[zaloguj się]
[pdf]

BYSTRZE (26) av

bystrze (14), bystro (11), bystrze a. bystro (1); bystrze MurzHist, BielKom, LubPs, Mącz (4), OrzQuin, MycPrz, StryjKron, ReszPrz, Calep; bystro BartBydg, BielKron, Oczko (2), SkarŻyw (2), SarnStat, KmitaSpit, PowodPr, bystrze: bystro RejWiz (1 : 1), RejZwierc (1 : 1).

e oraz o jasne

sup nåbystrz(e)j (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z tych samych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Szybko, prędko, ostro; rapide Mącz Cn; fortiter, vehementer BartBydg; acriter Mącz; affectate Calep; acutum Cn (17): BartBydg 249b; Rapide, Prędko/ skoro/ byſtrze. Mącz 346a, 2b; byſtrze zápalczywy gniew ſwoy [...] [Aleksander] vſmierzywſzy/ onę przećiw Moſkwi wypráwę ná inſzy czás odłożył. StryjKron 697.
a. O ruchu wody lub innej cieczy: wartko, burzliwie (10):
Zwrot: »bystro iść, bieżeć, ciec, ciekący, płynący« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1 : 3 : 1): LubPs cc4v; BielKron 331; Torrentia flumina, Rzeki ſzumieyące wielkim pędem á byſtrze ciekące. Mącz 459d, 346a; RejZwierc 20v; Oczko 7, 7v; gdyż Wiſłá/ Bug/ Narew/ byſtro bieżą/ y ſzéroko wyléwáią/ rwąc y pſuiąc brzégi. SarnStat 1179.

»bystro wstawać« (1): iáko woda z deżdżu mętna [...] byſtro wſtáie: ále wnet mijá SkarŻyw 374.

W przen (1): że okrutné morze cięſzkiego gniewu iego/ wſzyſtki ſwoie wiry i náwałności na moię głowę byſtrze toczy MurzHist Lv.
b. O ruchu zwierząt: szybko, prędko, rączo; zwinnie (3): Bo ácż koń cudne źwirzę kiedy byſtro krocży RejWiz 8; Rybá w ſzyrokim morzu iáko byſtrze pływa/ A wżdy gdy chce ten cżłowiek w iego ręku bywa. RejWiz 50; KmitaSpit C.
2. Inteligentnie, roztropnie, mądrze (1): kiedy ſie nachytrzey/ nabyſtrzey/ naokazáley/ nadowodniey cżłowiek nágada GostGospSieb +3.
3. Pochopnie, popędliwie; nierozważnie, lekkomyślnie; swawolnie; zuchwale; affectate Calep (8): Powiedzcie mu nie piſz byſtrze BielKom A4; Ięli ſye náſzy byli [...] y Stánkárowéy nowéy Wiáry/bárzo byſtrze OrzQuin I4; Ták kácerſtwo wchodzi ſrogo y byſtro SkarŻyw 374; Calep 39b; PowodPr 58.
Szeregi: »hardzie, bujno a bystro« (1): A gdykolwiek hárdzye/ buyno/ á byſtro ſobie co pocżynáli/ záwżdy Pan Bog opuſzcżał ie RejZwierc 257v.

»bystrze y popędliwie« (1): Lekkoważnie w tym ſobie innych pokładáli/ Byſtrze á popędliwie ná bráćią fukáli. MycPrz I B2v.

»bystrze a swowolnie« (1): Prádźiádow ſwoich/ktorych bacżenie ták byſtrze y ták ſwowolnie gánią ReszPrz 96.

Synonimy: 1. barzo, chybko, chyżo, ostro, prędko, rzeźwie, skoro, żartko; a. wartko; 2. chytrze; 3. bujno, hardzie, popędliwie, swowolnie.

LZ