwie« = domus orationis Vulg, PolAnt; oratorium Mącz (20 : 2): OpecŻyw 73; Y yáko pan Kriſtus racżył názwáć koſcyoł domem modlitwy/ thák káżdą ſzkołę álbo kolegium ſluſſnye może przezwáć domem mądrosći y ſpráwyedliwosći. GliczKsiąż K8v, K8v marg; BibRadz Mar 11/17; Oratorium, Dóm modlenia/ Káplicá. Mącz 270a; RejPos 139v, 194v, 195, 349, 350 marg, 351v; BiałKat 233v marg; WujJud 185; SkarŻyw 69; okrom tych/ ſą y inſze kośćiołki/ káplice/ domy do poſpolitych modlitw. ReszHoz 115; WujNT Matth 21/13, s. 89, Mar 11/17, Luc 19/46; PowodPr 53; SkarKaz 455b, 456b.

»dom ofiary« (1): Wyſluchałem modlitwę twoię/ y obrałem ſobie to mieyſce na dom offiáry [in domum sacrificii]. Leop 2.Par 7/12.

»dom ojca [ = Boga]« = domus patris Vulg (5): OpecŻyw 58 73; Wynieśćie to ſtąd/ á nie czyńćie domu Oycá mego domem kupieckim. WujNT Ioann 2/16 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 73]; SkarKaz 42a, 453b.

»dom pokoju (a. pokoja)« (2): [Żydzi przeciw Mojżeszowi i Aaronowi] burzyli/ áż vciekł Moiżeſz y Aaron do domu pokoiá álbo vmowy. BielKron 41; SkarKaz 609b.

»przybytek domu (pańskiego)« = tabernaculum domus Domini Vulg (3): Bráćia theż ich Lewitowie/ ktborzy byli zrządzeni ná wſſelką poſlugę przybytku domu Páńſkie^go. Leop 1.Par 6/48, Ps 131/3; SkarJedn 330.

»dom świadectwa« (3): Roſkazał tedy Pan Bog Moiżeſzowi áby tę rozgę [Aaronowę] ſchował do domu ſwiádectwá [in tabernaculum testimonii Vulg Num 17/10] BielKron 41v, 33v [2 r.].

»dom święty, świątnice, świątości« = domus sancta a. sanctuarii Vulg; domus sanctificata, templum sanctum PolAnt [szyk 15 : 3] (15 : 2 : 1): Abowiem przywiodł ná nie Krolá Cháldeyſkiego/ y pozábijał młodzięńce ich miecżem w domie Swiątnice ſwey Leop 2.Par 36/17; BibRadz Ier 11/15; BielKron 33 [2 r.], 33v [3 r.], 34, 38v; RejPos 144; Symon Syn Oniaſzow offiárownik nawyſzſſy/ ktory dom święty zá żywotá ſwego pobudował BudBib Eccli 50/1, Iudith 9/14, Eccli 49/14, 1.Mach 9/54; KochPs 37; PowodPr 11, 53; SkarKaz 455a.

»dom umowy« (4): vmyli ſie Moiżeſz y Aaron y ſynowie iego ręce y nogi/ gdy wchodzili pod przykrycie domu vmowy [Vulg tabernaculum foederis Ex 33/7; Wuj przybytek przymierza] BielKron 35v, 39, 39v, 41.

»dom wnętrzny« = miejsce najświętsze, część świątyni jerozolimskiej; domus interior Vulg, PolAnt (3): Leop Ez 42/15; Y poſtáwił ony Cherubiny w pośrzodku Domu wnętrznego BibRadz 3.Reg 6/27; BudBib Ez 41/17.

Zestawienia: »dom boży« = templum Mącz, Cn; domus Dei Vulg, Cn; domus Domini, templum Dei Vulg; aedes sacra, basilica, delubrum, dominicum, fanum, sacrarium ritus Cliristiani Cn [szyk 177 : 1] (178): Wſſedwſſy w dom boży iádl chléb offeltorziyny/ ktorégo nikt niemiál ieſtz iedno ſami kaplánij OpecŻyw 59v; TarDuch A5; WróbŻołt H8, 67/13, 115/19, 133/1; MurzNT Matth 12/4, Mar 2/26; LubPs O; KrowObr 77v; Rozmowmy ſie miedzy ſobą w domu Bożym/ w pośrzodku kośćiołá Leop 2.Esdr 6/10, Iudic 20/18, 1.Par 6/10, 25/6, 2.Par 7/4, 31/13 (20); Y podał Pan w ręce iego Ioákimá Krolá Iudſkiego/ y część nacżynia domu Boże^go BibRadz Dan 1/2, 1.Par 23/28, 2.Par 24/7, Zach 7/2, l.Esdr 2/68, 3/8 (9); Przykazał też Pan Bog/ áby żadny do domu Bożego nie chodził/ ktory nie ma ciałá zdrowego BielKron 36v; Płákał lud przed drzwiámi domu Bożego. BielKron 43, 14v, 35, 35v [9 r.], 36, 36v [3 r.] (77); Domus etiam pro templo accipitur, Kośćiół/ Boży dóm. Mącz 94b; OrzQuin Aa3v [3 r.]; RejPos 144 marg; KuczbKat 405; RejZwierc [238]; WujJudConf 29v; A przeto z fukałem vrzędniki mowiąc przecż puſtoſzeie dom Bożj? BudBib 2.Esdr 13/11, Gen 28/22, 4.Reg 12/5, 7 [2 r.], 16/14, 2.Mach 14/33 (20); CzechRozm 235v, 253v; á kámień ten ktorym ná znák poſtáwił/ domęm Bożym zwány będzie. SkarŻyw 347, A4v, 347, 356; CzechEp 47, 50, 51; LatHar +4, 474; WujNT Matth 12/4, Mar 2/26, s. 167 [2 r.], Luc 6/4, Yyyyy4v; SarnStat 181, 628, 890; PowodPr 52, 53, 83; O budowániu/ poświącániu/ vżywániu y vczczeniu kośćiołow domow Bożych. SkarKaz 453a, 453a [2 r.], 454a, 455a, b [2 r.], 456b [2 r.], 457a; KlonWor 48.

»dom pański« = domus Domini Vulg, PolAnt (106): RejPs 190v; Przez dom páńſki/ yákom powyedźyał/ koſcyoł boży známyenuye KromRozm III G5, G5 [2 r.]; LubPs M4, aa4, cc3, dd3v; A on im dał włocznie y zbroie Krolá Dawidá/ ktore były w domu Páńſkiem. Leop 4.Reg 11/10, 3.Reg 7/12, 9/10, 15, 10/5, 4.Reg 11/3 (48); Abowiem roſkazał był Kápłan żeby iey nie zábiiano w Domu Páńſkim. BibRadz 2.Par 23/14, Iudic 18/31, 1.Reg 1/24, 3.Reg 15/15, 18, 1.Par 23/24 (39); RejPos 144, 292 marg, 350, 350v; RejZwierc [28³]v; KochPs 81, 187, 188; SkarŻyw 279; LatHar 62; Przechodzenia po kośćiele/ rozmow świeckich/ y długich y nie przykłádnych ſtrzeżmy ſię. Bo ſię tym dom Páńſki lży y do nieczći przywodźi. SkarKaz 456a.

Szeregi: »dom (boży), (albo, i, to jest itp.) kościoł« [szyk 8 : 7] (15): KromRozm III C8v; y vmyie ſie pirwey niż wnidzye do kościołá álbo domu Bożego BielKron 38v, 94v; Mącz 94b; OrzQuin G3v; RejAp 18v; RejPos 144 marg; BudBib 3.Reg 6/17; SkarŻyw 87; WSzyſtki domy Bożé álbo Kośćioły [aedes sacras seu ecclesias JanStat 190]/ we wſzytkich ich práwiéch/ ſwobodách/ [...] chcemy wcále záchowáć. SarnStat 181 [idem (2)] 628, 890; PowodPr 3; SkarKaz 453a [2 r.].

»dom a (i) przybytek« (3): Iáko ma być poświącan dom á przybytek Páńſki/ ták ten ręką zbudowány ku chwale iego RejPos 347v marg, 198, 291 marg.

Przen: Kościół jako instytucja, ogół wiernych; domus Vulg (114): To yeſt dom nye ná rozlicznym á vſtęmpuyącym pyaſku/ ále ná yedney/ cáłey/ á twárdey opoce/ [...] zbudowány. KromRozm II tv; Przeto teſz Pan od domu ſwego potzyna/ to ieſt od wiernych ſwoich KrowObr 238; Leop Hebr 3/2, 5, 6 [2 r.], BBB3; BielKron 40; GrzegRóżn F marg, F4 [2 r.], H3, I3v; A ták w tymći to domu Boſkiey ſzyrokośći iego vſtáwicżnie ſą wſzyſcy wierni iego RejPos 293v, 293v [2 r.]; KuczbKat a2 [2 r.]; CzechRozm 168, 216, 235v [3 r.]; Bo imſię więcey kośćioł ſzerzył/ á do tego domu ludzi rozmáitych y narodow nieſtwornych nábierał/ [...] tym więcey tego Páſterzá iednego nawyżſzego [...] potrzebował. SkarJedn 80, 8, 10, 55, 110; KochPs 141; SkarŻyw A3, A4 [2 r.], 26, 483; y ten dom ſwoy/ to ieſt nas/ iáko ſynowi oddał: y nád nim przełożył. CzechEp 290, 130, 289, 290 [5 r.]; NiemObr 7, 67; WujNT 21, 190 marg, 398, Hebr 3/2, 5 (10); SkarKaz 241b, 606a; Abo ſię zgadzay/ ábo bądź wyklęty y z domu wypaday/ á miedzy bráćią niezgody nie rozśieway. SkarKazSej 684a, 672b, 683b, 684a, 690b.

W charakterystycznych połączeniach: mnożył się dom boży; dom (z)budować (5); dom Boga, chwały, wszytek (11), zgniły (2); gospodarz, pasterz domu.

Wyrażenia: »dom boży« = domus Dei a. Domini Vulg (35): Abowiem ſprawiedliwi ludzie ſą ſzcżepieni w domu bożym WróbŻołt 91/14, ff5, qq3; SeklWyzn g2v; SeklKat E2; Leop 1.Petr 4/17; CzechRozm 61, 253v, 254 [2 r.]; KarnNap B; gdyſz wſzyſtek świát Boży ieſt kośćioł/ wſzákże kośćioł ſię zowie domęm Bożym SkarJedn 109, 2, 7, 188, 388, 398; SkarŻyw 249, 269; CzechEp 199; NiemObr 8, 36, 84; ReszPrz 9, 13; Papież nie Jeſt Biſkupem y Rządzcą ſámego miáſtá Rzymu/ ále wſzytkiego domu Bożego WujNT 726, 719, 1.Tim 3/15, s. 726 [2 r.], 756, Hebr 10/21, 1.Petr 4/17, s. 842; SkarKaz 606b.

»budownik domu Bożego« (1): ábo oni oſobliwi ie^go Apoſtołowie: ktorzy potym budownikámi domu Bożego mieli być CzechRozm 253v.

»dom duchowny« (8): CzechRozm 254; CzechEp 290; NiemObr 34 [2 r.], 36; y wy iáko żywe kámienie buduyćie ſię/ domy duchowne [domus spiritualis] WujNT 1.Petr 2/5; Wierni ſą budowániem Bożym. Y domem duchownym. WujNT Xxxxx3v, s. 799 marg.

»dom żywego kościoła« (1): á budowanie ieſt dom zywe^go koſcioła SeklKat Q.

»dom pański« (1): Służbá iednego páná niezgody w domu Páńſkim nie dopuśći. SkarKazSej 671b marg.

Szeregi: »dom, (i, to jest) kościoł« [szyk 4 : 1] (5): KromRozm III P4; Bowiem gdy Bog ieſth Duch thedy y dom iego ieſt duchowny/ to ieſt/ kośćioł ábo zebránie wiernych BibRadz I 336b marg; KarnNap B; sſtáymy ſię kośćiołem y domem iego SkarKaz 457a, 606a.

»dom i krolestwo« (3): y poſtánowię go w domu moim/ y w Kroleſtwie moim [in domo meo et in regno meo] áż ná wieki Leop 1.Par 17/14 [przekład tego samego tekstu] BibRadz 1.Par 17/14; BiałKat 18v.

»dom a (i) owczarnia« (2): cżemuſz nie pilnuieſz nád tym domem ſwoim/ á nád tą owcżárnią zwierzoną tobie? RejPos 346; SkarKazSej 684a.

3. Rodzina, mieszkańcy domu, ognisko domowe; gospodarstwo; majętność, posiadłość; domus, lares, penates Mącz, Cn; familia, focus, res familiaris Mącz (971): habram przyssythszy na dom moy Czachouicze yszbyl mya gwalthem ZapWar 1503 nr 1930; Iakom ya nyezayąl pyaczyu vyeprzow [...] anym ych ku swemu pozythkowy obroczyl albo domu swemu. ZapWar 1522 nr 2285, 1503 nr 1951, 1952, 1542 nr 2559; PowUrb +4; BierEz G, Nv. Q, S2v [3 r.]; O wielko ſſcżęſny on dóm/ w ktory^m tako cżeládz ſwiętá przebywala. OpecŻyw 35v, 62, 169v; PatKaz III 130; y bogoſláwił pan bog domowi onego páná dla Iozefa HistJóz A3, B2v, D4v; Vcż ſie w ſwym domu dobre^go goſpodarſtwa. BielŻyw 11, 31, 170; BierRozm 7; WróbŻołt 49/9; RejRozpr H4v; LibMal 1544/84v [2 r.]; LibLeg 11/133v; Tobie też ſą poruczony W domu wſzytki ſprawy ony RejJóz F3v, C2, F8, G3v [2 r.], H8, P7, Q2; RejKup d4, e5; KromRozm I B4; wierzę iſz się zdomem moiem co dźień to gorzéi dźiáć będźie MurzHist H2, T3v; MurzNT Matth 10/13, k. 141; KromRozm II o4v; BielKom A2, F7v, G5v; Nyechayżeby dom był od goſpodárſtwá/ á ſzkołá od rozumu á mądrosći. GliczKsiąż L, C5v, K6v, L [2 r.], M8v, N; LubPs N2v, V3, X2v [3 r.], Y, Y5v; GroicPorz gg3. gg4; RejWiz 43, 59v; Nie będę brał zdomu twego [de domo tua] ćielcow: áni z trzod twoich kozłow. Leop Ps 49/9 [przekład tego samego tekstu WróbŻołt, BibRadz]; Wyday nam Dánielá/ bo inácżey tedy y ćiebie y dom twoy wybijemy. Leop Dan 14/28, Gen 36/6, 41/40, Num 1/44, Deut 12/7, 1.Reg 20/15 (34); RejFig Cc8v, Ee3v; RejZwierz 9, 23v, 66 [2 r.], 135; RZekl tedy Pan do Noego/ wnidź thy y ze wſzitkim domem twym do Archy BibRadz Gen 7/1 [przekład tego samego tekstu BudBib] Gen 12/17, 14/14, 15/3, 24/2, 31/37 (40); OrzRozm R4v; BielKron 7v, 15v [2 r.], 16v, 20, 30 (19); KwiatKsiąż G, M3; Demortuus est cum tota familia, Pomárł/ zmárł ze wſziſtkim domem. Mącz 232c; Adoptare se alicui familiae, Prziyacielſtwo ziąć z niektórym domem. Mącz 267a, 56b, 122b, 123a, 196c, 236c (14); Prot D3; RejAp D6, 52, 67v, 189; GórnDworz G5v, K3, Y3v; HistRzym 4v, 59, 93; á cokolwiek ſie naypirwey w ktorym domu vrodziło/ to wſzytko będzie zábito. RejPos 158; day mu imię z dawná zwycżáyne z domu powinowátych twoich. RejPos 297, 3v, 20v [2 r.], 24, 43, 43v (82); Páweł wſzyſthki co ich było w domu chrzći ſam BiałKat 261, 261; Gdzie wiele w domu ſynow/ s trochą máiętnośći/ Pożywie s nimi ſąſiąd/ nie iedney trudnośći. BielSat D [idem BielRozm 23]; HistLan C2, E, Ev; KuczbKat 280; Gdyż Pan nieomylnie bogáctwem á pocżciwoſciámi ozdobić obieczał dom káżdego cżłowieká poććiwego RejZwierc 14v, 30v, 33v, 35, 36, 46v (33); BudBib Gen 7/1, 17/13, 23, 27, Ex 8/3 (41); BiałKaz K, Mv, M2v; BudNT przedm a6v, Matth 12/25, Luc 12/52, Act 18/8, Hebr 11/12; Tedy Kriſpus przednieyſzy w zgromádzeniu vwierzył Pánu ze wſzyſtkim domem ſwym CzechRozm 258, 109v, 139v, 153v, 160, 173; Więc Stáchnicżek choć domem báwi ſie ſpokoynie/ Iednák tráfi we wſzytko co trzebá wybornie. PaprPan Q4v, K4v, Q4; Y toć też ieſt nie bez wielkiego dźiwu/ gdy w iednem domu [in una domo ac familia]/ iedni ſię vbieráią po Niemiecku/ drudzy po Włoſku/ drudzy po Turecku ModrzBaz 51, 2v, 15, 36v, 61, 117v: SkarJedn A6v, 20, 58, 304; KochOdpr A3v, C3; Nie doſtąpi ćię żadna zła przygodá/ Ani ſye naydźie w domu twoim ſzkodá. KochPs 139, 78, 187, 191; Y opuſzcżáiąc dom bogáty/ y miłego oycá/ iedyna iego zebránia dziedzicżká/ Bogu drogę ſwoię polecáła. SkarŻyw 13, 14 [2 r.], 35, 68, 69, 74 (37); KochTr 23; StryjKron 125, 161, 350; CzechEp 48; NiemObr 12; KochFr 31, 59, 63, 73, 77, 83, 124; KochMarsz 153; KochMuza 28; KochWz 141; Iuż y w domu móy rząd máły/ Bom ná wſzyſtko ieſt niedbáły. KochMRot B4, A2, A2v, A4v; ReszList 185; WerGośc 222, 256, 257; Nie podoba mi ſię ten dom/ w ktorym/ kiedy y kokoſz gdacże/ kur milcży. WerKaz 287, 279, 290, 299; KochPieś 6, 20, 36, 37, 52 [3 r.]; ArtKanc M4v; BielRozm 23; Pytam ich/ á zaſz ták goſpodarż ſądźi/ gdy ſię co w domu iego miedzy czeládźią sſtánie? GórnRozm F3v, A3, C4v, D, G4v, H3v (11); PaprUp G4, K; ZawJeft 11, 21, 27, 37; ActReg 53 [2 r.], 75, 83, 85, 108 (13); Calep 539a, 647a; GostGosp 4, 10 [2 r.], 12, 16, 20 (12); GostGospGroch kt; GostGospSieb +3 [3 r.], +3v [2 r.], +4; GórnTroas 28, 51; GrabowSet A3, K4, L2v; KochFrag 28, 40, 45, 46, 48 [2 r.]; KochFragJan 3, 4 [2 r.]; OrzJan 45; OstrEpit Av; LatHar + +6, 236, 648, 659; KołakSzczęśl C3v; Pokoy domom przyimuiącym Apoſtoły. WujNT 40, Matth 10/13, 12/25, Mar 3/25 [2 r.], 13/34, Luc 12/52 (30); A ieſliby ieno iedyny ſyn był/ ten ná dźiedźinie mieſzkáć ma/ y robić w domu [laboret in domo JanStat 1082] z rodźicmi SarnStat 200, 205, 228, 294, 330, 352 (18); SiebRozmyśl F; GrabPospR N4v; PowodPr 17, 22, 53, 79, 82 [2 r.]; Koniec małżeńſtwá ſą dźiateczki/ z ktorych ſię dom buduie SkarKaz 421a, 40b, 44b, 278b, 351b, 385a (16); VotSzl E4v; Ale y to zyſk wielki, że prze tę niewiáſtkę, Nie przyidzie do zniſzczenia dom náſz. CiekPotr 30, 11, 26, 27, 28, 29 (11); Nie dármo oyćiec dźiéwki prędko z domu zbywa Choć ią miłuie: nic to: bá y choć vbywa. GosłCast 45, 16 [2 r.], 21, 28, 31, 45 [2 r.] (11); PaxLiz Bv, B2 [2 r.], C; W domu ieden goſpodarż y żoná poddána. SkarKazSej 690a marg, 660a, 669a, 670a, 671b, 690a (14); KlonFlis Cv [2 r.], D3; SapEpit B4v; Więc cżuie y przez ſkorę: gdźie dom nie po Bodze/ Gdźie máło dba o mężá niepewna Goſpodze. KlonWor 58, 25 [2 r.], 29, 62; PudłDydo B4v; SzarzRyt A4, Dv [2 r.].

W połączeniach szeregowych (34): MiechGlab [90]; A przeto yáko ćyáło/ dom/ myáſto/ woyſko/ kroleſtwo/ ták y koſcyoł rząd w yednoſci záchowa. KromRozm III Gv, F7v, F8 [2 r.], G, Gv, G3; Leop Mar 6/4; Cić ſą ſynowie Chám według ich domow/ ięzykow/ źiemie/ y narodow. BibRadz Gen 10/20, Gen 10/31; BielKron 229v; RejPos 179v, 248, 260v, 293v; RejZwierc 33v; kto o nabożeńſtwo/ o dom/ o żywot y o máiętność ludźi ſwoich walcży [qui pro aris et focis proque vita et possessionibus populorum suorum pugnat]/ ten Rzecżypoſpolitey zacną posługę cżyni. ModrzBaz 104v, 108v; SkarŻyw 230, 248; CzechEp [416]; WujNT Matth 13/57, 19/29, Mar 6/4, 10/29, s. 164, Luc 18/29; wſpomnićie iedno ná dom wáſz/ ná oycá miłego/ ná dobrá ktore w nim ſą/ ná bráty y powinne SkarKaz 551a, 245b, 420b, 423b, 519a; SkarKazSej 670b.

W charakterystycznych połączeniach: dom opuścić (opuszczać) (9), rozmnażać (3), ubogacić (5); domem obarłożyć się; przebywać w domu (3); dom godny (3), poczciwy, porządny, szczęsny (2), uczciwy (5), własny (2), wszy(s)tek (47), zacny (2); dom męża (3); okrasa (2), poczciwość (2), pomnożenie, posromocenie, sługa (6), starszy domu (2).

Przysłowia: dom/ dzyeći/ á żoná/ nie nátkáne piekło RejWiz 56v; RejZwierz 136.

Ad agnatos et gentiles est deducendus, Vmie doſić/ czas mu do domu náſzy mowią Mącz 144b.

Zoná vczćiwa ozdobá mężowi/ Y napewnieyſza podporá domowi KochPieś 42.

Lepieyći ieść ſuchy chleb/ w dobrey przeſpyecżnośći/ Niżli w domu ſwarliwym/ mięſo w obfitośći. BielKom C.

Y ći chleb iedzą/ co domu niewiedzą. BierEz Ov.

Fraza: »pokoj (temu) domowi« = pax (huic) domui Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (7): MurzNT 43v marg; Niechay będzie bráćiey moiey/ y tobie pokoj/ y domowi twemu pokoj Leop 1.Reg 25/6; BudNT przedm b3, Luc 10/5; Do ktoregokolwiek domu wnidźiećie/ naprzod mowćie; Pokoy temu domowi. WujNT Luc 10/5 [przekład tego samego tekstu BudNT ], przedm 13, Matth 10/12.

Zwroty: »w domu być« = być niezamężną (1): Iużemći inemu ślubiłá/ Pokim ieſzcże w domu byłá. BierEz O2v.

»odłożyć do domu« = załatwić w rodzinie, między swymi (1): Przyſzedſzy Márſiaſz do krolá [brata swego] prośił áby tę kauzę odłożył do domu/ áby iey thu iáwnie nie ſądził przed ludźmi. RejZwierc 55v.

»opatrzyć (a. opatrować) dom« = rozrządzić, zabezpieczyć [szyk 8 : 1] (9): A ták rádzę iuż nieboże ſtáry/ Opátrz ſwoy dom zbuduy ſobie mári BielKom C8; BielKron 89v; Gdyż Pan obiecał vbłogoſłáwić/ vbogáćić/ y káżdą pocżćiwoſcią opátrzyć dom káżdego wiernego ſwoiego. RejPos 159v, 185v, 218, 263v, 292, 296v, 355.

»dom poruczyć« (2): Ze mu ſie tak był przyucżył Iż mu wſzytek dom porucżył RejJóz A3, D4v.

»dom rządźić« = domui praesse Vulg, Modrz; domum regere Vulg [szyk zmienny] (14): y nálazl Iozef łáſkę przed pánem ſwym y ſlużył mu/ od ktorego przełożony rządzýł wſſytek dom HistJóz A3; KromRozm III H5; Ieſli kto domu ſwego rządzić nieumie/ iáko ten kośćioł boży będzie rządził [Vulg 1.Tim 3/5]? KrowObr 222v [przekład tego samego tekstu KromRozm III H5, ModrzBaz 23, WujNT, SkarKaz 44b], 129v, 222v; GórnDworz V8; ModrzBaz 23; LatHar 629; Chcę tedy áby młodſze ſzły zá mąż: dźieći rodźiły/ dom rządźiły WujNT 1.Tim 5/14, s. 260 marg, 1.Tim 3/5, 12, 5/4; SkarKaz 44b.

»wyjadać, pożyrać, wytrawiać itp., wyżyrający domy; pożyracz domow« = comedere a. devorare domos Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (9 : 1; 1): KromRozm I A4v; ktorzy pożéraią domy wdów i wrzeczy śię długo modlą cić więtſzé potępięnie wezmą. MurzNT Luc 20/47 [przekład tego samego tekstu KromRozm I A4v, CzechEp 65, 165, 373, NiemObr 115, WujNT]; [znać że jest] Chytry/ Pożyrácż domow niewinnych. LubPs C3 marg, CzechEp 65, 165, 373; NiemObr 115; WujNT Matth 23/14, Mar 12/40, Luc 20/47; Wyiadaſz cudze domy/ niſzcżyſz goſpodarze: Dla tego ćię Lycurgus ták ſurowie karze. KlonWor 45.

Wyrażenia: »głowa domu« (2): A goſpodarz káżdy yeſt głową domu/ to yeſt/ czeládźi ſwoyey. KromRozm III M4v; BudBib 1.Par 7/40.

»gospodarz domu« = paterfamilias domus Vulg, PolAnt; dominus domus Vulg [szyk 19 : 2] (12): OpecŻyw 86v; A goſpodarz onego domu/ okázuiąc ſye być iego przyiaćielem/ przyiął by go w dom ſwoy GroicPorz mm3v; Leop Mar 14/14; BibRadz Luc 22/11; BielKron 30; Mącz 94a; RejAp 186v; RejPos 41v, 227v, 293v; iakoż w Koronie ták wielkiey/ w Páńſtwie ták ſzerokiem/ ſzkodá bydź nie ma/ gdy ſię Krol iáko goſpodarż domu nie prżypátruie rżeczam/ ktore popráwy potrżebuią GórnRozm K; WujNT Luc 22/11.

»dom ojca (a. ojcowski a. ojczysty)« = domus patris Vulg, PolAnt; domus paterna Vulg [szyk 126 : 1] (127): Pannąm byla w domu mégo oyttza/ a trud niebyl odemnie vznán OpecŻyw 89; HistJóz Cv, E2 [2 r.], E2v, E4v; LibMal 1544/89v; MurzNT Luc 16/27; BielKom G5v; LubPs M3; Kazał mi Bog zápomnieć wſzyſtkich prac moich/ y domu oycá mego Leop Gen 41/51 [przekład tego samego tekstu HistJóz Cv], Gen 31/14, 30, 46/31, Iudic 14/15, 19 (11); BibRadz Gen 12/1, 20/13, 24/7, 23, 38 (47); Wynidź s ſwey zyemie y z oycá twego domu BielKron 11, 13, 46v, 52, 73v, 84v; RejAp 168v; HistRzym 124, 124v; RejPos 161v, 231v; KuczbKat 405; BudBib Gen 12/1, 28/21, Ex 12/3, Num 1/2, 4 (28); HistHel B4v; CzechRozm 142; ModrzBaz 53; Sam ten ieſt dom oycowſki/ wktorym ćielcá onego vchowánego y tłuſtego pożywáią. SkarJedn 2, 38; SkarŻyw 13, 134 [3 r.], 234, [282], 347 [2 r.], 352; KochPieś 18; LatHar 483; WujNT Luc 16/27, Act 7/20; P. Boże moy: proſzę obroć rękę twoię ná mię y ná dom oycá mego/ á ludu tego nie zábijay. SkarKazSej 667b.

»pan, pani domu« = dominus domus Vulg; domina domus PolAnt (5 : 3): MurzNT 63v marg, 193v marg; BudBib 3.Reg 17/17; A wſzákoż dobra małżonká ſłuſznie może być miánowána pánią domu WerKaz 287, 288 marg; LatHar 705; WujNT Mar 13/35; poſłał Krol y z więźienia go [Józefa] wyiął/ y poſtánowił go pánem domu ſwego SkarKazSej 660a.

»sprawca domu« = dispensator a. procurator domus Vulg; praepositus domus PolAnt (11): A ſyn ſprawce domu moiego/ ten ieſt z Damáſzku Eliezer. Leop Gen 15/2, 3.Reg 18/3; BibRadz Gen 43/16, 19, 4.Reg 18/18; RejPos 280v; BudBib Gen 44/1, 4; Y wołał ſprawce domu ſwe^go ktory był v niego za niewolniká kupiony SkarŻyw 98, 103, 440.

»szafarz domu« (2): Y przykazał Iozef ſſafárzowij ſwego domu mowiąc náſyp w wory ých zboża HistJóz D2, C4v.

»żałobny dom« (1): Funesta familia, Załobny dóm/ gdzie yakoby kto vmárł. Mącz 140d.

Szeregi: »dom, (i) czeladź (a. czeladka)« (4): PatKaz III 125; Nie bacży nicz iż to wadzy Wſzemu domu y cżeladzy RejJóz H4; BielKron 70; SkarŻyw 134.

»dom, (i) dziatki (a. dzieci)« = domus et filii Vulg [szyk 12 : 2] (14): RejWiz 56v; BielKron 229; á on mu obiecuie błogoſłáwić wſzytko nábycie iego/ dom y dziatki iego. RejPos 175v, 173v, 175v, 223, 355; RejZwierc 151, 265v; á nie dla łákomſtwá/ ábo sławy/ ále o wiárę y o domy/ o dźiatki y żony [sed pro aris, focis, liberis, uxoribus]/ ná oſtátek o Rzecżpoſpolitą cżynić będźiem. ModrzBaz 128; SkarŻyw 102, 126; WujNT 1.Tim 3/12; SkarKazSej 696a.

»dom a (i) dziedzictwo« (2): Iż dom á dzyedzictwo iego záwżdy ſpuſtoſzone będzye RejPos 290, 290.

»(narod), familija, (i, abo) dom (przyrodny)« (generatio) et familia ac domus (cognationis) Vulg [szyk 10 : 1] (11): I býłá wſſyſtká ſummá ſynow Iſráelſkich/ po domách y fámiliách ſwych od dwudzieſtu lath y wyſſey Leop Num 1/45, Num 1/28, 30, 32, 34, 36 (9); Potym iż nie ſámi tylko rodźicy ále y ich wſzyſtká familia ábo dom przez rodźice rozumian być może. CzechRozm 160; LatHar 483.

»dom i gniazdo« (2): Boże niezwyćiężony/ dom/ y gniazdo moie/ Są wſzech naświętſze ołtarze twoie. KochPs 126; SkarŻyw [282].

»ojczyzna i (a) dom (przyrodzony)« = patria et domus Vulg (4): Leop Mar 6/4; WujNT Matth 13/57, Mar 6/4; y do oyczyzny y do domu przyrodzonego/ y właſnego teſkność/ trapićby nas bárzo mogłá. SkarKaz 550a.

»podług (a. według, a. wedle) (rodu), pokolenia i (a) domow ojcow« (12): A z ſynow Symeonowych policzeni też ſą według rodu/ pokolenia y domow oycow ich [per generationes, per familias suas, per domum patrum suorum] BibRadz Num 1/22, Num 1/18, 20, 24, 26, 28 (12).

»dom i (abo) potomstwo (a. potomki)« [szyk 16 : 1] (17): Tu ſie obiecuią ſlużyć Dom ten y potomki mnożyć RejRozpr Cv; RejAp 31v; Gdyż y dom twoy/ y potomſtwo twoie ma być w opátrzeniu Páná tego RejPos 236v, 30, 163, 175, 218v, 253 (14); RejZwierc 64.

»dom i powinowate (a. powinni)« [szyk 5 : 3] (8): á weśmieſz żonę ſynowi memu z powinowátych moich/ y z domu oycá moiego [de familia mea, et de domo patris mei]. BibRadz Gen 24/40; RejPos 245v, 297; Ten prośił iedno do tego dniá áby mogł mieć fryſztu/ áby dom ſwoy y powinowáte ſwe roſpráwił RejZwierc 92v, 259v; CzechRozm 33; SkarŻyw [282] [2 r.].

»dom, (i) przyjaciele« (4): weirzy teſz na twoi dom i inſze przyiaciele/ ktorych wſzyſtkich zdrowie i dobré mięnié/ na tobie záleży MurzHist N, C; KrowObr 124v; Domum amicos et fortunas relinquere, Dóm prziyaciele y máyętność opuścić. Mącz 135a.

»rodzice i dom« (2): Nieprzyiaćiel ſkuśił mię ćięſzko teſknośćią do rodzicow y do domu mego. SkarŻyw 134; SkarKaz 420a.

»rodzina (a. rod) a (i) dom« = cognatio a. familia et domus PolAnt (3): Wynidź z źiemie twey/ y od rodźiny twey/ a z domu oycá twego/ do źiemie ktorą ia pokażę tobie. BibRadz Gen 12/1 [przekład tego samego tekstu BudBib], Gen 24/38; BudBib Gen 12/1.

»dom, (i) zebranie« [szyk 5 : 1] (6): RejAp 149v; iuż káżde błogoſłáwieńſtwo y beſpiecżeńſtwo záwiſnęło nád domem y nád wſzytkim zebrániem twoim. RejPos 110v, 85, 115, 309, 350.

4. Ród, dynastia; pochodzenie; gens Mącz, Calep, Cn; domus, genus Mącz, Cn; familia, gentilitas, imagines, natales, origo, prognatio, propages, propago, prosapia, sanguis, stirps Cn (1011): KlerPow 2; Tractat 3. O rozmnozeniu tatarow na rozne domy. MiechGlab 64; RejPs 73v [2 r.], 168; Druga ieſt przycżyna/ że W. M. racżyſz być małżonką ie^go miłoſći pana Staniſlawa Tęcżyńſkiego/ ktore^go domu iam ieſtdawna ſługa HistAlHUng A2v; GliczKsiąż Bv; LubPs S; KrowObr A [2 r.]; RejWiz A2; Leop Ios 7/18; OrzList d2 [2 r.], e3; BOná byłá przezwiſkiem/ ſkutkiem iáko komu/ Wielkiey byłá zacnośći/ y z wielkiego domu. RejZwierz 49, 54 [2 r.], 55v, 57, 60v, 70 (10); A táć ieſt liczbá Beniámithow wedle domow ich/ czterdźieſci y pięć tyſięcy y ſzeſć ſet ludu. BibRadz Num 26/41, Gen 10/32, Num 26/28, 35, 37, 38 (40); OrzRozm Q2, Sv; A tu koniec Ceſárſtwá domu kſiążąt Szwabſkich. BielKron 184; Ten dom Werſzowſki rzecżony był od wierſzey/ bo wierſzą noſili zá herb/ á domu byli wielkiego BielKron 321, 48, 50v, 53v, 64, 66v (27); KochSat B4v; KwiatKsiąż F3; Titus, Przezwisko niektórych domów Rzimskich. Mącz 456d, 40c, 123c, 140b, 143c, 144b [3 r.], 313a, 458b; OrzQuin C3v, P4; LeovPrzep C2; GórnDworz Dv, D3, O7; RejPos 230; A przeto dla tych ſzkárádnych poſtępków iego/ ták Pan był mu ſróg: że y ſámégo Sálomoná/ y dóm iego wſzyćiek chćiał wtecz obrócić BiałKat 18v; RejZwierc [28²], 40 [2 r.], 52v [2 r.], 184v, 204v, 254v; RejPosRozpr c; BudBib Gen 17/27, Deut 12/7, 1.Reg 2/33, 36, 2.Reg 9/9 (10); HistHel D; MycPrz II Bv; WierKróc Av [2 r.]; BiałKaz I2; BudNT Hebr 3/2; CzechRozm 70, 151, 152v, 153 [2 r.], 160, 166v, 168; Mogliby s tego domu oni Thebanowie/ Ták właſnie bez rozmyſłu bráć zá krole ſobie PaprPan R3, A4v, H2v, H3, 12, 13 (16); ModrzBaz 17v, 25, [41], 42; SkarJedn A6; KochOdpr Dv; KochPs 134; Henryk Ceſarz wyklęty/ Ceſarſtwo ſtráćił y dom iego. SkarŻyw 293 marg, 150 [2 r.], 290, 293, 336, 348, 504, 593; StryjKron 355; CzechEp 296; KochFr 52; KlonŻal A2; KochDz 104; KochSz A2v; WisznTr 2 [2 r.]; GórnRozm A4; moca á gwaltem tak ten dom [Zborowskich] wikorzenic vmyſleli beli. PaprUp Gv, C3v, C4, D4v, E3v, F2v (13); ActReg 47 [2 r.], 108, 109, 110 [2 r.], 131, 139; GostGospSieb +4v; O móy kléynoćie drogi/ o ſzláchetné plemię/ Tyś był ozdobą domu/ nieſczęſné mé brzemię GórnTroas 52, 34, 52, 57; GrabowSet A3; OrzJan 75; OstrEpit A2v [2 r.]; KołakCathOkuń A2; Tákże ſie trzebá przypátrzyć małżeńſtwu Zygmuntá Auguſtá, iáko w przyiaźń tego domu [rakuskiego] wchodźił SarnStat 1226, 478, 593, 1012, 1022, 1207; GrabPospR M3; KmitaSpit C6; PowodPr 43, 66; SkarKaz 313b, 420b, 421b; CzahTr A3, L3v; O byśćie tákie ſerce ku oyczyznie mieli/ á zá właſnemi pożytki domow ſwoich nie biegáli SkarKazSej 668a, 669b, 673b, 675a, 705a [2 r.]; KlonFlis G4; SkorWinsz A3, A3v; SapEpit Bv; ZbylPrzyg A4; PAtrzay ná dowćip Leliwy mężnego Iák Herb wytworny dał do domu ſwego SzarzRyt D3v.

W połączeniu z imieniem lub nazwiskiem (42): W one dni poydzie dom Iudá do domu Iſráelſkiego Leop Ier 3/18, Ez 27/14, 38/6; A ták tyć ſą domy Neftáli wedle potomſtw ich BibRadz Num 26/50, Num 1/12, 13, 14, 15, 26/42 (9); nie będę żywá ieſli żonę Iakob weźmie z domu Heth. BielKron 14v, 11v, 40v, 62v, 65, 70 (26); BudBib 2.Reg 9/5; PaprUp K3v [3 r.].

W połączeniu z przydawką określającą imię lub nazwisko rodu, dynastii lub narodu [z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia (425), z imieniem w dopełniaczu (31); dom + przydawka (422), przydawka + dom (34)] (456): ZapWar 1505 nr 1997; Y podnioſl rog zbawieniá nám/ w domu Dawida dziecięcia ſwégo. OpecŻyw 12v, 8v, 55; HistJóz E4; WróbŻołt 58/14, 79/2, 121/5; RejPs 191; HistAlHUng A4; MurzNT Luc 2/4, 22/30; KromRozm II c [2 r.]; KromRozm III Ev; Bo tám ſiędą ſędziowie ná onym práwim ſądzie/ Strzegąc by Dawidow dom nie był w yákim nierządzie LubPs cc3v, T4, V6v; KrowObr 130; To mowi Pan: Tákeśćie mowili domie Izráelſki [domus Israel] Leop Ez 11/5, Gen 46/27, Num 26/39, 2.Reg 19/20, 2.Par 21/6, 7 (52); RejZwierz 50v, 53v, 55v [3 r.], 58 [2 r.], 58v (19); Dom Aaronow niechać vfa Pánu BibRadz Ps 113/10, Gen 10/18, Ex 19/3, Num 1/8, 26/48, 58 (74); Vrodźił ſye dom Iágełłow bráćie miły ku dobremu ludzkiemu OrzRozm Ov, Ov, Sv [2 r.]; BielKron 29, 53v, 69, 71, 74 (79); OrzQuin Aa5v; SienLek a4; SienLekAndr a2v; RejAp Gg; GórnDworz B8 [2 r.]; HistRzym 51; RejPos 17, 28v, 73v, 215, 215v (9); BiałKat 66; RejZwierc 10v, 273v; WujJud Bv, 237v; RejPosWstaw [143³]v; Bo zmocnię dom Iehudy/ á dom Iozefow wzbáwię BudBib Zach 10/6, Lev 17/3, 8, 10, Ios 17/17, 21/45 (64); BiałKaz kt, I2 [2 r.], I3, Kv, K4, M3; BudNT Matth 10/6, Luc 1/29; Nie będźię [!] odięty od Iudźine^go domu ten ktoryby ná ſobie miał zwierzchność CzechRozm 167, 109v, 131v [2 r.], 132 [3 r.], 142, 145v [2 r.] (30); Z dawná w Polſzcże w Mieleckich domu ták ſie miele/ Ze ſie o ſławne rzecży záwżdy kuſzą ſmiele. PaprPan A4, O4v, P3, R4v, V; ModrzBaz 140; ModrzBazStryj ¶2v; SkarJedn A5; KochPs 31, 148, 174, 177, 198 [3 r.]; SkarŻyw 241 [3 r.], 307, 412 [2 r.], 458; StryjKron 547, 582, 787; CzechEp 21, 299; NiemObr 120; KochFr 123; ReszList 169; KochPam 80; KochTarn 77; PudłFr 65; ArtKanc A17; A tenże ieſt dóm Iephthin Hetmáná ſławnégo ZawJeft 11; ActReg 81, 96, 104, 136; GórnTroas 57; ZapKościer 1589/85; KochFrag 44; OrzJan 128; LatHar 45, 483 marg, 501; KołakCath B, Bv [2 r.]; KołakSzczęśl Av; WujNT Matth 10/6, 15/24, Luc 1/27, 33, 69 (21); Ale ktoby chćiał wiedźiéć iáko dawna y wielka przyiaźń ieſt miedzy domem Rákuſkim, á Królmi Polſkimi, trzebá ſie dołożyć piſmá, któré conſignował Przyłuſki SarnStat 1226, 900 marg, 1226; SiebRozmyśl F3; SkarKaz 517a [2 r.], 607b; CzahTr H2v; PaxLiz ktv [2 r.]; Slicżną Kśiężnę Boginie w opiekę mu dáią/ Zdomu cnych Rádźiwiłow Kśiężnę mu zlecáią. SapEpit A2v, A2 [2 r.], A3.

W charakterystycznych połączeniach: dom fortunny, obcy, pański (5), poczciwy (5), przedniejszy (3), uczciwy (2), wielki, (wiel)możny (4), wszy(s)tek (wszyciek) (26), zawołany (2), zeszły; głowa, ozdoba (4), posługi, potomstwo, starszy (2), upadek domu (2).

Przysłowie: Márnotratcá á Skępiec z iednego domu idą. RejZwierc Bv, 104v, 105, 217.

Fraza: »idzie, poszedł dom« [w tym: od kogo (4), z kogo (2)] (6): A z Máchirá národźił ſie Gáláád/ od ktorego idźie dom Gáláádytow BibRadz Num 26/29, Num 26/31, 36, 39, 40, 42.

Zwroty: »w domu by(wa)ć [ = pochodzić, wywodzić się]« [szyk zmienny] (4): W Tym domu nie bywáli/ żadni Philozophi/ Ani Arcybiſkupi/ áni Włoſcy Grofi. RejZwierz 83; RejPos 358; MycPrz I A2v; Niebelci wtijm Domu Catilina nigdi PaprUp G2.

»w dom iść (za mąż)« [styl zmienny] (2): Nubere in familiam claram, W zaczny dóm iść zá mąż. Mącz 252b; KochOdpr Bv.

»iść, pojść, wyjść [= pochodzić] z domu« [szyk zmienny] (14): ZapWar 1505 nr 1997 [2 r.]; Wſzak to nie ieſt taiemno nikomu/ Czo za ludzie ijdą z tego domu KlerPow 3, 2, 4; WróbŻołtGlab A3; OrzList ev; Koſcieleccy. CI niechcieli Striymi być/ práwie ledá komu/ Woleli s Pánem Bogiem/ idź z iednego domu. Bo ſie piſzą s Koſcielcá RejZwierz 52; RejPos 28v; RejZwierc 273v.

»wieść rod z domu« (2): BiałKaz I2; Wiódleś ſwóy ród wyſoki z domu Tęczynſkiégo KochPam 80.

»w dom swoj kogo wziąć« (1): Ius anulorum donare, W herb á w dóm ſwóy kogo wzyąć/ to yeſt sláchćicem vczynić. Mącz 179a.

Wyrażenia: »cesarski dom« (1): [św. Paweł] nie tylko z poſpolitych ále y z wielkich ſtanow/ y Ceſarſkich domow/ [...] do wiary przywiodł. SkarŻyw 600.

»cny, cnotliwy dom« [szyk 4 : 1] (3 : 2): A z rodum żydowskiego/ cznotliwego domu RejJóz C2; PaprPan Sv; KlonŻal A2: SkorWinssz A2; Ia Apollo/ zdrowie ſwe gotowem położyć Przy cnym domie Sápiehow SapEpit A2.

»dawny dom; dawność domu« [szyk 3 : 1] (2; 2): WAńkowie á Kluſiowie/ to dawny dom w Ruśi RejZwierz 86, 92; PaprPan S4v; Bo oni dobrym obycżáiom bárzo ſzkodzą/ ktorzi w vpraſzániu vrzędow/ nicżem ſię inſzym więcey niepopiſuią/ iedno dawnośćią domu ábo Herbu [stemmatum antiquitate] ModrzBaz 42v.

»dostateczny dom« (1): Ampla honesta fama [!], Doſtáteczny y poważny dóm; Mącz 157d.

»krolewski dom« [szyk 5 : 3] (3): CzechRozm 139v; SkarŻyw 478, 486; Helená y w królewſkim domu ſye vrodźiłá/ Y głádkośćią nád inſzé obdárzoná byłá KochDz 104; WujNT 195 [2 r.]; SkarKaz 44b, 516b.

»(nie)zachowały dom« (2): Contra coeli filius, Páńskie dziécię/ sławnego á záchowáłego domu człowiek. Mącz 127a, 139b.

»niski dom« (1): Obscuri natales, Niski dóm. Mącz 241c.

»dom podły« [szyk 2 : 2] (4): Mącz 139b; Sául nie vrodził ſie z domu Krolewſkiego/ ále z domu podłego obrány był z poſpolſtwá. CzechRozm 139v; PaxLiz B4; Tyś też moiá gębuśiu nie podłego domu ZbylPrzyg A4.

»poważny dom« = celebris a. honorata familia Mącz [szyk 4 : 1] (5): Vetus et honorata familia, Stáry vczćiwy y poważny dóm. Mącz 157d, 78b, 117c, 157d; RejPos 227v.

»(prze)sławny dom; sława domu« = clari natales Mącz [szyk 13 : 6] (13; 6): OrzList ev; CZarnkowſkich to ſławny dom/ záwżdy w Polſzcże bywał RejZwierz 60, 69v; Mącz 127a, 241c; OrzQuin R3; SienLek a3; RejZwierc [28³]v; WujJud Bv; StryjWjaz Av; Więtſzá będźie ſławá domu tego poſledniego/ niż byłá pierwſzego/ mowi Pan zaſtępow. CzechRozm 168; ModrzBazStryj ¶2v; KochPs 134; KochFr 123; GórnTroas 38; NA HERB Przeſławnego w Sármácyey domu Ie^go Mośći Páná P. Włádyſłáwá Bekieſzá. KołakSzczęśl Av; KlonFlis Bv; SapEpit Bv; SzarzRyt B4v.

»(prze)zacny dom; zacność domu« = familia clara; nobilitas familiae Mącz [szyk 65 : 27] (69; 23): Wiele zacnych domow zeſſło Y drugich więc bywa teſſno RejRozpr H4; RejRozm 394; RejWiz 92v, 100v; OrzList dv, e3, g4; RejZwierz 59, 81v; OrzRozm K4v; BielKron 145, 145v, 148, 186, 425v; KochSat C; Patricii item dicuntur, Którzi z zacznych domów/ á z ſtáradáwney ſliáchty poſzli Mącz 283d, 157d, 191a, 248d, 252b, 350a; OrzQuin C3v, Aa5v; GórnDworz Dv, P4v, Bb2; RejPos 43; Nie pátrz ná zacność domow/ áni ná ich grozy/ Ale kto dobrą ſpráwą/ poſpolną rzecż mnoży. BielSat N4v; KuczbKat 255; RejZwierc A2, 141, 184v, 254v; MycPrz II A3, B2v; WierKróc Av; BiałKaz I2, K, K4; PaprPan D3, G3, Mv, M2v, N4 (11); Powiedáią/ że ſię w Turcech ták záchowuie/ iż wſzytcy w obec ludźie/ choćia też y bogáći/ y zacnych domow [ac generis clari] w dźiećinnych lećiech bywáią wyucżeni rzemiosłá iákiego ręczcżnego ModrzBaz 13, 3v, 12, [41] [2 r.], 50; SkarŻyw 68, 143, 187, 192, 200, 412 [2 r.] (9); StryjKron 385; KochJez A4v; KochEpit A3; ReszHoz 126; ReszList 169; KochPieś 17; PudłFr 65; GórnRozm M2v; PaprUp F2v, G2, Kv, K2; ActReg 75, 78; GórnTroas 37; KochFragJan 4; KołakCath B2v, C4; WitosłLut A5; CiekPotr 26; Tylko ſama ſkáránia maſz przydáć pilnego/ Gdyż mężá będźieſz miałá/ z domu bárz zacnego. PaxLiz C2, A3, B, E; KlonFlis A2; RybWit [A]v.

»dom rycerski« [szyk 3 : 1] (4): á iáko zá Iágiełá domy Rycerſkie powſtáły/ tożby zá Moſkiewskiego być mogło. MycPrz II Dv, II B2, C3v; GosłCast 50.

»dom starożytny, starodawny (a. staradawny), stary; starożytność domu« = fumosae imagines, vetus familia Mącz [szyk zmienny] (9 : 5 : 5; 2): CI ácż nowo powſtáli/ lecż cnotámi ſwemi/ Porownáli záprawdę/ y z domy ſtáremi. RejZwierz 54v, 89; BielKron 145v; Mącz 157d, 165c; GórnDworz Gg4; TEn to Mikołay Rey wyſzedł był s ſtárádawnego á poććiwego domu/ ktore záwżdy Reymi zwano RejZwierc 273v, 183; BiałKaz K, K4, L2v; PaprPan E3; ModrzBaz 42, 42v, 75v; ModrzBazStryj ¶2v; KochPieś 34; PaprUp E3v; OrzJan 128; Lecz iſz widzę że ſię maſz z domem ſtárożytnym Do ſpowinowácenia CiekPotr 27, 28.

»dom szlachecki« = familia nobilis JanStat [szyk 13 : 6] (19): BielKron 148, 334; Imagines, Sliachectwo też herby domow Sliácheckich. Mącz 165c; GórnDworz Dv; MycPrz II Bv; BiałKaz H2v, K4, K4v; Ieſt v nas wiele domow ślácheckich ták wielce rozrodzonych [Sunt familiae quaedam nobiles apud nos in tantum proseminatae]/ że ſię w ſtanie ſwem ledwie trzymáć mogą ModrzBaz 103; StryjKron 51; WerGośc 232; GórnRozm L3; ActReg 70; SarnStat 91, 237, 450, 1024; VotSzl F; CiekPotr 28.

»szlachetny dom« [szyk 5:1] (6): A thu ná tym Iulianie przeſtał dom ſláchetny Konſtántyná wielkiego/ gdy przez płodu vmárł. BielKron 157, 99; SienLek a4; SienLekAndr a2v; RejZwierc [28²]; PaprPan O3v.

»ślachcic z domu« (2): Ktoby ſie chćiał Sláchćicem z domu práwym mienić/ Niemiałby ná żadny cżás poſtáwy odmienić. BielSat D [idem] BielRozm 24.

»ubogi dom« (4): Humili loco natus, Z vbogiego domu národzony. Mącz 159c; SkarŻyw 160, 241 marg, 473.

»wysoki dom« [szyk 7:4] (11): KlerPow 2, 3, 4; SeklKat A2v; Optimas, Ieden álbo yedna z zacnieyſzich ludźi z wyſokich domów. Mącz 266d; Primas, Zacnieyſzego ſtanu ludźie/ rádni pánowie/ wyſokich domów śláchtá. Mącz 322a; 241b, 322a, 451b, 453d; GórnTroas 21.

»zasłużony dom; zasługi domu« [szyk 2 : 1] (2; 1): OrzRozm Sv; Vrodźił ſye w Tarnowſkim záſłuzonym domu: W zachowániu/ nie dał ſye vprzédźić nikomu. KochTarn 77; PaprUp E3.

»znamienity, znaczny, znakomity dom« [szyk 5 : 1] (3 : 2 : 1): BierRozm 3; Genere summo prognatus, Známienitego domu. Mącz 143c, 432a; KochFrag 42; Nie obrał ſobie mátki z wielkiego znácznego domu SkarKaz 489b; SapEpit A2v.

Szeregi: »dom i (albo) familija« [szyk 7 : 1] (7): BiałKaz I2; Bo imieniem Rzecżypoſpolitey iedná familia, álbo dom ieden nie názwan [una familia aut una domus appellatur] ModrzBaz 2v; WerKaz 288; GórnRozm K4; SarnStat 192; PowodPr 49; nie tylo domy y fámilie: ále y Kroleſtwá y Monárchie wielkie vſtáią y vpadáią SkarKazSej 664a.

»dom, (a, i, abo) herb« [szyk 6 : 1] (7): Przytimże koſciele vſtawił Biſkupem [...] polaka rodu rycirſkiego z domu á z Herbu Iaſtrzębow MiechGlab [88]; Mącz 179a; Bo widzą że w Rzecżypoſpolitey więtſze máią bacżenie ná ſtárożytność domu á ná herby [familae et imaginum]/ niż ná co inſzego ModrzBaz 42v, 42v; WerKaz 288; SarnStat 1048; Nie ze krwie/ nie z ciáłá/ nie z woley męzkiey rodzay náſz mieymy: ále ſię w inſzy rodzay do innego domu y herbu przenośmy. SkarKaz 489a.

»dom i (abo) narod« [szyk 7 : 2] (9): Szedł też y Iozef [...] do miáſtá Dawidowe^go/ [...] dla tego iż był z domu y z narodu Dawidowego [ex domo et familia David]. BibRadz Luc 2/4; RejZwierc A2, 254v; CzechRozm 140, 150; ModrzBaz 3v, 81; Widząc go ták nędznym drudzy iego ſąśiedzi/ ktorzy dom y narod iego ználi: wielce ſię z niego vrągáli SkarŻyw 75, 241.

»dom, (i, a, albo) pokolenie« = domus et familia Vulg, PolAnt; domus ac stirps JanStat [szyk 9 : 8] (17): MurzNT Luc 2/4; á przethożem dziś pierwſſy przyſſedł z pokolenia á z domu Iozefowego [de omni domo Ioseph] Leop 2.Reg 19/20; BibRadz I 28d marg, Num 4/22, 1.Par 23/11, 8/12; Mącz 117c, 144b [2 r.], 325d, 367b; Pokolenia y domy nie były pomieſzáne: z ktorych Meſyaſz wyniść miał CzechRozm 79, 145; Calep 451b; WujNT 4, Luc 2/4; SarnStat 237.

»dom i (abo) potomstwo; dom z potomki« [szyk 3 : 1] (3; 1): przetoż Pan Bog wykorzeni dom twoy s potomki/ iáko vcżynił Hieroboám BielKron 85v; RejZwierc 47; CzechRozm 159; SiebRozmyśl F4.

»rodzaj (a. rod), (i, albo, to jest) dom« = domus, gens Mącz [szyk 5 : 3] (3): Oyćiec y Mátká iedney Familiey/ czytay/ Oyćiec y Syn iednego domu albo rodzáiu/ mogą poiąć GroicPorz C4v; BielKron 39; Mącz 78b, 94b, 325d, 367b; Bo niewięcey tobie pomoże zacność rodu/ y ſtárożytność domu [generis claritas nominisque antiquitas]/ ieſli do niego nieprzyłącżyſz cnoty y zacnych vcżynkow ModrzBaz 42; Calep 451b.

»stan, (i, abo) dom« [szyk 6 : 2] (3): LubPs X2v; OrzList f3v; A tu ſye iuż pocżynaią ſtany y domy niektore zacnego narodu Polſkiego. RejZwierz 48; RejPos 239v, 251v, 298v; RejZwierc 210v; WerGośc 232.

Wyrażenie przyimkowe: »z domu« (59): MiechGlab [88]; RejZwierz 50v; Páweł cżwarty z domu Káráfow wybran ná ſtolec Papieſki/ látá 1555. BielKron 238v; W ten cżás zábit z łuku Woiewodá Sędomierſki z domu Hábdank. BielKron 374v, 183, 185, 188, 188v, 193 (49); RejZwierc 273v; Kazánie ná pogrzebie Swiętey pámięci Zacnego Sigmuntá Auguſtá z domu Iágiełow oſtátniego Kroliá Polſkiego BiałKaz kt, Kv; StryjKron 787; ANná Sarnowſka/ z domu Przerębſkich zacnégo/ Dokończywſzy vczćiwie żywotá ſwoiégo/ Tu w tym grobie záwárta PudłFr 65; PaprUp K3v [3 r.].

W przen (11): Dom złośćiwych záginie/ á dobrych zákwitnie BielKom B8v; nieboy ſie ſlow ich/ áni ſie łękay thwárzi ich: boć tho ieſth dom pobudzáiący [domus exasperans est]. Leop Ez 2/6, Ez 2/5, 8, 3/9; BibRadz 2.Par 35/21, Prov 21/12, Ez 3/27; Ták wam kazał powiedzieć Pan wáſz/ chociay wy ſłuchaycie chociay nie ſłuchaycie/ żeſcie wy ieſth dom ſprzećiwny mnie RejAp 192v.

Zwrot: »iść z domu« (2): A ták zazdrość z łákomſtwem/ wielcy to ſtanowie/ A s tego domu idą cżáſem y pánowie. RejWiz 174; RejZwierc 85.

5. Strony rodzinne; kraj, ojczyzna, siedziba; domus Mącz, Vulg; patria Mącz (208): To vſłyſzawſzy Alexander do domu ſie kwapił BielŻyw 147; Ty znaſz iżem opczował w niewinnoſci ſercza mego w poſrzod domu mego [in medio domus meae]. Czuſz w poſrzodku ziemie żydowskiey. WróbŻołt 100/2, 100/7; RejPs 167; MurzNT Mar 13/34; DiarDop 108; RejWiz A7v, 46; Leop Gen 42 arg, 2.Par 7/10, 13/19, 1.Mach 9 arg, 3.Mach 6/34, 7 arg, Mar 5/19; UstPraw D2v; DRabi kiedy ná woynę/ idą/ poſkákuią/ A gdy lázą do domu/ rádzi náchrámuią. RejZwierz 103, 37v; BielKron 51, 60, 83v, 100v, 126v (51); Mącz 94c, 132b, 400b; OrzQuin A4v, B4 [2 r.], C2v, E3v; Polak/ by iedno kęs z domu wyiechał/ wnet niechce inácżey mowić iedno tym ięzikiem gdzie troſzkę zmieſzkał GórnDworz F2; RejPos 38v, 46, 182, 182v, 252, 334; A ſtáray ſie o tho/ ábyś nie thylko s poſkocżki/ s perfumowánemi rękáwicżkámi/ [...] do domu przyiechał: ále ábyś vpſtrzył nadobnie vmyſł ſtátecżny twoy cnotą/ náuką RejZwierc 24, A5v [2 r.], 20v [2 r.], 23v, 24 [2 r.], 24v [2 r.], 37; HistHel C2v; PaprPan N2v, Hh2; Troianowie wygnáni zdomow ſwych [sedibus suis]/ w cudze źiemie weſzli ModrzBaz 105; SkarJedn A*v 319, 337; KochPs 212; SkarŻyw 55; Sláchtá też wſzytká Ruſka widząc iż ſię im pirwſza niedbáłość znáć byłá dáłá/ niechcieli więcey w domách nieprzyiacielá czekáć StryjKron 752, 175, 577, 627, 682; KochPieś 17; PudłFr 31; GórnTroas 16 [3 r.], 29, 74; KochAp 9; OrzJan 80, 135; WyprPl A3; CiekPotr 49; Gdy był w poimániu/ nieprzyiaćiele go do domu/ ſłowu iego dufáiąc/ puśćili SkarKazSej 669a, 669b; ZbylPrzyg A2v.

W charakterystycznych połączeniach: do domu ciągnąć (3), iść (5), jechać (14), przyjechać (21), przyjść (11), puścić się (5), rozpuścić (3), ruszyć się (3); dom opuścić (2); dom własny (2).

Przysłowie: Cyelęciem wyiechawſſy á wołem zás do domu ſie wroćić. GliczKsiąż Nv.

Zwrot: »(na)wrocić się (a. (na)wracać się) do domu, k(u) domu, domowi, zwrot do domu« = reverti in domum Vulg, Modrz; ad sua redire Modrz, JanStat [szyk zmienny] (76 : 3 : 1 : 1): MiechGlab 5; GliczKsiąż Nv; Nie pierwey ſie do domow náſſych wroćimy/ aż odzierżą ſynowie Iſráelſcy dziedzictwo dwoie Leop Num 32/18, 2. Reg 19/30, 3.Reg 22/17; OrzRozm N; Boleſław ćiągnął po nim puſtoſząc mu źiemię/ nábrawſzy ſie wroćił ſie z korzyśią [!] do domu. BielKron 347v, 25v, 50, 58, 67, 78 (41); Triumphum deportare aut reportare, Zwycięski wiazdz [!] otrzimać/ álbo zwicięskim ſpoſobem ſie do domu wrócić. Mącz 466a, 96d; GórnDworz Y8; HistRzym 6v, 62, 64v; RejZwierc 18, 27, 37; BielSpr 42; BiałKaz H3v, L3, L4; ModrzBaz 11v, 110v, 117, 117v; SkarŻyw 50, 52, 99, 244; StryjKron 150, 185, 657, 677, 752; BielRozm 12; ZawJeft 6; Którym [Grekom] zwrotu do domu/ plemię Hektorowé Broni GórnTroas 39; OrzJan 87, 94; SarnStat 1238; PowodPr 32; CiekPotr 59.

Szeregi: »w domu i w obcych krajach« (1): Acż nie wątpię/ że W. M. Miłośćiwy Pánie Woiewodźicże/ ktoryś do tąd ná kśięgi/ w domu y w obcych kráiách/ wiek ſwoy obrocony mieć chćiał/ możeſz do tego z cżytánia śiła przydáć GostGospSieb +4v.

»dom, (albo) ojczyzna« [szyk 1 : 1] (2): Tu me sola reducem in patriam facis, Dla ciebie ſie ſam do domu wrácam/ álbo ty mie ſámá przywrácaſz do oyczizny. Mącz 96d, 283d.

»tak w domu jako i na wojnie« (1): Domi bellique, Ták w domu yáko y ná woynie, Mącz 94b.

6. Klasztor, dom zakonny [w tytule zakonu krzyżackiego: Bracia niemieckiego domu i szpitala Najśw. M. P. w Jerozolimie] (7):

Wyrażenia: »bracia domu niemieckiego« (2): Roku 1297. wielka niezgodá y nieznaſki záczęły ſię miedzy mieſzczány Rigenſkimi z iedney ſtrony/ á miedzy Miſtrzem y Brácią Domu Niemieckiego z drugiey ſtrony w Liflanciech StryjKron 308, 288.

»żołnierze domu niemieckiego« (1): Ták tedy ſiedḿ przednieyſzych Krzyżakow álbo Contorow/ máiąc pod ſobą 2000. Zołnierzow Domu Niemieckiego/ naprzod w Dobrzyńſkiey Zięmi [...] oſiedli StryjKron 295.

Zestawienia: »dom gościnny« = zakon krzyżacki (1): BielKron [332²] cf »szpital to jest dom gościnny albo klasztor pruski«.

»błogosławionej Panny Maryjej dom« (2): BRát Páweł z Ruzdorfu Zakonu błogoſłáwionéy Pánny Máriiéy domu [Beatae Mariae domus JanStat 863] Niemieckiégo Ierozolimſkiégo Miſtrz wielki/ obiáſniamy przez ninieyſzy Liſt wſzyſtkim [...] ábyſmy im pokóy y odpoczynienie obfité vczynili. SarnStat 1120, 1085.

»dom św. Maryjej niemieckiej« (1): SarnStat 1086 cf »mistrz szpitala domu jerozolimskiego«.

»domu niemieckiego mistrz wielki« = domus Theutonicorum [...] Magister generalis JanStat [szyk 1 : 1] (2): przypiſał ią [kronikę pruską] Wernerowi do Orzelle wielkiemu Miſtrzowi Zakonu Bráćiey Domu Niemieckiego w Pruſiech StryjKron 288; SarnStat 1120.

»mistrz szpitala domu jerozolimskiego« (1): My brát Lódwik z Erlicháſſen Miſtrz Szpitalá domu świętéy Máriiéy Niemieckiéy Ierozolimſkiégo [Magister hospitalis domus... Hierosolymitan JanStat 863] w Pruśiéch: Oznáymuiemy przez ninieyſzy liſt SarnStat 1086.

»dom niemiecki jerozolimski« = domus Theutonicorum Hierosolymitan JanStat (2): MY Brát Páweł z Ruzdorffu/ Błogoſłáwionéy Pánny Máriiéy domu Niemieckiégo Ierozolimſkiégo Miſtrz wielki: Oznáymuiemy niſzym liſtem/ [...] Iż nigdy [...] żadnych woien niebędźiemy zruſzáć SarnStat 1085, 1120.

»szpital domu jerozolimskiego« (1): SarnStat 1086 cf »mistrz szpitala domu jerozolimskiego«.

Szereg: »szpital to jest dom gościnny albo klasztor pruski« (1): było wotowánie Kurfierſtow przećiw Kroleſtwu Polſkiemu o Szpital/ to ieſt dom gośćinny álbo klaſztor Pruſki BielKron [332²].

7. W dawnej astrologii pewna część nieba w stosunku do odpowiedniej części Ziemi (17):

W połączeniu z przydawką przymiotną na oznaczenie gwiazdozbiorów (12): Dom Saturnuſow, Powyzſzenie Marſa, a vpadek Iowiſzow. FalZioł V 50, V 49v [5 r.], 50 [4 r.], 50v [2 r.].

Zwrot: »w domu gwiazd sieść« = zabłysnąć na niebie jako gwiazda (1): Albo ieſli Herkules y Pollux z Káſtorem To ſobie záſłużyli: y ty tymże torem Idącż (rzecż pewna) mieć to od nas będzieſz/ Y dni pełen w domu gwiazd po tych pracách śiędzieſz. BielSenJoach 4.

Zestawienie:

»niebieskie domy« (4): Iáſne niebieſkié domy Roświéćiły ſye gromy Ogniſtémi KochPs 146, 114; KochBr 150; Ale ty który ſtráſzliwémi gromy/Ziemią/ y piekłem/ niebieſkiémi domy/ Władnieſz. ZawJeft 28.

8. n-loc (1):

Zestawienie: »Carzow Dom« = Konstantynopol: to miaſto ktore drugiem Rzimem zwano iuż nie Bizancium ani Conſtantinopolim, ale Carzow dom Turci á zwłaſzcża Słowaci okolicżni zową. MiechGlab 69.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Gdy lepak [Diogenes] drugiego widział pięknego, ale obycżaiow nie pięknych, y rzekł. iako ieſt to dom [brak części strony] BielŻyw 75.

Synonimy: 1. bud, buda, budowanie, chromina, gmach, kamienica, komora, mieszkanie; 2. »celna komora«, prasownia, ratusz, warsztat, zbrojnica, zest. »dom barwierski«: postrzygalnia, »dom chorujących«: szpital, »dom ciemnice«: zamknienie, »dom gościnny«: gospoda, gościniec, karczma, »dom kurewski«: zantus, »dom nauki«: szkoła, »dom nierządny«: zantus, »dom pastuszy«: pastyrznia, »dom pielgrzymny«: szpital, »dom pospolity«: gospoda, »dom radny«: ratusz, »dom robotny«: warsztat, »dom sądny«: dwor, ratusz, urząd, »dom sirotny«: »szpital dziecinny«, »dom trędowatych«: szpital, »dom wojtowski«: ratusz, »zbojcy morskich dom«: karczma, »schadzka łotrowska«; a. budowanie, kaplica, kościoł, krolestwo, mieszkanie, pałac, przybytek, zebranie; 3. familija, gniazdo, gospodarstwo, ojczyzna, pokolenie, potomstwo, rodzaj, rodzina, zebranie; 4. familija, herb, imię, narod, pokolenie, potomstwo, przezwisko, rod, rodzaj, zawołanie; 5. ojczyzna.

Cf DOMA, [DOMOGOSPODARNY], DOMORODAK, DOMORODNY, DOMOSTWO