1.
W dużej odległości od jakiejś powierzchni w dół lub do środka;
alte Mącz, Cn; depresse, profunde Cn (117):
Bacżątz Salomon/ dál zagrzeſtz ono drzewo w ziemię wielmi głęboko OpecŻyw 58v;
aby tak onę oſtrą koronę glębiéy w głowę iego wbili. OpecŻyw 128v,
138v;
Też ieſtliby bolenie cżłowiek miał w nątrz głęboko/ tedy ma z płucney żyły obphicie krew puſzcżać FalZioł V 67v;
a thę wodę do vſt biorącz: na wznak leżeć/ á czo na głebiey w gardło wpuſzcżać FalZioł V 91,
I 102d,
143b,
IV 31c,
37a,
V 60v,
91 v;
Ocży głęboko w cżele lezące, znamio: cżłowieka oſtrego wzroku y dobrey pamięci GlabGad N6;
Goski *2;
Kazał go zábić á głęboko zágrześć BielKron 148,
288;
Habere radices altas Głęboko korzenie puſzczáć w ziemię Mącz 345a,
5d,
126d,
370d;
niechayże w onym gąſzczu ſthoi we dnie y w nocy tydźień álbo dwá/ pothym go możeſz dáć kowáć/ á day mu róg tym głębiey bráć gdźieby miał tym więcéy náráſtáć SienLek 176v;
Z niemocnemi końmi nie ieźdź głęboko do wody SienLek 187,
103v,
104,
187;
RejAp 9v;
HistRzym 101v;
RejZwierc 109v;
Wybierz łoże Vpuſtowi dobrze głęboko Strum L2v,
E2v,
E3v [2 r.],
G3,
H4,
I4v,
K [4 r.],
L2v;
BudNT Luc 6/48;
W Króleſtwie Peru/ ieſt rzéká Márágnon/ mil ſzeſnaśćie náſzych wſzérz byſtro idąc/ y bárzo głęboko/ ku wſchodowi Oczko 7v;
Bylić Mędrcowie óni ták do tego chćiwi/ iż w iáſkinié ſye z láterniámi bárzo głęboko wpuſzczáiąc/ chćieli ſye tego dowiedźieć Oczko 9v;
Cieplice/ chorobam głęboko we wnętrzu wkrzewióném/ máło pomogą. Oczko [41],
3v,
13v,
I4v,
27,
[40] [2 r.];
y dzwonek odiąwſzy/ wſłomie go głęboko zágrzebł. SkarŻyw 527,
28;
ArtKanc M6;
Calep 935a;
zaż nie lepiey było/ Zeby cżłowiecże śięmię nie ſpłodźiło/ Albo więc/ gdyby mnie/ śmiertelne oko Zayrzawſzy: wnet záś w grob złożyć głęboko? GrabowSet T2v;
LatHar 290;
GosłCast 32.W charakterystycznych połączeniach: głęboko brodzić, jechać, iść (4), korzenić się, leżący, posiekany, siedzieć, siekać, wbi(ja)ć (2), wetknąć (3), wkorzeniony, wkrzewiony, wleźć, włożyć (4), (w)puszczać ((w)puścić) (5), wpychać, wrażony, wstrzelić, (wy)brać (5), wybran, zagrześć (3), zakryć, zasieść.
Zwrot: »(w-, wy)kopać (się) głęboko« [szyk zmienny] (9): Iako my nyekopaly row naymyenyv vyezolkach gląbyey yedno thak yako był z dawna gląboky ZapWar 1521 nr 2220, 1521 nr 2220; BielKron 456; KochPs 121; y ſłyſzał głos mowiący: trzebá głębiey kopáć/ y kopał SkarŻyw 28, 28; BielSen 14; GrabowSet V3; Podobny ieſt człowiekowi dom buduiącemu/ ktory wykopał głęboko [qui fodit in altum]/ y záłożył fundament ná ſkále. WujNT Luc 6/48.
Szereg: »szeroko, (i) głęboko« [szyk 2 : 1] (3): przewiodł woyſko Rzymſkie ná drugą ſtronę Renu/ choćia tá rzeka głęboko/ ſzeroko y prętko idzie. BielKron 285v; Strum 04; Oczko 7.
W przen (16):
ale kto to ſobie chce przycytac muſi być mocny w wierze i muſi mieć macicę a korzęnié/ w prawdę głęboko zapuſzczoné MurzHist P2;
RejWiz 90v;
A rozmáite złoſliwych mnoſtwo/ nie będzie pożytecżne/ y cudzołożne ſzcżepienia/ nie puſſcżą korzenia głęboko [non dabunt radices altas] Leop Sap 4/3;
OrzList h2v;
Nie przeciẃ ſie chociać glánc/ z wirzchu Gágátkowy/ Ale iedno kęs doźrzy/ tám głębyey do głowy. Znaydzieſz Rubinowy bláſk/ Szmáragdową cnotę RejZwierz 90v;
BibRadz Sap 4/3;
OrzRozm F4;
RejPosRozpr b3;
Vćiekayćie/ bierzćie bárzo/ głęboko [in profunda] záłożyli fundáment dla mieſzkánia obywátele Chácorá BudBib Ier 49/30;
To przykazánie ieſli ſię głęboko w korzeni w ſercá náſze [si altius insederit animis nostris]/ może nas odſtráſzyć od cżynienia krzywd. ModrzBaz 77v,
69;
GórnTroas 69;
SkarKaz 550b. W porównaniu (1): iáko pijány w błoto głębiey w grzechy brnęli CzechRozm 89.
W charakterystycznych połączeniach: głęboko doźrzeć, pokładać, puszczać (puścić) (2), rozkorzenić się (2), sadowić się (2), usieść, wkorzenić się, wpoić się, zabrodzić, założyć, zapuszczony.
Zwrot: »głęboko (za)brnąć« = za daleko się posunąć (2) : Głębokoſwá zábrnęłá/ y będźiewáli hárdźie kázáć/ á ná ſwych opiniách przeſtáwáć/ pewnie nam thu ſpłynąć. Ale ieſliże my ná proſtość przodkow náſzych pátrząc/ ich brodem w tey Exekucyey poydźiemy/ beśpiecznie do brzegu przebrniemy OrzRozm Iv; CzechRozm 89.
Szereg: »głęboko abo wysoko« (1): y ták głęboko ábo rácżey wyſoko [...] oſnowánie twoie záłożyli: iżeś Kośćiołá wſzytkiego nie wzruſzoną podporą y opoką zoſtáłá SkarJedn 395.
Przen (20):
a)
O nieszczęściu, potępieniu, grzechu, beznadziejnej sytuacji (12):
Nie podnośże ſie wyſoko/ Niechceſzli vpáść głęboko. BierEz F4;
Bo duſſá ma głęboko prze grzech w ſtráchu pływa LubPs L4;
RejZwierc 120v;
Znowu téż/ co raz głębiéy/ w złośćiách ſwych tonęli. KochPs 162;
SkarŻyw 168,
263,
310;
WisznTr 10;
Wyrwi z przepáśći w ktorey tkwię głęboko. Tobiem wyſtąpił/ y zgrzeſzyłem tobie GrabowSet N2v;
LatHar 150;
Boć tego Bog nie śćierpiał y właſney oycżyznie ſwey Cáphárnáum/ ktora im ſie więcey wynioſłá/ tym ćiężey y głębiey vpádłá, PowodPr 62.W charakterystycznych połączeniach: głęboko leżeć, ochynąć się, pływać, tkwić, tonąć (2), upaść (wpaść, upadać) (5).
Zwrot: »głęboko zanorzyć« (1): iák wielkie was ćiemnośći przykryły/ A głęboko was z wáſzą wiárą zánorzyły GrzegRóżn N4.
b)
O sprawach tajemniczych, ukrytych, trudno dostępnych (8):
ktorą obietnice y poćiechę prawdźiwą Antykryſt zágrzebł głęboko przez ſwe fáłſzywe obiethnice/ duſze y żáłomſze. GrzegŚm 39;
BudBib Eccle 7/24;
SkarŻyw 362;
GrabowSet C4;
PaxLiz C.W charakterystycznych połączeniach: głęboko bywać, czerpać, szukać, zagrześć, zakryty.
Zwrot: »głęboko kopać się, zakopany« (1 : 1): RejZwierc 103; Prawdá iáko potrzebna [...] głęboko zákopána SkarKaz Oooo2b.
Szereg: »wysoko albo głęboko« (1): A nye trzebá ich dáleko álbo wyſoko/ álbo głęmboko ſſukáć KromRozm III C3v.
a.
W jakiejś odległości (11):
Bolis [...] Strzáłá też kulá nieyáka którą w wodę ná ſznurze puſzezáyą/ bierząc miarę yáko głęboko. Mącz 26a;
Librator ‒ waznik wodi ktori vczi iako głęboko woda bicz ma wiedziona. Calep 601b.Z bliższym określeniem miary (9): Wtorégo dnia od oné wyſokoſci a podnieſieniá vpadnie tako głęboko że ledwy będzie motz dozrzáno OpecŻyw 193; będźie brał źiemię ták głęboko/ póki ieno może z dołu wyléść Strum E4; nie day w Stáwie bráć źiemie głębiéy ieno ná pół łokćiá Strum E4v; będźieſz chćiał ábyć Staw dobrze ſchodźił/ włóż żłoby głębiéy niżli dno v Stáwu Strum G, F, I4v, L3, N4v; ktorych ćiáłá ná tym mieyſcu/ ná ktorym ſię modliſz dwánaśćie ſtop głęmboko w trunie naydzieſz SkarŻyw 566.
W charakterystycznych połączeniach: głęboko bić, kłaść, naleźć, upaść, włożyć, (wy)brać (4).
b.
Ze środka, z głębi wydobywając się, pochodząc (2):
Zwrot: »głęboko wzdychać (a. westchnąć)« (2): y bacżąc Páná Iezuſa przytomnego/ głęboko wzdycháiąc rzekł SkarŻyw 56, 151.
3.
W wysokim stopniu nasilenias, rozwoju, pełni; bardzo, silnie, mocno;
penitus Cn (20):
W to ią mego Dworzániná ták głęboko wdawáć niechczę/ doſyć ná tym iż będzye dobrym cnotliwym cżłowiekiem GórnDworz G3;
A wſzyſcy im nagłębiey rozumy ſwoie okazáć chcieli/ tym nabrzydliwiey [...] błądzili. StryjKron 1;
Lecz ieſcze na tym máło/ głębiéy poſtępuie Nieſczęśćié. GórnTroas 11;
SkarKazSej 679a.W charakterystycznych połączeniach: głęboko fundować, okazać, postępować, wdawać.
Zwroty: »głęboko (za)brnąć, zabrodzić« [
szyk zmienny ] (
6 :
1):
RejRozpr I,
K;
Bo to ſą glębokye rzeċzy Ktoby to chcział mjecz napieċzy A ſnacż jeſcże wieczeij ſſkodzij Im kto głębieij wto zabrodzij RejKup ſ3v;
GórnDworz L3v;
Głęboko zábrnęli [profundam fecerunt aversionem]/ pokázili (ſię) iáko dni Giwehathá BudBib Os 9/9;
á niedopuſzcżałby im w onę zbytnią wolność ábo rádſzey ſwąwolą głęboko zábrnąć [ac potius licentia diffluere pateretur] ModrzBaz 20v;
GosłCast 26.»głęboko zajść« [szyk zmienny] (2): GórnDworz C5; Iuż widzę páni moiá/ niedaſz ſie hámowáć/ [...] tákeś głęboko záſzłá we złé ſpráwy twoie GosłCast 62.
Szereg: »tak szyroko, jako głęboko« (1): Potym miłoſci twey tak ſzyroko iako głęboko dziękuię z tych Ludyciy na to Nowe miłe latko LubWieś A2.
a.
O porze nocy: późno (6):
Wyrażenie: »głęboko w noc, w nocy« = concubium, conticinium, de multa nocte, nox intempesta, silentium noctis Mącz [szyk 4 : 2] (5 : 1): Zna theſch yz wnoczi gląmboko na pokoy gdzie zuchowſka ſczorka ſwą a zdruga dzyewka lyezala themze kluczem othworzywſſy wſchedl. LibMal 1546/ 114; Nox intempesta, Głęboko w noc. Mącz 252a, 252a, 393b, 443d; A kto chce porozumiéć/ iáko wnoc głęboko/ Albo iáko dźień bliſko; niech ma pilné oko KochPhaen 20.
4.
Mądrze, przenikliwie, niepowierzchownie, wnikając w istotę, w sedno rzeczy (17):
RejPos 5v;
CzechRozm 222v;
Oczko 6;
O czym niechcę mowić głębiey/ by ſię nie zdáło/ że to w Polſcze gánię/ co ludźie chwalą. GórnRozm 2y.W charakterystycznych połączeniach: głęboko mowić, myślić, pisać, powiadać, pytać się.
Zwroty: »głębiej doźrzeć (
a. wejrzeć)« (
2):
RejZwierz 84;
ále kto w wnątrż głębiey weirży/ náydźie ták GórnRozm K3.»głęboko patrzać« (2): Oczko 7; Chybáby głębiey w rzecż tę X, K, pátrzał. CzechEp 67.
»głęboko sięgać« [szyk zmienny] (2): KromRozm III C3v; Ktoby z nas miał być lepſzym/ trudne rozeznánie. Ale mnie ſię nie godźi ſięgáć ták głęboko/ Głowá v mnie ieſt wątła y zaćmione oko. Prot B3.
»głęboko wchodzić, wkraczać« (2 : 1): A to ktemu iżby w te rzecży ktorych nie bárzo ſwiádom/ á w ktorych nie do końcá ieſt ćwicżony/ głęboko nie wchodził/ ále ták z wirzchu żeby thykał y tego/ y owego GórnDworz N4; nie zda mi ſie ábym miał głębiey w tho wkracżáć. GórnDworz L18, Y2v.
»głębiej wglądać (a. doglądać)« [szyk zmienny] (3): RejZwierc 19; Ale iż ſą niektorzy/ ktorzy w tę rzecż głębiey wglądáią/ y ná tym ſámym przeſtáć niechcą/ áby Iezus miał być ſynem Dawidowym CzechRozm 154v; PowodPr 5.
Szereg: »wysoko i głęboko« (1): bo on o Pánie Bodze nawyſzſſey y nagłębiey piſał/ niſz ktory inſzy Ewángeliſtá álbo Apoſtoł Leop VVv.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}