[zaloguj się]
[pdf]

GINĄĆ (440) vb impf

Fleksja
inf ginąć
indicativus
praes
sg pl
1 ginę giniemy, giniem
2 giniesz giniecie
3 ginie giną
praet
sg pl
3 m ginął m pers ginęli
f ginęła m an
n ginęło subst ginęły, ginęli
fut
sg pl
3 m ginąć będzie m pers będą ginąć
f będzie ginęła m an
imperativus
sg pl
1 niech ginę
3 niech ginie niech giną
conditionalis
sg pl
1 m bych ginął m pers bysmy ginęli
2 m m pers byście ginęli
3 m by ginął m pers by ginęli, by ginęły
f by ginęła m an
n by ginęło subst by ginęły, by ginęli

inf ginąć (21). ◊ praes 1 sg ginę (32). ◊ 2 sg giniesz (3). ◊ 3 sg ginie (176). ◊ 1 pl giniemy (22), giniem (3) WierKróc, SkarKaz, KlonWor; -emy (1) OrzJan, -ęmy (1) WujJud, -(e)my, -(e)m (23). ◊ 2 pl giniecie (2). ◊ 3 pl giną (101). ◊ praet 3 sg m ginął (2). f ginęła (2). n ginęło (3). ◊ 3 pl m pers ginęli (8). subst ginęły (3) HistAl, LubPs, BudBib, ginęli (2) RejJóz, LibMal. ◊ fut 3 sg m ginąć będzie (1). f będzie ginęła (1). ◊ 3 pl m pers będą ginąć(1). ◊ imp 1 sg niech ginę (1). ◊ 3 sg niech ginie (4). ◊ 3 pl niech giną (3). ◊ con 1 sg m bych ginął (1). ◊ 3 sg m by ginął (7). f by ginęła (8). n by ginęło (10) [w tym: -eło (2) ]. ◊ 1 pl m pers bysmy ginęli (2). ◊ 2 pl m pers byście ginęli (2). ◊ 3 pl m pers by ginęli (6), by ginęły (1) GórnRozm. subst by ginęły (6), by ginęli [zapis: -eli] (1) ZapKościer. ◊ part praes act ginąc (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Umierać, końcezyć życie; być bliskim śmierci; perire Mącz, Cn; interire Calep, Cn; intercidere, occidere, occubare, occumbere Calep; deperire, disperire, interfici, peritare Cn (151): RejPs 73; RejKup Ov; Ano day Pánie Boże by ták wſzyſcy ginęli/ Nieprzyiaciele twoi co ná wierne moc wzyęli LubPs hhv, G2, Kv marg; Drudzy toną ná wodach/ drudzy w leſiech giną RejWiz 93v, 8v, 59, 175v, 193; Miſtrzu/ nie maſz thego ná pieczy iż giniemy [quia perimus]? BibRadz Mar 4/38 [przekład tego samego tekstu Luc 8/24, BudNT Matth 8/26, WujNT], I 358d marg, Deut 2 arg, Luc 8/24; BielKron 113v; W Woynie poſpolicie námężnieſzy á nacziſtſzy rycerze giną Mącz 299c, 105b; ſtráćiłem nádźieię [...] którą miéwáią przy ſobie y Złoczyńcy ná kóniec/ ſtoiąc iuż przed ſnopem ná plácu: boć y ći drugdy miéwáią co ná oſtátek/ czym ſye ieſzcze iuż ginąc ćieſzą. OrzQuin Z, A3v; Prot B2v; RejAp 179v; iáko Spártanki kocháły ſie wtym/ kiedy ſynowie ich ſławnie ginęli GórnDworz Z5v; wſzákże przy krzywdzye chwały ſwey wiele cżáſem y niewinnych ginęło w ſwiętym gniewie iego. RejPos 198v; BudBib Eccle 7/15, Is 56/19; BudNT Matth 8/25; SkarJedn 248; á on lidzbę [!] onę nágrodził/ ták iáko w woyſcże gdy ieden ginie/ drugi/ áby ſię rząd niepſował/ náſtępuie. SkarŻyw 208; y żáłował onych głupich ludzi/ iſz ſię do ták ſproſney wodi ćiſnęli y w niey ginęli. SkarŻyw 334, 560; GórnRozm N2; Tyś był ozdobą domu/ nieſczęſné mé brzemię: Domu/ który iuż zginął/ ty oſtátnie ginieſz GórnTroas 53; Calep 551a; WujNT Matth 8/25, Mar 4/38, Luc 8/24; Táki też ſtátek w poſpolſtwie: iáko im krolikowie ich vdádzą/ ták idą y giną. SkarKazSej 695a; Mnodzy [...] Do Kálekutu przez Aráby płyną/ Y cżęſto giną. KlonFlis D2v.

ginąć od kogo, od czego (7): Zal mi iże nie od koniow/ Ale ginę od złych oſłow. BierEz Hv; BibRadz Sap 16/5; y ten wſzytek około ſzykowánia woyſká poſtępek máło ieſt pożytecżny zá náſzego wieku/ dla dźiał/ od ktorych wiele tyśięcy ludźi ginie [prosternantur], ModrzBaz 113. Cf Zwroty.

ginąć z czego (1): TEgo kiedy po bitwie ná plác ſciąć wiedziono/ [...] rzekł [...] Gdybych ginął z niecnoty/ wierz mi ſambych płákał RejZwierz 17.

ginąć o co (1): zaſz nie śiłá ludźi/ á nie proſtego ſtánu ginię [!] o kradźieſz/ á czemuſz ich nie żáłuiećie ták/ gdy ie wiezſza/ iáko ich żáłuiećie/ gdyby o zábićie mieli dáć gárdło? GórnRozm E3v.

ginąć prze(z) co (3): BibRadz Eccli 7/16; Więtſzyć ieſt Tiran káżdy w zachodney kráinie/ Bo ich tam wielka wielkość przes práktiki ginie. Z ſwymi waltzą á ſwych kreẃ záwżdy przelewaią WierKróc A3v; CzahTr K4.

ginąć czym (8): RejWiz 175v marg, Ddv; ModrzBaz 92; A trzęáienim źiemie ginie śiedm tyśięcy ludzi. WujNT 862; mnoſtwo ludźi ginie obżárſtwem ábo opilſtwem. PowodPr 71. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniu: »ginąć ... żyć« (4): Iż kto ſwowolnie żywie/ też ſwowolnie ginie RejWiz 175v; BibRadz Eccli 7/16; RejZwierc 239; By zli ginęli Cnotliwy żyli. MycPrz I A2.

Przysłowie: bibl. [Matth 26/52] Ktoć miecżem woiuie od miecżáć ginie. CzechRozm 238.
Zwroty: »ginąć przed czasem« [szyk zmienny] (2): lepieyći żywotá nietráćić á nieginąć przed cżáſem. SkarŻyw 125; Stąd dźiwné przypadki płyną/ Stąd przed czáſem ludźie giną. KochMRot B3.

»głodem ginąć« (2): Iakóſz wielé náięmników oica moiego/ ma doſyć chleba a iá głodem ginę [ego autem fame pereo]? MurzNT Luc 15/17; BudNT Luc 15/17.

»by na lepie ptacy ginąć« (1): Bowiem my ná ſwey woley by ná lepie ptacy/ Bez rozmyſłu giniemy nędzni nieboracy. RejWiz 37.

»marnie ginąć« [szyk zmienny] (12): Dzywnie zawzdy na tym ſwiecie ſzcżęſcie go trapiło Na żonach też y na dzieciach czo marnie ginęli RejJóz M3v, Q4; RejKup Dv; LubPs C2, Vv; RejWiz 95v; RejPos 75, 321; RejZwierc 239; KochPs 91; GosłCast 26; Drugi gdy wioſłem rzekę pod ſię gárnie/ Ginie Więc márnie. KlonFlis C2v.

»od miecza, mieczem ginąć« (3 : 1): CzechRozm 238; bywáią rozmáitemi ſpoſoby od ſwych przećiwnikow śćiśnieni/ że zteſknice cżekáiąc vmieráią/ od miecżá y inemi ſpoſoby giną [gladio, vel alio mortis genere perire]. ModrzBaz 92; Iż więcey ludźi od pijańſtwá/ niż od miecżá ginie. WerGośc 226; OrzJan 96.

»dla ojczyzny ginąć« (1): Śmierć ſtráſzna: lecz kto dla oyczyzny ginie, Słodka przychodzi, dla niey każdy ſłynie. KlonKr E4.

»ginąc poginąć (a. wyginąć)« (2): Oświadcżam ſię ná was dziſia niebem y ziemią/ iſz ginąc poginiećie [peribitis cito] rychło z ziemie do ktorey záydziećie zá Iordan oſieść BudBib Deut 4/26, Deut 8/19.

»od ręki [czyjej] ginąć« (1): Od ręki iego ginąc Gréczyn/ męſtwo chwalił GórnTroas 33.

»[jaką] śmiercią ginąć« (2): RejPs 66v; iáko márnie zeſzli/ iákiemi hániebnemi ſmierciámi ginęli RejZwierc 184v.

»ginąć z świata« (1): drugi rátá Woła iákby ginął z świátá. MWilkHist C4v.

Szeregi: »schodzić a ginąć« (1): gdybychmy y my [...] pomyſlili ſobie [...]/ iáko márnie ludzie ſchodzą a cżęſto giną że ich ledwe trzecia cżęść w máłych cżáſiech zoſthánie RejZwierc 170v.

»ginąć, (i) umierać« [szyk 3 : 2] (5): młodzi ludzie nágle y zniebeśpiecżeńſtwem zbáwienia y żywotá wiecżnego giną/ y vmieráią. SkarŻyw 461; Calep 550b, [721]a, b[2 r.].

[Cf znacz. 3.a. RejZwierc 161, SzarzRyk Av.]
W przen (7): Tákżeć w tym ſwieckim piſku giną náſzy chłopi. A kiedy ſie więc namniey tego nádzyewáią/ Vźrzyſz álić po vſzy w tym morzu pływáią. RejWiz 190; KochFr 41; Ręká ná obronę ćiáłá rádá ginie. SkarKaz 669b marg.
Zwroty: »głodem ginąć« (1): Głodem ginę/ śrzod tey tu ſtráſzney puſtyni/ Tyś pokarm/ pośilić rácż/ chlebie iedyny. GrabowSet 04.

»marnie ginąć« (1): Day mi ná brzeg wypłynąć niech márnie nie ginę/ A z inney mię karz miárey przez mey złośći winę. CzahTr C2v.

»swym mieczem ginąć« = wpadać we własne sidła, przytaczać argumenty sprzeczne z własnym twierdzeniem (1): Atoż tedy ſwym miecżem przećiwna ſtroná ginie/ y ſwym miecżem iáko y Saul ſamá ſie pobija y przebada. SarnUzn D3v.

»na wieki ginąć« (1): Bo zły mniéma/ że wſzytek iuż ná wieki ginie/ A dobry práwie w ten czás do portu przypłynie. KochFrag 51.

Przen: W pojęciu chrześcijan: być potępionym, nie uzyskać zbawienia; przestawać istnieć (o duszy) (48): BielŻyw 103; RejPs 73; Wiele ich ginie tem wzglądem Bo wiem Ludzie iuż tym blądem. I ſwietym nie niedawaią RejKup i6; LubPs Z5v; Przeſladowanie ćierpimy/ ále nie bywamy opuſzezeni/ bywamy zrzuceni/ ále nie giniemy. BibRadz 2.Cor 4/9; RejAp 59v marg, Ff3; RejPos C4v; GrzegŚm 51; ten też oświeca ſercá náſze/ áby nam ták Ewángelia/ iáko tym ktorzy giną/ zácmiona niebyłá. KuczbKat 10; RejPosWstaw 21v; CzechRozm 59v; Boże wzbudz ſercá tych/ ktorzy pomoc do tego mogą: áby duſz ták wiele nie ginęło. SkarJedn 381, A2, 333, 402; SkarŻyw 127, 374; CzechEp 100; NiemObr 84; GrabowSet 12, M3, S3v, T2; Abowiem mowá o krzyżu/ tym ktorzy giną [pereuntibus quidem] ieſtći głupſtwem: lecz tym ktorzy zbáwienia doſtępuią/ [...] ieſt mocą Bożą. WujNT 1.Cor 1/18, 2.Cor 4/3, 9, 2.Thess 2/10, s. 836; Odpuść/ Oycze móy/ proſzę/ niewiedzą co czynią/ Proſzę/ niech w záślepieniu tym ſwoim nieginą. SiebRozmyśl H4v; SkarKaz 158a, 208a, 384a, b; SkarKazSej 665a, 707b.

ginąć od czego (1): bo iáko woſk płynie od ognia/ táko grzeſzni ludzie giną od oblicżności Bożey. HistRzym 57.

ginąć przez co (1): Strzałá oſtra/ ieſtći pychá/ przez ktorą wiele ich ginie HistRzym 56v.

W przeciwstawieniach: »ginąć ... być wybawionym (a. zbawionym) (4), iść (a. przechodzić) do żywota (2), trwać na wieki« (7): Iż więcey ieſt tych co giną/ niż tych co będą wybáwieni [quoniam plures sunt qui pereunt, quam qui salvabuntur Vulg] BibRadz 4.Esdr 9/15 [idem BudBib]; Nie giną wierni ále ydą do żywotá. GrzegŚm 28 marg, 28; RejPosWstaw 21v; Ty ſam trwaſz ná wieki/ áleć my wiecżnie giniemy [quia tu sedes insempiternum, et nos peribimus in aevum Vulg] BudBib Bar 3/3, 4.Esdr 9/15; bo ieſteſmy dobrą wonnośćią Chriſtuſową Bogu w tych ktorzy zbáwieni bywáią/ y w tych ktorzy giną [qui salvi fiunt et in iis qui pereunt]. WujNT 2.Cor 2/15.

Zwroty. »ginąć marnie« [szyk zmienny] (2): RejPos 7; Nie záwieray przedemną drzwi ſwoiey owcżárnie/ Bo Szátáńſka ſzcżeká tuż/ nie day ginąć márnie. GrabowSet Q4.

»na wieki ginąć« (1): iedno áby ludźie/ wieczne dobrá iáko y on tráćili [...] y ná nim ſię w grzechách vwichławſzy/ ná wieki ginęli. SkarKazSej 658b.

Szereg: »ginąć a wniwecz się obracać« (1): iż tego nie bacżą/ áni bacżyc chcą/ iáko márnie giną/ á iáko ſie w niwecż obráczáią. RejPos 7.
a. O zwierzętach, ptakach, owadach itp. (10): Wodą z Oſtu gdy po domu kropią/ pchły giną FalZioł IV 16d, 29a; W wielkim był Alexander vćiſnieniu y ſmętku y wſzystek zaſtęp iego/ nie ták ſami dla ſiebie iáko dla bydłá y inych zwierząt kthore ginęły HistAl H4v, M2; BibRadz Ps 49/21; Strum D2; Y iáſkołki ták: poki niebo grzeie/ Poki weſoła źiemiá roſkoſz dawa/ Szcżebiecą w domiech/ giną gdy mroz wieie. GrabowSet Yv, 03.

ginąć dla kogo [= z powodu kogo] (1): iáko dla złego á oſpáłego páſterzá giną á obumieráią wdzięcżne owiecżki RejAp 37.

ginąć od czego (1): Komorowie od czego giną SienLek S2v.

2. Pogarszać się, doznawać niepomyślności; abolescere Mącz, Cn; consumi Calep, Cn; decrescere, intermori Mącz; consenescere, deflorescere, dilabi, disperire, emori, exsolescere, exstinqui, extabescere, evanescere, intercidere, obsedescere, ad nihilum redire a. recidere a. venire, tabescere, vanescere Cn (130): Perdo, Trácę/ Gynę. Perdere aliquem Przipráwić kogo o ſzkodę o niemoc. Mącz 92c; Intermorior, Zmieram / wſziſtek ginę/ wniwecz ſie obrácam. Mącz 232d, 68c, 261d; Calep 250b.
a. O dobrach materialnych: marnować się, niszczeć, tracić na wartości, zmniejszać się, ulegać strwonieniu (22) : RejRozpr E2v; RejJóz L4; Ale gdzye też niemiernie/ tám y myſl y ciáło/ Y dobre mienie ginie y rozumu máło. RejWiz 37v; Gdyż docżeſne nábycie/ ſpołu s ciáłem ginie RejZwierz 134; RejZwierc [213]; Cżęſtokroć w máluckiey [!] chwili giną [pereunt] te rzecży/ ktore zá długi cżás/ y wielkiemi pracámi były nábyte y otrzymáne. ModrzBaz 57; iáko wſzytkie rzecży vpadáiące od niemocy y dawnośćią ſtárośći giną [caduca omnia morbo et vetusiate pereunt] á zacnośći ſwey pirwſzey nie záchowuią. ModrzBaz 57; Inne ćieleſne doſtátki/ z cżáſem giną SkarŻyw 130; PudłFr 6; niech twoie cáło zoſtáie/ á náſze niech ginie. SkarKaz 244b; SkarKazSej 705a.

ginąć z czego (2): bogacztwem gardzę, bo ono z ſzcżodroby ginie BielŻyw 31; RejRozpr G4v.

ginąć komu (3): Iedno nam wieſney chudzinie Nie nieſporo wſſędy ginie RejRozpr E2; RejPos 72v murgr, 81v.

ginąć czym (1): Wáńcżoſem gáie y niezmierne giną/ Láſy perzyną. KlonFlis C4.

Przysłowie: Zle nábyte/ źle ginie [male parta male dilabuntur]. ModrzBaz 10v.
Zwroty: »marnie ginąć« (3): RejPos 72 marg, 83; Z cnoty wieczna ſławá ſłynie/ A bogáctwo márnie ginie KochMRot A2.

»jako proch ginąć« (1): Co Potym iáko proch od wiátru v potomkow ich ginie. SkarŻyw 143.

Szeregi »ginąć, niszczeć« (1): á v łákomcá wſzytko iáwnie ginie/ wſzytko niſzcżeie/ że cżáſem/ iáko ono powiedáią/ niemáſz cżym y kotki s kątá wywabic. RejZwierc 67v.
[Cf znacz. 2.d. PudłFr 36.]
b. O zdrowiu i funkcjach fizjologicznych organizmu: gorzej funkcjonować, obumierać, opadać z sił (9): Dla niedoſtatku ciepła przyrodzonego ktore w ſtaroſci ginie GlabGad D5; Bo y rozum y zdrowie rázem przy tym ginie RejWiz 56v; Mącz 29b, 437d; Dwie żyle w tyle głowy/ z obu ſtron/ pomagáią/ kiedy ſye głowá czcza widźi álbo kiedy rozum ginie. SienLek 36v; ModrzBaz 110; Oczko 32; SkarKazSej 689a.

ginąć przez co (1): przez vſtáwicżne trapienie/ śiłá y zdrowie ginąć muſiáło/ ná kończu trzeciego roku/ zá mąż ſzedſzy vmárłá. GórnDworz Aa5v.

[Cf znacz 2.α. RejWiz 37v.]
c. O ludziach: padać ofiarą, ulegać ciosowi, nieszczęściu, ponosić szkodę (28): RejRozpr Hv; Gdy był wziął Abramowi Sarę piękną zonę Srogą pomſtę za to miał ginął w każdą ſtronę RejJóz F7v; RejKup d3; Podobieńſtwá iáko zli giną. LubPs O3v marg; Popſowal mię zewſſąd/ y ginę [et pereo] Leop Iob 19/10, Is 57/1; Compositia a Senesco, Záſtarzam ſie/ ſtárzeyę ſie/ ginę/ niſzczeyę. Mącz 382c; RejPos 321v; Ieſlim widział áno kto ginął bez ſuknie [pereuntem absque veste]/ że vbogi nie miał odzienia BudBib Iob 31/19; Káżda rzecż ſprochniáła niſzcżeie/ á iego ſprawcá ſpołu z nim ginie [ibit cum illo Vulg]. BudBib Eccli 14/20; GórnRozm C4; GrabowSet E4v; SkarKazSej 676b.

ginąć dla czego (2): Dla. zbytku á roſpuſty ginąć. Mącz 131b; RejZwierc 47.

ginąć od kogo (1): Lecż iáko żáłuiemy cnego kreditorá/ Ktory od niewdźięcżnego ginie Debitorá KlonWor 75.

ginąć czym (2): wielé ſkrytych/ á tobie pożytecznych rzeczy poznaſz/ y ſam śiebie oglądaſz: gdy wiedźiéć będźieſz/ coś ieſt/ gdźieś ieſt/ [...] czym ſtoiſz/ czym ginieſz/ czym nápráwiony być możeſz OrzQuin A2; GosłCast 6.

ginąć na czym (1): Tákći ná wſzem ſowito ći ożrálcy giną/ Zdrowie trácą máiętność y w złey ſławie ſłyną. RejWiz 15.

ginąć w czym (3): á beſpiecznie będzieſz pátrzał gdy złoſciwi będą ginąć w vpádkoch ſwoich. RejPs 56; Leop Eccli 5/13; GrabowSet Iv.

Ze zdaniem przyczynowym [iż] (1): a inſzy ginie iż nie (ma) rozſądku [qui perit, eo guod non est ei iudicium] BudBib Prov 13/23.

Zwrot: »ginąć marnie« [szyk zmienny] (6): RejJóz F7; Iáko ſpołu giniemy márnye k woli ſwiátu. RejWiz 106v marg, 104; RejAp 66; ále y ludzie márnie giną/ y kroleſtwá vpadáią dla tákich ſwowolnych żywotow ich. RejZwierc 47, 251v.
d. O państwie, społeczenstwie i innych przejawach życia społecznego: tracić znaczenie, podupądać (66): Nieczuieſzże ſię żeć iuż Egipt ginie [quod periit Aegyptus]. BibRadz Ex 10/7; Oto Polſká Pátria náſzá ginie OrzRozm A4; Oto ſtan Duchowny ginie/ álbo iuż zginął OrzRozm Kv; Mącz 130b, 317a, 382b; OrzQuin C4v, E marg; A iż to ſzczyra prawdá/ áza nie ſłyſzemy Tych poſpolitych głoſow/ Giniemy/ giniemy? Prot B2v, B3v; LeovPrzepSamb b4v; WujJud A4v; WierKróc A4v; Wieſz w Polſzcże dom Niśćickich z dawná pięknie ſłynie/ Wiedz że ieſzcże w potomkach tych zacnych nie ginie PaprPan R4v; Náſtawáią Heretyctwá ále prętko giną SkarJedn 23; Ták iedná ſektá drugą pożeráiąc wſzytkie giną/ á wedle Apoſtołá ſamiſię iedząc/ ſámiſię gubią y nietrwáią. SkarJedn 24,148, [d9]v; áby ſie tym ſławá Boſka w wierze świętego kośćiołá Kátolickiego Rzymſkiego ſzerzyłá/ kácerſtwá ginęły SkarŻyw A2v; Cnotá/ dźiélność/ náuká/ té ná wieki ſłyną/ A pieniądze zá czáſem/ miáſtá/ y wśi giną. PudłFr 36; Táſz [moc] y Niemce podwiodłá/ áby Polſkę ktora iuż ginie rátowáli OrzJan 107, 96, 109, 112, 122; gdyz wſzelkié króleſtwo w ſobie rozdziéloné ginie. SarnStat 109; A nie widzą co ná tym należy/ áby y kośćioł miał dobre kápłany/ y oyczyzná dobre ſąśiády/ y domy áby nie ginęły. SkarKaz 420b, 40a; ábyśćie o tym myślili y rádźili/ iákoby lud wſzytek nie ginął SkarKazSej 664b, 659a, 662b, 669b, 685a, 688a; KlonWor 55.

ginąć dla czego [= z powodu czego] (2): odpuſzczay ieden drugiemu/ á dáruy krzywdy ſwoie oyczyznie: áby dla niezgody wáſzey nie ginęłá SkarKazSej 66Ią, 696a.

ginąć prze(z) co (7): A prze náſz właſny pożytek Ginie poſpolity vżytek RejRozpr F4; Diar 33; OrzRozm A; Z niey práwie iák z ſtudnice ty nieſzcżęsćia płyną/ Prze ktore/ namocnieyſze Páńſtwá częſto giną. Prot A2; BielSat N4v; Widamy też/ że niektorych śláchectwo/ prze vboſtwo y niedoſtátek máiętnośći/ álbo ginie [vel interire] ábo ſię ná ſwem mieyſcu niezoſtawa ModrzBaz 57; SkarKazSej 688b.

ginąć czym (11): OrzQuin D4; Kácerſtwy Krolowie y páńſtwá giną. WujJud 16v marg, Mm4v; KochTarn 73; że y Turek wiárę ſwą ſtrzyma/ którą iáko ſam Wáſzá Król: M. baczyſz ginie świát wſzyſtek? OrzJan 116; A widząc iż Neapolim y drugié nád morzem leżącé prowinciae/ témi częſtémi wytarczkámi giną OrzJan 128, 31, 96; áby wolnością ſwoią nie ginęli/ á niewoley obcych pánow ná ſię nie przywodzili. SkarKaz )( 2v; SkarKazSej 663b, 675b.

ginąć w czym (2): A przeſto zwielkim żalem pátrząc ná ten lud vbogi/ ktory w ſwey ſlepoćie ginie/ mowię do Páná Bogá KrowObr 80; SkarKazSej 665a.

W porównaniu (1): iż iáko nádęte wáły/ im ſię wyżſzey pyſzniące ſię podnoſzą/ tym więcey zelżeni/ iákoby ſię w lekkie piány roſpuſzczáiąc giną. WujNT 836.

W charakterystycznych połączeniach: ginie (giną) dom (2), gniazdo, herezyja (heretyctwo) (3), kacerstwo, korona, krolestwo (7), krolowie (2), krześcijaństwo (2), lud (4), ojczyzna (2), państwo (5), patryja (2), Polska (korona) (4), Respublika, Rzeczpospolita (2), sekta, stan, szlachectwo, świat.

Zwrot:»marnie ginąć« (2): OrzQuin E; SZkodá że nam to gniazdo iuż ták márnie ginie/ Bo prze pocżćiwe ſpráwy z dawná pięknie ſłynie. PaprPan Z2v.
Szeregi: »ginąć a niszczeć« (1) : ROzpłodźił ſie Turecki Lud/ [...] iż iuż nie prziydzie mu ná inſzą/ iedno ná doł ſchodźić/ ginąc [!] á niſzcżeć BielSpr 58.

»obalać się i ginąć« (1): y przetoż ſię mienią y prędko ſię herezye obaláią y giną. SkarKaz 242a.

»umierać i ginąć« (1): IEſt y druga chorobá kroleſtw/ dla ktorey vmieráć y ginąc muſzą SkarKazSej 696a.

»ginąć i upadać« [szyk 2 : 1] (3): OrzJan 30; Kroſtwá giną y vpadáią. SkarKazSej 664a marg; bo ináczey bez tákiey zgody muśićie wſzyſey vpádáć y ginąć. SkarKazSej 677b.

3. Przepadać, znikać (przestając istnieć lub stając się niewidocznym); być nietrwałym; deperire, inventerescere Mącz; disperire Calep; interire Cn (97):
a. O zjawiskach fizycznych (57): AMpulla. To ieſt piana nadęta iako bańka: to ieſth dwoiaka/ iedna kthora nie trwa długo/ ale natychmiaſt po vmokrzeniu: ginie. FalZioł V 8; Y iáko ony rzeki ktore z Ráiu płyną/ Dziwnemi odnogámi záſię w morzu giną. RejWiz 45, 64v marg, Dd4v; Aby doświádcżenie wiáry wáſzey dáleko drozſze niż doświádcżenie złotá ktore ginie [auro ille perdito] BibRadz Petr 1/7; Deperit sapor, Wietrzeye/ Ginie ſmák. Mącz 105c; BudBib 4.Esdr 11/20; nábiérayże záśie Staw/ vźrzyſz żeć w ónym mieyſcu Wodá nie będźie ginęłá. Strum O2v, O2v; SkarJedn 345; Oczko 9v, [43]v; kazał im teſz wprowadzić [...] káżdego zwierzęćiá y ptáſtwá po parze/ dla rodzáiu áby nieginęły SkarŻyw 270; CzechEp 19; Lodownie [...] máią bydź opátrowáne: áby lod nie ginął/ á ná cżás źimie był chowan. GostGosp 70; Phil H3; WitosłLut A4v; Acz Bozkie ciáło iego nie zábija ſię áni trawi/ iednák w oſobách zábićie ſię vkázuie/ y w ſtrawieniu/ oſoby chlebá y winá giną. SkarKaz 157b; y kroplá wody bez drugiey hoyney wody/ rychło ginie. SkarKaz 676b.

ginąć z czego (1): BYwáią też w Stáwiéch albo w Sadzáwkach Póniki/ kthórémi Wodá z Stáwu ginie Strum O.

ginąć w co (2): Wodá z niey oná ſlicżna iáko kryſztał płynie/ A wnet tuż nie dáleko záſię w zyemię ginie. RejWiz 34, 35.

ginąć czym (2): SkarŻyw 520; A nákoniec/ áby ná cześć [ofiara] P. Bogu ginęłá/ ábo zábićim/ ábo ſpalenim/ ábo ſtrawieniem y iedzenim. SkarKaz 157a.

W porównaniach (8): Iako dym ginie/ tak y oni niechay zginą WróbŻołt 67/3; LubPs Zv; Gdyż nádzyeiá niewdzięcżnym práwie iák lod ginie HistLan F4; Tákże y ći náſzy záziębli pánowie/ co nam máło nie rowno s tym ſniegiem giną. RejZwierc 161; Cżáſy náſze iáko płyną/ A iáko mgłá z wiátrem giną RejZwierc 232v; wſzyſy/ którzy śmieią Vpór wiéść przećiw tobie/ do czyſta zniſzczeią. Ták zniſzczeią iáko dym ná powietrzu ginie KochPs 96; Ták wſzytko ginie co vżną poddáni/ Iáko wodchłáni. KlonFlis C4; Z Wſtydem poczęty człowiek/ vrodzony z boleśćią/ krotko tu ná świecie żywie/ [...] Ginie/ od Słońcá iák ćień opuſzczony. SzarzRyt Av.

W przeciwstawieniu: »ginąć ... trwać« (2): Spráwuyćie nie then pokarm kthory ginie/ ále ktory trwa [gui perit, sed qui permanet] ku żywotowi wiecżnemu Leop Ioann 6/27; WujNT Ioann 6/27.

Szeregi: »niszczeć a ginąć« (1): [potoki] Vdáwáią ſię iną drogą/ y niſzczeią á práwie giną [ascendent in nihilum et peribunt]. BibRadz Iob 6/18.

»rozpływać się i ginąć« (1): [potoki] Vdawáią ſię iną drogą rozpływáią ſię wniwecż y giną [ascendent in nihilum et peribunt]. BudBib Iob 6/18.

W przen (2): Nietylko wdźięcznie przyiął, [...] y w ſzáty nowé [...] ták go przyodźiał, vbrał y ozdobił, że y oné AEgyptſkié choć królewſkié iedwabné, vſtąpić y ginąć muſzą. GosłCast 4; RejZwierc 235v.
α. O symptomach chorobowych i fizjologicznych organizmu łudzkiego (14): kroſtki kthore bywaią w dziąſlach w vſciech: giną FalZioł V 60v.

ginąć dla czego [= z powodu czego] (2): Też mowę ſtraczoną przywracza ktora ginie dla paraliżu albo apoplexijey FalZioł I 63c, V 18a.

ginąć od czego (10): Theż plaſtr vcżyniony ſthego ziela/ [...] ma mocz iſz giną od tego brodawki. FalZioł I 49c; tym oleykiem pomażeſz ſwierzb albo kroſty grubo/ giną od tego FalZioł I 124d; Potym zmieſzay ty ſoki z ięcżmienną mąką [...] Ginie gorącżka od tego. FalZioł V 41, I 61c, 119b, 127d, V 60v, 89; SienLek 46v, 158v.

Szereg: »wysychać i ginąć« (1): Przydawa ſie też cżaſem: iż mleko matcze wyſycha y ginie FalZioł V 36.
β. O odpływach morza (3):

W przeciwstawieniu: »ginąć ... rość« (3): morze kthore v Wenecyey według ſwego przyrodzenia ſześć godźin ginie a ſześć godźin rośćie w iednę miárę BielKron 452, 452 [2 r.].

γ. O zjawiskach optycznych (2): KuczbKat 90; ſłońcá twarz iáſnégo/ Promień tráći: iuż ginie iáſność świátłá tégo. GosłCast 19.
b. O pojęciach abstrakcyjnych (40): [kwiatki] Maią być zbierany gdy mieſiącza przybywa, Bo gdy iuż mieſiącz z chodzi: w nich też mocz ginie. FalZioł V 118; RejWiz 173V; Bowiem dobrych ſpraw chwálebny vżytek/ y ktory nie ginie [non coneidat] korzeń mądrośći. Leop Sap 3/15; RejZwierz 110; Mącz 407d; SarnUzn E4v marg; BudBib EccU 20/13; BA y tym ſmák nie ginie do Rycerſkiey ſpráwy/ Ariſtodeus mężny káżdy s tych ieſt práwy. PaprPan Z3; ModrzBaz 82v; Wſzytek naród niechay miecz rázem powinié/ A ich imie niech z nimi poſpołu ginie. KochPs 168; A krol wiedząc obycżay iego/ przyzwáć wnet piſarzá kazał/ áby ono co mu przyſzło do głowy/ nie gineło [!] SkarŻyw 202, 36, 305; ReszPrz 112; Calep 331b; GostGosp 140; Skąd rękę weźmieſz/ świątobliwość ginie/ Gdźie ty nie rádźiſz/ tám rozum nie ſłynie GrabowSet I2v, P3; SarnStat 1067; SkarKaz 383b, Oooo2a; Bo gdy boiaźń Boża ginie/ y wſtyd vpada SkarKazSej 659a, 674b, 688a.

ginąć dla czego (1) [= z powodu czego] (1): Dla páná brzuchá páná thák hoynego/ Siłá nam ginie czo ieſt przyſtoynego. RejZwierc 218.

ginąć od czego (1): á gdy iego ſok w leieſz do wody a to daſz pić/ wſzythki cżari od bydła giną precż FalZioł I 113c.

ginąć czym (1): czym dobré obyczáie y ſpráwiedliwość między ludźmi częſtokroć giną SarnStat 915.

ginąć za czym (2): káżdy z nas widzi/ iż táńczowánie thákowe pochodzi z wydwarzánia/ zá ktorym grácia ginie. GórnDworz E7v; GórnRozm K3v.

W przeciwstawieniu: »ginąć ... wszczynać się« (1): záczym ginie chwałá Boża/ a roźlanié krwie wſczyna ſie [divinus deperit cultus et sanguinis effusio oritur JanStat 843] SarnStat 4.

W charakterystycznych połączeniach: ginie (giną) biesiada, chwała (2), chytrość, czary, cześć (2), graeyja, imię, męstwo, moc, możność, nadzieja, nauka (2), niezgoda, prawda (2), sławna rzecz, słowo, służba, smak, sprawiedliwość (4), szczyrość, świątobliwość, wdzięczność, wiara, zapłata.

Zwroty: »z oczu (a. oka) ginąć« (3): Calep 375b; A z cżaſem/ ládá chorob władze ſzkodzą/ Prozną ozdobę/ co ſkoro ſię ziáwi w lot z ocżu ginie GrabowSet X, B2v.

»marnie ginąć« (4): Widziſz iż márnie ginie ſwięta ſpráwiedliwość. RejWiz 172v, 173; RejPos 322v [2 r.].

Szeregi: »ginąć i gasnąć« (1): y oná ſzcżyrość [...] ginie zá tym/ y gáſnie nie bez ohyzdy temu/ ktho ią tłumi. GórnDworz E8v.

»niszczeć abo ginąć« (1): A iż ſłowo Boże [...] godne ieſt tego/ áby ludźiom z pámięći nie wychodźiło/ áni z ludźmi niſzcżáło ábo ginęło NiemObr 71.

α. Wypadać z rachuby (1): od tąd táki rok niebędźie/ áż kiedy piſáć będą/ Anno Domini 2000: á potym/ co ſto lat/ ieden ginąć będźie Oczko 30.
4. Upływać, mijać, przemijać (23): SeklKat A2; RejRozpr K3; Bo to co ocży widzą wſzytko s cżáſem minie/ Iedno ſławá pocżćiwa tá nigdy nie ginie. RejWiz 1 v, 192; RejZwierz 65, 124; RejPos 9v; RejZwierc B4, [213]v; á pámiątká ich niema ginąć y v potomſtwá ich [et memoria eorum non desinet a semine eorum] BudBib Esth 9/28; A tho co my wedle dowćipu náſzégo czynim/ by nawárowniéy/ by namiſterniéy/ leći/ á zá czáſem ginie. Oczko 2v; ktorzy ludzie mężne y záſłużone rzecżypoſpolitey áby ich pámięć nieginęłá/ obrázy/ piſmy/ y ſławieniem potomkom podáwáli. SkarŻyw A5v; ArtKanc R19; ZawJeft 21; Miłość nigdy nie ginie [caritas nunquam exeidit] WujNT 1.Cor 13/8; ſpráwy ludzkié/ któré zá láty giną [qui vetustate eadunt JanStat 841]/ y zá czáſem z pámięći wypadáią SarnStat 1066; Pátrz iáko ginie brodoſzedna Zimá/ Roſkwitła Wioſná tá tego przyczyná. GosłCast 69.

ginąć czym (1): [moc] w naśieniu ſtawienia y święcenia kápłáńſkiego zoſtáie/ y śmierćią Apoſtołow y innych po nich idących nie ginie SkarJedn 50.

W charakterystycznych połączeniach: ginie chłuba, czas (3), miłość, młodość, moc, możność, pamiątka (2), pamięć, sława (5), sprawa; ginąć z(a) czasem (3), za laty.

Fraza: »czas ginie« = tempus abit Mącz (3): á ták roſpomniawſſy ſie ná to krocey niż trzebá nam muſſą ginąć czáſy náſſe. RejPs 135; Mącz 104c; RejZwierc 227v.
Zwroty: »marnie ginąć« (1): Wſzák widziſz iáko s cżaſem márnie wſzytko ginie RejWiz 32.

»na wieki wiekom ginąć« (1): Nam gdy raz młodość minie/ Iuż ná wieki wiekóm ginie KochPieś 16.V

5. Gubić się, zawieruszać się, być straconymu ukradzionym, przeniesionym w inne miejsce (9): Komu ſie ſwe máło widźi/ Cudzego ſie bráć nie wſtydzi: Ale tákie rychło ſpłynie/ Bo przy cudzym włáſne ginie. BierEz K3v; Iſch powyedzial yſch Thalierzse paniczewſkie, kthore gineli Zyanem wolkyem nagradzal panſkimy, skthorich herbi ſzczieracz dawali.LibMal 15491149v; UstPraw I3v; Ia rádzę noś thu po troſze/ Bo tu ſporo giną groſze. RejZwierc 237v; Do łádunku wory dobre máią mieć: bo żyto pſuią. á by im nie ginęły/ ma káżdy mieć znák ná nim ſwoy oſobny GostGosp 90; Prosił potym Kanclerz oSrebro PP. Batorych aby im nie gineło gdyz to Oica y Przodkowich własne ActReg 26; ZapKościer 1588/79; Zeby wżdy po ich śmierći ćiáłá nie ginęły: Ale w tym tu ogrodźie twym odpocżynęły KlonWor 81.

ginąć czym (1) : á więcey im ginęło krádźieniem rzecży [eis perditum fuerit rerum ablatione]/ niżli zábijániem przyiaćiół. ModrzBaz 78.

6. Nie dochodzić do skutku, nie być zrealizowanym (4): iż wedle zwyczaju pospolitego nie są opatrzeni na strawę od KJM. A tak prosili, aby w tym KJM napomnieli pro officio suo, a przyczynili się, aby to im i na potym drugiem nie ginęło Diar 32; A ieſliby kthory s tych to Sądow przypadł ná dźień ſwięty/ tedy on Sąd iuż ginie. GroicPorz iv.

ginąć dla czego [= z powodu czego] (1): tám iuż wyłożony Sąd dla wielkiego Sądu Burgrábſkiego ginie GroicPorz 1.

ginąć kim (1): A Iż woiennéy ſłużby nie máło Woyſkimi ginie [Tribunatibus non parum decedit JanStat 125]: wſzyſtki té/ któré ſą po roku 1538. vczynioné/ pſuiemy SarnStat 234.

7. Iść na marne, na nic się nie przydać (12): iżebyſmy tak na namnieyſzy cżas/ iako na żywot y na zdrowie baczność mieli/ iżeby nam nic niepożytecżne nieginęło KwiatKsiąż L4; Wiele nam żywotá ginie/ pokoſmy dźiećmi/ á nic nierozumiemy SienLek 11; SkarJedn 380; SkarŻyw 497; WujNT 325 marg; Miłowáćiem chćiał cześć twoię y pożytki twoie/ áby praca y wylanie drogiey krwie twoiey ná nich nie ginęło. SkarKaz )(3.

ginąć za czym (1): Zá tymi trzemi rzecżámi/ tobie náuká Boża ginie SkarJedn 357.

Fraza: »czas ginie« (4): W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu. RejZwierc A6v, 62v, 238v; przeto zábiégáiąc temu/ áby czás v ſądu márnie nie ginął/ y ludźie ſie nie ſzkodźili SarnStat 808.
Zwrot: »marnie ginąć« (4): Widząc yák twe ſtánowyenya tu márnye ginęły LubPs bb5v; RejZwierc A6v, 62v; SarnStat 808.
8. Tracić ważność; być skasowanym, anulowanym (6): StryjKron 612; tedy tákowé Stároſtwá Exekuciiéy Státutu Królá Káźimiérzá bydź podległémi znáyduiemy: to ieſt/ że Summy ná nich zápiſánó ginąć máią. SarnStat 336; KlonWor 25.

ginąć przez co (1): ſzláchectwo ginie przez odmienné [!] obyczáiów y condiciy Szláchectwu przećiwnych. SarnStat 236.

ginąć czym (2): Vrząd nie ginie grzechem śmiertelnym SkarKaz Oooo2d. Cf Zwrot.

Zwrot: »dawnością ginąć« = ulegać przedawnieniu (1): Rzecz krádźiona dawnoſćią nigdy nieginie. GroicPorz ee.
*** Bez wystarczającego kontekstu (8): Occido, Ginę/ Zachodzę/ też vmieram. Mącz 29b; Concido, [...] Ginę. Mącz 29b, 105c [2 r.], 113c; Depereo – Ginę, niſzczeię. Calep 307b, 549b, 778b.

Synonimy: 1. gubić się, schodzić, umierać, zachodzić, zdychać; 2. niszczeć; 3. przepadać, znikać; 4. upływać.

Formacje wspołrdzenne: poginąć, przeginąć, wyginąć, zaginąć, zginąć.

Cf GINĄCY, GINIENIE

AL