[zaloguj się]
[pdf]

GORYCZKA (28) sb f

goryczka (27), horyczka (1) Calep.

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N goryczka
G goryczki
A goryczkę goryczki
I goryczką

sg N goryczka (10). ◊ G goryczki (14). ◊ A goryczkę (1). ◊ I goryczką (2). ◊ pl A goryczki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Gentiana punctata L., Brassica nigra Koch., albo Sinapis alba L. (Rost); roślina z rodziny goryczkowatych o żółtych, niebieskich, fioletowych lub rzadziej białawych kwiatach, której gorzki korzeń posiada własności lecznicze; gentiana Mymer1, BartBydg, FalZioł, Mącz, Calep, Cn; basilica BartBydg (26): Mymer1 18; BartBydg 18; GOrycżka ieſt ciepła y ſucha w wtorym ſłoniu [!]/ korzenie iey ku lekarſthwu ſie godzi ále nie liſcie FalZioł I 58c; Też proch gorycżki zmieſzany s czebulnym ſokiem/ ieſt dobry na vkąſzenie ptakow iadowitych FalZioł I 58d, [+3]c, I 9d, 54b, 58c, 58v żp (16); Mącz 144a, c; Dáć mu pić goryczki tártey z piwem iákoby drágmę iednę. SienLek 52, 151 v, 154v, 156, 174v; Gentiana ‒ Horiczka. Calep 450b.

W charakterystycznych połączeniach: goryczka tarta (3); goryczki korzeń, proch (4).

2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (1):
»biała goryczka« = Polyporus officinalis Fr. (Rost); gąbka modrzewiowa, biała huba pasożytująca na modrzewiu (1): Gębká modrzewiowa/ ieſt grzyb álbo bdłá ktora ná ſuchym modrzewiu rośćie: lepſza ieſt niż świérkowa/ bo ieſt y bielſza: s tąd ią zową niéktorzy białą goryczką. SienLek X4v.

[»Wołszej goryczka« = Rheum tataricum L. fil. (Rost: rhaponticum); rabarbar: Wołſzey gorycżká/ Rhaponticum. Zową to korzenie od Wolſzey rzeki/ nád ktorą rośćie. SienHerb M#, E3#v.]

3. Rzeczy jadalne o piekącym, ostrym smaku (1): ij że żydowie w ten cżas był lud niecżiſty ij wielmi ſmierdzący/ bo tedy iedli cżoſnek/ ij ijné ſmierdzącé gorycżki OpecŻyw 115.

Synonimy: 2. »biała goryczka«: agaryk, »gębka modrzewiowa«; »Wołszej goryczka«: reupontikum.

Cf GORCZYCA, GORCZYCZNIK, GORZKOŚĆ, HORZEC

Ch