« Poprzednie hasło: KOMOR | Następne hasło: KOMORCZASTY » |
KOMORA (322) sb f
komora (321), kumora (1) CzahTr.
ko- (79), kó- (1); ko- : kó- Mącz (19 : 1). ◊ -or-; w G pl wahania. ◊ a jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | komora | komory |
G | komory | komór |
D | komorze | |
A | komorę | komory |
I | komorą | komorami |
L | komorze | komorach |
sg N komora (43). ◊ G komory (109). ◊ D komorze (4). ◊ A komorę (13) [w tym: -e (2), -ą (1), -a (1)]. ◊ I komorą (9) [w tym: -a (1), -am (1)]. ◊ L komorze (88). ◊ pl N komory (6). ◊ G komór (13); -ór (5), -or (1) SarnStat (5 : 1), -(o)r (7). ◊ A komory (16). ◊ I komorami (6). ◊. L komorach (15); -ach (13), -åch (2) BudBib, BudNT.
Sł stp, notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Pomieszczenie w budynku
(262)
- a. Pomieszczenie mieszkalne slużące do różnych celów (w siedzibach pańskich pomieszczenie ściśle prywatne), pokój, izba
(164)
- Przen: Serce (1)
- α. Schowek, tajemna izdebka (3)
- β. Pomieszczenie podnajęte, w którym mieszkali ludzie ubodzy, nie mający własnego domu (6)
- γ. Sypialnia (3)
- δ. Jadalnia w starożytności (3)
- ε. Pomieszczenie dla chorych (1)
- ζ. Część pałacu wydzielona jako mieszkanie dla haremu (1)
- η. Pokój do sprawowania czynności urzędowych, kancelaria, sekretariat (9)
- θ. Cela, pomieszczenie, w którym mieszkali pustelnicy, zakonnicy lub kapłani (6)
- b. Pomieszczenie gospodarcze w domu lub przy domu, różnego przeznaczenia
(92)
- α. Pomieszczenie, w którym przechowuje się jadło, spiżarnia (4)
- β. Szatnia (3)
- γ. Zbrojownia (2)
- δ. Pomieszczenie dla bydla, stajnia lub obora (1)
- c. Pomieszczenie w świątyni (6)
- a. Pomieszczenie mieszkalne slużące do różnych celów (w siedzibach pańskich pomieszczenie ściśle prywatne), pokój, izba
(164)
- 2. Urząd, miejsce wyznaczone przez państwo do sprawowania urzędu (50)
- 3. Nadbudówka na statku, łodzi, pomieszczenie na statku (3)
- 4. Przegródka w sakiewce (1)
- 5. Według ówczesnej medycyny jedna z części mózgu będąca ośrodkiem poszczególnych władz umysłowych (6)
- 6. [Wyrobisko w kopalni]
komora do czego (3): Salutatorium cubile [...] Komorá do witánia. Mącz 366a, 24d, 238c.
komora w czym (1): Penetrale, Wnętrzny gmách/komorá w domu álbo w kościele. Mącz 289d.
komora czyja [w tym: G sb (5), ai poss (2)] (8): Item powyada yſch klyucz do komory scholtiſcziney [...] nyebel yey dan od thego parobka. LibMal 1551/164; BibRadz Ez 40/44, 3.Esdr 9/1; BudBib 4.Reg 23/11, Cant 3/4; A on powiedział/ wkomorze ſyná mego vyrzałem Bogi SkarŻyw 552; KochFr 56; WujNT 582.
W charakterystycznych połączeniach: komora do chowania, do uczenia, do witania, ku odpocżywaniu; komora w domu, w kościele; biskupia komora, obita [czym], pełna, przedniejsza, skryta, soltyścina; klucz do komory; brama komory, okienko, pobudowanie, porządek; do komory brać, pobieżeć, (przy)chodzić (2), prowadzić, wnisć (iść, pość) (11), uciekać (2), wezwać, wnieść (znosić) (2), wpaść (2), (w)wieść (4), wyniść; uciekać z komory (2), wymść (wychodzić) (3); podwoje u komory; dać komorę, napełnić; wniść w komorę; w komorze być (2), legać, karać, mowić (powiedzieć) (4), naleźć (2), posługować, siedzieć, słyszeć (2), spać, ścielić, taić się, zostawić; po komorze biegać.
»komorę umiatać« (1) : prośił ſię do kuchniey garnkow vmywáć: bráćiey ſłużyć: komory vmiátáć SkarŻyw 543.
»zamknąć (się [z kim]), zamkniony w komorze« [szyk zmienny] (4: 1): ZapMaz II G 97/89v; Y zámknąwſzy ſię znią w iey komorze: prośił iey áby ſię zá ony pieniądze nocy oney/ wcżyſtośći záchowáłá. SkarŻyw 107; Rozgniewány Oćiec zámknął ią w iedney komorże/ áby iey náſtráſzył/ á ſtátku iey doznał. SkarŻyw 151, 462; WujNT 582.
»zawierać, zaprzeć w komorze« [szyk zmienny] (1 : 1): LibMal 1547/133v; ále oná takież ie w komorze záwieráłá: á dawáłá im chlebá y wody. HistRzym 108.
»zamczysta komora« = conclave Murm; conclavis BartBydg (2): Conclave. [... ] Zamczyſta komorá. Murm 133; BartBydg 33.
»łożnica i komora« (1): był Komornikiem ſtárſzym ná dworze Wielkiego Xiędzá Troydená w łożnicy y w komorze StryjKron 365.
»komora abo pokoj« (1): awo wſzyſtki rzeczy máią poſtánawiáć [...] w Dworzéch/ w domiéch/ komorách ábo pokoiach [cameris JanStat 294] SarnStat 311.
komora w czym (3): y w wiedzieſz go do komory (ktora) wkomorze. BudBib 4. Reg 9/3, I 199c marg [2 r.].
»komorę najmować; komora najemna« = coenaculariam exercere a. facere Mącz, Cn (1; 1): Mącz 58d; tedy dla robót tych tegodniowych niech będą bráni ći/ którzy w domiéch álbo komorách naiemnych mieſzkáią [Inquilini domorum assumantur JanStat 1094] SarnStat 920.
»komorą żyć« = nie mieć własnego domu (1): A iż [św. Marcin] zá płaſſcz niebo kupił Toby iuż bog komorą żył RejRozpr B4.
komora do czego (1): Dormitorium ‒ Komora do ſpanią. Calep 341b.
komora czyja (7): Y cżytał Baruch ná kśięgach słowá Ieremiaſzowe wdomu Iehowy w komorze Gemáriahá BudBib Ier 36/10, Ier 36/20, 21; JanNKar A4. Cf Wyrażenia.
»komora pisarzowa« (1): Y z ſzedł do domu krolewſkiego/ do komory piſárzowey [cubiculum scribae] á oto tám wſzytkie kśiążętá śiedziały BudBib Ier 36/12.
W połączeniach szeregowych (6): otworzyłem gumná/ ſtáynie/ obory/ piwnice y komory ſwe bráćiey y ſąśiádom ſwym OrzRozm R4v; MWilkHist E4v; KochMRot A4v; WerKaz 299; SarnStat 1119; powie gdźie/ co komu/ Kiedy á wiele vmknął/ w mieſzku/ w gumnie/ w domu/ W polu/ w ſádźie/ w ogrodźie/ w chlewie y w oborze/ W táſu/ w ſklepie/ w ſtodole/ w śpiżárni/ w komorze. KlonWor 39.
W porównaniu (1): Ktory [fałsz] záwżdy głośno brzmi iáko dzwonek w worze/ Skacżąc iáko głodny kot po puſtey komorze. RejWiz 2v.
W charakterystycznych połączeniach: cudza komora, gospodarska (2), nieprzebrana, pełna, pusta, do chowania; dobyć komory (2); klucz do komory; chodzić (przyść) do komory (2), dać, dybać, kłaść, kopać się, łamać się, schować (2), składać (złożyć) (2), wkraść się, wpuścić; ukraść z komory (2), wyniść (3), wypuścić, zginąć; komorę odemknąć (otworzyć) (2), plundrować, wyłupać; mieć w komorze (3), ukraść, umknąć, wziąć (zabrać) (2), zamykać, zginąć.
»komora winna« (1): Cellaria – Komora winą. Calep 177b.
»komora i kaleta« (1): MAło ná tym łotrowi/ iż z obory krádnie/ V kogo co w komorze y w kalećie/ zgadnie KlonWor 26.
»mieszek i komora« (1): O nędzny narodzię ludzki toć v ciebie lekkie poważenie woley á roſkazánia Páńſkiego/ á też to znáć bywa y ná łbie y w mieſzku/ y w komorze RejAp 11. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»obora abo komora« (1): Nie wierz y domowym: Bo ná ćię zmowią/ co zginie z obory/ Abo z komory. KlonFlis H4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; przy innym szeregu 1 r.]
»komora i skarbnica« (1): nie zámykayćie iey [miłości] w komorách y ſkárbnicách ſwoich. SkarKazSej 670a.
»soł i komora« (1): A ieſli do cudzego nie będźie dowory/ Nie możeli odemknąć Sołu y Komory KlonWor 5.
komora czego (2): Komorá dobr náſzych oyczyzná. SkarKazSej 665b marg, 665b.
komora do czego (1): Penarius, [...] Penaria, [...] Penarium, Spiżárnia/ Komorá do chowánia potráwnych rzeczy. Mącz 288a.
komora do czego (1): Armamentaria – Zbroinica. Dom albo komora do chówanią ſtrzelby, albo zbróie. Calep 96b.
komora czyja (1): mogłby Krol Iego M. roſkazáć/ poſtáráć ſię o rzemieśniká dobrego/ ktory [...] będźie vſtáwicżnie robił ármáturę/ do komory Krolá Iego M. wedłuk zdánia Hetmáńſkiego/ iáko zbroie/ káráceny/ ruśnice/ groty/ ſzáble/ y inſze potrzeby woienne GrabPospR L.
W połączeniu szeregowym (1): Tedy Dawid oddał Sálomonowi ſynowi ſwemu kſztałt Sieni y iey gmáchow/ komor/ ſchowánia/ y wewnętrznego mięſzkánia/ y domu vbłágánia. BibRadz 1.Par 28/11.
»komora śrzednia« (1): Drzwi Komory Srzedniey [thalami medii] były ná práwey ſtronie Domu BibRadz 3.Reg 6/8.
W połączeniu z G nazwy miejscowej (1): Inſzpurg miáſtecżko y zamek/ gdzie komorá y perláment Grabſtwá Tirolſkiego BielKron 287.
W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [zawsze: komora + przymiotnik] (3): A wſzakoſz zawſdy powynny biwaly naprzod ydz kv komorze Luczkyey MetrKor 57/117, 59/276; SarnStat 1241.
»komora mytna« [szyk 2 : 1] (3): A ieſliby kto z tákowémi wołmi/ [...] w króleſtwie kupionémi minął komory mytné [cameras JanStat 1370]/ [...]: tákowé rzeczy niech ſtráći SarnStat 399, 404, 1241.
W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [komora + przymiotnik (3), przymiotnik + komora (1)] (4): Sol ná komorách Mázoweckich. SarnStat 338, 390 [2 r.], 393.
»komora pamiętna« (1): Kiedy ſie odtworzy w mozgu droga od Fantaſiey to ieſt komori z myſlenia aż do ſmyſłu poſpolitego, ale ſie zamknie droga do komory pamiętney GlabGad L5.
»komora zmyślenia« (1): GlabGad L5 cf »komora pamętna«.
Synonimy: 1. cella, gmach, izba; a. komnata, pokoj, sala, schowanie; γ. łożnica; ε. chorownia, »chorowny gmach«, infirmaryja, »izba chorujących«, »komnata chorujących«; θ. cella, izdebka; b.α. spiżarnia; β. szatownia; γ. cekauz, zbrojnica; δ. chlew, obora; 2.a. cło; c. skarb; 3. kehita; 5. cella.
AŻ