[zaloguj się]

BARZO (8766) av

barzo (8668), bardzo (98); bardzo BiałKaz (17); barzo : bardzo BierEz (195 : 14), March3 (4 : 1), RejKup (131 : 1), MurzHist (18 : 2), BielKron (318 : 1), MycPrz (6 : 1), StryjKron (4 : 61).

a oraz o jasne (w tym w a 156 r. błędne znakowanie).

comp i sup (421 + 165); -barziej (582), -barzi (4); -i CzahTr (2), -éj : -i OpecŻyw (1 : 1), GosłCast (3 : 1). -éj (78), -ej (5), -(e)j (499); -éj :-ej MurzHist (1 : 1), Oczko (18 : 3), KochTr (2 : 1). ◊ sup nå- (121), nåj- (44); nåj- GórnDworz (18); nå- : nåj- Mącz (4 : 20), GórnRozm (1 : 4), ActReg (2 : 1), PowodPr (2 : 1); nå- (107), na- (3), n(a)- (11); nå- : na- Mącz (3 : 1), CzechRozm (1 : 1), CzechEp (1 : 1); nåj- (42), naj- (1), n(a)j- (1); nåj- : naj- GórnDworz (17 : 1).

stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. W związkach z czasownikiem zaznacza wysoki stopień nasilenia czynności lub stanu a w połączeniu z przymiotnikiem i przysłówkiem wzmacnia wyrażoną przez nie cechę lub właściwość: mocno, silnie, usilnie, znacznie, wiele, wielce, nadzwyczaj; summe Mącz, Calep, Cn; oppido BartBydg, Mącz, Calep, Cn; valde Mącz, Calag, Calep, Cn; ad modum, impendio, impense, magnopere, multum Mącz, Calep, Cn; adeo, probe, tantopere Mącz, Calep; apprime, bene, effuse, longe, male, nimis, nimium, perquam, sane, vehementer Mącz, Cn; nimiopere, summopere Calep, Cn; quanto, tanto BartBydg; atque, gravate, graviter, late, magnifice, magno, multo, naviter, perinde, plurimum, praenimis, praeter, quantopere, quantulum, quantum, tam, vero Mącz; magis ac magis Calag; vaste Calep; accurate, aeque, ampliter, desiderando, egregie, eximie, immortaliter, incredibiliter, in inmensium, insane, insigniter, magne, mirum quantum, multopere, multum in modum, misere, numero, per- w composit., pergraviter, porro, praeter, supra, usque Cn (8733):
A. Z czasownikiem oraz z rzeczownikiem pełniącym funkcję orzecznika (3355): Myal cyem yα barzo ſyα ſmαcyc pokutuyαc. BierRaj 23v; March1 A4v; Chwaląc bárzo iego pilność BierEz A2; Byś śię bárdzo niekwápiłá BierEz B4v (105); OpecŻyw 3v (28); ForCnR B (2); PatKaz II 56; PatKaz III 99v [2 r.] (7); HistJóz A2 (7); TarDuch Ev; Komuciem barzo á gęſto żyła bije/ tam krew á kolera panuie. FalZioł V 12v (153); BielŻyw 23 (21); Gdy też ktemu [puls] nie będzie iednakiey miary, ale cżaſem barzo cżaſem mgło, też richło y leniwo, tam ſmierć bliſką znamionuie. GlabGad E4 (50); March2 D3; MiechGlab 21 (10); ZapWar 1535 nr 2413; BierRozm 13 (2); KlerWes A (2); Bárdzo ſluży cudni mietz podle mego boku March3 V8v; WróbŻołt 4/3 (13); a kthora [odpowiedź] barſzo ſzią nyeſgadza sthem roſkazanyem LibLeg 7/34 (28); RejPs 31v (8); ComCrac 19; LibMal 1544/92v (7); RejRozpr B2 (15); LudWieś A2 [2 r.] (4); SeklWyzn Gv (2); SeklKat F2 (4); RejJóz A7v (38); RejRozm 395 (3); RejKup b4 (84); iże pſi kthorzy bárzo ſzcżekáią/ nie máią żadney dowćipnoſći obráżenia. HistAl C4v (59); KromRozm I A4 (8); Pamiętai że im śię wielkość grzechów bardźiéi okazała [...] tym téſz obfitſzá ieſt łaſka Bożá MurzHist Fv (11); MurzNT 6 (5); MurzOrt B2v; KromRozm II b4 (4); KromRozm III A7v (8); Diar 61 (4); DiarDop 106 (2); BielKom C6v (13); yáko może nabárźyey nyechay go powſcyąga GliczKsiąż F6v (27); LubPs B4v (12); GroicPorz h4v (6); SeklPieś 32; KrowObr B2 (19); Boś wierę mowiąc o tym bárzo ruſzył dzwonká. RejWiz 57v (108); Leop Gen 7/18 (31); OrzList b3 (2); Ale ogyeń co go duśiſz/ to ſie bárzyey żarzy KochZuz A2v; RejFig Aa4v [2 r.] (15); RejZwierz A2v (36); Rozmnożę ia potomſtwo twoie ták bárzo/ iż mu żadnei liczby nie będźie przed wielkoſćią. BibRadz Gen 16/10 (63); OrzRozm B2 (28); co dáley to bárzyey ſie tá pokuſá ná ſwiecie rozmagáłá BielKron 8; odeymi złość ſługi twoiego/ bom zgrzeſzył bárzo. BielKron 73v (137); GrzegRóżn A2v; KwiatKsiąż C3v (11); KochSat A3v (3); KochZg B; Adamo Deamo Wielmi bárzo miłuyę. Mącz 7d; Augere atrocitatem peccati, Przewinienie yeſzcze bárziey ſzerzić Mącz 19c; Inaudio, Bárzo ſłyſzę. Mącz 19d (151); OrzQuin Bv (16); Prot A2v (4); Co gdy ſłyſzymy/ tym ſie nam bárziey máią wlepić w pámięć ſłowá SarnUzn C8; SienLek 6v (70); SienLekAndr a3 (2); LeovPrzep a3 (4); RejAp 11v (21); ktorzy poznawſzy ſie dziś s tobą/ á chcącz ſie tym co naybárziey zálećić/ będą przyſięgáć/ iáko ná ſwiecie nikogo bárziey nie miłuią GórnDworz N6v; bo iáko kámień/ może być więtſzy/ głádſzy/ ábo chropáwſzy ieden niż drugi/ ále przedſię nie będzie bárziey kámieniem: áni drewno/ bárziey drewno iedno/ niż drugie: thák theż męſzcżyzná/ nieieſt bárziey cżłowiekiem/ niż białagłowá GórnDworz X7 (173); GrzepGeom A4 (2); HistRzym 51v (117): A ták iákośći iuż o nim bárzo ſłycháć. A ná koniec y ći pogáni/ ktorzy tu przyſzli/ bárzo o nim powiedáią/ á pilnie ſie pytáią. RejPos 36 (101); BielSat C4 (5); BiałKat 23v (4); GrzegŚm A3 (6); HistLan B (10); KuczbKat a2 (32); RejZwierc 204v [2 r.] (129); Y powodźi ſie im bárzo do tego cżáſu BielSpr 11v (18); WujJud 189v [2 r.] (26); KochList 1; RejPosRozpr c3v; RejPosWstaw [412] [2 r.] (6); BudBib B2v (39); Bárzo mi żal tego HistHel C3v (7); MycPrz II C3 (5); Strum D2 (7); BiałKaz Cv (7); BudNT b7 (7); iáko co dźień bárźiey á bárźiey niſzcżeie. CzechRozm 255 (74); PaprPan A3v (21); KarnNap A2 [2 r.] (7); ázaby ſędzia ná ſwey powinności bárzo niechramał? ModrzBaz 88 (17); SkarJedn A6v (26); KochOdpr Bv (3); áby [...] myśl/ y ſerce ſwé co nabárźiéy vſkromił Oczko 24 (36); Vpatrza twégo ſmiłowánia/ Bárźiéy niż nocna ſtraż świtánia. KochPs 194 (7); iuſz mię ich bárzo wſtyd SkarŻyw 134 (177); KochTr 11 [2 r.] (3); MWilkHist B2v (12); Ták ſię wroćić muſieli názad do Polakow/ A przyśćim przeſtráſzyli ſwym bárdzo Krzyżakow StryjKron 527 (11); cżemu ták bárzo ná zdrowie ich inſtyguie? CzechEp 92; á temu záś bárzo y názbyt wierzy CzechEp 106 (52); CzechEpPOrz **3v; KochJez B2v; NiemObr 128 (4); KochFr 11 (5); Więc, co ieſt naygorſzego w wáſzey electiey, to ty chwaliſz naybárźiey GórnRozm Av; Iáko świeckiego ták y duchownego mieczá bárżo/ á bárżo potrżebá GórnRozm D; á co więtſza dáleko bárźiey on miłuie ſyny/ niżli Sędźia tych/ co ſię prże deń ze ſwą prżą prżywiodą GórnRozm F4 (32); KochDz 107; KochSz B3 [2 r.] (7); KochWz 136 (3); ReszPrz 26 (10); ReszHoz 117 (3); ReszList 142 (7); WerGośc 204 (5); WerKaz 293 (2); WisznTr 7 (9); KochMRot A3v; BielSen 12 (2); BielSjem 7 (3); A im ſye bárźiey śili/ Tym ieſcze więcéy myli. KochPieś 27 (6); KochTarn 74; Iuż ſye gwiazdy przededniem bárzo vmykáią: A po iednéy nieznácznie zdáleká znikáią. PudłFr 68 (10); ArtKanc C13 (15); BielRozm 21 (2); KochProp 9; KochWr 31 (2); PaprUp B2 [2 r.] (17); Teraz záś ktoś mu ſerce do dźieći popſował/ Któré ón przede wſzytkiem nabárźiéy miłował. ZawJeft 21 (4); O Zonę swą y dziatki pilnie prosi y barzo prosi ActReg 54; dwie rzeczy naibarziey iednak wniey wotowaii. ActReg 78 (35); Exposco – Barzo pożadąm, koniecznieſie vpominąm. Calep 395b; Desidero ‒ Pozadąm, zyczę ſobie, barzo chczę. Calep 311b; Persono – Barzo brżmie. Calep 791a (47); GostGosp 84 (16); GostGospSieb +3v (3); Phil C3 (11); GórnTroas 21 (11); GrabowSet V3 (4); Niepoſpolitowáć ſie bárzo z pány. KochAp 10 (2); KochFrag 15 (3); który [nieprzyjaciel] o żadnym bárźiéy nie myśli áby go podéydź/ iáko o was OrzJan 67 (19); Bárzo ia wiém co tobie ná woynę potrzebá WyprPl A4; LatHar 126 (10); KołakSzczęśl A3; RybGęśli C4; WujNT Mar 7/37 (43); WysKaz X2 (8); JanNKar A3 (5); JanNKarGórn E4; tedy téż iáko nabárźiéy bydź może/ chcemy ie duchownémi dáry záchowáć SarnStat 986 (15); SiebRozmyśl A2v (3); WitosłLut A2v (2); KmitaSpit C2; PowodPr 5 (16); SkarKaz )( 4 (31); VotSzl B2v (3); CiekPotr 7 (15); Ci nieprzyiaćielowi fałdow nie przyſiędą/ Choć ſię ná to nabarźi ſámi wſpináć będą. CzahTr G2 (18); GosłCast 63 (5); PaxLiz Bv [2 r.] (10); Potrzebuiem/ y bárzo potrzebuiem Pánie Boże náſz SkarKazSej 658b; Y to ieſt nierozum wielki y złość/ ktorey ſię bárzo miedzy wámi náśiało. SkarKazSej 662a (10); KlonFlis C3 (2); KlonWor 27 (4); PudłDydo A3; ZbylPrzyg A2v (3); Bo ſie to zdrowo widźi/ co nabárźiéy ſzkodźi. SzarzRyt C3v; KochPhaen 10.

W charakterystycznych połączeniach: barzo bać się (71), (u)bić (15), (po, za, z) błądzić (35), (za)boleć (30), (po)chwalić, wychwalać (31), dziękować (19), (za)dziwować się, (z)dziwić się (66), (za)frasować (się) (19), (roz)gniewać (się) (61), kłuć (13), kochać się (42), lękać się, (po, prze, u, z)lęknąć się (64), (po, ze)mdleć (20), (roz, u)miłować (się) (124), (po, roz, za)mnożyć (się) (37), (o, po, z)mylać, mylić (się) (90), płakać (42), (s, u)podobać (się) (41), pomagać (61), pragnąć (25), prosić (34), przystoi (23), (roz, u)radować (się) (24), (za)smucić (się) (43), (za)szkodzić (40), śmiać się (13), żałować (40), (po)żądać (22).

a. Zestawienie »nie barzo« stanowi osłabione zaprzeczenie treści określanego wyrazu (97): Komuś winien/ nie bárzo mu dowierzay. BierEz L3, A4, K3, Q3v, S; FalZioł I 74d, 81d 129b, III 22b, IV 47c (6); GlabGad M3v, P; RejJóz D, D3v; MurzHist Cv; MurzNT Matth 15 marg; A thák nye bárzoby z drogi było KromRozm III D4v; nyechay cżuyą wtym/ áby dzyeći ſwych zmłodosci nie roſpuſſcżáli/ ich áby nye bárzo w roſkoſſy y w pyeſſcżocye myeli. GliczKsiąż E6, C5, D3, F4v, F6v, F7 (8); Aczći to dźiś iuż ná Swiećie niebárzo nowiná GroicPorz C4, bb2v; RejWiz A4v, 62, 68v, 79, 193v; RejZwierz 3v, 27, 62, 63, 84; BibRadz 546v; Witułtowi ſie tá rzecż podobáłá/ ále Iágiełłowi s Polaki nie bárzo BielKron 386, 427; Non magnopere miror Nie bárzo ſie temu dziwuyę. Mącz 204d, 158c, 180d, 188c, 225d, 330b (11); OrzQuin H2v, T; tho wſzyſtko weśklęnicę wſyṕ [...] á niebárzo tłocz SienLek 160v, 12v, 30, 41v, 122, 146; nie bárzo mu to przyſtoi GórnDworz Hh, B6, I2, P7, Aa6; HistRzym 54v; BielSat D4; A pewne zá niepewne ſtráćić nie bárzo to rozum ieſt. RejZwierc 37, 65, 178v, [233], 242v, 246v; Strum 104v; Oczko 8, 9v, 20; SkarŻyw 160; CzechEp 15, 148, 269; NiemObr 13, 93, 161; GórnRozm A3, B4, E4v, F2; BielRozm 30; ActReg 5, 83, 96; SarnStat *4; PowodPr 68; PaxLiz D4v, E4v.
B. Z przymiotnikiem i imiesłowem (3834): pyαc ran yes podyᾳl a na oſtatek barzo gorkᾳ ſmyerc BierRaj 21; PowUrb +; March1 A (7); Gdym ći ták bárdzo niemiłá/ nie będęć więcey wádziłá. BierEz B4v (67); pán buog [...] leży w grubé ſtayni/ na ziemi téż wielmi twardé/ zimy barzo oſtré. OpecŻyw 20; Tam że téż dlá wielkie boleſcij ktorą w obrzezaniju cirpial/ gorzko plakál/ bo ciało naſubtylnieyſſé/ barzo cżuyné nad ijné ſyny ludſkié miál. OpecŻyw 22v; MIloſciwy pán Iezus/ barzo ij okrutnie zraniony/ ij boleſci będątz pelny OpecŻyw 143v (13); ForCnR A3, A4v; PatKaz I 13; gdy uydzyal kyerz abo drzeuo zyelone barzo ſzlyczne PatKaz II 55v (6); PatKaz III 95 (13); Murm 123; a ten miał dziewkę barzo cudną nadewſſytki yne panny y tzyſtą barzo HistJóz B3 (8); KlerPow 2 [2 r.] (5); y wyelve rzeczi ieſth czo yem ſſą barzo zwielką cziaſkoſzczią MetrKor 57/120v (2); TarDuch D5v; á zwłaſzcża gdi będą wpieczu pirwey tak barzo vſuſzone iże będą iako by zbucżniałe FalZioł I 62a (477); BielŻyw 2 (40); GlabGad A2 [2 r.] (93); March2 D3; MiechGlab ktv (33); BierRozm 9 (3); KłosAlg Av (2); KlerWes Av; LibLeg 7/68 (21); March3 T7 [4 r.]; WróbŻołt 22/5 (23); WróbŻołtGlab A4v; RejŁas 411; RejPs 27v (20); RejRozpr C3 (5); LudWieś B; SeklWyzn 2v (3); RejJóz A3 (15); SeklKat Z3v; RejRozm 392 (2); RejKup d7v (21); HistAl M6v (111); ZapWar 1550 nr 2674 [2 r.]; ábowim czás náſz bárzo yeſt nyebeſpyeczny KromRozm I I3v (7); MurzHist T2v (3); MurzNT 33v [2 r.] (7); KromRozm II ſ2v (2); KromRozm III C (2); zdało się nam za barzo potrzebne Diar 65 (4); DiarDop 100 (4); BielKom A3v (5); Bucephalá onego. Koniá Alexándrowego/ Sercá bárzo rycerſkiego. GliczKsiąż Av (36); LubPs A3v (48); GroicPorz A3 (12); SeklPieś 31v; KrowObr 43 (16); A bárzo to ná cienkiey záwżdy wiśi nići RejWiz 71 (75); Leop *B2 [4 r.] (99); OrzList dv (2); RejFig Aa2 (8); Ale to ná niecnotę/ bárzo ieſt ſzpieg prętki. RejZwierz 67 (18); BibRadz I *2v (85); OrzRozm B2 (16); gdzye też dał liſti do Frydrychá Kſiążęcia Sáſkiego bárzo przyiacielſkie BielKron 200 (134); GrzegRóżn O; KochSat A2v; KwiatKsiąż C3v (17); Antiquior Bárzo ſtáry. Mącz 11c; Charissimus et amicissimus Bárzo miły a łáskáwy. Mącz 51b; Ingens, bárzo wielki. Mącz 170b; Praecarus Bárzo drogi. Mącz 316d (236); áby Król [...] Króleſtwo ſwé/ ku vpadku bárzo náchyloné/ dźwignął OrzQuin A4v (13); Prot A4 (5); SarnUzn A2v (3); SienLek 5 (63); SienLek Andr a3 (2); LeovPrzep a3v (13); RejAp 29v [2 r.] (39); GórnDworz C (83); GrzepGeom H4; nálazł łoże bárzo vſláne y korthynámi obithe. HistRzym 52v (82); która ſie im bárzo niepodobna widziáłá RejPos 29; zá źwierciádło ſą położeni y poſtáwieni/ bárzo málucżkiemi á krociuchnemi ſłowj RejPos 214 (146); BiałKat kt (5); KwiatOpis B4; BielSat C4v (3); GrzegŚm 6; HistLan C2 (7); KuczbKat kt (39); RejZwierc Bv (138); BielSpr 8v (8); WujJud 27 (15); WujJudConf 47 (6); KochList 2; RejPosRozpr b3 (3); RejPosWstaw 21v (15); ſiedm krow [...] ſzcżupłych y ſzpetnych ná pozor bárzo BudBib Gen 41/19 (39); KochPs 55; HistHel A (2); MycPrz I C; Strum C4 (9); tego wſzyſcy przodkowie iego vcżynić niechcieli/ choć oto [...] były bárdzo proſzeni. BiałKaz L (6); BudNT b4v (7); iż ten pierwſzy wywod twoy/ ieſt bárzo nieważny CzechRozm 185 (43); PaprPan A4 (25); KarnNap Ev [2 r.]; ktore [omyłki] zobopolnie ſobie odpuſzcżác ieſt rzecż bárzo ludzka. ModrzBaz 67 (112); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn A7 (18); KochOdpr A2v; śmierć ták bárzo ſtraſzliwą á nieodwłóczną zá ſobą prowádźi Oczko 1v; áby to ſtrumiéń źimny/ áni gorący bárzo niebył Oczko 16v (35); A ták podobna bárzo rzecż ieſt iſz zbáwićiel náſz robył rękomá SkarŻyw 245 (203); KochTr 20; gdyż rádniey mieſzkał w Litwie niżli w Polſzcze dla roſkoſznych łowow [...] bo był bárdzo myſliwy. MWilkHist D4v (9); StryjKron 662 (24); CzechEp 4 (17); NiemObr ktv (4); A nie bądź przećiwko mnie ták bárzo ſrogá. KochFr 42 (3); GórnRozm C4v (26); KochDz 106; KochSz B4v; KochMRot A3v; ReszPrz 15 (12); ReszHoz 115 (3); ReszList 165 (3); WerGośc 204 (12); WerKaz 283 (2); WisznTr 10; BielSen 8 (5); BielSjem 23; KochPieś 26; KochSob 57; PudłFr 25 (6); ArtKanc A7v (31); BielRozm 23; PaprUp Av (16); ZawJeft 5 (4); Offensus był barzo tą mową Pana Marszałkową Pan Kanclerz zedwu przyczyn. ActReg 4 (20): Decorissimus ‒ Barzo ozdobni. Calep 292a; Decrepiti – Staruſzkowie, barzoſtarzy Calep 292b; Efferus ‒ Barzo, ſrogi, okrutni. Calep 350b; Praedulcis ‒ Barzo słotki. Calep 832a; Percandidus ‒ Barzo białi. Calep 775b (164); GostGosp 8 (9); GostGospSieb +3 (4); GrochKal 18; Phil C3 (6); Czemu ták bárzo licá łzámi przyodźiáné GórnTroas 32 (4); GrabowSet A2 (6); OrzJan 7 (17); KochAp 5; KochFrag 24; y kóń miernie roſły Lepſzy niż bárzo drobny/ y názbyt wynioſły. WyprPl B3 (3); LatHar 27 (32); KołakCath A2v; KołakSzczęśl kt; Przetoż y Collekty kośćielne ſą bárzo krotkie/ ále wielce ſkuteczne y potężne. WujNT 26; A przyſzedſzy w dom Arcybożniczego/ vyrzał zgiełk/ y płáczące/ y bárzo ryczące. WujNT Mar 5/38 (48); WysKaz 3 [2 r.] (21); JanNKar E3 (6); SarnStat 51 (29); SiebRozmyśl A3v (5); WitosłLut A3 (5); GrabPospR N4 (2); KlonKr Av (2); Krolowi bárzo świetne namioty rozbito KmitaSpit A4v (9); PowodPr 71 (9); SkarKaz 3 (45); VotSzl B2 (3); bo niemaſz tu teraz Ták bárzo pieniężnego nikogo iáko on CiekPotr 40 (11); CzahTr F3 (9); GosłCast 25 (5); PaxLiz Cv (17); SkarKazSej 671a (14); KlonFlis H3 (3); SapEpit A3v; KlonWor 12 (13); PudłDydo B4 (2); ZbylPrzyg A2 (2); KochPhaen 18.

W charakterystycznych połączeniach: barzo bliski (14), bogaty (27), chory (12), cienki (12), ciężki (36), cudny (28), daleki (15), długi (22), dobry (263), drobny (11), drogi (18), dziwny (31), gęsty (12), głupi (14), gorący (21), gorzki (19), jadowity (14), jasny (32), kosztowny (20), krotki (45), lekki (12), łaskaw(y) (11), łatwy (11), mały (57), mądry (15), mdły (medł) (23), miły (34), młody (17), mocny (52), nędzny (14), nierad (22), okrutny (14), ostry (12), piękny (41), pilny (19), płodny (15), podobny (podobien), (51), pomocny (36), potrzebny (81), pożyteczny (73), prędki (28), przeciwny (26), przyjemny (11), przykry (18), rad (208), rozny (26), rzadki (13), skłonny (13), słaby (15), sławny (14), słodki (15), smętny, smutny (31), smaczny (11), srogi (24), stary (43), straszliwy (21), subtylny (12), szeroki (szyroki) (13), szkodliwy (42), śmiały (12), tłusty (17), trudny (38), twardy (15), uczony (18), użyteczny (29), wdzięczny (58), wielki (214), wysoki (26), zacny (15), zimny (23), zły (62).

a. Związki ze stopniem wyższym (6): Bárzoć lepſzy dzielcá pilny/ A gdy k temu nieomylny. BierEz L4v; A zaſię barzo łacznieyſza ku wyrozumieniu niemoczy FalZioł V [1]; Znacnieiſze przodkow waſzych/ i barzo znacnieiſze Vboſtwo w Polſzce/ niz ty bogactwa dziſiejſze. KochSat A4v; y powieda o prędſzym á bárzo łáſkáwſzym vſpráwiedliwieniu iego. RejPos 200v; BiałKat 103v; przeto téż po obiednié śiedzenié nie bywa thák długié: gdyż y ćiáłá w ten czás dla gorącá mdleyſzé/ y wody bárzo ſłábſzé Oczko 28.
b. Formy comp i sup w funkcji wykładnika stopnia wyższego i najwyższego przy stopniowaniu opisowym przymiotnika lub imiesłowu:
α. Ze stopniem równym (43): tak iż wino ſtare bywa mocnieyſze ſamo w ſobie, á miod theż ſtary bywa barziey ſuchy. GlabGad I8v, B4v, G7v; RejKup O; KromRozm I D4; KromRozm III cv; Bo kiedy s przyrodzenia kreẃ będzye gorąca/ Tedy też będzye byſtrſza y bárzyey burząca. RejWiz 117, 186; iż on żadnego nabárziey vpádłego nigdy opuſzcżáć nie racży RejPos 121, 69, 197; BielSat B4v; KuczbKat 40; RejZwierc 52v; CzechRozm 246; gdyż rozmáythé Complexie/ rozmáytą ſkórę/ záwártą/ álbo otworzóną bárźiey máią Oczko 16, 6v, 9; KochPs 153; SkarŻyw 20, 263; KochTr 5; CzechEp 99; GórnRozm M4v; ſą teraz ludźie bárziey chćiwi na pomſtę/ łákomſzy [...] vporni/ dáleko więcey niż byli pod Papieſtwem ReszPrz 71; BielRozm 14; Rusticior ‒ Barzei chłopski. Calep 933a, 962b; GostGospSieb +3; GrabowSet A2v; Anyołowi podobna bárźiéy niż człowieku. KochFrag 25; WyprPl Bv; WujNT 299, Act 20/38; świézſza y bárźiéy vgaráiąca przyczyná téy Correktury praw przyſtąpiłá. SarnStat *7; PowodPr 72; SkarKaz 204b; VotSzl D2v; CiekPotr 45, 53; GosłCast 63; SkarKazSej 704a; SzarzRyt B4 [Stopniowaniu opisowemu podlegają głównie imiesłowy].
β. Ze stopniem wyższym (8): Cui illa civitas sit commendatior Bárziey záliecenſze miáſto. Mącz 206d; Quo quis versutior et callidior est, hoc invisior et suspectior magis, Ym kto nabárziey chytrſzy/ tym bárziey zazdrościwſzy y podeyźrzeńſzy álbo niewiernieyſzy. Mącz 406d, 43Ią; y náwet niewiém/ by niebárziéy Turczynowi nieżyczliwſzy. OrzJan 37; Pocżątek żyćia dobrego cżynić ſpráwiedliwość przyiemnięyſza ieſt bárźiey niż ofiárowánie ofiar. KołakSzczęśl B3v; że im dáléy tym bárźiéy będźiem pewnieyſzy pokoiu y zgody. SarnStat 1226; Złe im bárziey znáiomſze, tym vżytecznieyſze. CiekPotr A3v.
c. Zestawienie »nie barzo« stanowi osłabione zaprzeczenie treści określanego wyrazu (114): Widzićie mię ták máłego/ A nie bárzo też mocnego BierEz A4v, I2v, R; ForCnR C2; PatKaz III 121; Sama w ſobie Manna ieſt niebarzo biała FalZioł III 4d, I 36b, 65c, III 22d, V 19b, 20a (10); GlabGad H4v, N8, P5v, P6, P6v [2 r.]; On mv odpovyedz dal nyebarſzo przyemną y przyaczyelſką LibLeg 7/34, 7/68, 11/164; RejRozpr G2; MurzNT 61; KromRozm II r; GliczKsiąż H8, I8v, K; GroicPorz i2v, b3, g2v; RejWiz 91, 93; RejZwierz 68; s ſtáłá ſie vgodá miedzy Krolem Polſkim y Witułtem á miedzy Konradem Miſtrzem Pruſkim á Kontory iego/ nie bárzo wdzyęcżna Polakom BielKron 384v, 283, 465; KwiatKsiąż F4; Maiuscullus Prziwiętſzym/ nie bárzo wielki. Mącz 204c, 114c, 127a, 194b, 282b, 303c (9); Lepſze co niebárzo tłuſte áni chude SienLek 6v, 4v, 6v, 8v, 147v, V4v, Y; Y kto w to może dobrze potrefić/ z niebárzo trefney rzecży/ bárzo threfną vcżyni. GórnDworz O6, B8, H2v, N4, N5v, P5v (13); RejPos 326; RejZwierc 75, 77v, 172, 210, 243; BielSpr 65v; HistHel C2v; Strum C3, Ov; ModrzBaz 39v, 50, 94, 140; Oczko 27v; SkarŻyw 537, 544; StryjKron 135, 340; CzechEp *2v; CzechEpPOrz *3v; NiemObr 141, 178; Ale tu v was/ y obyczáie náder złe z wáſzey ſweywoley/ y práwá nie bárżo ſą chwáły godne GórnRozm C2v, D3v; BielSjem 16; POſłał ieden Ziemiánin do Páná wielkiégo Sługę/ poprawdźie mówiąc/ nie bárzo dworſkiégo PudłFr 25, 55; niebarzosię chętnym stawił aleprzecie pilno słuchał ActReg 87, 27, 73, 156; Phil P2; KochFrag 47; WyprPl B3, C2; LatHar 397; WysKaz 41; SarnStat 661; PowodPr 48 marg; SkarKaz 40b; GosłCast 25, 46; KlonFlis C3v, H2.
C. Z przysłówkiem (1544): vkazal mu ſzye papyeſch barzo mylye y laſzkawye PowUrb +3; BierEz A3v (27); OpecŻyw 10 (6); PatKaz II 31v (3); PatKaz III 104 (5); HistJóz B4v; KlerPow 4; barzo fałſziwie był oſkarżon y pytan. TarDuch C3v (6); cżyſci wzrok barzo dobrze. FalZioł I 5b (113); BielŻyw 161; bowiem iego iuſzicza wſzitka ſie w krew obracza á barzo richło. GlabGad H3 (7); MiechGlab 51 (5); BierRozm 5 (2); KlerWes Av; I tez barzo wiele zlodzieyow. LibLeg 11/60v (13); WróbŻołt B2 (4); WróbŻołtGlab A4 (2); RejPs 42v (5); RejRozpr Fv; LudWieś B5v; SeklWyzn F3; RejJóz D5v (16); RejRozm 396 (2); RejKup m3 (24); oni widząc wielką rzekę bárzo chutko płynącą HistAl E3v (40); bárzo ich máło naydźyeſz KromRozm I M (3); i tego wielmi pragnął i dziwnié barzo prośił MurzHist D4v (3); MurzNT 8v (6); KromRozm II d4 (2); KromRozm III C (2); Diar 23 (2); GliczKsiąż C7 (18); LubPs L (10); GroicPorz C3v (3); KrowObr 92 (6); przez moſtek wyſoki/ Pod ktorym był okrutnie bárzo wir głęboki. RejWiz 131 (62); I roſpalił ſie gniew Páńſki vſilnie bárzo Leop Num 11/10 (45); OrzList b3v; Goski *; RejFig Cc5v (2); RejZwierz 116v (13); BibRadz Gen 24/35 (36); y opiſáne ſą mieyſcá Biſkupie/ [...] ále zelżywie bárzo. OrzRozm I2 (6); BielKron 216v (47); GrzegRóżn C2v (3); KwiatKsiąż F4v; Celeriter, Bárzo prętko/ Strzaskiem Mącz 46a; Approbe, id est valde probe, Bárzo dobrze. Mącz 323d; Dispudet, Bárzo ſie niewymownie ſromáć Mącz 329d (111); OrzQuin I4 (2); Drudzy záſię (a widzę że tych bárzo ſiłá) Twirdzą ták Prot C (2); SarnUzn E4v; ábowiem tym áni trzebá potraw obieráć/ áni bárzo ſye miernie chowáć SienLek 3v (11); LeovPrzep a3 (5); RejAp 87 (14); á w głowie ich/ bárzo tám tego było niewiele. GórnDworz N4 (46); GrzepGeom A4v; á krolewná tego vcżynku bárzo śilno płákáłá HistRzym 105 (15); RejPos 50 (53); BiałKat 63v (2); GrzegŚm 38; HistLan C2 (3); KuczbKat 115 (23); Ieſliby mu ſie w rychle bárzo nie ſprzykrzyłá. RejZwierc 251v (61); coby nie było ćiáſno/ áni bárzo przeſtrono/ wokoł BielSpr 8 (6); bárzo mocnie á gruntownie bronili WujJud 143 (13); RejPosRozpr b3 (4); RejPosWstaw [212] (3); nieprawość domu Izráelſkiego/ y Iehudſkiego wielką bárzo wielce BudBib Ez 9/9 (21); HistHel A [2 r.] (3); MycPrz I C4v; Strum E3 (11); BiałKaz F4; BudNT a5 przedm (4); CzechRozm 3 (33); Wnetże tám dość kłopotu było bárzo o nich. PaprPan Hh4 (18); KarnNap A2v (2); ModrzBaz 10 (58); SkarJedn 171 (16); Oczko 14 (20); KochPs 166; ſłodko bárzo y nád zwycżay ſpiewáć pocżął SkarŻyw 113 (60); MWilkHist G3v; StryjKron 16 (30); CzechEp 170 (18); CzechEpPOrz **2v; NiemObr 96 (2); KochFr 23; GórnRozm C3v (17); KlonŻal E4; KochSz B (3); ReszPrz 72; ReszHoz 116 (4); ReszList 159 (5); WerGośc 236; WisznTr 10 (3); BielSen 10 (2); KochPieś 14; PudłFr 11 (3); ArtKanc B3 (4); PaprUp A3v (2); KochWr 19; y listy barzo serio pisane ActReg 130 (16); Diutissime ‒ Barzo długo, czas wielky. Calep 322a; Gelide ‒ Barzo zimno, gnuſno, ocziablie. Calep 449a; Praemature ‒ Barzorano. Calep 835a (48); GostGosp 110 (5); GostGospSieb +3 (2); Phil K3 (2); GórnTroas 30; KochCn B3v; OrzJan 65 (9); WyprPl B2; LatHar 2 (20); KołakCath A4v; WujNT 4 przedm (23); WysKaz 13 (10); JanNKar A4; SarnStat 101 (6); SiebRozmyśl A2v (4); GrabPospR Nv; KmitaSpit A3v (3); PowodPr 59; SkarKaz 122b (20); názbyt bárzo Subtelnie chćiałeś podeiść mię CiekPotr 74 (3); CzahTr C3v (3); GosłCast 5 (3); Ześćie ſie nam ſchronili/ bárzo ćichuśieńko. PaxLiz C3 (7); potężnie bárzo do wſzytkich cnot pobudza. SkarKazSej 686b (7); KlonFlis A2 (2); KlonWor 4 (5); PudłDydo Bv; ZbylPrzyg A3 (2).

W charakterystycznych połączeniach: barzo ciężko (14), często (27), czyście (13), daleko (17), długo (21), dobrze (151), drogo (14), dziwno (dziwnie) (18), jasno (jaśnie) (12) krotko (19), łacno (24), mało (118), mądrze (15), miło (mile) (16), mocno (mocnie) (22), pilnie (36), prędko (55), rano (35), rychło (26), rzadko (23), snadnie (41), teszno (41), trudno (24), wielce (11), wiele (299), źle (29).

a. Związki ze stopniem wyższym (2): Mnieć by było barzo łatwiej, Niż panu memu w przytczy swej BierRozm 26; Prawdá iżby ták bárzo lepiey/ gdyby wſzyſcy krolowie [...] Ceſarzá Monárchę mieli. SkarJedn 204.
b. Formy comp w funkcji wykładnika stopnia wyższego przy stopniowaniu opisowym przysłówka (3):
α. Ze stopniem równym (2): Roſtworz wodą iáko ciáſto Bárźiey rzadko niżli gęſto SienLek 132v; Y z tym komu ich [skarbow] nie da Bog bárźiey łáſkáwie/ Niż z tym co ich ma názbyt/ zna kto ſądźi práwie. SzarzRyt C3v.
β. Ze stopniem wyższym (1): áby [...] y ſnadź ieſzcże bárżiey wdźięcżniey prziymowáli/ y ták ie cżćili y ważyli/ iáko inne chrześćijány ReszList 174.
c. Zestawienie »nie barzo« stanowi osłabione zaprzeczenie treści określanego wyrazu (38): BierEz P4; FalZioł I 110b, 155a, 156a, II 20c, V 17b (8); Bowiem zielona farba nie barzo mocno ani też barzo mgło, ale ſrzednie wzrok poruſza. GlabGad B7; LibLeg 10/64; RejKup i7v, ee7; MurzNT 8v; KromRozm III L6; Leop 2.Esdr 7/4; RejZwierz 136v; BielKron 451; Patior non moleste eam vicam, Nie bárzo mie tęgo w tym żiwocie. Mącz 284a, 129d, 158c, 210d, 301b, 321c (10); SienLek 117v; GórnDworz R8; gdy [doktor] widzi wádę iáką w cżłowiecżym ćiele ieſzcże nie bárzo názbyt ſzkodliwą tedy ią też lekkiemi ziołki y wolnemi ſirpki iáko może lecży RejZwierc 78v; ModrzBaz 13v; Oczko 19v; Przetoż wźiąłem też to był przedśię/ choćiaż nie bárzo rychło/ bom ſię tey walki trudney obawiał CzechEp 5; NiemObr 141; GórnRozm C3v; ActReg 5, 111.
** Bez wystarczającego kontekstu (30): BartBydg 246b, 248, 249b; Mącz 3b, 71d, 139d, 204a, 204d (15); Calag 345b, 435b; Calep 22b, 25b, 510b, 630a, 677b (10).
2. Prędko, szybko; vehementer PolAnt (3): Apricus Locus, Mieyſcá gdzie słońce bárzo biega Mącz 13a; Sonipes, Koń/ hinſzt bárzo brzmiący/ bárzo gdy nogámi idzie. Mącz 402b; Vćiekayćie/ bierzćie [!] bárzo BudBib Ier 49/30.

Synonimy: 1. bezmiernie, chciwie, chętliwie, chętnie, ciężko, nader, nazbyt, niewymownie, okrutnie, wielce, wielmi; 2. bystrze.

Cf BARZ

ZZie