[zaloguj się]
[pdf]

IZBA (113) sb f

izba (87), izdba (25), zba (1); izba Murm, FalZioł (3), RejRozpr, Diar, RejWiz, RejFig (4), BielKron (4), KochSat, Mącz (9), GórnDworz (6), RejZwierc (10), SkarŻyw (3), KochFr, WerGośc (4), WisznTr, BielSjem, PudłFr (4), GórnRozm (2), ActReg, GostGosp (6), JanNKar, SarnStat, KlonWor, ZbylPrzyg; izdba Mymer1, Oczko; izba : izdba ZapWar (8 : 3), BartBydg (1 : 1), MiechGlab (2 : 1), LibMal (3 : 16), SienLek (1 : 2); izba : zba Calep (4 : 1; 492b).

gi- a. gy- (13) ZapWar, BartBydg, LibMal (11); -z- (83), -sz- (12), -s- (12), -ż- (5), -ss- (1).

Fleksja
sg pl
N izba zby
G izby izd(e)b
A izbę izby
I izdbą
L izbie izbach

sg N izba (23). ◊ G izby (36). ◊ A izbę (7). ◊ I izdbą (3). ◊ L izbie (36). ◊ pl N zby (1). ◊ G izd(e)b (1). ◊ A izby (1). ◊ L izbach (5); -ach (3), -åch (1), -(a)ch (1); -ach SienLek, GórnRozm; -ach : -åch GostGosp (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Pomieszczenie mieszkalne, pokój, komnata, sala (93): anym othnyego wszyaly Czynszv kthorego nyebyl vynyen a domvm tho yest yszdby szyeny y szola podla smovy opravyly ZapWar 1507 nr 1980, 1503 nr 1925, 1926, 1927 [2 r.], 1947, 1508 nr 2049; FalZioł II 21a, V 24, 66v; MiechGlab *4, 89; pyothr zmaruchna kozdą nocz liegall wgiſzdbye lawką ſobie kvlawye prziſtawiwſchi. A mathka wkomorze ſama lyegala. LibMal 1544/80v; wſchedſchi donyego wdom yeſth yzba nadolye wlyewo a kuchnya wprawo theſz nadolye LibMal 1547/129v, 1543/67v, 72, 1545/102v, 1547/124v, 127v (17); Chodząc ſie po izbie kłoći Trzykroć ſie odedrzwi wroći RejRozpr I2; Diar 19; Izbá źimna drew nie máſz/ ſtukłá [!] ſie ſiekierá RejWiz 92; RejFig Bbv, Dd4, Dd6, Ee2; [na weselu i koronacyjej królowej Zofijej] wſzyſcy w iedney iżbie iedli kthorą zwano Láſkowiec BielKron 386, 403, 423v; KochSat A2; czego [pocenia] tymi niſzſzymi lékárſtwy dokázáć może/ oprocz łáźnie álbo izdby bárzo gorącéy. SienLek 136v, 15v, 93; GórnDworz P, S8, T4 [2 r.]; then záwżdy lepſzey roſkoſzy vżywa co ſobie w ciepłey iżbie ſiedzi á grzanki ſobie do piwá kráie/ niż ten co po ſzelinie biega RejZwierc 67, 61v, 67, 89v, 90, 106v [2 r.] (10); Oczko 22; SkarŻyw 99, 226; KochFr 78; WerGośc 230, 231, 236, 251; WisznTr 14; BielSjem 21; PudłFr 6, 25, 30 [2 r.]; Więc gdyby wżdy nie w dwu izbách/ ále w iedney rádzono/ ći prży Krolu/ prży głowie/ nie tám gdźie nikogo ſtárſzego nie máſz/ wżdyby co ſpráwić ſię mogło GórnRozm M3v; ActReg 71; Hexaclinon ‒ Isba w ktorei ſzeſc ſtołow ſtanie. Calep 481a; Vrzędnik ma to wſzyſtko opátrzyć/ dźiury w izbach/ błony/ piece/ áby dymem nie ćiekły: bo to ſromotá/ gdy w piecu paliſz/ á do izby wiátr wieie. GostGosp 12, 74, 112, 167; KlonWor 72; ZbylPrzyg A4v.

W porównaniu (1): [Juhrowie] mieſzkaiąc wziemi wikopawſzi ſobie iami iakoby izby, żywią ſie laſſem/ ribami/ á zwierzyną MiechGlab 62.

Wyrażenie: »wszytka izba« = całe pomieszczenie (2): wnocy othocżywſzy wſzytkę iżbę gdzie Frauczimer miał złożenie GórnDworz Tv, S4v.
Zestawienia: »izba biała« = izba paradna, świetlica (3): Item vidzialem tham na thym Siedlisku budovanie ktore zostalo po ognyv Izbę byalą y s syenyą y drugą byala ZapWar 1550 nr 2664, 1550 nr 2674.

»izba chorujących« (1): Valetudinarium, Yzbá/ kownátá álbo komorá choruyącich/ Vulgo infirmaria, chorownia ábo chorowny gmách po polsku może być zwan Mącz 474c.

»izba czarna« (1): yakom ya nyeposgla stanyey [!] gysdbj Czarney y polapv szyenj Czarnei ZapWar 1523 nr 2288.

»czeladna izba« (1): Do cżeládney izby y do káżdego złożenia/ pilnie tego ſtrzedz/ áby ſłomy nie noſzono GostGosp 22.

»jadalna izba« (1): [Eufrazyja] chędożyła iadáłną [!] izbę SkarŻyw 225.

»pisarska izba« (1): Tablinum alias Grammatophilatium, Cáncellária/ Piſárska yzbá. Mącz 438a.

»izba do rozbierania« = szatnia (1): Apodyterium ‒ Izba albo mieſce do rozbieránią, niz do łazniey wnidze, zuwalnia. Calep 81b.

»tkacka izba« (1): Textrina, Tkaczownia/ tkácka izbá. Mącz 453b.

2. Budynek, dom, chata (11): Iakom ya nyewzyan ysby syedliska oyczisthego Dilowanya y slvpow od staynyey y od oborj na kmyeczem syedliskv skarzinskiem ZapWar 1541 nr 2601; wpadl zlabączkym do komory y Januſcha wlozu lyezaczego tham vbodli, pothym wmyech czyalo wlozywſchi [...] wyeczorem za Iſdbą wzyemyą zagrzebli LibMal 1551/165v, 1551/166; Mącz 160a; Hibernacula – Mieſzkanie dla zimy, iakie zby ſą. Calep 492b.
Zestawienia: »czarna izba« = kurna chata; fumarium Cn (1): Aestuarium rusticanum, Czarna yzbá. Mącz 5b.

»izba do rady« (1): Senaculum, Dóm/ páłac/ yzbá do rády/ mieyſce zwłaſzczá ná które ſie pánowie rádni do rády ſchodzą. Mącz 382c.

»sanatorska izba« (1): Senaculum ‒ Sanatorska izba, item, ratuz. Calep 967a.

»izba sądowa« (2): gdy żyzby [!] ſądowey wychodźił pácholę co zá niem kord nośiło/ rżućiło mu go pod nogi GórnRozm Lv. Cf »izba sądowa ziemska«.

»izba sądowa ziemska« = budynek dla odbywania sądów ziemskich (1): Mieyſce ná polu gdźie dekret feruią, y Iuriſdicią funduią, in ea ſecuritate iest, iáko izbá ſądowa źiemſka. SarnStat 462.

»ziemska izba« = prawdopodobnie budynek przeznaczony do obrad sejmu krajowego (1): wſzedſzy weſpoł do źiemſkiey izby w grodzie/ złożyli z ſiebie on vbior/ thák Ceſarz iáko y Krol BielKron 330.

3. Łaźnia; hypocaustum Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; vaporarium Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; tepidarium Mącz, Cn; assa, hypocausis Cn (8): Vaporarium. eyn ſtube. Yzbá. Hypocaustum idem Murm 135; Mymer1 31; BartBydg 69b [2 r.]; Vaporarium, accipitur pro Tepidario sive hypocausto, Yzbá alias łáźnia y kurzáwnia. Mącz 475c, 160d, 485c; Calep 495a.
4. [Miara wyrąbanego drzewa; stos liczący 100 kloców: Roboty i spust drzewa. [...] Item powinni izbę drzewa każdy rok w lesiech wyrębić i do zamku spuścić, a na niem dziesiątek szczepu, która izba taxata ad minus pro fl. 40 LustrKrak 244, 18, 244, 246.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Z/ kiedi ieſt prepoſitio, nie łącżić go z słowem/ ale ie rózno kłaść/ iako z izby. JanNKarKoch G.

Synonimy: 1. gmach, komnata, komora, pokoj, sala; 2. budynek, chać, dom; 3. kurzawnia, łaźnia.

Cf IZBICA, [POŁIZBA]

WG