Fleksja
| sg |
| m | N | głodny, głodzien |
f | N | głodnå, głodna |
n | N | głodn(e), n(a)głodni(e)jsz(e) |
| G | głodn(e)go |
G | głodnéj |
G | |
| D | głodn(e)mu |
D | głodn(e)j |
D | |
| A | głodn(e)go, głodny |
A | głodną |
A | głodné |
| I | głodnym |
I | głodną |
I | |
| L | głodnym |
L | głodn(e)j |
L | |
| pl |
| N |
m pers |
głodni |
| m an |
głodni |
| subst |
głodn(e) |
| G |
głodnych |
| D |
głodnym |
| A |
m pers |
głodné |
| m an |
głodn(e) |
| subst |
głodn(e) |
| I |
m |
głodn(e)mi |
sg m N głodny (22), głodzien (7); -en (3), -(e)n (4); ~ (attrib) głodny (14); ~ (praed) głodzien (7) RejKup, BielKron, BudNT, KochPs, KochSz, KochSob, PudłFr, głodny (4) RejZwierz, Prot, SkarŻyw, WujNT. ◊ G głodn(e)go (4). ◊ D głodn(e)mu (9). ◊ A głodn(e)go (4), głodny (4). ◊ I głodnym (4). ◊ L głodnym (2). ◊ f N głodnå (2), głodna (2); ~ (attrib) -å (1) SkarŻyw, -a (1) GrabowSet; ~ (praed) -a (1) BierEz, -å (1) BielKom. ◊ G głodnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ D głodn(e)j (1). ◊ A głodną (1). ◊ I głodną (1). ◊ L głodn(e)j (1). ◊ n N głodn(e), n(a)głodni(e)jsz(e) (2). ◊ A głodné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ pl N m pers głodni (7). m an głodni (7). subst głodn(e) (7) [w tym 1 r. cum sb du: BielKron 17v]. ◊ G głodnych (11). ◊ D głodnym (2). ◊ A m pers głodné (5); -é (2), -(e) (3). m an głodn(e) (1). subst głodn(e) (2). ◊ I m głodn(e)mi (3).
1.
Odczuwający potrzebę jedzenia, pragnący pożywienia, nie mający dostatecznej ilości pożywienia;
famelicus Mącz, Calag, Cn; effertus fame, esuriens, esurio, esuritor, fame confectus a. enectus a. perditus, ieiunus, impastus, latrans Cn (95):
BierEz I2,
O [2 r.],
S3v;
Baranek ieſt zwierzę na proſtſze/ á gdy od matki zabłądzi by też w tyſiączu Owiecz/ tedy ią po głoſie pozna, á by theż na głodnieyſze było/ ſwey matki ſzuka/ napełnieyſze wyymiona inſzych owiez [!] opuſzcżaiącz. FalZioł IV 2a,
IV 27a,
V 14,
88v;
GlabGad F5;
RejKup 15v;
BielKom Av;
BibRadz I 8a marg,
Prov 27/7;
Ale oni wołáli iż ſie nie godzi krolowi vſtaw odmieniáć potwirdzonych/ pochwyćili go á wrzućili miedzy lwy głodne. BielKron 111;
Smok wielki w iámie ná ten cżás był/ kthory kiedy głodzien był ludzi kradał y pożyrał BielKron 340v,
140,
227v;
Mącz 117c;
iż byłem głodnym á nie nákarmiliſcie mię/ byłem nágim á nie przyodzialiſcie mię RejAp 164;
GórnDworz R4v;
RejPos 63v;
To potym pożará głodnego każe do izby puśćić vbłoćiwſzy go/ to będzie wołał háhau pożar háhau. RejZwierc 89v,
39v;
BudBib Is 29/8;
BudNT 1.Cor 11/19[21];
Calag 290a;
Ale będąć krzyżowáć chlebá vpraſzáiąc Niedawno/ á póydą ſpáć brzucho głodné máiąc. KochPs 86,
75,
90,
115,
188;
Ledwie to ſkońcżył á owies opuśćiwſzy głodny ośieł/ poſtąpił y padł ná koláná SkarŻyw 545,
98,
249;
BielSjem 33;
Siáday zá ſtół ieſliś głodźien KochSob 66;
Y kámien ſtał/ y koło/ ſtáły rzéczné brody/ W ten czás głodny Tántálus záłápił kęs wody.KochTarn 76;
GrabowSet T3;
LatHar 66,
200;
WujNT Matth 12 arg,
1,
15/32,
Mar 8/3,
Act 10/10;
KmitaSpit A3;
SkarKaz 82b;
Oſtátek prędzey ſie rozlázło, Niſz gdybyś głodnym mrowkom głowkę máku ciſnął. CiekPotr 32;
My głodne Niemce po wodźie goniemy Z ſwym właſnym zbożem KlonFlis D3v;
KlonWor 43,
53,
65.W porównaniach [w tym: jako głodny pies (5), lew (2), harpija (1), kot (1), kruk (1)] (10): MiechGlab 34; Rozdárli przećiwko mnie páſſczeki ſwoie iáko lwi głodni/ gdy ſie pilnie náſádzą áby go vłápiwſſy pożárli. RejPs 31v, 87; RejWiz 2v; nie piérwéy wołáć przeſtánę/ áż wżdy kiedy (iáko pies głodny) ſztukę iáką vchwycę. OrzQuin C2v; HistLan E4; KochPs 85; GrabowSet F3, L; CiekPotr 89.
W charakterystycznych połączeniach: być głodny(m) (głodzien) (14); głodny(-a, -e) brzuch(o) (2), ciało, człowiek (ludzie) (4), drab, harpija, jaszczor, kokosz, kot, kruk, lew (3), lud, mrowka, Niemiec, nieprzyjaciel, orda tatarska, osieł, pchła, pies (5) piak, sługa, Tatar, towarzysz, uczeń, włoczęga, złodziej, zwierz.
Przysłowie: Nie ma głodny brzuch vſzu, prożne to ſą ſłowá KlonWor **2v.
Szeregi: »głodny a łaknący« (
1):
Y vcżynił ſie Pan napirwey przed nim iákoby głodnym á łáknącym RejPos 71.»głodny, łakomy« (1): Przez wilká záśię wiecżornego/ y leopardá nocnego/ [rozumieć możemy] Ordy Tátárſkie głodne/ łákome/ y bárzo prędkie PowodPr 8.
»głodny i pragnący« [szyk 1 : 1] (2): Byli głodnemi y prágnącemi [Famelici, etiam sitibundi] ták iż w nich vſtawáłá duſzá ich. BibRadz Ps 106/5; KlonWor 75.
W przen (11):
RejPos 334;
Okrutnego lwá ſcżęnię zá tobą bieży/ Ktore ćię páznoktámi przeymie oſtremi/ I krwią twoią ſwe gárdło głodne náſyći KochOdpr D2;
SkarŻyw 354;
KochSz A3v.głodny w co (3): IEſli ſye znam ná ludźiéch/ tegoś Stáśiu godźien/ Abyś w ſczęśćié wſzelákié nigdy nie był głodźien. PudłFr 37; Teraz káżdy w trudnieyſzych ſpráwách ſędźiem godnym Chce być: choć w náukę y w cnotę ieſt głodnym ZawJeft 35; Sługá twoy [Boga] w łáſkę twą głodny. Ku tobie ſerce ſwe wznoſzę CzahTr H3v.
W charakterystycznych połączeniach: być głodzien (głodnym) (2); głodna(-y, -e) dusza (2), gardło, lud, wilk.
Zwrot: peryfr. »suszyć głodną doległością« = morzyć głodem (1): Ty ludźie niewinne vgrążaſz ćięſzkośćią/ Spráwiedliwe ſuſzyſz głodną dołegłośćią [!]/ A niegodne tucżyſz nieprzelicżną włośćią. RybGęśli Bv.
Wyrażenie: »głodna hojność« (1): Odpuść Pánie/ á téy Głodnéy hoynośći pozbaẃ/ y nędze bogatéy. KochDz 107.
Szeregi: »głodny a mdły« (
1):
ábyś teraz przyiął Páná Chriſtuſowe Ciáło prawdziwe/ ná pokarm y pośilenie głodney y mdłey duſze twoiey. KarnNap D2.»pragnący a głodny« (1): Iż obfićie náſyćił duſzę prágnącą/ á duſzę głodną nápełnił wſzem dobrem [Quia saturare fecit animam vacuam, et animam famelicam implevit bono]. BibRadz Ps 106/9.
Przen: Chciwy, pragnący czegoś (4): Tákżeć wſzyſcy chociay więc to do ſiebye znamy/ Iż wedle ſwoich ſtanow doſyć wſzego mamy/ A przedſię iednák cżegoś biegáiąc ſzukamy/ Ieſliż to nie męcżony ten głodny ſwiát mamy. RejFig Aav; RejZwierz 89v; W kim by więc cnotá byłá/ y porządna ſpráwá/ Ktoremu też z pilnosćią biegłosći doſtawa/ Cieſz go hoyną ſwą ręką/ choćia nie ieſt głodny Prot D3; Głodni pochlebce czći mi vwłaczáli/ Mną ſobie gęby dworni wymywáli Dármoiadowie. KochPs 49.
a.
W funkcji rzeczownika: człowiek pragnący pożywienia;
esuriens PolAnt, Vulg; famelicus PolAnt (13):
GlabGad L4;
przygadza ſye im to co głodnym/ iż co ſye im nágodźi/ to chćiwye á łákomo yedzą/ nyebacząc yeſli zdrowo albo nyezdrowo KromRozm II a3v;
RejZwierz 135;
RejZwierc 39v,
97v;
BudBib Iob 22/7,
Ez 18/7,
16;
Który prawdy ſtrzeże wiecznie/ Krzywdy nie lubi koniecznie: Głodné chlebem opátruie/ Więźnie z oków rozwięzuie. KochPs 212;
KlonWor ded **3v.Przysłowie: Bo powiedáią miedzy głodnemi nie długo miłość trwa/ á ſnadź y ledá muchá ie cżáſem zwádzi. RejZwierc 31v.
Szereg: »głodny a nagi« = esuriens, nudus Vulg (2): ábyś niedoſtátecżnego/ błędnego/ głodnego/ á nágiego nie opuśćił bez wſpomożenia iego/ á przygárnął go do ſiebie y do wſpomożenia ſwego. RejPos 193v; BudBib Tob 4/17. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 3 r.].
3.
Obejmujący okres głodu, drożyzny;
esurialis Cn (16):
Potym po ſiedmi lat żyznych ktore były w Eipcie potzęły przychodzitz ſiedḿ lat głodnych ktore był Iozef przepowyedzýał HistJóz. Cv,
B2v,
D4v;
Leop Gen 41/36,
54;
iuż dwie lecie głodne minęły á ieſzcże pięć máią być BielKron 17v,
17;
BielSat B4v;
RejZwierc [203]v [2 r.];
BielSjem 24;
Nie bywáły tu pierwey tákie cżáſy głodne/ Gdy ſtráwę kupowano zá pieniądze drobne. BielRozm 15;
Zwłaſzcżá gdy ſie tráfi dobremu goſpodarzowi ſwoim vrobkiem w dobry rok głodnego cżekáć. GostGosp 48.W charakterystycznych połączeniach: głodny(-e) czas (2), lato (lata) (11), rok (2).
Przysłowie: Bo kiedy kruk kruka kluie Pewnie głodne lato czuie RejJóz D2; Głodne to więc láto cżuią/ Gdy ſie ſámi Krucy kluią RejZwierc 235.
Szereg: »żyzny albo głodny« (1): Teſſaloni w Grecyey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny BielKron 24. [Ponadto w innych połączeniach strukturalnych 3 r.].
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}